Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

pluriformiteit en gemeenschappelijke waarden in de democratische rechtsstaat
chaamde waarden – in hun overwegingen betrekken wanneer zij algemene
privaatrechtelijke begrippen toepassen, zoals redelijkheid en billijkheid,
onrechtmatigheid en goede zeden, et cetera. In casusposities waarin aan beide
zijden grondrechten in het spel zijn, worden de onderscheiden partijbelangen
tegen elkaar afgewogen opdat een acceptabele oplossing voor het geschil gevonden
kan worden” (Hartkamp 2000: 28).
De vijfde en laatste verruiming die hier aan de orde komt, heeft in zekere zin
geleid tot richtsnoeren voor de rechter bij de behandeling van conflicten als
zojuist bedoeld werden. De invoering in artikel 1 van de grondwet van het gelijkheidsbeginsel,
en vooral van het discriminatieverbod en de uitwerking daarvan
in het strafrecht en in de Algemene wet gelijke behandeling (Awgb), heeft de
praktische betekenis van grondrechtelijke waarden sterk vergroot. Enerzijds zou
men, vrij negatief, kunnen stellen dat het aantal mogelijke botsingen tussen
grondrechten gekwadrateerd wordt. Wat als iemand die strafbare discriminatie
wordt verweten ‘wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid,
ras, geslacht of welke grond dan ook’ zich beroept op zijn eigen vrijheid van
godsdienst of meningsuiting die hem daartoe een vrijbrief zou geven? Anderzijds
kan men de gevolgen in termen van botsingen van grondrechten – om
andere merites gaat het hier uiteraard niet! – ook positief formuleren. Immers,
de Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) geeft voor een aantal veelvoorkomende
verhoudingen, zoals die tussen school en leerkrachten en leerlingen, en
tussen ondernemers en werknemers, voor allerlei grondrechtelijke botsingen
vrij duidelijke handvatten voor beoordeling die meer toegespitst zijn dan eerder
aangeduide privaatrechtelijke begrippen (naast uiteraard handvatten om ongelijke
behandeling om andere redenen te beoordelen).
161
Botsing van grondrechten (2)
Er zijn uiteraard ook meer voor de hand liggende factoren die tot frequentere
botsing tussen grondrechten leiden. De toenemende diversiteit in waardestelsels
bij de bevolking, in het bijzonder de snelle groei van het aantal aanhangers van
godsdiensten met pertinente opvattingen en dito gedragsregels die in allerlei
maatschappelijke situaties gevolgd moeten worden, is één prominente factor, die
al is aangestipt. Een andere is de toegenomen neiging zich minder door gezag
alleen en meer door argumenten te laten overtuigen, in samenhang met de
tendens om zo enigszins mogelijk gelijk te willen krijgen tegenover de overheid
en tegenover medeburgers. Beide ontwikkelingen zijn in vrij recente wrrrapporten
(Nederland als immigratiesamenleving, De toekomst van de nationale
rechtsstaat) uitgebreid aan de orde geweest.
Voorstellen voor de behandeling van botsingen
Botsing van grondrechten levert uiteraard in de eerste plaats een juridisch
probleem op, een vraagstuk dat als het zich voordoet moet worden opgelost. Te
veel onbevredigend opgeloste botsingen kunnen hierbij een bedreiging opleveren
voor de rol van de grondrechten in verband met pluriformiteit van waarden.
In aansluiting op al geleverde suggesties worden hier iets uitvoeriger de verschil-