Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
4.7 zinloos geweld en geweld op straat
De maatschappelijke verontrusting over criminaliteit in de afgelopen jaren is
mede gevoed door enkele bijzonder ernstige incidenten van zinloos geweld die
veel aandacht kregen in de media. Naar aanleiding van de Tjoelker-zaak in
Leeuwarden heeft de Tweede Kamer aangedrongen op een specifiek onderzoek
naar geweld op straat. In dit onderzoek is ‘geweld op straat’ geïnterpreteerd als
geregistreerde misdrijven in de openbare en semi-openbare ruimte (dus niet in
winkelcentra of andere particuliere eigendomsruimten). Op basis van een steekproef
van 1300 gevallen van openbaar geweld, in één jaar in twee politiedistricten
gepleegd, constateerden de onderzoekers drie contexten van geweld op
straat. In volgorde van frequentie waren dit: 1) buurtgeweld en buurtonveiligheid,
2) verkeersgeweld, conflicten tussen weggebruikers en 3) horecageweld en
in en om uitgaansgelegenheden, waarbij drankgebruik een belangrijke rol
speelde (Terlouw et al. 1999: 27).
104
Uit dit onderzoek kwamen enkele belangrijke kenmerken van straatgeweld naar
voren.
• Het is vaak toeval wie dader is en wie slachtoffer; aan het fysieke geweld gaat
verbaal geweld van beide kanten vooraf. Bestudering van het verloop van
deze conflicten is onthullend voor het agressieve karakter van alle betrokkenen
en voor de futiliteit van de conflictaanleiding (vaak symbolische gebaren
of verbale beledigingen).
• Er is een stijgend aandeel in dit geweld op straat van jongeren in de leeftijd
van 13-16 jaar; maar bij deze groep gaat het nog vooral om vandalisme.
42 procent van alle gevallen betrof daders in de leeftijd van 12-17 jaar, en
28 procent in de leeftijd van 18-24 jaar, dus in twee derde van alle gevallen
betrof het jongeren.
• Het geweld gepleegd door de iets oudere leeftijdsgroep van 17-20 jaar, is
ernstiger van aard en veroorzaakt meer serieus letsel. Dit duidt op een ‘leereffect’
en op een vergroving van het geweld naarmate men ouder wordt
(Terlouw et al. 1999: ibidem).
Interviews met (een beperkt aantal) daders en slachtoffers van de betrokken incidenten
bevestigen dat de aanleiding voor het incident vaak uiterst gering is en
dat de daders zich vaak zelf zien als slachtoffers. Een algehele gevoeligheid voor
inbreuk op het eigen psychische territoir, een snelle gekwetstheid van het ego en
een geringe rem op gewelddadige reacties valt bij daders (maar ook bij toevallige
slachtoffers) waar te nemen (Beke et al. 2001).
Een bijzondere vorm van geweld is de beroving van nietsvermoedende personen
op straat door middel van straatroof of gekwalificeerde diefstal (diefstal met
geweld). Voor de slachtoffers hiervan zijn dit buitengewoon ingrijpende en
ernstige ervaringen, met vaak langdurende slapeloosheid, woede, onmacht en
schaamte (om de onmacht) als gevolg. In het delict van straatroof komt een gegeneraliseerde
bedreiging van de persoonlijke levenssfeer naar voren. Vermoedelijk