Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
Ten slotte biedt de onafhankelijke rechter in de rechtsstaat een geregelde manier
om geschillen zo al niet bij te leggen dan toch in elk geval op vreedzame wijze te
beslechten. Samen met de parlementaire besluitvorming staat de rechterlijke
beslissingsbevoegdheid model voor een niet gewelddadige, niet fanatieke manier
om met onvermijdelijke conflicten om te gaan.
De democratische rechtsstaat is zo bezien dus veel meer dan het neutrale kader
dat ruimte laat voor pluriformiteit waarvan eerder gesproken werd. Hij drukt wel
degelijk zelf ook waarden uit, die weliswaar pas praktische betekenis krijgen als
zij worden toegepast en uitgewerkt, maar die tegelijk richtinggevend zijn. De
verschillende, meer procedurele en meer inhoudelijke elementen van de democratische
rechtsstaat zijn in onze visie niet te scheiden: de keuze voor de ene kant
impliceert als vanzelf die voor de andere. En daar is ook weinig mis mee, nu de
democratische rechtsstaat in zijn ideale vorm ruimte biedt voor pluriformiteit,
openheid, flexibiliteit en dynamiek binnen een geregeld kader dat ieder ruimte
biedt om tot zijn/haar recht te komen.
156
Pluriformiteit en dynamiek en zeker vrijheid en dynamiek zijn aldus onlosmakelijk
met elkaar verbonden. Bij de verschillende waardesystemen en pluriformiteiten
die wij intussen hebben onderscheiden hoort derhalve ook een dynamiek
op vele fronten. Ook de regels en beginselen van de rechtsstaat zelf zijn niet
voor eens en altijd gegeven. Door de open interpretaties van deze regels, begrippen
en beginselen ontstaat er een ingewikkeld netwerk van zich ontwikkelende
normen. Belangrijke elementen die de vorm van de rechtsstaat bepalen, zoals de
verhoudingen binnen de trias politica, de inhoud van het legaliteitsbeginsel en
de positie van de rechter, zijn wezenlijk anders dan een eeuw geleden, en ondergaan
ook nu voortdurend invloed van veranderende omstandigheden. Voor de
rol van achterliggende principes als vrijheid en gelijkheid geldt hetzelfde.
Wellicht het sterkst zijn de veranderingen geweest bij de grondrechten. In aantal,
type en betekenis zijn zij sterk gegroeid, een ontwikkeling die tot een grotere
ruimte voor pluriformiteit zou moeten leiden en die, zolang die verscheidenheid
zich binnen de kaders van de rechtsstaat blijft bewegen, zeker niet negatief
beoordeeld moet worden. In combinatie met de door immigratie, individualisering
en andere oorzaken sterk gegroeide feitelijke verscheidenheid aan waarden
bij de Nederlandse bevolking, blijkt de onderlinge verhouding tussen verschillende
grondrechten echter steeds vaker vragen op te roepen. De ook in de adviesaanvraag
aangekondigde kabinetsnota over grondrechten in een pluriforme
samenleving zal, naar de raad heeft begrepen, ook de vereiste feitelijke informatie
bevatten, reden waarom de volgende paragraaf zich vooral tot een afweging
kan beperken.