Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
praktijk komt het ook voor dat eerst wordt ingezet op normeren en verbieden,
terwijl confrontatie en beslechten gepast zouden zijn. Het organiseren van
‘deugdelijke vormen van confrontatie’ (gemeenschappelijke inzet, duidelijke
spelregels en gericht op een werkbaar resultaat) is in eerste aanleg de verantwoordelijkheid
van partijen zelf. Daarnaast kunnen en moeten de media een
belangrijke bijdrage leveren.
Voor de overheid geldt dat zij – meer dan nu gebeurt – moet bepalen waar zij zelf
het debat over wil entameren en waarover niet. Een standpuntbepaling van de
overheid is nodig in die kwesties die het beginsel van pluriformiteit van waarden
aantasten, dan wel schuren tegen de principes van de democratische rechtsstaat.
Deze kwesties kunnen niet in dit rapport of elders limitatief worden opgesomd.
Het gaat erom dat de overheid alert is en blijft en weet wanneer zij moet ingrijpen
en op welke wijze en wanneer dulden en terughoudendheid aan de orde zijn.
Wat de rol van de overheid betreft moet hier nog worden gewezen op het gegeven
dat daar waar problemen en misstanden zich in de privé-sfeer voordoen,
haar interventiemogelijkheden beperkt zijn. Hiermee is echter niet gezegd dat
ingrijpen onmogelijk is. Juist daar waar sprake is van ernstige vermoedens van
groepsdwang moet de overheid garant staan voor een exit-optie en dient de overheid
de drempel van deze optie te verlagen. Dit kan de overheid doen door
bijvoorbeeld blijf-van-mijn-lijfhuizen in woord en daad beleidsmatig en financieel
te ondersteunen. Ook de versterkte inzet van de kinderbescherming en
bijvoorbeeld vertrouwenspersonen op scholen kan drempelverlagend werken.
De opdracht tot alertheid geldt niet alleen voor de overheid maar ook voor individuen
en instituties, zoals de school, het werk, de vrije tijdsverenigingen. Niet
alleen de overheid maar ook burgers en organisaties hebben een taak in het laveren
tussen de drie genoemde mechanismen als ingewikkelde culturele verschillen
in het geding zijn. Ook zij hebben een verantwoordelijkheid als het gaat om
het opspelen, nuanceren dan wel downplayen van culturele verschillen. Het
beginsel van behoud van waardepluriformiteit binnen de context van de democratische
rechtsstaat dient leidend te zijn bij het zoeken naar oplossingen voor
die culturele verschillen die het samenleven bedreigen.
193
6.5 conclusies
In dit hoofdstuk is de vraag behandeld in hoeverre sprake is van botsing van
waardestelsels dan wel van uiteenlopende normen die het gevolg zijn van
verschillen in culturele achtergronden. Meer in het bijzonder is aandacht besteed
aan de betekenis van groepsnormen, omdat deze vaak door leden van de groep
worden gebruikt om een bepaald gedrag te rechtvaardigen en door niet-leden om
datzelfde gedrag af te keuren. Een nadere analyse aan de hand van voorbeelden
van de werking van deze groepsnormen voor de groep zelf en voor de samenleving
als geheel, heeft duidelijk gemaakt dat het weinig vruchtbaar is verschillen
in gedrag, uiteenlopende opvattingen over wat hoort en wat niet hoort in algemene
zin te beschouwen als een ‘normen- en waardenkwestie’. Het gevaar – en
dat is de laatste tijd gebleken – is levensgroot dat het steeds opnieuw labelen van