Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

normoverschrijdend gedrag
instituties (in het bijzonder het onderwijs) en de rol die zij (kunnen) spelen bij
zowel de overdracht als de handhaving van normen.
Tot slot is het van belang erop te wijzen dat in dit hoofdstuk normen als iets
statisch zijn opgevat: de inhoud van de normen blijft gelijk, alleen de mate
waarin mensen de normen onderschrijven en overschrijden verandert. In de
praktijk kan de inhoud van normen echter geleidelijk veranderen en kunnen
oude normen worden vervangen door nieuwe. Het beschreven proces van een
norm die door een steeds kleiner deel van de bevolking wordt onderschreven en
nagevolgd, kan daarom niet zonder meer als ‘normverval’ worden aangemerkt.
Het is immers denkbaar dat tegelijkertijd een andere norm aan steun wint en
geleidelijk de oude norm verdringt. Daaraan kunnen vele oorzaken ten grondslag
liggen. Een interessante mogelijkheid is dat de omstandigheden zich zodanig
hebben gewijzigd dat de oude norm minder geschikt is om de omgang tussen de
leden van een samenleving te reguleren, terwijl de nieuwe norm daarop beter
aansluit. De vervanging van oude door nieuwe normen kan dan juist een signaal
zijn van een groot aanpassingsvermogen van de samenleving, terwijl een analyse
van de naleving van de individuele oude normen de suggestie oproept van erosie
en toenemende normloosheid. In zijn studie voor de wrr schetst Van den Brink
(2004) hoe periodes van uitwaaierende normen en normvervaging kunnen
worden afgewisseld door periodes waarin sprake is van convergentie en een
grotere nadruk op normhandhaving. Zo bezien zouden de laatste drie decennia
van de vorige eeuw kunnen worden gekenschetst als een periode van diffusie en
vervaging van normen, waarna in de loop van de jaren negentig een periode van
convergentie en normhandhaving is ingezet. Dit rapport kan dan als een uitdrukking
van deze omslag in het maatschappelijke klimaat worden beschouwd.
125