Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

pluriformiteit en gemeenschappelijke waarden in de democratische rechtsstaat
goede samenleving. Deze discussies hebben ook in Nederland weerklank gevonden.
Zo besteedde het Schoordijk Instituut in Tilburg reeds in 1993 in seminars
en congressen zeer ruime aandacht aan de denkbeelden van de diverse protagonisten.
In het verslag van deze Tilburgse activiteiten onder de titel Gedeelde
normen? wordt reeds ingespeeld op het “verband met het pleidooi in de Nederlandse
politiek voor een herwaardering van waarden en normen (cda) en met de
oproep tot burgerzin (pvda)” (Van Klink, Van Seters en Witteveen 1993: 9). De
uitdrukking ‘waarden en normen’ lijkt rechtstreeks ontleend te zijn aan de
shared values die veelvuldig bij communitaristische auteurs voorkomen. Bij de
korte uiteenzetting van deze relevante politiek-filosofische discussie past echter
een waarschuwing vooraf. De term ‘liberaal denken’ heeft in de Angelsaksische
wereld een andere betekenis dan in de Nederlandse politiek. Het slaat vooral op
personen die de waarden van de Verlichting, met name de instelling van
persoonlijke rechten en andere op gelijkheid gerichte waarden zoals rechtsgelijkheid,
onpartijdigheid en onbevooroordeeldheid, toegepast willen zien in de politieke
orde en in de staatsinrichting. Deze voorkeur kan samengaan met zowel
een behoudende politieke opstelling ten aanzien van staatsinvloed als met een
meer progressieve opvatting over staatsinmenging. Liberal staat zowel voor liberaal
in een klassieke betekenis als voor liberaal-progressief. Als zodanig onderscheiden
de liberale politieke denkers zich ook van de ultraliberale voorstanders
van een ongeremde vrijemarkteconomie die elke vorm van staatsinvloed op het
economische en sociale leven afwijzen. Zij zien de staat uitsluitend als hindernis
of hooguit als instrument voor het eigenbelang en voor een op hedonistische
consumptie gerichte levensstijl. Dit ultraliberalisme staat ver af van politiek filosofen
als Rawls, Nozick, Gutman en anderen, die gewoonlijk als liberals te boek
staan.
149
De liberals staan uitdrukkelijk tegenover een conservatieve houding in staatsaangelegenheden
die bijvoorbeeld in het neo-burkeaanse denken naar voren
komt en die aan de staat een uitdrukkelijke opdracht geeft in morele kwesties
(family values, abortus, patriottisme) krachtig orde op zaken te stellen. Ook de
communitaristen onderscheiden zich van deze conservatieve benadering van het
‘waarden’-vraagstuk (Etzioni 1996). Het communitarisme zoekt als het ware een
middenweg tussen het liberalisme en het conservatisme.
De kritiek van de communitaristen, zoals de spraakmakende filosofen MacIntyre,
Sandel, Walzer, Taylor, de politicoloog Barber en de bekende sociologen
Etzioni en Selznick, is vooral gericht op het verschraalde mensbeeld dat uit de
liberale oplossing van de problemen van het menselijk samenleven naar voren
komt. Hun kritische pijlen werden met name gericht op het werk van auteurs als
Rawls (A Theory of Justice), Dworkin, Gautier, Ackerman en Gutmann, die allemaal
in een of andere versie een neutrale houding van de staat bepleiten ten
aanzien van de vele morele waarderingen die burgers aan de dag kunnen leggen.
Juist door die terughoudendheid en neutraliteit wordt de mogelijkheid van
eenieder om zelf inhoud en vorm te geven aan het goede leven het grootst.
Persoonlijke rechten, bijvoorbeeld het belijden van een eigen godsdienst, zijn in