Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

normoverschrijdend gedrag
voorkomen. Informatie over de procedures van rechtszaken en de overwegingen
die tot een strafoplegging hebben geleid, kan de aanvaarding van de straf
door de dader bevorderen en de kans op recidive verminderen (Malsch 2004).
• Correcte bejegening: een correcte bejegening van (potentiële) overtreders
door officiële gezagsdragers – politieagenten, conducteurs, leerkrachten –
vermindert het risico op een agressieve reactie en vergroot de kans dat een
terechtwijzing wordt geaccepteerd.
• Zichtbare controle: de duidelijk zichtbare aanwezigheid van formele controleurs,
zoals politie, conducteurs, suppoosten, conciërges en dergelijke,
verkleint de kans dat mensen tot ongeoorloofd gedrag overgaan. Het ‘nut’
van deze controleurs moet vooral blijken uit het feit dat zij zo weinig mogelijk
daadwerkelijk hoeven op te treden. Een geringe frequentie van normoverschrijdend
gedrag is op zichzelf dus geen deugdelijk argument om de
formele controle te verminderen. Overigens dient men er wel voor te waken
dat een te sterke nadruk op formele controle de informele sociale controle
niet ondergraaft.
• Voorbeeldfunctie: het is van groot belang dat verantwoordelijke functionarissen
het goede voorbeeld geven. Een leraar die op school rookt, een politieagent
die te hard rijdt, een treinconducteur die zich in een eersteklascoupé
terugtrekt en een leidinggevende die meedoet aan het pesten van een
impopulaire medewerker, dragen alle bij aan het ondermijnen van normen,
doordat zij anderen een rechtvaardiging bieden om zich evenmin aan de
norm te houden. De overheid heeft, als hoogste gezagsdrager, vanzelfsprekend
een bijzondere taak om het goede voorbeeld te geven.
• Participatie: de acceptatie van normen kan ook worden vergroot door burgers
zelf te betrekken bij het opstellen en handhaven van die normen. Dit geldt
niet alleen voor juridische normen in de vorm van wetten, maar ook voor de
interne regels en codes van scholen, bedrijven en andere instellingen. Zo
kunnen leerlingen participeren in het opstellen van het schoolreglement en
wellicht zelfs in het oordelen over medeleerlingen die de regels hebben overtreden
(zie ook hoofdstuk 7). Een actievere participatie van verdachten en
slachtoffers in rechtbankzaken kan de acceptatie van de uitspraak van de
rechter vergroten (Malsch 2004). Op buurtniveau kunnen burgers gezamenlijk
afspraken maken over omgangsvormen om elkaar daarop vervolgens aan
te spreken (vgl. de Rotterdamse stadsetiquette, zie Diekstra et al. 2002, Diekstra
2004).
• Een prettige omgeving: het vóórkomen van normoverschrijdend en crimineel
gedrag hangt ook samen met de ‘uitstraling’ van de omgeving. In een vervuilde
en verloederde, donkere of onoverzichtelijke omgeving voelen criminelen
zich wel en eerzame burgers zich niet thuis. Onveiligheidsgevoelens en
criminaliteit kunnen derhalve ook worden bestreden door (semi-)publieke
ruimtes schoon te houden, goed te verlichten en overzichtelijk te maken,
graffiti te verwijderen, kapotte ramen en beschadigd meubilair te herstellen,
enzovoorts.
123