Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
vormen een gemeenschappelijke kern, die de pluriformiteit van waarden mogelijk
maakt en zelf bepaalde waarden inhoudelijk ondersteunt. Die kern maakt het
tegelijk mogelijk voldoende overeenstemming te behouden over de wijze waarop
waardeconflicten moeten worden bijgelegd. Inhoudelijke waarden, die de open,
westerse samenleving hebben gevormd en die ook voor de toekomst blijven
gelden als belangrijke richtinggevende waarden, zijn onder andere: geloof in de
toekomst, de bescherming van persoonlijke vrijheid en autonomie, rede en redelijkheid,
universaliteit, rechtvaardigheid en gelijkheid. Deze waarden zijn echter
zo abstract, dat ze een dynamische ontwikkeling om aan deze waarden concrete
inhoud en richting te geven, stimuleren. Dit geldt evenzeer voor de centrale
waarden van de rechtsstaat, waaronder grondrechten die telkens een nieuwe,
soms verruimende, soms beperkende interpretatie kunnen krijgen. Botsingen
van grondrechten zijn onvermijdelijk, maar kunnen door de kracht van de rechtsstatelijke
instituties in goede banen worden geleid.
12
Botsing van waardestelsels en omgaan met culturele verschillen
De culturele diversiteit in de Nederlandse samenleving is toegenomen, maar
daardoor is het belang van het beginsel van de waardepluriformiteit niet veranderd.
Het benadrukken van culturele verschillen in termen van afwijkende
normen en waarden kan leiden tot culturele isolatie en reacties gericht op culturele
eenvormigheid. De problemen die samenhangen met culturele diversiteit
moeten echter wel realistisch bespreekbaar worden gemaakt. Sommige praktijken
van leden van bepaalde etnische groepen zijn in strijd met de Nederlandse wet,
andere praktijken verhouden zich moeizaam met wat in Nederland belangrijk
wordt gevonden, met name het beginsel van persoonlijke auto-nomie, de positie
van vrouwen en meisjes en de reacties op afwijkend gedrag in eigen kring.
Groepsnormen worden nu nog vaak ingezet om persoonlijke keuzen van de
leden van bepaalde groepen tegen te gaan of te onderdrukken. Vaak ontbreekt een
exit-optie en dit ontbreken staat op gespannen voet met het algemeen aanvaarde
beginsel van de individuele waardekeuze. Er is echter sprake van een glijdende
schaal in de mate waarin groepsnormen strijdig zijn met in Nederland aanvaarde
normen. Bij het inzetten van strategieën voor de omgang met deze verschillen en
strijdpunten is het van belang na te gaan wat wezenlijk in strijd is met de
waarden en normen van de democratische rechtsstaat en wat als niet-essentieel
bespreekbaar kan worden gemaakt of, al of niet tijdelijk, kan worden geduld.
Het spreekt vanzelf dat de overheid de primaire verantwoordelijkheid heeft bij
het normeren en verbieden van praktijken die in strijd zijn met de wet. De overheid
zou, meer dan nu gebeurt, zichtbaar moeten optreden en duidelijk moeten
maken wat in Nederland niet wordt aanvaard. Aan de andere kant kan de overheid
bevorderen dat verschillen worden geaccepteerd en dat het dulden van
verschillen een noodzakelijke voorwaarde is om een pluriforme samenleving in
stand te houden. In situaties die niet zonder meer onwettig zijn, maar wel zodanig
conflictueus dat oplossingen nodig zijn, heeft de overheid een procedurele rol
te vervullen: de verschillen bespreekbaar maken en zorgen voor goede conflictbeslechtende
mechanismen, van formele en van informele aard.