Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
4.10 wangedrag in het verkeer
In het verkeer ontmoeten dagelijks honderdduizenden ‘anonieme’ mensen elkaar,
de meeste met het doel zo snel mogelijk de eigen bestemming te bereiken. Om dit
proces soepel en zonder botsingen (zowel letterlijk als figuurlijk) te laten verlopen
is een nauwgezette en intensieve coördinatie nodig. Het wegenverkeersreglement
is daar een van de middelen voor. Omdat iedere weggebruiker er belang bij heeft
dat het verkeer soepel verloopt, is het voor veel regels niet of nauwelijks nodig om
normconform gedrag af te dwingen. Zo houdt vrijwel iedereen zich aan de regel
dat men op de openbare weg rechts rijdt, aangezien ieder die niet levensmoe is, er
geen enkel belang bij heeft deze regel te overtreden.
110
Er zijn in het verkeer echter ook tal van formele en informele regels die niet
direct in het belang zijn van de individuele weggebruiker, maar hooguit indirect.
Vaak doen zich prisoner’s dilemma’s voor, waarbij navolging van een regel
bijdraagt aan het realiseren van het maatschappelijke optimum, maar ieder individu
afzonderlijk niettemin voordeel kan behalen door de regel te overtreden.
Dit geldt bijvoorbeeld voor voorrangsregels en voor het zogenaamde ritsen op de
snelweg. Zolang ieder zich aan deze regels houdt, is de verleiding om deze te
overtreden doorgaans gering. Maar naarmate het vaker voorkomt dat iemand de
regel overtreedt, wordt het ook voor anderen verleidelijker om zich niet meer
conform de regel te gedragen. Dit kan leiden tot een toename van onbeschoft of
‘hufterig’ gedrag in het verkeer.
Veel mensen lijken van mening dat het inderdaad bergafwaarts gaat met de
waarden en normen in het verkeer en vervoer. Het is echter niet zo eenvoudig om
vast te stellen of dit ook werkelijk het geval is, doordat veel normovertredingen
(vooral als het om informele normen gaat) niet worden geregistreerd. Weliswaar
is het aantal bekeuringen wegens verkeersovertredingen sinds het midden van
de jaren negentig verdrievoudigd, vooral ten gevolge van de explosieve groei van
het aantal boetes voor het overtreden van de maximumsnelheid. Deze toename
vormt echter minder een indicatie dat automobilisten steeds vaker te hard rijden
dan van een intensivering van de controle door de politie (swov 2003).
Richt men de aandacht op de zwaarste vormen van normoverschrijdend gedrag
in het verkeer, namelijk de misdrijven op grond van de Wegenverkeerswet, dan
tekent zich ook een sterke toename af (figuur 4.4). Tussen 1990 en 2001 is het
aantal geregistreerde verkeersmisdrijven met de helft toegenomen, van 82.000
naar 120.000. Het gaat hierbij voornamelijk om doorrijden na een ongeval en
rijden onder invloed. De stijging in de jaren negentig wordt volledig verklaard
door de toename van het doorrijden na een ongeval. Het aantal processenverbaal
wegens rijden onder invloed is in de jaren negentig per saldo zelfs iets
teruggelopen. Opmerkelijk is dat het aantal verkeersmisdrijven in de jaren
tachtig betrekkelijk stabiel was, na in de jaren zeventig sterk te zijn gegroeid.
Hierbij dient men wel te bedenken dat ook deze cijfers worden beïnvloed door
de opsporingsintensiteit van de politie. Het is dus niet zeker dat het werkelijke