Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
veniëren. Opvoeding en onderwijs vormen dus een deel van het probleem en
vormen evenzeer een deel van de oplossing.
198
Hetzelfde kan gezegd worden van andere instituties en organisaties binnen die
instituties. De moderne media oefenen een enorme invloed uit op het gedrag en
op het normbesef van kinderen en volwassenen. Een tendens tot het uitvergroten
van extreme, conflictrijke en aandachttrekkende gedragingen is niet vreemd
aan media als internet, televisie, film en video. Maar tegelijkertijd hoeven de
particuliere organisaties achter deze media nauwelijks verantwoording af te
leggen voor de mogelijke negatieve gevolgen van hun eigen optreden. Moderne
media zijn dus, net als andere sociale instituties, in meer of mindere mate onderdeel
van het probleem van waarden en normen, terwijl ze wellicht ook kunnen
bijdragen aan de oplossing ervan (bijvoorbeeld door gepopulariseerde programma’s
waarin deze problematiek kan worden gevisualiseerd of besproken). Veel
van deze instituties zijn bovendien op allerhande manieren vervlochten met de
overheid (dit geldt niet alleen voor scholen, opvoedingsinstellingen, ziekenhuizen
en andere arbeidsorganisaties, maar eveneens voor (publieke) omroeporganisaties
en andere particuliere instellingen). Een analyse van deze instellingen en
organisaties behoort derhalve in dit rapport aan de orde te komen en zal consequenties
dienen te hebben voor de aan de regering uit te brengen aanbevelingen:
als de samenleving als geheel deel uitmaakt van het probleem, kan de oplossing
van dat probleem niet uitsluitend bij de overheid gelegd worden of van de overheid
alleen komen. Individuen, losse en vaste sociale verbanden zoals buurtgenootschappen,
gezinnen en onderwijsinstellingen en andere organisaties en
instituties, dragen bij aan de overdracht en het onderhoud van waarden en normen.
Zij zijn de vanzelfsprekend aangewezen figuren voor de gewenste oplossing
van tekorten in de samenleving, mede door de minder van zelfsprekende
algemene acceptatie van een publieke moraal. In dit hoofdstuk gaat de speciale
aandacht uit naar de rol van instituties bij de overdracht van waarden en normen.
7.2 waarden, normen, regels en gedrag in een
institutionele context
Waarden en normen komen niet uit de lucht vallen. Het zijn ook geen granieten
blokken die als weerbarstige gehelen op elkaar stuiten. De idee dat de verschillende
stelsels van waarden en normen in een samenleving scherp van elkaar zijn
te onderscheiden en de maatschappelijke steun voor waarden gemakkelijk valt
vast te stellen, gaat misschien op voor een premoderne samenleving, maar is
voor een moderne samenleving, na de Franse Revolutie en de Verlichting,
achterhaald. Verschillende waarden en waardestelsels en daarbijbehorende
normen hebben zich historisch ontwikkeld binnen sociale instituties (zoals het
gezin, de school, de kerk, het werk, de markt, de politiek, verenigingen en de
media) en zijn derhalve ingebed in deze instituties. Deze instituties hebben
bovendien allemaal een zekere eigen sfeer geschapen waarbinnen sommige
waarden en normen benadrukt worden en andere juist buitengesloten worden.
Goede voorbeelden van dergelijke relatief autonome instituties zijn het gezin, de