Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
lende mogelijkheden voor een aanpak verkend. Uiteraard gaat het dan weer om
botsingen in ruime zin, dat wil zeggen niet alleen concrete conflicten die reeds
bij de rechter zijn beland.
De eerste figuur waaraan gedacht moet worden is uiteraard de grondwetgever
zelf. De eenvoudigste manier is afschaffing van bepaalde grondrechten (zoals
Fortuyn – de Volkskrant, februari 2002 – voorstelde ten aanzien van het gelijkheidsbeginsel,
dat hij toen overigens net als de vrijheid van meningsuiting en de
godsdienstvrijheid volledig in horizontale relaties, tussen burgers dus, leek te
bezien).
162
Een andere methode is het categorisch toekennen van voorrang aan een enkel
grondrecht boven andere, zoals Cliteur regelmatig voorstelde voor de vrijheid
van meningsuiting tegenover de godsdienstvrijheid. Dergelijke voorkeuren
weerspiegelen vrij duidelijk bepaalde opvattingen over politiek en maatschappij.
In hoeverre dit ook geldt voor de opvatting van Van der Hoeven die (toen, in
1983) een voorrang zag voor een oud, geworteld grondrecht als de godsdienstvrijheid
boven een nieuw zoals het gelijkheidsbeginsel, is minder duidelijk.
Persoonlijke opvattingen zouden in elk geval ontbreken bij pogingen om op
grond van objectieve criteria te komen tot een alle grondrechten omvattende
hiërarchie. Tal van auteurs hebben zich hiermee beziggehouden, waarbij overigens
de vraag of die volgorde nu ook expliciet moet worden vastgelegd of dat
interpretatie alleen voldoende is, meestal in het midden wordt gelaten. Voor
Nederland zijn pogingen ondernomen door Algra en door Van der Hoeven
(1983), waarbij de mate waarin beperking mogelijk is wordt vastgesteld op grond
van afbakening van het ‘kernrecht’ en het ‘rechtsgoed dat wordt beschermd’. In
Duitsland heeft Blaesing de omgekeerde benadering gevolgd door aan de hand
van bestaande beperkingsmogelijkheden groepen grondrechten te rangschikken,
aangevuld met de idee dat bij botsing van grondrechten uit één groep de mate
van betrokkenheid op de menselijke waarde de doorslag moet geven. Burkens
(1989: 145 e.v.; zie ook Alkema 1995:53-55) aan wie deze voorbeelden zijn
ontleend, beschouwt al deze vormen van conflictoplossing door hiërarchisering
als onuitvoerbaar: er zouden twee oriëntatiepunten nodig zijn, de hiërarchie van
de grondrechten als zodanig en de hiërarchie van ‘verwezenlijkingsintensiteit’,
die na inbreuk resteert. Concreet: “Een minimale inbreuk op een hoog in de
hiërarchie figurerend grondrecht zal in voorkomend geval beter aanvaardbaar
zijn dan een maximale inbreuk op een laag geklasseerd grondrecht.” Of nog
anders: hiërarchie alleen doet onvoldoende recht aan de bijzonderheden van
afzonderlijke gevallen. 2
Dit geldt op het eerste gezicht evenzeer als de gewone wetgever conflicten
beslecht, of probeert te voorkomen. De methode die hem ten dienste staat is het
aanbrengen van algemeen geldende beperkingen aan grondrechten, een ingreep
die hij overigens uit allerlei overwegingen kan doen en waarop al kort is ingegaan.
De Awgb en strafbepalingen inzake vormen van discriminatie, smaad of
belediging bijvoorbeeld, kunnen voor groepen gevallen waarbij de artikelen 1 en