Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de bijdrage van de samenleving
• secundaire taken: het instandhouden van de economische, sociale en morele
voorwaarden die nodig zijn voor de uitoefening van de eerste taak;
• tertiaire taken: het leveren van een bijdrage aan sociaal gedrag en publieke
moraal in andere instituties, door de manieren waarop men die in de eigen
institutie onderhoudt en bevordert.
Illustraties aan de hand van het onderwijs
Deze drie soorten taken zijn goed te illustreren aan de taken van het onderwijs,
de institutie als geheel, en van afzonderlijke scholen (als de maatschappelijke
organisaties). Zo moet de school zorgen voor de overdracht van kennis en
vaardigheden, van culturele waarden en normen en moet zij voorbereiden op het
participeren in de samenleving als geheel (dit zijn haar primaire taken). Daarnaast
moet de school zelf zorgen voor een zekere orde en regelmaat, zodanig dat
leerkrachten en leerlingen in staat worden gesteld om aan de primaire taken toe
te komen. Als er steevast ongeregeldheden plaatsvinden in en rondom de school,
of als er een sfeer ontstaat waarin het lesgeven voortdurend wordt gestoord, dan
kunnen afspraken en gedragsregels die voor de gehele school gelden, functioneren
om ‘de rust’ weer terug te brengen. In een bijdrage aan het debat over
waarden en normen schreef Prick in nrc Handelsblad (2003a) dat de beste
bijdrage die de scholen aan ‘waarden en normen’ in Nederland zouden kunnen
leveren was om orde op zaken te brengen in eigen huis en te doen wat ze
moesten doen. In onze terminologie: de secundaire taakvervulling was nodig om
de primaire taak goed te kunnen volbrengen. Zorgen dat leerlingen huiswerk
maken vervult verschillende taken tegelijk: daarmee leren ze wat ze moeten
leren (primair), ze leren enige zelfdiscipline, waardoor het primaire leren vergemakkelijkt
wordt (secundair) en ze oefenen bij zichzelf een algemene gedragsregel,
die geldt voor de samenleving als geheel en die hen later als burger ook van
pas komt (tertiair).
205
Illustraties aan de hand van de sport
In principe zijn bij alle instituties dergelijke patronen van primaire, secundaire
en tertiaire taken waar te nemen, al zal er altijd wel enige discussie blijven
bestaan welk specifiek taakonderdeel nu tot de primaire of tot de secundaire taak
moet worden gerekend. De primaire taken van sportbeoefening zijn het brengen
van ontspanning en een goede tijdsvervulling, eventueel een bijdrage leveren
aan de gezondheid van de beoefenaren. Secundaire taken zijn het beoefenen van
fair play, het zich (leren) houden aan de regels van het spel, de onderlinge competitie
niet vervalsen en dergelijke. Van de primaire en secundaire taken gaat een
maatschappelijk effect uit op de omgeving en op de samenleving als geheel: zich
houden aan de regels van het spel geldt ook voor andere maatschappelijke sectoren
en voor de maatschappij als geheel. Waarden en normen in de sport (Steenbergen
et al. 1998) behelzen aldus sportintrinsieke waarden (primair en secundair)
én sportextrinsieke waarden (tertiair). De wisselwerking tussen deze
waarden is van belang bij de overdracht en het onderhoud van waarden en
normen in het algemeen. Naarmate de instituties, in hun vele gedaanten, de
eigen primaire en secundaire taken zo goed mogelijk vervullen en daarbij ook