Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
186
den. Sociabiliteit en autonomie zijn waarden die voor de vier groepen migranten
dicht bij elkaar liggen. Bij sociabiliteit gaat om de sociale eigenschappen die
ouders graag in hun kinderen willen zien: behulpzaamheid, sociaal voelend zijn,
begrip hebben, betrouwbaarheid, tolerantie en rekening houden met anderen. Bij
autonomie gaat het meer om sociale autonomie, omdat ouders in de vier populaties
– anders dan Nederlandse ouders – niet zozeer de nadruk leggen op puur
individuele eigenschappen zoals zelfstandigheid en onafhankelijkheid, maar
meer op sociale eigenschappen zoals eerlijkheid, zelfredzaamheid, zelfvertrouwen
en verantwoordelijkheid. Uit onderzoek onder Marokkaanse moeders (Pels
1998) komt naar voren dat het vooral gaat om een vorm van praktische zelfstandigheid:
taken in de huishouding op zich kunnen nemen, het helpen van de
jongere kinderen, voor zichzelf kunnen zorgen. “Zelfstandigheid in de zin van
onafhankelijkheid, zich losmaken van de ouders en de eigen gang gaan komt
nauwelijks op het repertoire voor” (Pels 1998). Overigens leggen Surinaamscreoolse
ouders wel meer nadruk op individualistische aspecten, zoals weten wat
je wilt en voor jezelf opkomen. Zij geven echter aan dat deze eigenschappen
vooral belangrijk zijn om je staande te kunnen houden in de Nederlandse samenleving;
deze eigenschappen passen veel minder in de eigen creoolse omgeving
(Nijsten 1999).
Als we deze uitkomsten vergelijken met Nederlandse opvoedingswaarden, dan
blijkt dat dezelfde waarden belangrijk worden gevonden, maar dat de volgorde
van belangrijkheid anders ligt: autonomie en welbevinden scoren het hoogst.
Daarbij wordt autonomie in de Nederlandse context opgevat als een individuele
eigenschap met een sterke nadruk op onafhankelijkheid. Maatschappelijke
prestaties en conformisme scoren relatief het laagst. Bij deze vergelijking passen
twee kanttekeningen. In de eerste plaats zijn de verschillen gradueel en in de
tweede plaats worden de verschillen beïnvloed door sociaal-economische
omstandigheden. Nederlandse ouders uit de lagere sociaal-economische klassen
komen, als het gaat om de hiërarchie van opvoedingswaarden, dicht in de buurt
van migrantenouders, die ook overwegend uit de lagere sociaal-economische
klassen komen. Bij opvoeding gaat het niet alleen om de opvoedingswaarden
maar ook om de opvoedingspraktijk. Met uitzondering van de creoolse populatie
blijkt de communicatie tussen ouderen en jongeren veelal beperkt te zijn tot
eenrichtingverkeer: de ouders geven hun mening, of houden een belerend
verhaal, waarna de jongere zich schikt (Van der Hoek 2000) of tenminste de
schijn ophoudt (Yerden 2001). Hier blijkt dat meisjes zich meer dan jongens
conformeren aan de wensen van hun ouders. Hoewel de ouders van de onderzochte
groepen van mening zijn dat zij een meer open en vrijere opvoeding
geven aan hun kinderen dan de opvoeding die zij zelf hebben genoten, is in de
praktijk nauwelijks ruimte voor een gesprek over heikele onderwerpen. Bij
conflicten wordt verwacht dat jongeren zich aanpassen aan de ouders.
In de hier aangehaalde onderzoeken wordt, zoals gezegd, ook aandacht besteed
aan de veranderingen in opvoedingsstijl: ouders voeden zelf minder streng op
dan zij zelf zijn opgevoed. Opmerkelijk daarbij is dat de veranderingen – naar