Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag getoetst worden. Als zijn uitspraak leidt tot een beperking van een door het evrm gewaarborgd grondrecht, dan zal die onder meer proportioneel moeten zijn, een beoordeling waarbij hem wel een margin of appreciation wordt gelaten. 164 Overigens zal in de praktijk een eenvoudige afweging tussen twee grondrechten zelden aan de orde zijn. Gewoonlijk zal de ene partij stellen dat op een grondrecht inbreuk is of dreigt te worden gemaakt, waartegenover de andere partij zich met een beroep op ‘zijn’ grondrecht probeert de rechtvaardigen. Zeker in de ‘pluriformiteitszaken’ waar het nu vooral om moet gaan, zal artikel 1 van de grondwet, via het gebod tot gelijke behandeling, de Awgb of strafbepalingen inzake discriminatie, aan één kant een rol spelen. Hiervoor werd de betekenis ervan genoemd als handvat voor de rechter. Het belang van zo’n handvat kan blijken uit het feit dat ten minste vanaf 1983, toen artikel 1 in de grondwet werd ingevoegd, pogingen zijn ondernomen om voor de verschillende rechters richtsnoeren te formuleren bij grondrechtelijke botsingen waarbij het gelijkheidsbeginsel betrokken is (bijvoorbeeld Bellekom, Elzinga en Goldschmidt 1983; Waaldijk en Tielman 1984, met reactie van Goldschmidt 1984). Ook na de totstandkoming van de Awgb in 1994 is de discussie voortgegaan, nu over de uitwerking van de criteria inzake directe en indirecte discriminatie en de uitzonderingen. De rechter en de in eerste instantie optredende Commissie Gelijke Behandeling (cgb) hebben nog niet definitief een bepaalde methode gekozen; wel kan een aantal lijnen worden vastgesteld, die mede aan de hand van suggesties uit de literatuur zijn ontwikkeld (Mendelts 2002; Gerards 2003, e.v.a.). Zo is de positie van instellingen die zelf door een grondrecht hun bestaan/vrijheid beschermd weten (onderwijsinstellingen, verenigingen) betrekkelijk groot als het gaat om de eigen identiteit (nog afgezien van hun garanties uit de Awgb); het gelijkheidsbeginsel is in zoverre door hun oprichting en bescherming zelf al grotendeels uitgewerkt. Discriminerende meningsuitingen blijken minder bescherming te krijgen (Centrumdemocraten), dan discriminerende uitingen met een religieuze achtergrond (Van Dijke, El Moumni); het bepleite onderscheid in behandeling tussen public en private speech (Peters 1981) blijkt hier omgekeerd te werken. Of de El Moumni-zaak nu betekent dat de islam in alle opzichten een gelijke behandeling krijgt is niet duidelijk: bij de vaststelling van algemene vrije dagen speelt deze godsdienst nog geen rol. De islam blijkt overigens een zwaar beroep te doen op de kennis van rechters: een bezwaar tegen gemengd zwemmen bijvoorbeeld werd afgewezen met een eigen uitleg van de soera 24, in het bijzonder vers 31 (Gerbranda 2002: 120). De Hoge Raad heeft enerzijds uitgesproken dat het niet de taak van de (overheids)rechter is om zich over dogmatische vraagstukken uit te spreken (HR 15 februari 1957, NJ 201), maar het ging daar wel om een geschil binnen één kerkgenootschap (zodat het beginsel van scheiding van kerk en staat expliciet aan de orde was). Anderzijds heeft de Hoge Raad in het bekende geval van de zuster van Sint Walburga (HR 31 oktober 1986, NJ 1987, 173) duidelijk gemaakt dat het enkel stellen dat iets religieus van aard of achtergrond is niet per se voldoende is. Wellicht is de ‘interpretatieve terughoudendheid’ (Vermeulen 2000: 82) met het voordeel van de twijfel in
pluriformiteit en gemeenschappelijke waarden in de democratische rechtsstaat beginsel bij hetgeen de ‘bedreigde’ partij stelt, een goede optie. Zo maakte de cgb in een recente uitspraak discussie over het religiebepaalde karakter van het dragen van hoofddoeken praktisch overbodig door dit zonder meer te erkennen, om overigens direct aansluitend het verbod ervan in een katholieke school als gerechtvaardigd aan te merken (cgb Oordeel 2003-12, www.cgb.nl). Het lijkt nog te vroeg om een algemene conclusie te trekken. Wellicht is het wel zinvol om in het oog te houden dat artikel 1 c.a. mede is vastgesteld om minderheden een zekere extra bescherming te geven. Enig extra begrip voor minderheden lijkt wel op zijn plaats, bijvoorbeeld door het belang dat betrokkenen aan hun ‘bijzonderheid’ hechten een speciaal gewicht te geven (Saharso en Verhaar, 2003, die een ‘contextuele’ benadering uitwerken: om mensen rechtvaardig te kunnen behandelen, moet je juist met hun bijzonderheden rekening houden). Een andere optie is te verdisconteren welke minderheidsgroep op het moment in kwestie in de maatschappelijke ontwikkeling het meest bescherming nodig heeft, zodat men tot de conclusie kan komen dat vrouwen en homo’s minder behoefte hebben aan artikel 1 van de grondwet dan moslims en streng gereformeerden, althans als het gaat om onderlinge confrontaties (Tigchelaar 2002). Anderzijds kan het toch niet de bedoeling zijn de sociaal zwakste groep van het moment alleen daarom een vrijbrief te geven tot discriminatie van ‘gelukkiger’ minderheden, om van slachtoffer dader te worden. 165 Enkele conclusies De dynamiek die bij de rechtsstaat hoort doet dat ook bij de grondrechten. Behalve voor pluriformiteit is er ook ruimte voor ontwikkeling. De opvattingen over wat grondrechten wel en niet mogelijk maken zullen blijven veranderen. Dat ‘mogelijk maken’ is intussen wel waar het, in elk geval bij de klassieke grondrechten, in de eerste plaats om gaat. Elke algemene beperking, ook als die de strekking heeft de realisering van andere grondrechten te verzekeren, en ook als die voortvloeit uit de noodzaak een botsing tussen grondrechten te reguleren, moet met gepast wantrouwen bekeken worden. A fortiori hoeft de rechtsstaat niet aan zijn eigen ondergang mee te werken door aan een fundamentalistische benadering te veel ruimte te geven. Deze terughoudende opstelling tegenover algemene beperkingen wijst uiteraard tegelijk op een beginselvoorkeur voor de rechter als het gaat om beslechting van botsing tussen grondrechten ‘in engere zin’ en ook bij interpretatie in andere gevallen. De verdergaande nuancering, het rekening kunnen houden met de soms zeer specifieke kenmerken van het geval en de snellere actualisering bij veranderende verhoudingen zijn hierbij belangrijke overwegingen. Een duidelijk voordeel boven ingrijpen door de wetgever, die zich wel op een sterkere democratische legitimatie kan beroepen, is (juist) het depolitiserende effect dat een uitspraak van de rechter gewoonlijk heeft doordat deze beperkt is tot het bijzondere geval. Individuele conflicten worden zo ook minder snel geschillen tussen groepen.
Page 1 and 2:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 3 and 4:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 7 and 8:
inhoudsopgave inhoudsopgave Samenva
Page 9 and 10:
inhoudsopgave 7 De bijdrage van de
Page 11 and 12:
samenvatting samenvatting Dit rappo
Page 13 and 14:
samenvatting rijk deel bij een rela
Page 15 and 16:
samenvatting De bijdrage van de sam
Page 19 and 20:
ten geleide ten geleide Dit rapport
Page 21 and 22:
inleiding en probleemstelling 1 inl
Page 23 and 24:
inleiding en probleemstelling veran
Page 25 and 26:
inleiding en probleemstelling klage
Page 27 and 28:
inleiding en probleemstelling Omdat
Page 29 and 30:
inleiding en probleemstelling gieuz
Page 31 and 32:
inleiding en probleemstelling recht
Page 33 and 34:
inleiding en probleemstelling Deze
Page 35 and 36:
inleiding en probleemstelling en no
Page 37 and 38:
inleiding en probleemstelling Neder
Page 39 and 40:
inleiding en probleemstelling aanda
Page 41 and 42:
inleiding en probleemstelling Hoofd
Page 43 and 44:
een verkenning van de begrippen ‘
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
waarden, normen en gedrag: de menin
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
normoverschrijdend gedrag 4 normove
Page 93 and 94:
normoverschrijdend gedrag pen voor
Page 95 and 96:
normoverschrijdend gedrag mele cont
Page 97 and 98:
normoverschrijdend gedrag een neerw
Page 99 and 100:
normoverschrijdend gedrag In de per
Page 101 and 102:
normoverschrijdend gedrag werden vr
Page 103 and 104:
normoverschrijdend gedrag en het mi
Page 105 and 106:
normoverschrijdend gedrag winkeldie
Page 107 and 108:
normoverschrijdend gedrag heeft het
Page 109 and 110:
normoverschrijdend gedrag Adang (19
Page 111 and 112:
normoverschrijdend gedrag gers en 6
Page 113 and 114:
normoverschrijdend gedrag aantal ve
Page 115 and 116: normoverschrijdend gedrag Volgens h
Page 117 and 118: normoverschrijdend gedrag val van)
Page 119 and 120: normoverschrijdend gedrag Figuur 4.
Page 121 and 122: normoverschrijdend gedrag verwachte
Page 123 and 124: normoverschrijdend gedrag geven de
Page 125 and 126: normoverschrijdend gedrag voorkomen
Page 127 and 128: normoverschrijdend gedrag instituti
Page 129 and 130: een rationele-keuze-analyse van nor
Page 143 and 144: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 165: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 171 and 172: samenleven met verschillende cultur
Page 199 and 200: de bijdrage van de samenleving 7 de
Page 201 and 202: de bijdrage van de samenleving kerk
Page 203 and 204: de bijdrage van de samenleving alle
Page 205 and 206: de bijdrage van de samenleving pers
Page 207 and 208: de bijdrage van de samenleving •
Page 209 and 210: de bijdrage van de samenleving fact
Page 211 and 212: de bijdrage van de samenleving word
Page 213 and 214: de bijdrage van de samenleving word
Page 215 and 216: de bijdrage van de samenleving zij
Page 217 and 218:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 219 and 220:
de bijdrage van de samenleving Pres
Page 221 and 222:
de bijdrage van de samenleving Cycl
Page 223 and 224:
de bijdrage van de samenleving hebb
Page 225 and 226:
de bijdrage van de samenleving dig
Page 227 and 228:
de bijdrage van de samenleving rech
Page 229 and 230:
de bijdrage van de samenleving zorg
Page 231 and 232:
de bijdrage van de samenleving bij
Page 233 and 234:
de bijdrage van de samenleving geë
Page 235 and 236:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 237 and 238:
de bijdrage van de samenleving Deze
Page 239 and 240:
de bijdrage van de samenleving note
Page 241 and 242:
de rol van de overheid; conclusies
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
literatuur literatuur Adang, O. (19
Page 277 and 278:
literatuur cgb (2003b) Advies Commi
Page 279 and 280:
literatuur Ferwerda, H., M. Bottenb
Page 281 and 282:
literatuur Interview-nss (2003) Fra
Page 283 and 284:
literatuur Nauta, L. (2000) Onbehag
Page 285 and 286:
literatuur Schoonenboom, J. en H. i
Page 287 and 288:
literatuur Tweede Kamer (2002-2003)
Page 289 and 290:
literatuur moraal’, in: P. de Bee
Page 291 and 292:
adviesaanvraag inzake waarden en no
Page 293 and 294:
apporten aan de regering rapporten
Page 295 and 296:
apporten aan de regering Zesde raad
Page 297 and 298:
voorstudies en achtergronden voorst
Page 299:
wrr rapport aan de regering 68 Waar
show all

Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?