Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
een grote oriëntatie op Nederland. Daarnaast is sprake van de ontwikkeling van
jongerenculturen waar Nederlandse jongeren van verschillende herkomst met
elkaar omgaan en gewoontes en opvattingen van elkaar overnemen. De assimilatiedruk
kent geen lineair maar een grillig verloop. In de praktijk ontstaan allerlei
mengvormen waarbij het niet meer zo makkelijk is te onderscheiden wat nu
typisch Nederlands is en wat niet. Overigens is het niet denkbeeldig dat de wijze
waarop de assimilatiedruk neerslaat op migranten verschilt per stad of gebied.
Daar waar veel migranten wonen, verloopt dit proces anders dan in wijken die
overwegend ‘wit’ zijn. Bovendien hangt de mate van sociaal-culturele integratie
ook samen met andere factoren, die deels zelf alweer als ‘druk’ van de Nederlandse
samenleving zijn te omschrijven. Zo constateren Dagevos en Schellingerhout
(2003) van het scp een voortschrijdende sociaal-culturele integratie onder
de vier grote groepen wanneer gekeken wordt binnen de groep, en dus met name
naar generatieverschillen. Dit effect is veel groter dan puur het effect van de tijd,
oftewel de duur van het verblijf in Nederland. Ook de mate waarin deze groepen
moderne opvattingen – over bijvoorbeeld gezinsverhoudingen, man-vrouwrollen
en religieus liberalisme – onderschrijven, varieert tussen de generaties en
hangt bovendien sterk samen met het opleidingsniveau.
174
Uit het voorgaande blijkt dat er nauwelijks gesproken kan worden van coherente
groepen in de Nederlandse samenleving die keurig samenvallen met etniciteit,
religie of land van herkomst. Toch wordt, zoals eerder betoogd, vaak in termen
van groepen over migranten gesproken. Dit heeft aan de ene kant te maken met de
neiging tot labelling door autochtonen (dit proces van labelling geldt overigens
voor allerlei andere groepen zoals ouderen, gehandicapten, studenten enz.). Deze
vorm van labelling wordt bovendien vaak gebruikt ter verklaring van een bepaald
gedrag van leden van die groepen. De stap naar generalisatie van een bepaald
gedrag als kenmerkend voor de totale groep is dan snel gemaakt. Aan de andere
kant is ook sprake van zelflabeling. Veel van het normoverschrijdend gedrag dat
frictie geeft in de Nederlandse samenleving ontstaat niet zozeer als gevolg van het
gedrag van de specifieke etnische of religieuze groep als geheel, maar ontstaat
wanneer leden van een groep zich beroepen op een groepsnorm als rechtvaardiging
van hun gedrag. De groepsnorm wordt gebruikt ter rechtvaardiging van een
bepaald gedrag dat op zijn beurt strijdig is met in Nederland gangbare normen.
6.3 de betekenis van groepsnormen
In de hierna besproken voorbeelden gaat het vooral om gedragingen die gerechtvaardigd
worden door te verwijzen naar de eigen cultuur en die tegelijkertijd in
strijd (zouden) zijn met ‘het’ Nederlandse normen- en waardenpatroon. Het is
moeilijk hard te maken dat diegenen die zich beroepen op een groepsnorm ook
daadwerkelijk voor de groep kunnen spreken die ze zeggen te vertegenwoordigen:
representativiteit is, mede gezien de dynamische ontwikkelingen binnen
deze groepen, een probleem in migrantengroepen. Toch wordt het groepsargument
vaak in stelling gebracht om gedrag te rechtvaardigen of te verklaren. Als
dit gedrag verder geen frictie oplevert met algemene normen en regels in de