Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag grondwet en andere wetten verankerd en dienen ervoor om een zone van individuele vrijheid af te schermen tegen publieke inmenging. Zo ontstaat er een minimale consensus over hoe de staat zich, vooral via neutrale procedures, ten opzichte van deze precaire zones dient op te stellen. 150 Die minimale consensus als basis voor gemeenschappelijke waarden wordt door de communitaristen niet voldoende geacht. Sterker zelfs, juist vanwege de neutrale en minimalistische opstelling verschralen de waarden in de samenleving en krijgen ze te weinig aandacht en bescherming. Waarden en zingeving worden niet in het vrije individu gevonden, maar ontstaan in tradities, in levende gemeenschappen zoals in het gezin, in geloofs- en kerkgemeenschappen, op scholen, in buurtgemeenschappen en in andere, grotere eenheden. Een gemeenschap is er eerder dan het individu en een persoonlijke identiteit, zo noodzakelijk in de moderne hedendaagse wereld, bloeit pas op te midden van een groep of gemeenschap. Taylor (1989) noemt ze dan ook treffend sources of the self. De gemeenschappen zijn bronnen van waarden en zo ook van persoonlijke identiteiten. In het communitarisme wordt het individualisme, dat ten grondslag ligt aan de moderne staat, negatief beoordeeld, althans er wordt herhaaldelijk gewezen op de vele negatieve bijverschijnselen die de nadruk op individuele rechten heeft opgeleverd. Zo is er meer aandacht gekomen voor rechten dan voor plichten (bijvoorbeeld aan de gemeenschap), het mensbeeld is verschraald en versmald tot contracterende en calculerende individuen. Neutrale procedures hebben geleid tot een ‘waarden-loze’ samenleving. Eerherstel voor tradities, voor oude en nieuwe gemeenschappen met hun eigen waarden en voor deugden zouden het antwoord moeten zijn op een steeds verder fragmenterende en atomiserende moderne samenleving waarin de cohesie is gaan ontbreken. Deze opstelling betekent geenszins een heimwee naar vroeger, omdat concrete beleidsvoornemens die van de communitaristische agenda kunnen worden afgeleid ook op moderne problemen betrekking hebben. Etzioni bepleit uitdrukkelijk bijzondere aandacht voor de plaats van het gezin en de familie in de samenleving, voor de positie van sociaal zwakkeren en voor duurzaamheid van het milieu als uitdrukking van een traditionele verbondenheid tussen generaties (Etzioni 1993, 1996). De banden die mensen aan elkaar verbinden mogen niet worden doorgeknipt, omdat anders een samenleving uit elkaar valt. ‘Bindende waarden’ is derhalve waar het vooral om gaat. Om te beoordelen in hoeverre deze communitaristische kritiek op het overheersende liberale denken helemaal terecht is, moet men allereerst bedenken dat de twee tegengestelde stromingen niet als twee massieve blokken tegenover elkaar gesteld kunnen worden. Er zijn liberal-liberals en communitarian-liberals, zoals er ook liberal-communitarians zijn. Er bestaan vele nuances binnen elk kamp. Sommige auteurs willen zelfs helemaal niet bij een van de kampen worden ingedeeld, zoals MacIntyre die met zijn deugdenleer juist een aanzet heeft gegeven tot de communitaristische kritiek. In alle eerlijkheid mag men ook de liberale opvattingen niet een traditie of waardering voor de traditie ontzeggen, omdat ze hun ideeën over tolerantie, godsdienstvrijheid, gelijkheid en vrijheid uiteraard
pluriformiteit en gemeenschappelijke waarden in de democratische rechtsstaat ontlenen aan een lange geschiedenis en hierin voortbouwen op het gedachtegoed van onder anderen Locke, Kant, Smith en Mill. Het pleidooi voor de scheiding van kerk en staat is in deze traditie dan ook niet voortgekomen uit een minachting voor godsdienst of godsdienstigheid, maar uit het historische gegeven dat godsdienst door sommige van zijn aanhangers zó belangrijk wordt gevonden dat hij kan leiden tot bittere godsdienstoorlogen en andere destructieve daden. Het liberale denken ontkent ook geenszins het belang van groepen en levende gemeenschappen voor het reilen en zeilen van een samenleving. Maar er kan en moet onderscheid gemaakt worden tussen de oorzakelijke totstandkoming van waarden, identiteiten en individualiteit (daarvoor is een gemeenschap inderdaad onontbeerlijk) en de politieke toekenning van waarden en rechten aan een individu. Het individu is weliswaar geen source of value, maar daarom nog wel een locus of value. Dit laatste wordt weer door geen enkele communitarist ontkend, zodat de verschillen tussen de twee politiek-filosofische stromingen eerder van theoretische dan van praktische aard blijken te zijn. Rawls heeft trouwens zijn theorie van een rechtvaardige – en voor eenieder aanvaardbare – inrichting van staat en samenleving naar aanleiding van de communitaristische kritieken enigszins bijgesteld. In plaats van het zoeken naar een minimale consensus, pleitte hij in zijn nieuwe studie Political Liberalism (1993) voor een overlapping consensus, die daarnaast ook niet meer strikt waardenneutraal hoefde te zijn. Van een overlappende consensus is sprake indien partijen het eens worden over een bepaald resultaat, zonder dat ze het eens hoeven te zijn of te worden over de vele redenen waarom men tot dat resultaat gekomen is. Zoals een wetgevend lichaam, een rechterlijk college of een benoemingscommissie het uiteindelijk eens kan worden over een bepaald wetsontwerp, over een rechterlijk oordeel of over een voorgestelde kandidaat, terwijl de beweegredenen om met dit resultaat in te stemmen zeer uiteen kunnen lopen, zo kan men bij de inrichting van staat en samenleving als geheel vooral letten op datgene waar men het uiteindelijk over eens is, zonder vervolgens te letten op de vele mogelijke metafysische, godsdienstige of andere verschillen van mening en inzicht. Rawls gaat hierbij uit van het realistische inzicht dat het toch nooit zal lukken dat gelovigen van het ene geloof, gelovigen van een ander geloof of overtuigde ongelovigen zullen overtuigen (persuasion). Het omgekeerde valt ook niet te verwachten. Kritiek van ongelovigen op gelovigen heeft meestal weinig gevolg. In die situatie is het beter om niet te streven naar uiteindelijke, gemeenschappelijke waarden, maar om het eens te worden over een aantal beginselen, zonder het eens te hoeven worden over de redenen van de overeenstemming (Rawls 1993: 15): “We should not expect citizens to agree on fundamentals as a condition for their acceptance of particular political arrangements”, waarbij hij met deze arrangementen de rechtsstaat en de democratische staatsvorm bedoelt (1993: 9-11 en 133-172). De voor ieder verschillende redenen zijn met waarden beladen, zodat de politieke inrichting niet meer als volledig neutraal kan worden voorgesteld ten opzichte van die waarden. Waarden zijn vrij en verschillend, de staatsinrichting is dat niet meer. 151
Page 1 and 2:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 3 and 4:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 7 and 8:
inhoudsopgave inhoudsopgave Samenva
Page 9 and 10:
inhoudsopgave 7 De bijdrage van de
Page 11 and 12:
samenvatting samenvatting Dit rappo
Page 13 and 14:
samenvatting rijk deel bij een rela
Page 15 and 16:
samenvatting De bijdrage van de sam
Page 19 and 20:
ten geleide ten geleide Dit rapport
Page 21 and 22:
inleiding en probleemstelling 1 inl
Page 23 and 24:
inleiding en probleemstelling veran
Page 25 and 26:
inleiding en probleemstelling klage
Page 27 and 28:
inleiding en probleemstelling Omdat
Page 29 and 30:
inleiding en probleemstelling gieuz
Page 31 and 32:
inleiding en probleemstelling recht
Page 33 and 34:
inleiding en probleemstelling Deze
Page 35 and 36:
inleiding en probleemstelling en no
Page 37 and 38:
inleiding en probleemstelling Neder
Page 39 and 40:
inleiding en probleemstelling aanda
Page 41 and 42:
inleiding en probleemstelling Hoofd
Page 43 and 44:
een verkenning van de begrippen ‘
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
waarden, normen en gedrag: de menin
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
normoverschrijdend gedrag 4 normove
Page 93 and 94:
normoverschrijdend gedrag pen voor
Page 95 and 96:
normoverschrijdend gedrag mele cont
Page 97 and 98:
normoverschrijdend gedrag een neerw
Page 99 and 100:
normoverschrijdend gedrag In de per
Page 101 and 102: normoverschrijdend gedrag werden vr
Page 103 and 104: normoverschrijdend gedrag en het mi
Page 105 and 106: normoverschrijdend gedrag winkeldie
Page 107 and 108: normoverschrijdend gedrag heeft het
Page 109 and 110: normoverschrijdend gedrag Adang (19
Page 111 and 112: normoverschrijdend gedrag gers en 6
Page 113 and 114: normoverschrijdend gedrag aantal ve
Page 115 and 116: normoverschrijdend gedrag Volgens h
Page 117 and 118: normoverschrijdend gedrag val van)
Page 119 and 120: normoverschrijdend gedrag Figuur 4.
Page 121 and 122: normoverschrijdend gedrag verwachte
Page 123 and 124: normoverschrijdend gedrag geven de
Page 125 and 126: normoverschrijdend gedrag voorkomen
Page 127 and 128: normoverschrijdend gedrag instituti
Page 129 and 130: een rationele-keuze-analyse van nor
Page 143 and 144: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 151: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 171 and 172: samenleven met verschillende cultur
Page 199 and 200: de bijdrage van de samenleving 7 de
Page 201 and 202: de bijdrage van de samenleving kerk
Page 203 and 204:
de bijdrage van de samenleving alle
Page 205 and 206:
de bijdrage van de samenleving pers
Page 207 and 208:
de bijdrage van de samenleving •
Page 209 and 210:
de bijdrage van de samenleving fact
Page 211 and 212:
de bijdrage van de samenleving word
Page 213 and 214:
de bijdrage van de samenleving word
Page 215 and 216:
de bijdrage van de samenleving zij
Page 217 and 218:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 219 and 220:
de bijdrage van de samenleving Pres
Page 221 and 222:
de bijdrage van de samenleving Cycl
Page 223 and 224:
de bijdrage van de samenleving hebb
Page 225 and 226:
de bijdrage van de samenleving dig
Page 227 and 228:
de bijdrage van de samenleving rech
Page 229 and 230:
de bijdrage van de samenleving zorg
Page 231 and 232:
de bijdrage van de samenleving bij
Page 233 and 234:
de bijdrage van de samenleving geë
Page 235 and 236:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 237 and 238:
de bijdrage van de samenleving Deze
Page 239 and 240:
de bijdrage van de samenleving note
Page 241 and 242:
de rol van de overheid; conclusies
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
literatuur literatuur Adang, O. (19
Page 277 and 278:
literatuur cgb (2003b) Advies Commi
Page 279 and 280:
literatuur Ferwerda, H., M. Bottenb
Page 281 and 282:
literatuur Interview-nss (2003) Fra
Page 283 and 284:
literatuur Nauta, L. (2000) Onbehag
Page 285 and 286:
literatuur Schoonenboom, J. en H. i
Page 287 and 288:
literatuur Tweede Kamer (2002-2003)
Page 289 and 290:
literatuur moraal’, in: P. de Bee
Page 291 and 292:
adviesaanvraag inzake waarden en no
Page 293 and 294:
apporten aan de regering rapporten
Page 295 and 296:
apporten aan de regering Zesde raad
Page 297 and 298:
voorstudies en achtergronden voorst
Page 299:
wrr rapport aan de regering 68 Waar
show all

Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?