Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenleven met verschillende culturele normen
6 samenleven met verschillende culturele
normen
“Ook vraagt het kabinet de raad in te gaan op eventuele niet algemeen gedeelde
respectievelijk conflicterende waarden in onze samenleving, al dan niet samenhangend
met cultuurverschillen, in relatie tot de vraag of en in hoeverre het
uiteenlopen van bepaalde waarden maatschappelijk problematisch moet worden
geacht.” (Adviesaanvraag inzake waarden en normen, 8.11.2002)
6.1 inleiding
De hernieuwde belangstelling voor waarden en normen wordt in belangrijke
mate geassocieerd met ‘afwijkende’ leefstijlen, tradities en gedragspatronen van
migranten in het algemeen en met het ‘failliet’ van de multiculturele samenleving
in het bijzonder. Kranten, commentatoren en ook wetenschappers hebben
zich uitgeput in voorbeelden van ‘mislukte’ integratie. De onvrede hierover is
dichter aan de oppervlakte komen te liggen en met name na 11 september 2001
wordt steeds vaker gesproken van botsende waarden en normen, die mogelijkerwijs
zouden kunnen uitmonden in conflicten en verdere fragmentatie van de
Nederlandse samenleving. De vraag van de regering verwijst direct naar deze
gevoelens van onbehagen: “in hoeverre moet het uiteenlopen van bepaalde
waarden problematisch worden geacht”. Als aanzet voor dit hoofdstuk volgt
hieronder een korte schets van het kleine en grote ongenoegen in de Nederlandse
multiculturele samenleving waarbij feiten, interpretaties en generalisaties – net
als in het huidige debat – door elkaar heen lopen. Het gaat dus expliciet niet om
een inventarisatie van ‘het probleem’, maar om een onvolledige inventarisatie
van percepties van het probleem.
169
Criminaliteit onder allochtone jongeren, en dan met name de kleine straatcriminaliteit
waarin een oververtegenwoordiging van bijvoorbeeld Marokkanen en Antillianen is te
zien, geeft het beeld van een losgelagen jeugd die de school laat voor wat die is en zich op
het criminele pad begeeft. Moslimmeisjes met verschillende achtergronden die met een
hoofddoek, gesluierd of recentelijk zelfs geheel bedekt in een zogenaamde nikaab over
straat gaan, roepen in Nederland vaak een dubbel onbehagen op. Enerzijds wordt de
vraag gesteld in hoeverre het dragen van deze bedekkingen een middel is om vrouwen te
beperken en is de emancipatie van de vrouw in het geding. Anderzijds wordt het dragen
van hoofddoekjes niet zelden gepropageerd door zelfstandige moslimvrouwen die onder
verwijzing naar Nederlandse grondrechten het recht opeisen om een hoofddoekje te
dragen. Soms is het dus ook de vrije beleving van een sterk geloof die met de ontzuilde en
ver geseculariseerde Nederlandse samenleving botst. En ook daar worden vanuit
sommige hoeken van de Nederlandse samenleving vervolgens vraagtekens bij geplaatst.
Hoe oprecht is een overtuiging die een persoon zelf in een minderwaardige positie
plaatst, hoe sterk is de druk van de omgeving tot conformeren aan de groepsnorm en