Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
(Harchaoui en Huinder 2003). De generalisaties betreffen overigens niet alleen
het gedrag en de opvattingen van anderen, maar ook de beschrijvingen van de
Nederlandse samenleving. Alsof Nederland te kenschetsen is door een ondeelbare
en door alle Nederlanders gedeelde cultuur. De verscheidenheid en pluriformiteit
van de Nederlandse samenleving worden vaak niet serieus genomen; in
het aanzien van de vele buitenlanders, zouden Nederlanders opeens één zijn.
Generalisaties kunnen leiden tot polarisatie. Het is een kleine stap om het
‘wij/zij’-sjabloon te hanteren: zij moeten zich aanpassen aan ons of andersom:
zij begrijpen ons niet. Dit stoere taalgebruik kan duiden op een gepolariseerde
visie op de samenleving waarin autochtone en allochtone culturen lijnrecht en
onbemiddelbaar tegenover elkaar komen te staan. In het debat en uiteindelijk
soms ook in gedrag kunnen verschillen tussen groepen worden uitvergroot en in
termen van onverenigbaarheid van opvattingen aan de kaak gesteld. Juist de
verschillen worden belicht en versterkt weergegeven, het anderszijn wordt
beklemtoond. Eén mogelijk gevolg hiervan is dat groepen zich dan ook op de
eigen groep terugtrekken en zich volgens de beeldvorming gaan gedragen. Generalisatie
kan tot simplificatie leiden. Het feit dat een belangrijk deel van het debat
via krant, radio en televisie wordt gevoerd speelt hierbij zeker een rol. In een tijdperk
waar het gaat om soundbites en slagzinnen is er minder ruimte voor nuance
en voor deliberatie over de complexiteit van vraagstukken zoals deze. Zo wordt
in de pleidooien voor verplichte inburgering nauwelijks onderscheid gemaakt
tussen formele en materiële inburgering, terwijl dit nu juist essentieel is. Bij
formele inburgering gaat het om het respecteren van de Nederlandse rechtsorde
en maatschappelijke inrichting, materiële inburgering staat voor het inhoudelijk
delen van Nederlandse politieke en levensbeschouwelijke normen en waarden.
Het eerste mag van iedereen in een land worden verlangd. Het tweede bij uitstek
niet, aangezien eenvormigheid in levensbeschouwelijke waarden niet in overeenstemming
is met de Nederlandse geschiedenis, waarin het omgaan met
waardepluralisme nu juist centraal staat.
171
Het huidige debat over de multiculturele samenleving heeft zeker niet alleen
negatieve gevolgen. Er is ook winst geboekt. Meer dan ooit staat het thema
‘multiculturaliteit’ op de agenda en zijn er mogelijkheden voor voor- en tegenstanders
om zich uit te spreken, argumenten uit te wisselen en invloed uit te
oefenen. In het wrr-rapport Nederland als immigratiesamenleving (2001) is
aangegeven dat ontmoeting en confrontatie noodzakelijk en gewenst zijn in
een immigratiesamenleving. Door de confrontatie is het mogelijk kennis te
nemen van de standpunten van de anderen en kunnen deze ook serieus
worden genomen. Anderzijds is het noodzakelijk de vermenging van het
‘multiculturele’ debat en het debat over waarden en normen met argusogen te
bekijken. Een zekere nuancering en precisering is hier op zijn plaats: aan de
ene kant laat dit hoofdstuk zien dat er ten onrechte sprake is van het ‘bij
elkaar brengen’ van uiteenlopende kwesties onder de noemer van botsende
waarden. Aan de andere kant wordt aandacht besteed aan enkele essentiële
verschillen die mogelijkerwijs een bron van conflict kunnen zijn of in de
toekomst kunnen worden. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een beschou-