Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenvatting
De bijdrage van de samenleving, in het bijzonder van het onderwijs
De samenleving is deel van het probleem van waarden en normen, en is daarmee
tevens een deel van de oplossing. Burgers, maatschappelijke organisaties en instituties
hebben zelf de verantwoordelijkheid om gewenste waarden en normen te
onderhouden, te verbreiden en over te dragen. Deze taak berust niet primair bij de
overheid. Versterking van de eigen inbreng van instituties ten aanzien van waarden
en normen, is nodig. Die inbreng kan worden bevorderd door meer ruimte en
aandacht te schenken aan de normatieve en morele aspecten van de werkzaamheden
binnen instituties; te beginnen met een goede handhaving van gedragsregels
binnen instituties. Instituties zijn evenzeer verantwoordelijk voor de effecten die
zij hebben op de werking van andere instituties en op de samenleving als geheel,
met name wat betreft de handhaving van algemene gedragsnormen.
Aan de school en aan het onderwijs wordt vaak een bijzondere taak toegekend bij
de overdracht van algemene waarden en normen. Dit is in zoverre juist dat in de
verschillende onderdelen van het onderwijs, met name in de lessen, waarden
worden aangeleerd. Maar ook in het algehele klimaat op school, in de gedragsregels
die er bestaan en in de discipline die wordt aangeleerd, heeft het onderwijs
een belangrijke morele en pedagogische taak. Deze taak hoeft niet te worden
ondergebracht in een apart vak ‘waarden en normen’, maar dient wel in het
bestuur en beheer van de school en in de beoordeling van de kwaliteit van het
onderwijs expliciet aan de orde te komen. De specifieke overdracht van belangrijke
waarden van de rechtsstaat, de democratie en burgerschap dient deel uit te
maken van bestaande vakken zoals geschiedenis en maatschappijleer. In lerarenopleidingen
voor met name het voortgezet onderwijs dient meer tijd en aandacht
te worden besteed aan gedragsregels en de handhaving ervan, alsook aan het
omgaan met morele vraagstukken in de klas. Ten aanzien van inburgering bepleit
de raad dat deze bijdraagt aan een aanzienlijke verhoging van de arbeidsparticipatie
van nieuwkomers. De raad vindt dat de bureaucratisering rond inburgeringcursussen
moet worden teruggedrongen. Hierbij dient het vak maatschappijoriëntatie
meer gericht te zijn op burgerschapsvorming en de beginselen van de
rechtsstaat.
13
Conclusies en aanbevelingen
Ten aanzien van de rol van de overheid komt de WRR in dit rapport tot twee hoofdconclusies.
1 De overheid heeft ten aanzien van de waarden- en normenproblematiek een
primaire taak in het bewaken van de gemeenschappelijke waarden, met name
die van de democratische rechtsstaat. Hiervoor dient een publieke moraal te
worden gestimuleerd, ten behoeve van een vreedzaam en fatsoenlijk verloop
van de soms gespannen onderlinge verhoudingen tussen burgers. Openbare gezagsdragers
moeten zelf het voorbeeld geven van een integer openbaar bestuur.
2 De overheid heeft een primaire taak in het tegengaan van gedrag dat wettelijke
normen schendt, maar het tegengaan van de vele vormen van normoverschrijdend
gedrag in het algemeen kan niet uitsluitend worden gerekend tot de
verantwoordelijkheid van de overheid. De pijlers van de samenleving, dat wil