Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
De overgang van een monistische moraal naar een pluralistische moraal, zoals
die eerder in hoofdstuk 2 is beschreven, wordt goed geïllustreerd door de in deze
paragraaf beschreven sociale differentiatie van morele waarderingen in de
diverse sectoren van de samenleving. Dit kan de verontrusting over de stand van
zaken in de publieke moraal en de wijdverbreide belangstelling voor het debat
over waarden en normen in onze samenleving mede verklaren.
7.3 de primaire, secundaire en tertiaire taken van
instituties
7.3.1 onbehagen, voorgestelde oplossingen en andere suggesties
202
In een sfeer van onzekerheid en onbehagen floreren eenvoudige oplossingen
voor het vraagstuk van de tekorten in de publieke moraal die in de samenleving
worden ervaren. Een veelvuldige gewoonte hierbij is met een beschuldigende
vinger te wijzen naar het onderwijs, dat te kort zou schieten in zijn pedagogische
taak van morele opvoeder en in het bijbrengen van waarden en normen. Haast
tegelijkertijd wijst men dan op het onderwijs als mogelijke probleemoplosser:
‘Als er nu maar meer aandacht zal worden besteed aan waarden en normen in het
onderwijs, dan zal de situatie in de nabije toekomst verbeteren.’ Kortom, velen
stellen hun hoop op het onderwijs. Suggesties als ‘lessen in moraal’ of het apart
invoeren van ‘waarden en normen’ als onderdelen van het curriculum komen
dan ter sprake. Overdracht van waarden en normen wordt in deze gedachtegang
gelijkgesteld aan morele vorming. Er is een hele traditie van value education op
deze gedachtegang geschoeid, namelijk de theorie van Kohlberg over de verschillende
stadia van morele ontwikkeling die kinderen achtereenvolgens doormaken
(Emberley 1995). Deze benadering besteedt veel aandacht aan de cognitieve
ontwikkeling van leerlingen, die beïnvloed kan worden door discussies over
morele dilemma’s en dergelijke. Maar volgens andere pedagogen is dit een te
idealistische voorstelling van zaken (vgl. Levering 2004). Morele vorming
ontstaat vooral in en door de instandhouding van gedragspraktijken. Het gaat
uiteindelijk om het gedrag van volwassenen zelf. Door het zien en overnemen
van voorbeelden verbreidt dit gedrag zich over anderen. Ouders geven in het
gezin en daarbuiten het voorbeeld, zoals ook leraren en leraressen dat doen op
school, conducteurs in de tram, of journalisten bij de omroep. Daarnaast gaat er
een sterke voorbeeldwerking uit van het gedrag van medeleerlingen en medepassagiers.
De overdracht van waarden en normen zit vooral in de imitatie van
– goede en slechte – gedragsvoorbeelden: “Het gewichtigste probleem waar we
met de huidige wens tot hernieuwde overdracht van waarden en normen tegen
aanlopen, is dat ouders kinderen regels willen aanleren, waar ze zichzelf niet aan
houden” (Levering 2003). Persoonlijke aandacht en persoonlijke betrokkenheid
zijn onmisbaar in de overdracht van moraal. Om nogmaals Levering te citeren:
“We moeten nu eens en vooral duidelijk maken dat, als het om morele opvoeding
en ontwikkeling gaat, de lang alom aangehangen Kohlbergsiaanse benadering
en de deugdenbenadering eigenlijk uiterst zwak zijn. De sterke, op affecties
gerichte benadering, die nog altijd onderbelicht is gebleven, vraagt om een