Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

pluriformiteit en gemeenschappelijke waarden in de democratische rechtsstaat
5.5 botsende waarden, botsende grondrechten
Grondrechten en hun beperkingen 1
Door de klassieke grondrechten worden bepaalde vrijheden, zo men wil
bepaalde aspecten van vrijheid, zoals die van godsdienst of van meningsuiting,
beschermd tegen staatsingrijpen. Pluriformiteit van opvattingen en van handelen
is strikt genomen niet de doelstelling van de grondrechten, maar zij is wel als
vanzelfsprekend vooraf aanwezig en even vanzelfsprekend is zij ook een
uitvloeisel van de grondrechtelijke vrijheden.
De bescherming tegen staatsingrijpen is niet onbeperkt: gebruikelijk is dat in één
adem vermeld wordt in hoeverre en hoe beperking kan worden aangebracht. De
methode die daarbij wordt voorgeschreven, bijvoorbeeld bij de wet (zie de
grondwet), of de beperkte redenen waarom tot inperking mag worden overgegaan
(zie het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en
de fundamentele vrijheden, verder evrm) moeten de nodige garanties bieden.
Intussen kunnen de beperkingen een zeer gevarieerd karakter hebben. In veruit
de meeste gevallen zijn slechts overwegingen aan de orde die met andere grondrechten
niets van doen hebben, zoals overwegingen van rust en orde die de
oproeping tot gebed of het houden van processies reguleren of bescherming
tegen belediging of smaadschrift als grenzen – achteraf – aan het gebruik van de
uitingsvrijheid.
157
Een burger of een groep burgers die meent dat een grondrecht te zeer door een
overheidsmaatregel (wetgeving of bestuur) is beperkt kan, of die beperking nu
mede is ingegeven door de bescherming van (andere) grondrechten van anderen
of door volledig andere overwegingen, die maatregel in een lopende procedure
ter toetsing aan de rechter voorleggen (tenzij het gaat om een formele wet die
strijdig zou zijn met de grondwet). De rechter zal letten op de kern van het
grondrecht en op de methode van beperking (bij toetsing aan de grondwet), of
ook accent leggen op de vraag of de beperking in een democratische samenleving
nodig is in het belang van de bescherming van een van vele (openbare) belangen
(evrm). Bij die belangen horen ook (andere) grondrechten, maar men lette op
(het overigens vooral in relatie tot politieke partijen met extreme opvattingen
gehanteerde) artikel 17 van het evrm: “Geen der bepalingen van dit Verdrag mag
worden uitgelegd als zou zij voor een Staat, een groep of een persoon een recht
inhouden enige activiteit aan de dag te leggen of enige daad te verrichten met als
doel de rechten of vrijheden die in dit Verdrag zijn vermeld teniet te doen of deze
verdergaand te beperken dan bij dit Verdrag is voorzien.” Geen misbruik van
grondrechten dus als argument om andere grondrechten te beperken. In dezelfde
lijn ligt de algemeen onderschreven opvatting dat de sociale grondrechten geen
basis vormen voor beperking van de klassieke.
Botsing van grondrechten (1)
Als alleen op grond van of zelfs alleen door algemene regels vrijheidsrechten
beperkt kunnen worden en als ook consequent (via het strafrecht) wordt opge-