Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
len (aangeduid als road rage) kan er ook sprake zijn van fysiek geweld, waarbij
men de auto als wapen gebruikt (een andere weggebruiker opzettelijk aanrijden)
of de auto verlaat om een andere weggebruiker te lijf te gaan. Levelt (2001) schat
op grond van berichten in de pers dat er in Nederland in een periode van 2,5 jaar
(halverwege de jaren negentig) 29 van dergelijke excessieve voorvallen zijn
geweest. Iets minder dan één op de duizend verkeersdoden zou hieraan zijn toe
te schrijven (dat wil zeggen ongeveer één verkeersdode per jaar). 2 In een enquête
onder Nederlandse automobilisten zei 83 procent het afgelopen jaar last te
hebben gehad van agressiviteit in het verkeer (Levelt 2001).
112
Agressie in het verkeer kan, net als agressie in het openbaar vervoer, worden
onderscheiden in instrumentele en affectieve agressie. Bij instrumentele agressie
gaat het bijvoorbeeld om toeteren in de hoop dat een andere automobilist uit de
weg gaat. Affectieve agressie is bijvoorbeeld een boze reactie op een verkeersovertreding
of onbeschoft gedrag van een medeweggebruiker. Hoewel agressie
meestal door een concrete ergernis wordt opgeroepen – bijvoorbeeld oponthoud
door andere weggebruikers – liggen er vaak ook eerdere gebeurtenissen aan ten
grondslag. De stemming waarin men verkeert als men de weg op gaat, heeft een
grote invloed op het ontstaan van agressie als men onderweg met een hinderlijke
situatie wordt geconfronteerd. Zowel persoonlijkheidskenmerken als omgevingsfactoren
zijn verder van invloed op het ontstaan van agressie. Agressief
rijgedrag komt het meest voor onder jonge, laagopgeleide mannen, die zich vaak
ook buiten het verkeer onderscheiden door geweld, crimineel gedrag en drugsof
alcoholproblemen (zoals voetbalhooligans; zie Spaaij en Van der Torre 2003:
18). Toch blijken ook eerzame burgers zich soms aan zeer agressief verkeersgedrag
te buiten te gaan.
Omstandigheden die agressiviteit in het verkeer bevorderen zijn de onverwachtheid
van de gebeurtenis (een onverwachte file roept meer agressie op dan een
aangekondigde file), de anonimiteit van de verkeersdeelnemers (als men de
bestuurder van een andere auto kan zien, reageert men minder agressief), de
mogelijkheid om snel weg te komen, een hoge temperatuur (airconditioning kan
de kans op agressiviteit verminderen) en lawaai (Mizell 1997; Connell en Joint
1997; Tasca 2000; Levelt 2001).
4.11 wangedrag op het werk
Hoewel de doorsneeburger slechts een klein deel van zijn of haar leven op het
werk doorbrengt (De Beer 2001), zien de meesten hun werk als een belangrijk
onderdeel van hun leven. Werk structureert de tijd, brengt sociale contacten met
zich mee, levert maatschappelijke waardering en zelfrespect op en biedt mogelijkheden
tot persoonlijke ontplooiing (vgl. wrr 1990). Zaken als waardering,
zelfrespect en ontplooiing vereisen echter wel een veilige en respectvolle omgeving
en daar lijkt het ook op de werkvloer nogal eens aan te schorten. Steeds
vaker zijn geluiden te horen over werknemers die het slachtoffer zijn van wangedrag
van klanten of van hun collega’s. Hoe wijdverbreid is dit verschijnsel?