Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
weren. De moeilijkste vorm in deze categorie is de onderdrukking van individuele
leden van de groep op basis van een groepsnorm, terwijl die groepsnorm
door het lid zelf onderschreven wordt. In dit geval speelt het dilemma of en
wanneer een individu tegen zichzelf in bescherming genomen mag worden.
Behalve het garanderen van de exit-optie staat er, in termen van Hirschmanns
trits exit, voice en loyalty, nog een weg voor de overheid open: namelijk het
bevorderen van voice binnen de groep. Dit is de vaak indirecte weg van het
stimuleren van discussie en debat met leden van de groep en het bieden van
ruimte en een platform aan de verschillende stemmen binnen groepen.
178
De tweede relatie, die tussen de groep en de bredere samenleving (B), is moeilijker
in een kernwoord te vangen. Grofweg gezegd komen groep en samenleving
met elkaar in conflict als de groep haar eigen normen boven die van de Nederlandse
samenleving stelt. De relatie is te omschrijven als (het streven naar) ‘het
opleggen van de groepsnormen aan de samenleving als geheel’. Voorbeelden
waarbij een groep ernaar streeft de eigen normen aan de samenleving als geheel
op te leggen, zijn te vinden in de pleidooien van bepaalde minderheidsgroepen
voor bijvoorbeeld een verbod op abortus (waarin verschillende geloven elkaar
kunnen vinden) of bijvoorbeeld het beperken van de vrijheid van meningsuiting
waar het gaat om geloof. Aan het uiterste eind van het spectrum staat het nastreven
van politiek en/of religieus fundamentalisme en extremisme.
Hieronder worden vier subthema’s uitgewerkt in voorbeelden uit de praktijk die
onder de relatie groep-individu (A) of de relatie groep-samenleving (B) vallen,
met de kanttekening dat de eerste relatie uiteraard vaak in de tweede overloopt.
Het gaat om handhaving van normen binnen de eigen groep, positie van de
vrouw en positie van het kind ten opzichte van de ouders (A) en het opleggen
van de groepsnormen aan de samenleving als geheel (B). Gepoogd wordt om bij
elk thema de glijdende schaal in het normatief handelen en de bijbehorende
dilemma’s in kaart te brengen. De gekozen voorbeelden worden dus steeds
‘conflictueuzer’ ten opzichte van breed gedeelde Nederlandse normen.
6.3.1 normhandhaving binnen de eigen groep en afvalligheid
Groepen genereren vaak zowel mogelijkheden als belemmeringen; een gegeven
dat voor alle soorten groepen geldt en zeker niet voorbehouden is aan etnische
groepen. In vele soorten groepen wordt er door de leden onderling op toegezien
dat eenieder zich houdt aan de normen of regels van de groep. Dat kan heel expliciet,
zoals bijvoorbeeld bij een beroepsgroep (professie) waarbij normen vaak
vastgelegd zijn in reglementen en soms zelfs in een toezichthoudend orgaan is
voorzien (zoals bijvoorbeeld een tuchtcommissie). Vaak zijn zowel de normen
als het toezicht op de naleving daarvan implicieter. Maar ook de gevolgen van
overtreding van impliciete (sociale) groepsnormen kunnen zeer groot zijn; peer
pressure en de druk om zich te conformeren aan de norm zijn in zeer uiteenlopende
milieus niet te onderschatten. Daarbij gaat het om religieuze en sociale
groepen, maar bijvoorbeeld ook meer onverwachte groepen zoals de kraakbewe-