Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de bijdrage van de samenleving
Prestatiemeting
Er is de laatste jaren steeds meer aandacht voor de prestaties van scholen. Het
ging hierbij aanvankelijk alleen om de cognitieve prestaties van de leerlingen,
zoals die worden gemeten aan de hand van Cito-scores, eindexamenresultaten,
aantallen voortijdige schoolverlaters en dergelijke. Het risico van zulke kwantitatieve
outputindicatoren is dat zij scholen stimuleren om zich louter hierop te
richten, ten koste van moeilijk meetbare kwalitatieve resultaten en het proces
waarlangs deze resultaten totstandkomen, zoals de waardevorming in het onderwijs
en de bijdrage aan normbesef. Het kan ook leiden tot ongewenste selectieprocessen,
zoals het weren van leerlingen met leerachterstanden of gedragsproblemen
die afbreuk doen aan de prestaties van de school. 2 Hoewel bij het
vaststellen van de schoolprestaties getracht wordt voor allerlei factoren te corrigeren
(door bijvoorbeeld rekening te houden met de sociale en etnische achtergrond
van leerlingen en te corrigeren voor zittenblijvers en voortijdige schooluitval),
blijft het gevaar bestaan dat scholen en schoolbesturen zich te zeer
richten op de kwantitatieve prestatie-indicatoren in plaats van op hun primaire
taak van het geven van zo goed mogelijk onderwijs. Dat gevaar blijft aanwezig,
ondanks het feit dat scholen zich in toenemende mate in het openbaar moeten
verantwoorden over hun eigen ambities en over wat ervan terechtkomt, en
ondanks het feit dat de inspectie een toetsingskader hanteert waarin ook aspecten
als het pedagogische klimaat en leerlingzorg belangrijk worden bevonden.
Hierbij lijkt de eenzijdigheid ook niet zozeer te zitten bij de keuze van ouders
van een basisschool – zij blijken vooral te letten op de ‘zachtere’ kwalititeitsaspecten
en zouden dat soms wellicht wat minder moeten doen. Het probleem
ligt veeleer bij de keuzes van scholen voor voortgezet onderwijs en bij de interne
reguleringen binnen deze scholen die leerkrachten moeten prikkelen om vooral
te letten op hun kwantitatieve meetbare resultaten. Rookmaker, rector van een
school, wijst erop dat scholen de neiging zullen hebben om veeleisende docenten
te ontmoedigen, door hen te wijzen op hun verantwoordelijkheden voor de
totaalscores van de school: “Wat meer terughoudendheid met de vakinhoud,
wat meer aanpassen aan de belevingswereld van de kinderen en bij toetsen niet
meer vragen dan wat ook de minder begaafde of gemotiveerde leerling kan
beantwoorden” (Rookmaker 2003). Zij zijn een voorbeeld van de doorwerking in
de wereld van het onderwijs van het derde waardestelsel van Tipton uit paragraaf
7.2, dat hoort bij met elkaar concurrerende bedrijven op eenzelfde markt.
217
In toenemende mate wordt echter ook gebruikgemaakt van andere verantwoordingsmechanismen
en vormen van kwaliteitsbewaking die niet louter op kwantificeerbare
indicatoren zijn gebaseerd. Zo kunnen scholen met elkaar kwaliteitskringen
vormen, waarbij zij zich van tevoren vastleggen op professionele
waarden waarop zij als uitvoerders mogen worden beoordeeld. Als zij niet zelf
dergelijke kringen vormen kan een beroep worden gedaan op de Onderwijsinspectie.
Het huidige inspectiesysteem kent overigens al twee lagen van inspectie:
een toetsing op punten uit de formele onderwijswetgeving en een toetsing op
punten die uit beleidsregels volgen, zoals doelnormen. Deze laatste stelt de
inspectie vast na overleg met het veld en zij worden gepubliceerd, opdat scholen