Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag 148 Toch zijn ook de hier geformuleerde westerse grondwaarden niet zonder problemen. Zij zijn, zoals alle waarden, uiterst abstract en onbepaald. De ‘wisselkoers’ van hun waarde is in de loop van de laatste twee eeuwen zéér schommelend geweest en ze zijn op zéér uiteenlopende wijzen in wetten en rechten, in instituties en organisaties neergeslagen. Bovendien staan ze zelf met elkaar op gespannen voet, zoals de eindeloze discussies over de verhouding tussen persoonlijke vrijheid (individualiteit) en gelijkheid bewijzen. Juist vanwege de voortdurende aanwezigheid van dergelijke waardeconflicten is het niet verwonderlijk dat pluralisme en de onvermijdelijkheid van morele waardeconflicten vaak als hét gemeenschappelijke kenmerk van de westerse samenleving wordt genoemd. Waardeconflicten zijn onvermijdelijk vanwege schaarste van te verdelen goederen, vanwege de beperkte welwillendheid van de meeste mensen, vanwege de onverenigbaarheid van gelijktijdig nagestreefde waarden en vanwege het onvolledige begrip tussen mensen (Gutmann en Thompson 1996: 25). Men kan van deze tekorten, deze nood, een deugd maken. Een democratie, waarin op slimme wijze manieren zijn gevonden om met al deze verschillen redelijk vreedzaam om te gaan, is de minst slechte staatsvorm. Niet het zoeken naar inhoudelijk gedeelde of gemeenschappelijke waarden als zodanig, maar het aanvaarden van blijvende, niet op te lossen verschillen in afwegingen tussen verschillende waarden, wordt als het uitgangspunt genomen voor de inrichting van de samenleving. De democratische rechtsstaat biedt ruimte voor pluralisme van waarden en vertegenwoordigt zelf ook belangrijke waarden als vrijheid, gelijkberechtigdheid en de bescherming van persoonlijke en collectieve rechten. De staat reikt bovendien procedures aan om de onvermijdelijke conflicten over waarden en normen in de samenleving op niet-gewelddadige wijze – en op anderszins nietdestructieve manieren – te behandelen en te beslechten. Pluraliteit als waarde die de realisering van andere verschillend gekozen en geïnterpreteerde waarden mogelijk maakt. De pretenties van deze oplossing, met name het procedurele karakter ervan, zijn de inzet geworden van een stevige discussie tussen liberale filosofen en voorstanders van een communitaristische benadering van de samenleving. Omdat het waarden- en normendebat zeer sterk onder invloed staat van deze theoretische uiteenzettingen over de waarde en de waarden van een procedurele democratie, wordt dit debat als onderdeel van dit rapport hier kort samengevat en van een voorlopige conclusie voorzien. 5.3 liberaal denken en gemeenschapsdenken Het debat over waarden en normen heeft een politiek-filosofische achtergrond. Al meer dan twintig jaar is er in de voornamelijk Angelsaksische politieke filosofie een discussie gaande tussen aan de ene kant voorstanders van een liberale inrichting van staat en samenleving en aan de andere kant critici van deze liberale aanpak, die onder de brede noemer van het communitarisme een benadering voorstaan waar de waarden van traditionele gemeenschappen worden gewaardeerd en weer centraal worden gesteld bij vragen over de inrichting van een
pluriformiteit en gemeenschappelijke waarden in de democratische rechtsstaat goede samenleving. Deze discussies hebben ook in Nederland weerklank gevonden. Zo besteedde het Schoordijk Instituut in Tilburg reeds in 1993 in seminars en congressen zeer ruime aandacht aan de denkbeelden van de diverse protagonisten. In het verslag van deze Tilburgse activiteiten onder de titel Gedeelde normen? wordt reeds ingespeeld op het “verband met het pleidooi in de Nederlandse politiek voor een herwaardering van waarden en normen (cda) en met de oproep tot burgerzin (pvda)” (Van Klink, Van Seters en Witteveen 1993: 9). De uitdrukking ‘waarden en normen’ lijkt rechtstreeks ontleend te zijn aan de shared values die veelvuldig bij communitaristische auteurs voorkomen. Bij de korte uiteenzetting van deze relevante politiek-filosofische discussie past echter een waarschuwing vooraf. De term ‘liberaal denken’ heeft in de Angelsaksische wereld een andere betekenis dan in de Nederlandse politiek. Het slaat vooral op personen die de waarden van de Verlichting, met name de instelling van persoonlijke rechten en andere op gelijkheid gerichte waarden zoals rechtsgelijkheid, onpartijdigheid en onbevooroordeeldheid, toegepast willen zien in de politieke orde en in de staatsinrichting. Deze voorkeur kan samengaan met zowel een behoudende politieke opstelling ten aanzien van staatsinvloed als met een meer progressieve opvatting over staatsinmenging. Liberal staat zowel voor liberaal in een klassieke betekenis als voor liberaal-progressief. Als zodanig onderscheiden de liberale politieke denkers zich ook van de ultraliberale voorstanders van een ongeremde vrijemarkteconomie die elke vorm van staatsinvloed op het economische en sociale leven afwijzen. Zij zien de staat uitsluitend als hindernis of hooguit als instrument voor het eigenbelang en voor een op hedonistische consumptie gerichte levensstijl. Dit ultraliberalisme staat ver af van politiek filosofen als Rawls, Nozick, Gutman en anderen, die gewoonlijk als liberals te boek staan. 149 De liberals staan uitdrukkelijk tegenover een conservatieve houding in staatsaangelegenheden die bijvoorbeeld in het neo-burkeaanse denken naar voren komt en die aan de staat een uitdrukkelijke opdracht geeft in morele kwesties (family values, abortus, patriottisme) krachtig orde op zaken te stellen. Ook de communitaristen onderscheiden zich van deze conservatieve benadering van het ‘waarden’-vraagstuk (Etzioni 1996). Het communitarisme zoekt als het ware een middenweg tussen het liberalisme en het conservatisme. De kritiek van de communitaristen, zoals de spraakmakende filosofen MacIntyre, Sandel, Walzer, Taylor, de politicoloog Barber en de bekende sociologen Etzioni en Selznick, is vooral gericht op het verschraalde mensbeeld dat uit de liberale oplossing van de problemen van het menselijk samenleven naar voren komt. Hun kritische pijlen werden met name gericht op het werk van auteurs als Rawls (A Theory of Justice), Dworkin, Gautier, Ackerman en Gutmann, die allemaal in een of andere versie een neutrale houding van de staat bepleiten ten aanzien van de vele morele waarderingen die burgers aan de dag kunnen leggen. Juist door die terughoudendheid en neutraliteit wordt de mogelijkheid van eenieder om zelf inhoud en vorm te geven aan het goede leven het grootst. Persoonlijke rechten, bijvoorbeeld het belijden van een eigen godsdienst, zijn in
Page 1 and 2:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 3 and 4:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 7 and 8:
inhoudsopgave inhoudsopgave Samenva
Page 9 and 10:
inhoudsopgave 7 De bijdrage van de
Page 11 and 12:
samenvatting samenvatting Dit rappo
Page 13 and 14:
samenvatting rijk deel bij een rela
Page 15 and 16:
samenvatting De bijdrage van de sam
Page 19 and 20:
ten geleide ten geleide Dit rapport
Page 21 and 22:
inleiding en probleemstelling 1 inl
Page 23 and 24:
inleiding en probleemstelling veran
Page 25 and 26:
inleiding en probleemstelling klage
Page 27 and 28:
inleiding en probleemstelling Omdat
Page 29 and 30:
inleiding en probleemstelling gieuz
Page 31 and 32:
inleiding en probleemstelling recht
Page 33 and 34:
inleiding en probleemstelling Deze
Page 35 and 36:
inleiding en probleemstelling en no
Page 37 and 38:
inleiding en probleemstelling Neder
Page 39 and 40:
inleiding en probleemstelling aanda
Page 41 and 42:
inleiding en probleemstelling Hoofd
Page 43 and 44:
een verkenning van de begrippen ‘
Page 45 and 46:
Page 47 and 48:
Page 49 and 50:
Page 51 and 52:
Page 53 and 54:
Page 55 and 56:
Page 57 and 58:
Page 59 and 60:
Page 61 and 62:
Page 63 and 64:
Page 65 and 66:
Page 67 and 68:
Page 69 and 70:
Page 71 and 72:
waarden, normen en gedrag: de menin
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Page 81 and 82:
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
normoverschrijdend gedrag 4 normove
Page 93 and 94:
normoverschrijdend gedrag pen voor
Page 95 and 96:
normoverschrijdend gedrag mele cont
Page 97 and 98:
normoverschrijdend gedrag een neerw
Page 99 and 100: normoverschrijdend gedrag In de per
Page 101 and 102: normoverschrijdend gedrag werden vr
Page 103 and 104: normoverschrijdend gedrag en het mi
Page 105 and 106: normoverschrijdend gedrag winkeldie
Page 107 and 108: normoverschrijdend gedrag heeft het
Page 109 and 110: normoverschrijdend gedrag Adang (19
Page 111 and 112: normoverschrijdend gedrag gers en 6
Page 113 and 114: normoverschrijdend gedrag aantal ve
Page 115 and 116: normoverschrijdend gedrag Volgens h
Page 117 and 118: normoverschrijdend gedrag val van)
Page 119 and 120: normoverschrijdend gedrag Figuur 4.
Page 121 and 122: normoverschrijdend gedrag verwachte
Page 123 and 124: normoverschrijdend gedrag geven de
Page 125 and 126: normoverschrijdend gedrag voorkomen
Page 127 and 128: normoverschrijdend gedrag instituti
Page 129 and 130: een rationele-keuze-analyse van nor
Page 143 and 144: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 149: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 171 and 172: samenleven met verschillende cultur
Page 199 and 200: de bijdrage van de samenleving 7 de
Page 201 and 202:
de bijdrage van de samenleving kerk
Page 203 and 204:
de bijdrage van de samenleving alle
Page 205 and 206:
de bijdrage van de samenleving pers
Page 207 and 208:
de bijdrage van de samenleving •
Page 209 and 210:
de bijdrage van de samenleving fact
Page 211 and 212:
de bijdrage van de samenleving word
Page 213 and 214:
de bijdrage van de samenleving word
Page 215 and 216:
de bijdrage van de samenleving zij
Page 217 and 218:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 219 and 220:
de bijdrage van de samenleving Pres
Page 221 and 222:
de bijdrage van de samenleving Cycl
Page 223 and 224:
de bijdrage van de samenleving hebb
Page 225 and 226:
de bijdrage van de samenleving dig
Page 227 and 228:
de bijdrage van de samenleving rech
Page 229 and 230:
de bijdrage van de samenleving zorg
Page 231 and 232:
de bijdrage van de samenleving bij
Page 233 and 234:
de bijdrage van de samenleving geë
Page 235 and 236:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 237 and 238:
de bijdrage van de samenleving Deze
Page 239 and 240:
de bijdrage van de samenleving note
Page 241 and 242:
de rol van de overheid; conclusies
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
literatuur literatuur Adang, O. (19
Page 277 and 278:
literatuur cgb (2003b) Advies Commi
Page 279 and 280:
literatuur Ferwerda, H., M. Bottenb
Page 281 and 282:
literatuur Interview-nss (2003) Fra
Page 283 and 284:
literatuur Nauta, L. (2000) Onbehag
Page 285 and 286:
literatuur Schoonenboom, J. en H. i
Page 287 and 288:
literatuur Tweede Kamer (2002-2003)
Page 289 and 290:
literatuur moraal’, in: P. de Bee
Page 291 and 292:
adviesaanvraag inzake waarden en no
Page 293 and 294:
apporten aan de regering rapporten
Page 295 and 296:
apporten aan de regering Zesde raad
Page 297 and 298:
voorstudies en achtergronden voorst
Page 299:
wrr rapport aan de regering 68 Waar
show all

Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?