Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
verschillen in termen van andere (afwijkende) normen en waarden leidt tot een
reactie gericht op eenvormigheid (monoculturaliteit) en onterechte uitvergroting
van verschillen. Een dergelijke reactie is in strijd met het beginsel van
waardepluriformiteit dat in de Nederlandse samenleving centraal staat. Daarenboven
heeft labeling ongewenste neveneffecten zoals het isoleren en stigmatiseren
van groepen, waardoor ook de capaciteiten en talenten van dergelijke groepen
on(der)benut blijven. De maatschappij heeft hier met andere woorden ook
gewoon een welbegrepen eigenbelang (vgl. Veenman 2003).
194
Hiermee is natuurlijk niet gezegd dat er helemaal geen problemen zijn in een
samenleving die steeds meer te maken heeft met culturele diversiteit. Sommige
praktijken van leden van bepaalde (etnische) groepen zijn in strijd met de Nederlandse
wet, andere praktijken verhouden zich zeer moeizaam met wat in Nederland
belangrijk wordt gevonden – bijvoorbeeld het principe van individuele
autonomie – en er zijn situaties die als ongemakkelijk zijn te bestempelen. Er is
– zo is betoogd – sprake van een glijdende schaal in de mate waarin (groeps)normen
strijdig zijn met wat in Nederland aanvaarde normen zijn. Bij het inzetten
van strategieën om met deze verschillen en strijdpunten om te gaan, is het van
belang goed af te wegen wat passend is in welke situatie. Dit criterium van
‘passendheid’ kan niet zonder meer en op voorhand worden ingevuld. In veel
gevallen zal de context waarbinnen verschillen en strijdpunten zich voordoen in
ogenschouw moeten worden genomen. Evenmin kan op voorhand worden
bepaald wie verantwoordelijk is om wat te doen. In dit hoofdstuk is aan de hand
van de verschillende voorbeelden duidelijk gemaakt dat individuen, leden van de
groep en instituties, zoals school en werk, hier een taak hebben.
De overheid heeft echter een bijzondere verantwoordelijkheid. Uiteindelijk is
het aan de overheid om te garanderen dat er een maatschappelijk klimaat is
waarin groepen goed met elkaar kunnen samenleven. Dat samenleven vindt
plaats binnen de kaders van de democratische rechtsstaat en de gedeelde waarden
zoals deze in hoofdstuk 5 zijn beschreven. Het spreekt vanzelf dat de overheid de
eerstverantwoordelijke is bij het normeren, verbieden en handhaven van praktijken
die in strijd zijn met de wet. De overheid zou in dit opzicht – meer dan nu
gebeurt – zichtbaar moeten optreden en duidelijk maken wat in Nederland niet
geaccepteerd wordt. Aan de andere kant van het spectrum kan de overheid
bevorderen dat verschillen geaccepteerd worden en dat het dulden van verschillen
een noodzakelijke voorwaarde is voor het goede leven. De overheid kan en
moet zelf het voorbeeld geven en de bepleite zones van gelatenheid ook zelf in
ere houden. In het tussengebied waar zich situaties kunnen voordoen die niet
zonder meer onwettig zijn, maar wel zodanig conflictueus dat oplossingen nodig
zijn, heeft de overheid een procedurele rol te vervullen. Deze rol kan afhankelijk
van de situatie andere vormen aannemen. Waar het om gaat is dat verschillen
van mening en conflicten op tafel komen en worden besproken en dat er
voldoende conflictbeslechtende mechanismen voorhanden zijn om tot een
oplossing te komen dan wel tot een aanvaardbaar compromis. Overigens is hiermee
niet gezegd dat deze procedurele rol uitsluitend door de overheid dient te