Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
normen in de samenleving’ in het vooruitzicht gesteld. Per brief van 4 oktober
2002 aan de Tweede Kamer (Tweede Kamer 2002-2003, 28600, nr. 42) zette
minister-president Balkenende drie sporen uit waarlangs de aanpak zou
verlopen: 1) een inventarisatie van de voornaamste ergernissen van burgers;
2) een departementale inventarisatie van reeds lopende overheidsprojecten, die
bij zouden kunnen dragen aan de problematiek van waarden en normen; en
3) een adviesaanvraag aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
over de vraag welke fundamentele waarden onze samenleving bindt en over
welke waarden conflicten kunnen rijzen, mede gezien in het licht van culturele
verschillen. Op 8 november 2002 ontving de wrr de officiële adviesaanvraag,
die dienovereenkomstig de grondslag vormt voor dit rapport. De adviesaanvraag
is als bijlage aan dit rapport toegevoegd.
1.2 waarden en normen in recente openbare discussies
20
Dat de belangstelling voor het onderwerp waarden en normen in brede lagen
van de bevolking werd gedeeld, bleek uit opinieonderzoek van het onderzoeksinstituut
nipo, dat in september 2002 bekendmaakte dat “Nederlanders in alle
lagen van de bevolking het verval van normen en waarden, overigens samen met
criminaliteit en de problemen in de gezondheidszorg, de voornaamste maatschappelijke
kwestie vinden”. Ongeveer gelijktijdig deed de toenmalige minister
Heinsbroek het voorstel om een mediacampagne rond het thema te starten
(‘Ook normen kun je met marketing verbreiden’).
Het debat in de Tweede Kamer over het specifieke onderwerp van waarden en
normen (18 december 2002) gaf op enkele momenten blijk van verwarring. Wat
was nu eigenlijk het probleem? Waar moest het debat over gaan? Over welke
verschijnselen ging het: over het bijbrengen van fatsoensregels of over de fundamentele
waarden die ten grondslag liggen aan elke samenleving? Over wetten of
bijbelse waarden? Het debat zelf was, mede door de strakke vormregels van de
parlementaire discussie, een mooi voorbeeld van welke onderwerpen zoal aan de
orde kunnen komen in een openbaar debat over waarden en normen. Het ging
zowel over het belang van bijbelse waarden in de samenleving als over de plaats
van de grondrechten. Er ontspon zich een interessante en pittige discussie over
de vraag naar een hiërarchie tussen deze grondrechten. De waarden van gezin en
opvoeding kwamen aan de orde, evenals de waarden van solidariteit en het
belang van sociale cohesie. Telkens werden deze belangrijke waarden aan
beleidsvoornemens van de regering gekoppeld, waardoor enige onduidelijkheid
ontstond over het verschil tussen algemene politieke beschouwingen en een
parlementair debat over waarden en normen. Het was daarbij soms moeilijk het
algemene en abstracte onderwerp van waarden en normen los te blijven zien van
allerhande afzonderlijke en bijzonder concrete onderwerpen. Er werden door
enkele woordvoerders pogingen gedaan om een grens af te bakenen tussen
rechtsnormen en leefregels, die voor iedereen gelden, en andere normen zoals
bijvoorbeeld fatsoensregels. Worden de waarden van de samenleving in wetten
neergelegd of bestaan er ook daarbuiten nog regels waarvoor de overheid zich