Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
binnen die paden bewegen die door de groep – vaak op basis van traditie – als
norm zijn gesteld. Dit beperkt meisjes in hun bewegingsvrijheid en vaak ook in
hun ontplooiingsmogelijkheden. De titel van het boek Ogen in je rug over dit
mechanisme van sociale controle op meisjes in de Turkse gemeenschap, spreekt
wat dat betreft boekdelen (De Vries 1987; Yerden 2001). De dubbele emancipatie
van allochtone jongeren (ten opzichte van de ouders enerzijds en de Nederlandse
maatschappij anderzijds) waaraan eerder werd gerefereerd, is voor meisjes vaak
een driedubbele emancipatie. De derde laag is de (‘klassieke’) emancipatie ten
opzichte van het vrouwbeeld van de eigen groep dat vaak door de mannen wordt
uitgedragen en verdedigd. Dat de klassieke vrouwenemancipatie de laatste vijftig
jaar ook in Nederland zwaar bevochten is, kan worden geïllustreerd met het feit
dat de gehuwde vrouw pas in 1956 bij wet handelingsbekwaam werd verklaard
(Schoonenboom en In ’t Veld-Langeveld 1976). Overigens is de emancipatie nog
geenszins afgerond en nog steeds onderwerp van overheidsbeleid.
Een vaak terugkerend debat over de emancipatie en positie van moslimvrouwen,
is dat over het dragen van hoofddoekjes en het verbieden of toestaan daarvan in
verschillende situaties in het publieke domein. Dit is een debat dat zeker niet
alleen in Nederland wordt gevoerd. In verschillende West-Europese landen
speelt deze kwestie van tijd tot tijd op (Broeders 2001), maar ook in Turkije, dat
een strikte scheiding van religie en staat hanteert, wordt hierover regelmatig
gedebatteerd. Uit verschillende uitspraken van de rechter en de Commissie
Gelijke Behandeling (cgb) aangaande conflicten over hoofddoekjes, blijkt echter
dat het emancipatieargument – de vrije keuze of het gebrek aan vrije keuze – niet
in de argumentatie wordt meegenomen (Verhaar 1999). Er worden steeds andere
argumenten genoemd. Ter illustratie volgen hier verschillende voorbeelden.
181
Een griffier in Zwolle wenste tijdens de rechtszitting een hoofddoek te dragen.
Zij stelde dat het dragen van een hoofddoek bij haar geloofsovertuiging hoort.
Verbod op het dragen van de hoofddoek zou een vorm van discriminatie zijn, zo
luidde haar stelling, en haar het uitoefenen van haar beroep op oneigenlijke
gronden onmogelijk maken. De wens van deze griffier om tijdens de rechtszitting
een hoofddoek te dragen werd niet gehonoreerd. Het dragen van een hoofddoek
in de rechtszaal werd in strijd geacht met het leerstuk van de scheiding
tussen kerk en staat. De meest gehanteerde betekenis is die van het verbod van
inmenging van de kerk op het terrein van staatszaken. Religieuze symbolen zoals
een hoofddoek horen niet thuis in staatsinstellingen als de rechterlijke macht en
de politie, omdat dan de onafhankelijkheid van de staat in het geding is. Eind
jaren negentig heeft de cgb verschillende zaken behandeld over het dragen van
een hoofddoek in werksituaties. In al deze gevallen ging het om een werkgever
die het dragen van een hoofddoek had verboden en waartegen de vrouw in
kwestie in beroep ging. In al deze zaken heeft de commissie de vrouw in het
gelijk gesteld. De commissie vat de hoofddoek in al deze gevallen op als een van
de voorschriften die rechtstreeks voortvloeien uit de moslimovertuiging. Op
basis van deze argumentatie wordt gesteld dat de werkgever zich schuldig maakt
aan discriminatie op grond van godsdienst. Begin 2003 kwamen enkele moslim-