Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
7.3.2 de institutionele focus: instituties als werkplaatsen van
waarden en normen
204
Het dagelijkse handelen speelt zich af in de context van instituties. Maar wat wil
dat zeggen en wat zijn instituties? Het begrip institutie is een verzamelnaam
voor verschillende verbanden van activiteiten die zich tegelijkertijd afspelen in
een subsector van de samenleving en gericht zijn op het realiseren van bepaalde
doelen of waarden. “By an institution I mean that subdivision of society which
consists in social groups, established by means of a charter, together with their
customs, laws, material artefacts and organized around a certain aim or purpose”
(Feibleman 1987: 33). Huwelijk en gezin, onderwijs en opvoeding, gezondheidszorg
en maatschappelijke hulpverlening, arbeid en onderneming, leger, politie en
rechtspraak zijn de bekende voorbeelden van dergelijke instituties. Instituties
worden gekenmerkt door vanzelfsprekende gewoonten (mores), maar vaak ook
door gespecialiseerde organisaties die gezamenlijk de min of meer uitgesproken
doeleinden van de instituties nastreven. Er zijn wetten, statuten van verenigingen
en stichtingen, gebouwen, vroeger ook nog gesierd met vlaggen, emblemen,
verenigingsbladen; er zijn overlegorganen, gespecialiseerde beroepsgroepen met
hun eigen normen en waarden, gericht op de institutionele doeleinden; er zijn
cliënten en cliëntvertegenwoordigers, zaakwaarnemers en gespecialiseerde
belangengroepen. Gezinnen en familieleven worden meestal ook tot instituties
gerekend, zij het dat ze minder in formele organisaties zijn terug te vinden (wel
in de algemene maatschappelijke instellingen op dit terrein zoals de Gezinsraad
en de Kinderbescherming).
De samenleving als geheel is opgebouwd uit een reeks van dergelijke instituties
(en hun typerende maatschappelijke organisaties), die vooral van elkaar verschillen
in de specifieke doeleinden en waarden die ze nastreven. Sportbonden
vinden andere waarden belangrijk dan ziekenhuizen en artsenorganisaties. In het
gezin gelden andere regels, normatieve articulaties en werkwijzen (maar vaak
deels wel dezelfde waarden) dan op het werk (vgl. Walzer 1984). Ook de overheid
en overheidsorganisaties vertegenwoordigen aldus een eigen institutie,
namelijk die van de staat. De politie vertegenwoordigt bijvoorbeeld belangrijke
waarden in de samenleving, heeft daarvoor specifieke normen en regels opgesteld
en symboliseert op deze wijze legitiem ‘de sterke arm’ van de maatschappij.
Dit sluit samenwerking met andere instituties natuurlijk geenszins uit, maar er
zijn principiële verschillen tussen bijvoorbeeld de taken van de school en die van
de politie, ook al komt een agent in de klas een les geven over criminaliteit en
drugs en krijgt de schoolleiding te maken met crimineel gedrag op school. De
specificatie (differentiatie) van taken sluit samenwerking niet uit, maar leidt weleens
tot spanningen tussen instituties.
Men kan de taken van instituties (én van de daarbijbehorende organisaties)
onderscheiden in:
• primaire taken: het realiseren van doelen en waarden, waar ze voor zijn opgericht;