Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
van een hoofddoek een individuele keuze is of niet. Wordt de hoofddoek gedragen
onder druk van een patriarchale cultuur en dient dan de hoofddoek met een
beroep op het principe van seksegelijkheid verboden te worden, in plaats van
deze toe te laten uit naam van godsdienstvrijheid? Daar komt bij dat met de
directe verbinding van het dragen van een hoofddoek met de islam, per definitie
een bepaalde interpretatie van de islam wordt gehanteerd (Verhaar 1999). Zoals
hierboven echter al werd aangegeven, heeft de rechter zich, bij monde van de
Hoge Raad, onbevoegd verklaard waar het gaat om interpretatie van ‘theologische
leerstellingen’, inclusief hoofddoekjes in welke vorm dan ook. Het gaat in
deze gevallen in essentie om de vraag of er een spanning bestaat tussen ‘multiculturalisme’
en feminisme (Saharso 2000). Een debat dat enige jaren geleden op
scherp werd gezet door de Amerikaanse filosofe Okin in een essay onder de veelzeggende
titel Is multiculturalism bad for women?, een vraag die zij volmondig
met ‘ja’ beantwoorde. Over haar stelling dat vrouwen de verliezers zijn wanneer
er speciale rechten worden toegekend aan minderheidsculturen is binnen en
buiten de kringen van de vrouwenstudies en etnische studies heftig gedebatteerd.
Het gebrek aan een eenduidig antwoord heeft zowel te maken met theoretische
posities die worden ingenomen (voor een overzicht zie Saharso 2000) als
met de diversiteit van de groep waarover het debat wordt gevoerd. Voorbeelden
waarbij het dragen van een hoofddoek samengaat met een eigen identiteit en
emancipatie zijn net zo goed te vinden als voorbeelden waarbij de hoofddoek
een uiting en element is van zeer traditionele man-vrouwverhoudingen.
Verwacht mag worden dat een verbetering van de positie van vrouwen meer
gediend is bij pluralisme binnen de moslimgemeenschap en bij een expliciete
afweging tussen het ‘culturele recht’ op het dragen van een hoofddoek en het
recht van vrouwen op keuzevrijheid. Deze twee rechten zijn niet per definitie
strijdig met elkaar; waar het om gaat is de context waarbinnen die culturele rechten
worden uitgeoefend: ongelijke machtsverhoudingen kunnen ertoe leiden dat
een recht in de praktijk verwordt tot een plicht (Verhaar 1999). Het lastige is
natuurlijk dat die context (dwang, drang of eigen keuze) veelal niet duidelijk is
en dat de beoordelaars in de rechterlijke macht zich goeddeels onbevoegd hebben
verklaard voor de interpretatie hiervan.
183
De kwetsbare positie van vrouwen uit zich ook in het slachtofferschap van
huiselijk geweld. Hoewel exacte gegevens hierover niet bekend zijn, nemen
bijvoorbeeld aantallen allochtone vrouwen die zich bij de blijf-van-mijn-lijfhuizen
melden sterk toe: inmiddels zou het om ruim 60 procent gaan (Ulger 2003).
Uit een recent onderzoek in opdracht van het ministerie van Justitie (Van Dijk et
al. 2002) naar huiselijk geweld onder de vier grote groepen allochtonen bleek
huiselijk geweld minder voor te komen in vergelijking met autochtonen (24% en
35% respectievelijk), maar ging het wel vaak om intenser geweld. De onderzoekers
schatten echter in dat er sprake is van een behoorlijke onderrapportage van
huiselijk geweld onder allochtonen. Hoe dan ook gaat het om een significant
probleem onder zowel autochtonen als allochtonen. De vraag is natuurlijk in
hoeverre huiselijk geweld onder allochtone groepen elementen bevat die het
‘apart’ zet van huiselijk geweld in algemene zin. Een mogelijke factor is dan (het