Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
7.5 waarden en normen in het onderwijs
7.5.1 inleiding
216
Er zijn verschillende redenen om speciale aandacht te besteden aan het onderwijs.
De eerste is dat er in de adviesaanvraag om gevraagd wordt, evenals voor de
onderwerpen inburgering en media, die respectievelijk in paragraaf 7.6 en 7.7.
aan de orde komen. Ook wordt speciale aandacht besteed aan onderwijs, omdat,
zoals reeds in paragraaf 7.3. werd opgemerkt, de verwachtingen ten aanzien van
de bijdrage van het onderwijs aan de oplossing van tal van maatschappelijke
problemen vaak hooggespannen zijn. Het is dan ook belangrijk om na te gaan op
welke wijze en in welke mate het onderwijs aan deze verwachtingen zou kunnen
voldoen. Verder is het onderwijs bij uitstek een institutie die van invloed is op en
zelf beïnvloed wordt door tal van andere instituties, zowel formele als informele.
Scholen hebben te maken met de invloed van de opvoeding door de ouders, de
sociale relaties in vriendenkringen (peer groups), de rolmodellen van de televisie,
internet, enzovoort. Het onderwijs is zelf weer van invloed op het gedrag van de
leerlingen in tal van andere instituties: werk, verkeer, sportverenigingen, maatschappelijke
organisaties, enzovoort. Het onderwijs is als formele institutie
uniek, doordat het zowel taken heeft ten aanzien van de overdracht als ten
aanzien van de handhaving van waarden en normen, die bovendien niet alleen
gelden binnen de eigen institutie, maar ook een meer algemene maatschappelijke
betekenis hebben. Dit geldt met name voor het functioneren van het primaire en
secundaire onderwijs, waartoe deze paragraaf zich zal beperken. Het belang van
onderwijs voor overdracht van waarden en normen blijkt ten slotte uit het paradoxale
gegeven dat, hoewel het aantal uren dat kinderen op school doorbrengen
in de loop van de tijd is afgenomen, de betekenis van de school voor overdracht
van waarden en normen eerder is toegenomen. Dit komt wellicht omdat het zo
ongeveer het enige formele en verplichte institutionele verband is waaraan alle
toekomstige volwassen burgers moeten deelnemen ongeacht hun talent, etnische
achtergrond of sociale klasse. Door de nadruk die aldus wordt gelegd op het
schoolsysteem als bindend kader wordt de samenleving overigens ook geconfronteerd
met het verschijnsel van kinderen die niet passen in een langdurig
voortgezet onderwijssysteem en die wellicht meer gediend zijn met het direct
leren van een vak (vgl. ook het pleidooi voor herwaardering van laaggeschoolde
arbeid, wrr 1996).
7.5.2 ontwikkelingen in het onderwijs
De in paragraaf 7.4.1 geschetste maatschappelijke ontwikkelingen van individualisering
en verzakelijking, hebben de afgelopen decennia nadrukkelijk hun stempel
gedrukt op het onderwijs. Hier worden enkele van de meest markante
ontwikkelingen besproken: toenemende aandacht voor prestatiemeting, schaalvergroting,
bureaucratisering en cyclische ontwikkelingen in de aandacht voor
het ‘pedagogische vraagstuk’.