Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
zichzelf aan denken, is er altijd wel een sociale beweging of actiegroep die hen
eraan helpt te herinneren.
De conclusie uit het bovenstaande is dat er ruimte moet zijn voor de ontwikkeling
van de secundaire en vooral tertiaire taken van de instituties. Op deze niveaus
geven instituties invulling en uitvoering aan hun werk, waarbij de differentiatie
in maatschappelijke waardestelsels als modes of moral understanding and moral
argument (Tipton) een belangrijke rol spelen. Zij verbinden de instituties langs
verschillende lijnen met elkaar (bijvoorbeeld door hun stijl van opereren, de
manier waarop zij hun externe betrekkingen onderhouden, met gebruikers en
met personeel omgaan, conflicten beslechten enz.). Tegelijk bieden zij de instituties
de mogelijkheid om zich actief van elkaar te onderscheiden door de manieren
waarop zij bijvoorbeeld tot normatieve afwegingen komen. Aldus dragen ze ook
bij aan de maatschappelijke pluriformiteit en keuzevrijheid (vgl. hoofdstuk 5).
7.4 instituties onder druk
7.4.1 individualisering en verzakelijking
208
Veel maatschappelijke instituties hebben steeds meer moeite om hun in paragraaf
7.3 geschetste rol ten aanzien van waarden en normen naar behoren te
vervullen. De oorzaak hiervan is mede gelegen in een aantal maatschappelijke en
politieke ontwikkelingen die niet alleen het (interne) functioneren van de instituties
niet onberoerd hebben gelaten, maar bovendien ertoe hebben geleid dat er
vanuit de samenleving steeds zwaardere eisen aan hen worden gesteld. Er komt
een druk van buiten door de individualisering en de toenemende verscheidenheid
van de gebruikers én er komt een druk van boven van overheidseisen: de
verzakelijking.
Individualisering
De term ‘individualisering’ kan worden gebruikt als verzamelnaam voor een
breed scala aan sociaal-culturele veranderingen die zich de laatste decennia aftekenen.
In het kader van dit rapport over waarden, normen en gedrag zijn de
belangrijkste aspecten van de individualisering de afname van het belang van
traditionele sociale kaders en verbanden, de hogere verwachtingen van burgers
en de toename van de gevoeligheid en de roldifferentiatie van burgers. Enigszins
gechargeerd gesteld werden de waarden en normen van burgers in het verleden,
in de tijd van de verzuiling, in hoge mate bepaald door de niet zelfgekozen sociale
verbanden waarvan men deel uitmaakte: de familie, de wijk, de kerk, enzovoort.
Bovendien oefenden deze sociale verbanden een sterke sociale controle
uit op de gedragingen van het individu: wie zich niet aan de regels van de groep
hield werd daarop aangesproken en eventueel gestraft, met als uiterste consequentie
de uitstoting uit de sociale groep. Tegenwoordig hebben individuen een
grotere vrijheid om zelf te kiezen tot welke groep zij willen behoren en welke
waarden en normen zij aanhangen. Het is daardoor ook niet meer vanzelfsprekend
dat men door anderen op zijn of haar gedrag wordt aangesproken. Dit