Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

inleiding en probleemstelling
1 inleiding en probleemstelling
1.1 aanleiding tot een rapport over waarden en normen
Waarden en normen passen niet op een spandoek. De hernieuwde aandacht voor
de problematiek van waarden en normen in de Nederlandse samenleving is
voortgekomen uit een zeker onbehagen. De discussie duidt op een niet precies
omschreven gevoel dat de sociale binding in de huidige samenleving aan het
verminderen is, het vertrouwen tussen burgers onderling en tussen burgers en
overheid verslechterd is en dat in toenemende frequentie gedragingen worden
geconstateerd die in strijd komen met elementaire waarden en normen. Hierbij
valt onder andere te denken aan voorvallen van geweld op straat, agressie op
scholen, in ziekenhuizen en in het openbaar vervoer, bedreigingen van politici en
medeburgers.
Een discussie over waarden en normen is op de maatschappelijke agenda gekomen
als uitdrukking van een politiek onderscheid. In de aanloop van de verkiezingen
van mei 2002 werd het onderwerp ‘waarden en normen’ onderdeel van
het politieke programma van het cda en de lpf. Het cda had al enkele jaren
daarvoor het gemeenschapsdenken, waarin gemeenschappelijk gedeelde
waarden en normen in een samenleving centraal staan, gesteld tegenover de meer
op ‘materialistische’ belangen georiënteerde politiek van het tweede Paarse kabinet.
De lpf vroeg, in het verlengde van deze kritiek op Paars, eveneens meer
aandacht voor de lange wachttijden in de zorg, de neergang van bepaalde buurten
in grote steden, een sterkere handhaving van recht en orde en de problematische
positie van niet-geïntegreerde allochtonen in de samenleving. In het politiek
roerige jaar 2002 is de problematiek van ‘waarden en normen’ als thema, dat zeer
uiteenlopende onderwerpen en maatschappelijke ergernissen met elkaar
verbond, niet meer van de politieke en maatschappelijke agenda verdwenen. De
publieke meningsvorming werd erdoor gevoed, zoals omgekeerd het publieke
debat over waarden en normen in kranten, tijdschriften en andere media de politici
aanspoorde om de problematiek die eronder schuilgaat, serieus te nemen.
19
Het politiek geweld, de moord op Fortuyn voor de verkiezingen en de bedreigingen
aan het adres van andere politici in de periode na de verkiezingen vermeerderden
het reeds bestaande gevoel van onbehagen over de sociale en politieke
situatie in Nederland. Het onbehagen kreeg een nog sterkere morele toon: wat
was er mis met de waarden en normen, dat zoiets ongehoords onverwacht in
Nederland kon gebeuren? Zou een moreel herstel niet het antwoord moeten zijn
op deze onduldbare gebeurtenissen?
De politieke aardverschuiving van de verkiezingen in mei 2002 resulteerde in de
vorming van het kabinet-Balkenende I. In de plannen van dit kabinet (Strategisch
Akkoord 2002: 72-73) en bij de Algemene Politieke Beschouwingen over de regeringsverklaring,
op 18 en 19 september 2002, werd een aanpak van ‘waarden en