Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
190
Daartoe moeten de spelregels van de democratie en de rechtsstaat wel gewaarborgd
zijn. Dat stelt eisen aan alle deelnemers aan het debat maar ook aan de
overheid die de randvoorwaarden voor het debat moet scheppen. In dit licht is
het opvallend dat de vvd-Kamerleden Wilders en Hirsi Ali recentelijk een pleidooi
hielden voor een ‘liberale jihad’ waarin de spelregels niet meer gelijkelijk
voor iedereen zouden moeten gelden. Letterlijk stelden zij dat “voor het behoud
van een tolerant en liberaal Nederland moeten ook elementaire rechten en
wetten opzij worden gezet van de mensen die ze misbruiken en vervolgens
willen verwijderen als fundament van onze maatschappij”. Het is zeer de vraag
of de Nederlandse rechtsstaat en democratie gebaat zijn met een methode van
vuur met vuur bestrijden, waarin bijna noodzakelijkerwijs veel verworvenheden
verloren zullen gaan. De onderzoeker Buijs ziet gevaren in een dergelijke bestrijding
van extremisme: “Hier komen we bij de kern van de botsing tussen democratie
en terreur, namelijk het gevaar dat de democratie precies die waarden en
normen opgeeft die ze juist wilde verdedigen” (Buijs 2002b). Hij bepleit juist een
opener debat, een ‘radicaal democratische revival’ waarin men zich afkeert van
een hardere opstelling tegenover minderheden in het debat, men meer ruimte
laat voor afwijkende meningen en een zelfgenoegzame houding in de trant van
‘zij zijn achterlijk en wij met onze democratie zijn superieur’ vermijdt. Er moet
ook meer moeite gedaan worden om daadwerkelijk een dialoog aan te gaan met
(potentiële) aanhangers en rekruten en zo ook de voedingbodem voor extremisme
te adresseren. Hier is een integrale benadering op zijn plaats waarbij juist ook
gematigde moslims betrokken worden. Een daadwerkelijk preventief beleid
werkt waarschijnlijk het best wanneer extreme elementen binnen de groep door
de groep zelf uitgestoten worden (de voice van niet-radicale elementen binnen de
gemeenschap zou versterkt moeten worden). In de nasleep van het Molukse
terrorisme in de jaren zeventig werden ook niet alleen de daders bestraft, maar
werd er tevens een beleid ontwikkeld dat tot doel had Molukkers uit hun politieke
isolement te halen (Van Dam, in Fennema 2002: 6).
6.4 strategieën
In dit hoofdstuk is betoogd dat sprake is van een glijdende schaal die loopt van
groepsnormen die niet of nauwelijks in strijd zijn met de normen van de samenleving
als geheel, tot en met normen die daarmee fundamenteel in strijd zijn. Bij
het zoeken naar antwoorden en oplossingen is het van belang rekening te houden
met de verschillende posities op die glijdende schaal. Het gaat steeds om het
vinden van een ‘passende’ oplossing. Aan de hand van het onderzoek dat in dit
hoofdstuk is besproken, kunnen drie mechanismen worden onderscheiden om
problemen aan te pakken die het gevolg zijn van uiteenlopende normen:
• dulden;
• confronteren en beslechten;
• normeren en verbieden.
Deze drie mechanismen worden kort toegelicht.
Bij dulden gaat het om het aanvaarden van gedragingen/opvattingen van anderen,
ook al zijn deze niet geheel in overeenstemming met de eigen voorkeuren of