Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
delen van de samenleving. Hierbij kan aangetekend worden dat er legio situaties
te bedenken zijn waarin de eerste spanning naadloos overgaat in de tweede. In
het naleven van een eigen groepsnorm ten opzichte van de leden kunnen de
rechten van een lid van de groep immers zodanig geschaad worden dat dit zich
niet verdraagt met de normen van de samenleving als geheel. Een ‘intern’ conflict
wordt op die manier ook een conflict tussen de groep en de samenleving. In
het onderstaande schema wordt dit kader samengevat.
Figuur 6.1
Spanningsrelaties tussen individu, groep en maatschappij
NEDERLANDSE SAMENLEVING
(normen)
exit-optie
B
GROEP
(normen)
177
A
INDIVIDU
(lid van groep en van Nederlandse samenleving)
Met deze figuur zijn de belangrijkste conflictlijnen tussen groepen en de bredere
samenleving in kaart gebracht. De relatie tussen de groep en het individu (relatie
A) is conflictueus wanneer een groep haar normen dwingend oplegt of probeert
op te leggen aan een individueel groepslid. Het centrale probleem is hier dat een
groep een van haar leden een individuele keuze ontzegt, waarmee de in Nederland
breed gedeelde norm dat een individu zijn eigen autonome keuzes maakt
onder druk komt te staan. Bij etnische groepen geldt echter, net als bijvoorbeeld
bij het gezin en de staat, dat het groepslidmaatschap in eerste instantie geen vrijwillige
keuze is: men wordt in de groep geboren. Dit brengt bijzondere afwegingen
van loyaliteit en verzet met zich mee, aangezien de prijs van verzet of uittreding
hoog kan zijn. Ook hier spelen tal van ingewikkelde vragen, zeker in relatie
tot de overheid. Een individueel groepslid dat zich wil onttrekken aan de druk
van de groep (een groep die bereid is conformisme met geweld af te dwingen) en
daarbij luidkeels een beroep op de overheid doet, is een relatief eenvoudig geval.
Hier dient de overheid de exit-optie voor het individu te garanderen. Meer sluipende
en in de geslotenheid van de groep verborgen processen van groepsdruk
op het individuele lid zijn al lastiger te beoordelen, temeer daar in zo’n situatie
de grens tussen het publieke en het private in het geding is. Betrokkenen doen
overigens ook een beroep op deze grens om ongewenste externe bemoeienis te