Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

samenvatting
samenvatting
Dit rapport behandelt de vraag welke gemeenschappelijke waarden onze samenleving
binden en over welke waarden conflicten kunnen rijzen, mede gezien in
het licht van culturele verschillen. Het toenmalige kabinet legde deze vraag voor
aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, in zijn adviesaanvraag
van 8 november 2002, in het kader van het derde spoor van het debat over
waarden en normen.
De wrr heeft de probleemstelling enigszins verruimd. De achtergrond ervan
was immers niet alleen een gevoel van onzekerheid over de gemeenschappelijkheid
van waarden en normen in onze huidige samenleving. Het ging ook om het
gegeven dat feitelijk gedrag vaak niet in overeenstemming is met die gemeenschappelijke
waarden of met bepaalde, al dan niet wettelijke, normen. Ergernissen
daarover liggen aan veel discussies over waarden en normen ten grondslag. In
dit rapport stelt de wrr derhalve twee hoofdthema’s aan de orde:
1 het vraagstuk van normoverschrijdend gedrag, van fatsoenlijke omgangsvormen
en het niet nakomen van vele, vaak niet precies omschreven gedragsnormen;
en
2 het vraagstuk van de gemeenschappelijkheid en de pluriformiteit van waarden
en het omgaan met uiteenlopende stelsels van waarden en normen, die met
cultuurverschillen samenhangen.
De raad onderschrijft het belang van beide thema’s, maar geeft in het rapport wel
aan dat een nadere structurering van de zeer algemene problematiek nodig is, om
te komen tot zinvol beleid. Ook behandelt het rapport de bijdrage die de samenleving
zelf kan leveren aan het onderhouden en overdragen van belangrijke waarden
en normen en de specifieke rol die de overheid hierbij zou kunnen, en op
sommige punten zou moeten, spelen. De raad meent dat de taak van de overheid
allereerst bestaat uit het tegengaan van wettelijke normoverschrijdingen en uit het
voorzien in een effectieve rechtshandhaving; daarnaast uit het garanderen van de
waarden van een open samenleving en de democratische rechtsstaat, en uit het
ondersteunen van de publieke moraal. Voor het overige is het in de eerste plaats de
samenleving zelf, die waarden vormt en onderhoudt. Instituties zoals scholen,
media en andere maatschappelijke organisaties leveren bij het vervullen van hun
eigen taken ook een bijdrage aan het algemene onderhoud van waarden en normen.
De taak van de overheid is hier vooral stimulerend en ondersteunend.
9
Waarden verschillen van normen
Waarden hebben structureel andere kenmerken dan normen, zodat een automatische
koppeling van waarden aan normen eerder verwarrend werkt dan verhelderend.
Waarden scheppen ruimte, normen brengen beperkingen aan; waarden
geven aan wat in abstracte zin goed, gewenst en waardevol wordt gevonden,
normen geven meestal veel concreter aan wat onjuist en ongewenst wordt geacht.
Waarden bepalen geen specifieke gedragingen, normen geven wel concrete richtlijnen
voor gedrag. Ook al onderschrijven mensen dezelfde waarden, toch kan