Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
152
Ten aanzien van de kritiek van de communitaristen dat een liberale staatsinrichting
louter procedurele oplossingen biedt en dat dit de samenleving qua waardebeleving
en gemeenschapszin verarmt, is een krachtiger weerwoord gekomen
van enkele commentatoren. Zo is het begrip gemeenschap bij de communitaristen
wel erg vaag gehouden, zoals ook ruiterlijk wordt toegegeven in een van
de recente samenvattingen van dit programma, namelijk in Selznicks The
Communitarian Persuasion: “for many thoughtful people community is a very
troublesome idea – frustratingly vague, elusive, even dangerous” (Selznick 2002:
16). Bij Etzioni is de samenleving opgebouwd als een stelsel Chinese doosjes: het
individu is ingebed in de gemeenschap van gezin en familie, die weer is ingebed
in school en buurt, die weer zijn ingebed in godsdienstige gemeenschappen of
beroepsgemeenschappen of in een herkenbare gemeenschap van streek en natie,
totdat er uiteindelijk een community of communities ontstaat (Etzioni 1996).
Maar al deze gemeenschappen worden volgens enkele critici (Sennett 1997;
Shapiro 2003) veel te rooskleurig voorgesteld, alsof er nooit sprake is van conflicten
binnen en tussen gemeenschappen. Verwijzingen naar het verleden en naar
een levende traditie, bijvoorbeeld die van het natuurrecht, doen geen recht aan
de historische werkelijkheid. Zo wijst Shapiro erop dat godsdiensten niet uitsluitend
gemeenschapszin hebben voortgebracht, maar in de loop der geschiedenis
juist vele malen zijn verscheurd vanwege de vele meningsverschillen over de
juiste uitleg en interpretatie van heilige boeken of teksten. Ook de geschiedenis
van het natuurrecht kent meer perioden van onenigheid dan van overeenstemming
(Shapiro 2003: 176). Vaak worden binnen die gemeenschappen conflicten
van velerlei soort ofwel verdrongen en verzwegen ofwel hiërarchisch onderdrukt.
Zo heeft de katholieke kerk een lange traditie van autoritaire conflictoplossing
en werden uiterst immorele gedragingen van priesters in de Amerikaanse
kerkprovincie jarenlang van hogerhand verborgen gehouden. Ook in gezinnen
ontbreekt het vaak aan een goede manier om conflicten tussen ouders en kinderen
op een niet louter op macht gebaseerde wijze aan de orde te stellen en op te
lossen. Shapiro concludeert droogjes dat: “In short, appealing to affective
communities such as churches or families as a means of wishing away disagreement
and conflict of interest seems a less than promising strategy for developing
models of legitimate political arrangements” (ibidem). Waar een exit-optie
ontbreekt of zeer moeilijk is, zoals in gezinnen en in enkele etnische gemeenschappen,
zou participatie in plaats van hiërarchische onderdrukking, bespreekbaar
maken (voice) in plaats van stilzwijgen, juist bevorderd moeten worden (zie
ook hoofdstuk 6). Procedures voor conflictbescherming kunnen ook in bloeiende
en levende gemeenschappen niet gemist worden, zodat de voorkeur van
liberale denkers zoals Rawls voor goed geregelde procedures voor conflictbeslechting
binnen en tussen groepen en voor de gehele samenleving niet tot een
verwijt van bleekheid, maar tot navolging zou moeten leiden. Sennett (1997)
vraagt zich in een recensie van Etzioni’s hoofdwerk af waar in de communitaristische
visie conflicten tussen bijvoorbeeld vakbonden en werkgeversorganisaties,
tussen de ene en de andere buurtgemeenschap, tussen belangenorganisaties
onderling, tussen leiders en geleiden en dergelijke een plaats krijgen. Als men tot
overeenstemming komt en zich aan de uitkomst gebonden acht, waarom zou dat