Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de bijdrage van de samenleving
Cycli in aandacht voor waarden- en normenoverdracht in het onderwijs
Soms is het thema meer latent aanwezig en soms meer manifest. De aandacht
van de politiek voor de problematiek van waarden en normen in het onderwijs is
allerminst van recente datum. Zo is het thema – of het nu vorming heet, de pedagogische
opdracht of waarden en normen in het onderwijs – in abstracto telkens
hetzelfde, maar is de concrete vorm telkens anders. De laatste keer was in 1992
(de zogeheten ‘Pedagogische opdracht’ van toenmalig minister Ritzen). De
aandacht lijkt op en neer te gaan met de conjunctuur. Verder blijkt het volgende.
• Het Nederlandse bestel is van zichzelf sterk waardegeladen (vgl. de normatieve
identiteit van scholen), waarbij de bepaling van die normatieve identiteit
is voorbehouden aan de schoolbesturen (geen staatspedagogiek).
• De politieke ambivalentie als het gaat om de versterking van gemeenschapswaarden.
Het gaat dan immers om de vraag welke waarden van welke
gemeenschap (te onderscheiden naar schaalniveau: lokaal, nationaal, Europees,
en naar soort cultuur) spelen.
• De keuzevrijheid van ouders blijkt in de loop der tijd steeds belangrijker te
zijn geworden op de ‘markt van het onderwijs’, evenals de invloed van de
gemeenten met hun instrumenten op het gebied van onderwijsinfrastructuur,
-achterstanden en -integratie; vergelijk ook het recente advies over
onderwijs en burgerschap van de Onderwijsraad (2003).
• De afkeer van staatspedagogiek blijkt niet te verhinderen dat menig kerndoel
voor het primair onderwijs nu reeds normatieve doelen bevat, zoals antidiscriminatie
en tolerantie.
• Het Nederlandse pluriforme onderwijssysteem fungeert als model in discussies
over waarden en normen en burgerschap in andere landen (vgl. Ravitch
en Vitteri 2001). 3
219
7.5.3 primaire, secundaire en tertiaire taken van het onderwijs
In de adviesaanvraag wordt aandacht gevraagd voor de implicaties van waarden
en normen voor het onderwijs. Waar zitten hiertoe de aangrijpingspunten in het
onderwijs, gezien de eerdere indeling in primaire (kennisoverdracht), secundaire
(het instandhouden van de economische, sociale en morele voorwaarden) en
tertiaire taken (externe effecten voor andere instituties)?
Primaire taken
Op welke wijze zou de aandacht voor de overdracht van waarden en normen in
het curriculum kunnen worden versterkt? In een openbaar tweegesprek kwamen
Hofstee en Hirsch Ballin (1993) tot de conclusie dat de enig haalbare vorm er één
is van deugdenonderricht. Hoe dit moest worden gegeven bleef in dat gesprek
deels open, maar voor de gemiddelde leerling lijken deugden als vak te hoog
gegrepen. Hoewel de bijdrage van de school voor de overdracht vooral zit in de
hieronder te bespreken secundaire en tertiaire taken van de scholen, zit die daarnaast
ook in de gewone schoolvakken, waaronder met name ook in de gymnastiek
en sport. scp-onderzoek wijst op het belang van sport voor het leren van de
eigen kracht en hoe die te bedwingen. Gedragsregels worden spelenderwijs