Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
Nederlandse samenleving, zal hier in de regel geen probleem van worden
gemaakt. Het gaat dan om een culturele eigenaardigheid die begroet zal worden
met reacties die variëren van irritatie, een onverschillig schouderophalen, tot een
oprechte interesse in een andere cultuur.
Problematisch wordt het wanneer het groepsargument wordt gebruikt om
gedrag te rechtvaardigen dat wel in strijd is met Nederlandse normen, regels en
wetten. In het geval van het overtreden van wetten is het probleem misschien
nog het minst groot, aangezien het dan duidelijk is welke lijn overtreden is. Maar
ook hier spelen culturele achtergronden en het beroep op de groepsnorm nog
een belangrijke rol en wordt de rechter vaak gevraagd rekening te houden met
specifieke omstandigheden. Het argument van de culturele achtergrond en
groepsdwang kan overigens zowel voor als tegen een verdachte worden gebruikt.
In het ene geval zal de rechter er een reden voor strafvermindering in zien en in
een ander geval juist een reden voor een zwaardere straf om een signaal af te
geven aan een bepaalde groep. Het laatste gebeurde bijvoorbeeld in een zaak waar
eerwraak in het geding was (Maris van Sandelingenambacht 2002).
Niet alle problemen die te maken hebben met schurende normen tussen groepen
zijn keurig onderverdeeld in wat wel en wat niet mag volgens de Nederlandse
wet. Steeds moeten keuzes gemaakt worden die principieel samenhangen met
rechtstatelijke waarden als vrijheid en gelijkheid die, zoals in paragraaf 5.4 werd
betoogd, bovendien een grote dynamiek kennen. Veel gedrag dat als afkeurenswaardig
wordt gezien, is niet vastgelegd in wetten en regels, maar staat desalniettemin
op gespannen voet met normen die in Nederland breed gedragen
worden. Het is moeilijk te duiden wat ‘breed gedragen’ Nederlandse normen
zijn, maar op een elementair niveau is toch wel een aantal normen te benoemen.
Een norm die in dit hoofdstuk centraal staat, is bijvoorbeeld die van de individuele
autonomie en het recht van het individu om zijn eigen keuzes te maken.
Hoewel er geen wet op de individualiteit bestaat, zijn de Nederlandse wetgeving
en het beleid er vaak toch op gericht deze te bevorderen. Ook in het emancipatiestreven,
dat traditioneel op de verheffing van groepen is gericht, staan juist het
individu en zijn keuzemogelijkheden centraal. Zo zijn de kernpunten van het
emancipatiebeleid van het ministerie van szw bijvoorbeeld: ‘Keuzevrijheid,
Participatie en Rechten & Veiligheid’ en streeft het integratiebeleid van het
ministerie van Justitie naar een actief burgerschap van leden van minderheidsgroepen.
Zo bezien kan wel gesproken worden van in de Nederlandse maatschappij
en overheid verzonken en breed gedeelde normen.
175
In hoofdstuk 2 werd het onderscheid tussen sociale, morele en juridische
normen geïntroduceerd. Juist de verschillen tussen deze ‘soorten’ normen in
termen van verplichtingen en verwachtingen en het feit dat ze in sommige
gevallen overlappen, maken de indeling een geschikt – maar nog niet eenvoudig
of eenduidig – kader voor de hier besproken problemen. In veel van de in dit
hoofdstuk besproken gevallen gaat het om het naleven van een groepsnorm die
op gespannen voet staat met in de Nederlandse samenleving breed gedragen