Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
Ten slotte dient te worden bedacht dat het wel de afzonderlijke grondrechten
zijn die ruimte laten voor waardepluriformiteit en als zodanig van grote betekenis
zijn, maar dat hun strekking niet is om fundamentele waardetegenstellingen
tussen (of binnen) bevolkingsgroepen te beslechten.
Ook vormen van religieus getint (rechts)pluralisme als aanzetten tot verzuiling
in nieuwe gedaante bieden hier geen uitweg. Integendeel, het ehrm heeft een
dergelijk stelsel dat de Turkse Welvaartspartij wilde invoeren afgewezen als strijdig
met het non-discriminatiebeginsel van het verdrag (ehrm 13 juli 2001,
bevestigd op 13 februari 2003; uitvoeriger hierover Loenen 2003).
De betekenis van de grondrechten bij het hanteerbaar houden van conflicten
moet, alles tezamen, primair gezien worden in hun functie als onderdeel van de
‘democratisch rechtsstatelijke methode’, die een redelijke omgang met verschillen
als uitgangspunt, methode en doel tegelijk heeft.
166
5.6 afsluitende opmerking: maatschappelijke waarden
als voorwaarden voor een goed functionerende
rechtsstaat
Het recht en de rechtsstaat kunnen nooit alleen de bindende factor zijn in een
pluriforme samenleving. De rechtsstaat garandeert pluriformiteit, maar creëert
die niet uit zichzelf en verplicht er ook niet toe. De staatsvorm die oude en
nieuwe waarden of de bloei, het onderhoud en behoud van uiteenlopende, zelfs
conflicterende waarden mogelijk maakt, moet zelf ook onderhouden worden.
Het recht en de rechtsstaat versterken eerder een tendens tot polarisering van
meningen en tot aanscherping van tegenstellingen en conflicten dan tot depolariseren
en de-escaleren van conflicten. Om de juiste verhoudingen in een
samenleving te vinden en de samenhang tussen tegengestelde delen niet te
verliezen zijn bepaalde voorwaarden nodig waaronder de samenbindende
werking van de rechtsstaat het best tot uiting komt. Er is immers een verschil
tussen je recht hebben en tot elke prijs je recht willen halen, er is onderscheid
tussen een juridisch slimme en een maatschappelijk wijze conflictoplossing, er
is een maatschappelijk belang bij een verscherping of een verzachting van maatschappelijke
tegenstellingen.
Het recht en de werking van het recht moeten derhalve aangevuld worden.
Kleine deugden zijn daarvoor nodig, niet de grote, tot absolutisme neigende
catch all-uitgangspunten, zoals het hobbesiaanse eigenbelang, het benthamiaanse
nutsbeginsel, eeuwige en goddelijke morele wetten of een kantiaans categorisch
imperatief. De bloei en ontwikkeling van aristotelische deugden zijn
hiervoor belangrijker dan de heroïeke deugden van heldendom, absolute rechtvaardigheid,
zendingsdrang en bekeerzucht. Veeleer wordt in de moderne
samenleving een afkeer van wreedheid en het toebrengen van leed vereist.
Willen de grote waarden van de rechtsstaat, zoals vrijheid, gelijkheid en vertrouwen,
voor een langere duur veiliggesteld worden, dan dient de samenleving de