hier - LSOVD

OUDERS
KINDEREN
&
DRUGS
1

‘Kennis is openbaar bezit, ja toch?’
‘Theoretici blijken zeer inventief als het gaat om nieuwe theorieën die moeder weer van alles de schuld geven.’
Els Noorlander, psychiater
In deze uitgave is gebruik gemaakt van de kennis en uitspraken van Bob van
Amerongen, Jan Kees den Bakker, Wijnand Bekkenutte,Theo van Dam, Annemiek
Elling, Erik Fromberg, Edith de Goede,Tea van ’t Leven, Els Noorlander, Freek Polak en
al die mensen in de LSOVD die van ‘lotgenoten’ ook ervaringsdeskundigen werden.
Hartelijk dank!
2 de herziene druk, Utrecht 2007
OUDERS KINDEREN & DRUGS
is een uitgave van de LSOVD
Redactie Ria Van den Abeele en Dia van Hoogdalem
Medewerkers oorspronkelijke uitgave: Jan Kuif (in memoriam), Anja Oreel,
Guus Verhoef en Arijan van Winkoop
Overname van informatie is toegestaan; graag met vermelding van de bron.
ISBN 90-9014000-X NUGI:735
Druk: ADZ Vlissingen
Vormgeving omslag: Sjoeke Benoist
2

INHOUD
Inleiding. Ouders en kinderen
HOOFDSTUK 1 7
Drugs: gebruik, misbruik, verslaving
Druggebruik heeft een negatieve klank
Kennis van drugs
Wat kan ik doen? 11
Tips voor ouders van thuiswonende kinderen die zo af en toe drugs gebruiken
HOOFDSTUK 2 13
Wanneer verslaving een feit is
Ouders. Over gevoelens van schuld en schaamte, verdriet en machteloosheid
Het junkiesyndroom: over gedrag van verslaafden
Wat kan ik nóg doen? 20
Tips voor ouders en anderen om met gedrag van verslaafden om te gaan
HOOFDSTUK 3 15
Meer over verslaving
Verslaving. Wat is dat eigenlijk?
De gevolgen
Enkele feiten en begrippen
HOOFDSTUK 4 25
Waar kunnen verslaafden terecht?
HOOFDSTUK 5 30
De Landelijke Stichting Ouders en Verwanten van Druggebruikers
Meer informatie en literatuur
3

Inleiding. Ouders en kinderen
Opgroeiende kinderen zijn spannende mensen. Ze zijn bezig volwassen te worden
en willen van alles uitproberen. Dat begint ongeveer na het twaalfde jaar.Voor
ouders is het niet eenvoudig om in deze periode een evenwicht te vinden. Moet ik
mijn normen en waarden bijstellen of juist niet? Moet ik niet een beetje soepel zijn?
Het lijkt heel tegenstrijdig. Aan de ene kant moeten ouders alles open en bespreekbaar
houden en aan de andere kant moeten zij streng en vooral duidelijk zijn. Stel u
verbiedt uw dochter om uit te gaan. Daar hebt u een reden voor. Wanneer ze dan
toch gaat, is dat gezichtsverlies voor u. Het is niet anders.Toch moet zo’n uitgaansprobleem
bespreekbaar blijven.
Het ‘uitgaansleven’ is in enkele tientallen jaren drastisch, en misschien ook wel
dramatisch, veranderd. Uitgaan is een recht geworden.Voor grote groepen is
vrije tijd geen zeldzaamheid. Uitgaan is zo gewoon geworden, dat men wel
spreekt van ‘uitgaanscultuur’. Bij die cultuur hoort het gebruik van alcohol en
andere drugs, die overal en altijd beschikbaar zijn. Legaal en illegaal. Misschien
is verslaving de laatste jaren niet toegenomen, maar wel het gebruik en misbruik
van drugs. Dat is een groot probleem, want vooral alcohol- en pillengebruik
kan geweld veroorzaken. Kinderen moeten dus, misschien meer dan
vroeger, zich bewust worden van wat ze eigenlijk doen, en verantwoord gedrag
leren.
Wanneer ouders zich realiseren hoe ‘gewoon’ drugs zijn voor veel jonge mensen,
dan is het misschien mogelijk om gesprekken goed en open te houden. U komt
dan misschien samen tot dezelfde conclusie: drinken op het werk is onverstandig,
regelmatig blowen is niet bevorderlijk voor schoolresultaten.
Begrip hebben voor een kind is noodzakelijk, maar ‘duidelijk zijn’ is dat evenzeer.
Zonder duidelijkheid weet niemand waar hij aan toe is. Of een kind daarmee
behoed wordt voor verslaving is een ander verhaal.
5

Hoofdstuk 1
Drugs: Druggebruik Drugmisbruik Drugverslaving
Drugs zijn middelen die tijdelijk het bewustzijn min of meer veranderen. Niet iedereen die drugs
gebruikt raakt per definitie verslaafd. Gebruik van geestverruimende middelen is overigens van alle
eeuwen.
Veel (jonge) mensen gebruiken in hun vrije tijd, naast school of werk, drugs. Dat
doen ze omdat het lekker is of spannend of omdat het een kick geeft. Er zijn drugs
die legaal zijn: tabak en alcohol; die gedoogd worden: hasj en weed; of illegaal zijn:
cocaïne, heroïne, speed, LSD, pillen (XTC). Een klein deel van die mensen zal drugs
gaan misbruiken. Een zeer klein deel van die mensen zal verslaafd raken aan drugs.
Men zegt wel eens: “Het ergste wat je iemand kunt toewensen is een drugverslaafd
kind,” en dat is misschien ook zo. Maar ouders moeten weten dat niet
iedereen die drugs gebruikt in de toekomst verslaafd zal raken. De wereld zou er dan echt heel
anders uitzien! Toch is de angst voor drugs groot, omdat al gauw gedacht wordt
aan verslaving en verloedering.
Vormen van drugmisbruik zijn: autorijden na alcoholgebruik, zich agressief
gedragen tijdens het ‘weekenddrinken’, of drugs blijven gebruiken (hasj, cocaïne,
XTC-pillen) terwijl er al schade aan het lichaam is ontstaan.
Verslaafd zijn betekent dat iemand afhankelijk is geworden van een bepaalde stof.
Dat hij of zij niet meer zonder die stof kan: het middel en het gebruik ervan is het
centrum van het bestaan geworden.
De oorzaken waardoor mensen verslaafd kunnen raken, zijn zo gecompliceerd,
dat daar geen uitspraken over zijn te doen. Meer hierover op pagina 23.
Elke drug is verschillend en heeft een verschillende uitwerking: sommige stoffen
zijn geestelijk verslavend; andere stoffen zijn ook lichamelijk verslavend. Bij sommige stoffen
is de tolerantie groot: het lichaam vraagt steeds sneller om een grotere dosis; zie pag. 32.
7

DRUGGEBRUIK HEEFT EEN NEGATIEVE KLANK
Alcohol- en tabakgebruik is, hoe schadelijk ook, in de westerse maatschappij
wettelijk toegestaan. Dat is historisch zo gegroeid en via belastingen verdienen we
er zelfs aan.Van andere drugs zijn het gebruik en de handel erin illegaal. Zij worden
bestreden of, in het geval van cannabis (hasj en weed), oogluikend toegestaan om
erger te voorkomen.
Vaak strandt een gesprek over druggebruik door een teveel aan emoties. Weinig
mensen accepteren dat drugs er nu eenmaal zijn, zoals dat met auto’s, wapens
en andere onveilige zaken ook het geval is. Emoties verhinderen nogal eens een
nuchtere kijk op druggebruik zowel in de Tweede Kamer, als op de televisie, alsook
in het gezin. In plaats van praten met elkaar en vooral luisteren, wil men vooral zijn
gelijk halen.
Druggebruik heeft een negatieve klank. Politici, media en ouders richten alle
aandacht op de stof zelf en de bestrijding ervan. Een verbod op drugs werkt echter
vaak averechts en het zicht op andere zaken raakt vertroebeld: zijn er niet ook andere
problemen waar over gepraat zou moeten worden? Heeft mijn kind het moeilijk op
school? Verveelt hij zich, heeft hij al eens gespijbeld? Heb ik hem gekwetst?
Gehoord van een voorstander van legalisatie van drugs:
Mensen moeten de vrijheid hebben om drugs te gebruiken als zij dat willen.
Druggebruik hoort bij de samenleving en moet niet apart worden gezet in een
crimineel hokje van die samenleving. Wanneer ‘drugs’ uit het strafrecht worden
gehaald, kan de helft van de gevangenissen worden gesloten. We moeten voorkomen
dat we een politiestaat worden met teveel regels, controle en gevangenissen.
8

Hoe men ook over druggebruik denkt, alleen al door de aanwezigheid van drugs is
de opvoeding van kinderen er niet gemakkelijker op geworden.Toch is ook hier
angst een slechte raadgever. Het opsteken van een joint wordt door de omgeving
soms al gezien als misbruik of zelfs als verslaafd gedrag. Zo’n overreactie kan negatief
werken op de relatie tussen mensen. De kans is groot dat ouders hun kinderen gaan
wantrouwen en kinderen nemen hun ouders – door hun betrekkelijke onwetendheid
en overbezorgdheid – niet meer serieus.
Tegelijkertijd moeten ouders alert zijn, de kop niet in het zand steken. Een situatie kan lang
doorzieken voordat ouders in de gaten krijgen dat er iets verkeerd dreigt te gaan.
Uit angst of uit een soort zelfbescherming durven ze soms niets meer te zeggen
tegen hun kinderen. Zij laten hun eigen waarden en normen varen, geven aan alle
wensen van zoon of dochter toe. Hoe langer zo’n situatie duurt, hoe moeilijker het
is om die terug te draaien.
Sommige pubers kunnen vreselijk ‘zuigen’ en zullen voortdurend proberen hun
grenzen te verleggen. Zoon: “Mag ik de brommer meenemen?” Ouder: “Nee, kom
maar thuis met de bus. Je drinkt natuurlijk wat en misschien neem je ook nog een
pil. Die combinatie is toch al niet verstandig. Dat weet je beter dan ik!” Zoon: “Maar
anderen mogen ’t wel.” Ouder: “Tja, dat is dan jammer.”
Het is maar een voorbeeld. Ouders moeten eerst voor zichzelf vaststellen wat ze
wel of niet goed vinden en de gevolgen van die vaststelling goed doordenken.
Ze kunnen maar beter geen discussies aangaan en zeker niet gaan dreigen als ze die
dreigementen toch niet kunnen uitvoeren. Een uitdrukking als ‘het is voor je bestwil’
irriteert vreselijk, zeg dan liever iets als: ‘omdat ik dat wil’ of ‘het is nu eenmaal
zo’.
9

KENNIS VAN DRUGS
Drugs zijn voor de wet stoffen waarvan het gebruik onaanvaardbare risico’s met
zich meebrengt. Er komen steeds nieuwe drugs in de handel.Voor ouders is dat
nauwelijks bij te houden, laat staan dat zij de chemische samenstelling van drugs
zouden kennen. Eigenlijk gaat het er vooral om hoe uw zoon of dochter zich
gedraagt. Op dat gedrag moet hij of zij worden aangesproken. Wanneer uw zoon uw
portemonnee steelt, dan is dat wangedrag. Zoiets doe je niet! Daar moet een sanctie
(een ernstig gesprek of een straf) op volgen. Die sanctie moet dan wel uitvoerbaar
zijn en geen loos dreigement, want anders is iedereen nog verder van huis.
Wanneer u een redelijk of goed contact hebt met uw dochter, dan kunt u eens
vragen waar zij haar zakgeld aan besteedt. Aan drugs? Welke drugs gebruik je dan?
Vind je het niet zonde van je geld? Wat is er toch zo lekker aan? Wat doet het spul
op den duur? Beperk het gebruik maar liever tot de vrijdag en de zaterdag. Goed
idee? Je raakt er dan niet aan gewend, het blijft lekker, je komt aan je huiswerk toe,
je doet langer met je geld en ik kan slapen!
Aan de andere kant is kennis van drugs handig, omdat u alleen dan weet, wat u te
wachten staat als zoon of dochter drugs gebruikt. U hoeft geen serieus gesprek te
beginnen met iemand die net geblowd heeft of midden in een LSD-trip zit of te veel
glazen op heeft. Zo’n gesprek kan beter even worden uitgesteld. U hoeft dan ook
niet boos te worden, dat is zonde van de energie. De kans is groot dat zoon of
dochter op dat moment in een totaal andere wereld vertoeft dan u.
De lichamelijke en geestelijke gevolgen die druggebruik kan veroorzaken zijn heel
verschillend. Eigenlijk zou men bij drugs een bijsluiter moeten leveren, zoals dat
ook gebeurt bij medicijnen. Iedereen weet dan tenminste waar hij aan begint.
Zo’n service zal mensen er echter niet van weerhouden om te veel drugs te gaan
gebruiken. Ondanks zo’n bijsluiter bij geneesmiddelen raken toch regelmatig
mensen medicijnverslaafd.
10

WAT KAN IK DOEN?
Tips voor ouders met thuiswonende kinderen die zo af en toe drugs gebruiken.
1. Raak niet in paniek!
Laat u niet meeslepen door sensatieverhalen van de media.
Niet iedereen die drugs gebruikt is verslaafd. Jonge mensen zijn nieuwsgierig,
moeten dat zijn en soms experimenteren ze met drugs. Wees aan de andere kant niet
blind voor wat er om u heen gebeurt. Sluit niet uw ogen uit angst, gemakzucht of
zelfbescherming.
2. Wees actief!
Stimuleer uw kind – zolang u daar nog invloed op hebt – om aan hobby’s te doen
of aan sport (tegen de verveling).
Vergaar kennis over het gebruik van drugs; u laat zich dan minder gauw iets op de
mouw spelden.
3. Blijf praten, maar nog liever: blijf luisteren!
Praat over drugs wanneer daar aanleiding voor is: na een televisieprogramma
bijvoorbeeld of na een gebeurtenis in de omgeving. Word niet direct boos.
Geef gewoon uw mening en houd u aan uw eigen normen.
Mopper niet te veel tegen uw kind over wat hij allemaal fout doet in uw ogen.
Probeer vooral de positieve dingen te zien en noem die dan ook. Niet: ‘jij ook altijd!’
Opgroeiende kinderen vinden bezorgdheid van ouders al gauw gezeur. Het helpt
ook niet, het levert alleen irritatie op. Natuurlijk mogen ze weten dat u zich zorgen
maakt, maar zeg geen dingen die hij allang weet en vermijd alles wat op verwijten
lijkt.Toon uw belangstelling voor zijn leefwereld en voor de mode van dat moment.
Ook drugs zijn onderhevig aan mode. Uw kind mag trouwens best weten dat u
drugs maar griezelig vindt.
Luister naar hem. Misschien is het niet leuk wat u hoort, maar misschien leert u
hem of haar en uzelf beter kennen.
4. Stel grenzen en blijf zakelijk
Drugs veranderen het bewustzijn, zij zijn even lekker en geven een roes. Dat zijn
feiten! Wanneer u zich daarvoor afsluit, dan is de kans groot dat de kloof tussen u en
uw kind groter wordt.
11

Uw belangstelling moet echter niet betekenen dat u alles maar over uw kant laat
gaan. Dat u druggebruik in uw huis zou toelaten als u dat niet wilt! Probeer samen
tot een compromis te komen.
5. Geef uw kind meer verantwoordelijkheden
Uw kinderen beginnen – wanneer zij ongeveer twaalf jaar zijn – volwassen te
worden. U blijft van ze houden, u bent er voor ze. U geeft ze richting en laat ze niet
‘zwemmen’. Maar de band zal losser (moeten) worden: geef uw kind meer en meer
verantwoordelijkheden. Neem opgroeiende kinderen niets uit handen wat ze zelf
(zouden, moeten) kunnen doen.
6. Maak afspraken
Maak afspraken die duidelijk, redelijk en haalbaar zijn en die door iedereen
geaccepteerd worden. Afspraken over regels kunnen beter niet tijdens een ruzie
worden gemaakt. Ze hebben meer kans op succes als ze in alle rust en in overleg
tot stand zijn gekomen.Vermijd loze dreigementen; het gaat niet om winnen of
verliezen. Wanneer uw zoon of dochter onder invloed is van drugs, dan heeft het
geen zin om met elkaar te praten of afspraken te maken.
7. Geeft u het voorbeeld?
Er is een onderzoek dat als uitkomst heeft: kinderen van rokende ouders roken vaker.
Een ander onderzoek zegt dat dit niet zo hoeft te zijn. Een typisch voorbeeld van
onderzoeken waar ouders niets aan hebben.
Wanneer u zelf teveel rookt of drinkt, weet u dat best. Geef dan toe dat u het moeilijk
vindt om ervan af te komen.
In welke situatie u ook bent, hoe jong uw kind ook is: laat u nooit meeslepen
door zijn of haar negatief gedrag. Dat versterkt alleen maar dat negatieve gedrag.
Laat u niet (vanbinnen) raken! Wanneer uw dochter u uitscheldt voor ‘rotwijf’,
vraag haar dan rustig om in het vervolg ‘Mevrouw Rotwijf’ te zeggen. Misschien
komt er dan wat meer noodzakelijke afstand tussen u en uw dochter.
12

Hoofdstuk 2
Wanneer verslaving een feit is
Zijn gedrag is zo veranderd. Zoveel dingen kloppen niet: er verdwijnt geld of zijn fiets is voor de
zoveelste keer gestolen. Er is geen enkel vertrouwen meer. Zijn humeur is ook zo wisselend, hij kan
me ineens uitschelden voor alles wat lelijk is. Ik krijg van alles de schuld, ik ben een slechte moeder
geweest, zegt hij. Ik weet dat het niet zo was. Niet zó. Misschien is hij zelf wel wanhopig op zo’n
moment, maar ik ben na zo’n aanvaring helemaal gevloerd.
Het duurt vaak lang voordat ouders werkelijk beseffen dat een zoon of dochter
verslaafd is. Een verslaafde kan dan ook slim zijn. Hij doet alles om aan zijn spul
te komen en dat betekent dat hij zal moeten liegen en manipuleren. Hij zal voor
de gekste dingen een verklaring hebben. En ouders willen die verklaringen graag
geloven. Al is er voortdurend geld te kort, worden afspraken niet nagekomen,
kloppen er dingen niet: wie wil geloven dat zijn kind liegt en steelt? Wanneer men
‘het’ dan eindelijk weet, ja, dan vallen puzzelstukjes op hun plaats.
Waarom is het eigenlijk zo erg om een drugverslaafd kind te hebben?
Mensen die zich wetenschappelijk met druggebruik bezighouden kunnen nog wel
eens – zelfs met een zekere triomf – vermelden dat ‘tabak verslavender is dan heroïne,
en alcohol giftiger’. Het aantal doden door misbruik van tabak wordt geschat op
duizenden, van alcohol op honderden en van andere drugs op tientallen per jaar. Dat
scheelt nogal wat. Maatschappelijk gezien brengt tabakverslaving de meeste onkosten
voor de gezondheidszorg met zich mee en alcoholmisbruik de meeste ongelukken
en het meeste geweld.Toch zijn deze feiten niet of nauwelijks van invloed op de
manier waarop men kijkt naar de verschillende drugs.
Drugs die bij de wet verboden zijn kunnen een zekere aantrekkingskracht op jonge
mensen hebben. Het is dan ook de combinatie van jong zijn, het verslavende karakter
van drugs en de illegaliteit ervan, die gezinnen en levens van individuen ontwricht.
Normaal werken en denken jonge mensen aan hun toekomst. Zij gaan een opleiding
volgen, gaan werken, stichten een gezin. Het is een periode dat ouders en kinderen
elkaar meer en meer ‘loslaten’, terwijl de relatie volwassener wordt. In het geval van
drugverslaving echter zullen ouders geneigd zijn hun kinderen te blijven helpen
om te voorkomen dat ze in de ‘goot’ terechtkomen.Verslaafde jonge mensen zijn
13

immers vooral of alleen maar bezig met het verwerven van drugs. Zij ontwikkelen
zich geestelijk niet of nauwelijks en – in het ergste geval – zijn ze bezig met
destructieve zaken als diefstal, illegale handel en prostitutie. Daarom is het zo erg
een drugverslaafd kind te hebben.
Niemand kiest ervoor om verslaafd te zijn. Iedereen denkt dat hij op elk
moment kan stoppen. Ooit was een middel lekker of opwindend. Kreeg je een
roes, voelde je je zekerder van jezelf en lekker los. Werden kleuren en gevoelens
intenser, verdween de pijn die je toen had. Maar daarna is het uit de hand
gelopen.
14

OUDERS. GEVOELENS VAN SCHULD EN SCHAAMTE, VERDRIET EN MACHTELOOSHEID
ledere ouder zal zich ongelukkig voelen wanneer een zoon of dochter (harddrug)verslaafd is. Maar
daarnaast zal schaamte een rol blijven spelen zolang het nog moeilijk is om rustig en zakelijk over het
onderwerp te praten, en zolang het (wan)gedrag van kinderen – ongenuanceerd – wordt gezien als het
resultaat van een falende opvoeding.
Wanneer blijkt dat hun kind verslaafd is, zullen de meeste ouders worden overspoeld
door gevoelens van paniek, schuld, schaamte, verdriet en machteloosheid. Deze heel
intense gevoelens nemen veel ‘ruimte’ in beslag en eisen veel energie.Voor verstandige
overwegingen is dan geen of nauwelijks plaats. Ouders stropen de mouwen op
en gaan aan de slag om de verslaving te bestrijden. Redden wat er te redden valt:
praten, regelen, schulden saneren, controleren. Maar dat helpt allemaal niet: een
verslaafd mens is geen redelijk denkend mens.
Ouders vragen zich af: was ik te strak in de opvoeding, was ik juist te gemakkelijk,
wat is er verkeerd gegaan in ons gezin? Dat piekeren is een onvruchtbare bezigheid.
Wanneer er dingen in het verleden verkeerd zijn gegaan, is het natuurlijk heel goed
om daarop terug te komen. Maar of daarmee de oorzaak van de verslaving is gevonden?
Bovendien is nog nooit een verslaafde blijvend afgekickt omdat hij dacht te weten waarom hij aan
drugs begonnen was.
‘Wat kan ik nog doen’ en ‘waar ligt mijn verantwoordelijkheid’ zijn de vragen waar
het eigenlijk om gaat.
De hulpverlening is in het verleden niet altijd even adequaat en fijnzinnig omgegaan
met ouders van moeilijke kinderen en dat is nog steeds zo. De gedachte dat ouders
– met de nadruk op moeders – schuldig zouden zijn aan de problemen van hun
kinderen, is eind negentiende eeuw, begin twintigste eeuw bedacht. Freud beschreef
de vrij uitzonderlijke situatie van het kerngezin: de moeder besteedt haar volledige
tijd aan huis en kinderen en de vader doet op afstand mee. Bovendien wordt,
volgens hem, een mens vóór zijn vierde jaar al gevormd. Met zo’n theorie is de
moeder dé bepalende factor voor de toekomst van een kind!
Het is gemakkelijk om de schuld bij ouders te zoeken, vooral voor theoretici en
helaas ook voor veel hulpverleners. Immers als er bij de ouders fouten worden
geconstateerd, lijkt het alsof het probleem is doorgrond. Dat geeft een gevoel van
veiligheid en bekwaamheid. Ieder mens wil immers graag begrijpen wat hij om zich
15

heen ziet. ‘En aangezien maar weinig ouders engelen zijn, constateer je altijd wel
fouten.’
Natuurlijk is het voor kinderen niet goed als ze gruwelijk verwend worden of doorlopend
de boodschap krijgen dat ze ongewenst zijn, of als zij mishandeld worden.
Maar dat is een ander verhaal.
Ouders kunnen geen directe invloed op de verslaving van hun zoon of dochter
hebben. Wanneer zij gaan beseffen, dat ‘van je kind houden’ NIET hetzelfde is als:
‘altijd maar helpen’, dan komt er misschien genoeg afstand en ruimte, zodat een
gezondere, meer volwassen relatie kan ontstaan. In het algemeen is de kans groot
dat zoon of dochter langdurig of zelfs voor altijd verslaafd zal blijven. De pijn van
ouders, het gevoel van rouw, zal ook zeker niet direct of helemaal verdwijnen. Maar
ouders hebben dan wel een grens getrokken voor zichzelf, en hebben tegelijkertijd
respect voor de ander: jij bent dus verslaafd? Wat vind ik dat vreselijk voor je. Wat
hoop ik dat je een oplossing voor je problemen zult vinden.
Wanneer mensen hun verslaving hebben overwonnen – en die mensen zijn er –
zullen hun ouders daar zelden invloed op hebben gehad.
Niemand is erop berekend een verslaafd kind te hebben. Ouders moeten zich
daarom niet schamen wanneer zij professionele steun en hulp nodig hebben. Zeker
wanneer zoon of dochter nog jong is en thuis woont, of wanneer er thuis nog
broertjes en zusjes zijn, wacht een zware taak en zal intensieve hulp onontbeerlijk
zijn.
16

Bij een groot verlies ontstaan gevoelens van rouw. Dat hoeft zeker niet alleen na
de dood van een geliefd persoon te zijn, maar ook bijvoorbeeld wanneer men
beseft een verslaafd kind te hebben. Rouw is een soort proces van loslaten en
afstand nemen: afscheid nemen. Gevoelens van ongeloof, schaamte, woede,
machteloosheid, depressie en schuld wisselen elkaar af en komen soms weer
terug. Uiteindelijk zullen de meeste mensen de situatie aanvaarden: ik sta
machteloos, het is zoals het is, mijn kind heeft recht op zijn eigen leven. Ik
heb het beste met hem voor gehad, maar het is anders uitgepakt dan ik had
gehoopt. Zo’n houding is het einde van de vele vruchteloze pogingen van de
ouders om een einde te maken aan de verslaving van hun kind. Dat einde kan
het begin zijn van een verandering in hun eigen leven. Misschien komt er zelfs
een sfeer waarin een nieuw en goed contact kan ontstaan.
17

HET JUNKIESYNDROOM: OVER GEDRAG VAN VERSLAAFDEN
‘Verslaafden-gedrag’ hangt af van hoe lang en hoe zwaar iemand verslaafd is en ook
aan welk middel. Het meest extreem komt dit gedrag tot uiting bij verslaafden aan
illegale harddrugs; niet zozeer door de stof zelf, maar door de illegaliteit ervan. Maar
of mensen nu verslaafd zijn aan alcohol, medicijnen of de gokkast, elementen van
wat wel het junkiesyndroom wordt genoemd, komen bij iedere verslaafde terug.
Kenmerken zijn: liegen, stelen, manipuleren, spelen met gevoelens (vooral bij familie
en hulpverleners) en ten slotte het zich onttrekken van elke verantwoordelijkheid,
voor zover die niet direct te maken heeft met het verkrijgen van het verslavende
middel of geld daarvoor. Dat klinkt ernstig en dat is het ook. Het ware kenmerk van
een verslaafde is, dat niet hijzelf, maar het middel dat hij gebruikt bepaalt wat hij
doet en niet doet: (bijna) alles is geoorloofd, zolang het maar drugs of alcohol
oplevert. Ouders en hulpverleners moeten daarop bedacht zijn.
Hulpverleners (of anderen, maar meestal geen ouders) worden nogal eens aangesproken
op hun ijdelheid: ‘Sinds u mij helpt gaat het veel beter met me’. Deze
gewiekste aanpak van de verslaafde kan een rookgordijn veroorzaken, waardoor de
controlerende hulpverlener of helpende buurman een te positief beeld van zijn
cliënt of buurjongen heeft.
‘Je houdt niet meer van me’; ‘Je hebt nooit van me gehouden’; ‘Ik pleeg zelfmoord’,
zijn uitroepen die bijna altijd worden gezegd om op uw (schuld)gevoel te werken
en de verantwoordelijk op u af te schuiven. Ouders zijn kwetsbaar op dit punt.
“Mam, wil jij mijn rekening een tijdje beheren? Ik kan niet omgaan met geld.
Wanneer ik alles weer op een rijtje heb, neem ik het zelf wel weer over.” Welke
moeder zegt dan op zo’n vraag “Nee!”?
Maar de kans is groot dat de zoon nog geen dag later de moeder de huid volscheldt
omdat ze zich overal mee bemoeit. De zoon is waarschijnlijk oprecht
geweest met zijn vraag om hulp. Hij weet dat hij niet met geld om kan gaan en
hij wil misschien zelfs van de drugs af! Alleen op een gegeven moment wordt
de hunkering naar de drug te groot.
Dat is verslaving.
18

Sommige verslaafden dreigen thuis met geweld. Als dat doorgaat dan is het gezin al
gauw aan de heidenen overgeleverd. Wanneer een verslaafde ziet dat hij zijn zin
krijgt door angst te zaaien, dan zal hij daar – in zijn algemeenheid – mee doorgaan.
Zo’n situatie vraagt de emoties op nul te zetten en het verstand op scherp.
… moet je nou veel knippen voor een ‘halfje bruin’? ( 1 ⁄2 gr heroïne)
19

WAT KAN IK NOG DOEN?
Tips voor ouders en anderen om met het gedrag van verslaafden om te gaan.
Een aantal van de tips die hierna volgen kunnen ook in andere situaties nuttig zijn;
een enkele keer is een tip al eerder genoemd. De nadruk ligt hier op de toestand
waarin verslaving een feit is.
1. Wees altijd eerlijk
Het is belangrijk om eerlijk te zijn en mensen in hun waarde te laten. U kunt rustig
een feit constateren, maar veroordeel niet. Anders gezegd: u hoeft niet uw mond te
houden als u het vermoeden hebt dat er problemen zijn. Ga niet vissen naar ‘de
waarheid’, maar zeg gewoon ‘Ik heb gehoord dat …’ Of: ‘Ik maak me zorgen om je,
want …’ Het is aan uw zoon of dochter om daar dan al of niet op in te gaan.
Overigens is het in de meeste gevallen pas mogelijk om oplossingen voor een
probleem te vinden wanneer u open en eerlijk met elkaar omgaat.
2. Weet wat drugs kunnen doen
Aan de ene kant is het belangrijk om iets van drugs af te weten, omdat een mens
niet beduveld wil worden en wil weten wat drugs doen. Aan de andere kant is het
eigenlijk voldoende om te weten dat druggebruik iemands karakter (tijdelijk) kan
veranderen. Dit te weten, maakt u minder kwetsbaar.
3. Ga niet ‘helpen’
Ouders moeten niet meedoen aan afkickpogingen: urine-controles organiseren, hun
zoon/dochter naar de methadonpost of naar de kliniek brengen en dergelijke. Dat
wordt bijna altijd een teleurstelling. Laat uw kind zelf zijn contacten leggen met
hulpverleners en laat hem zoveel mogelijk zijn eigen problemen oplossen. Hij is het
die er een rotzooi van heeft gemaakt. Een belangrijk onderdeel van de weg terug,
is het zelf opruimen van die rotzooi. Hij weet trouwens vaak beter dan u welke
soorten van hulpverlening er zijn en hoe hij daar terecht kan.
4. Stel grenzen
Word niet extra terughoudend of toegeeflijk om het voor de ander makkelijk te
maken. Behandel een verslaafde zoals u ieder ander zou behandelen. Wees hem niet
terwille omdat u hem zielig vindt of omdat u op die manier hoopt een goed contact
20

op te bouwen. Alleen door uw eigen grenzen te stellen, krijgt u uiteindelijk het
respect van de ander.
5. Laat u niet manipuleren
Houd er rekening mee dat veel verslaafden – uit noodzaak – meesters zijn geworden
in het manipuleren en toneelspelen. Soms zult u pas achteraf merken dat u, ondanks
alles, voor de gek bent gehouden. Zelfs deskundige hulpverleners lopen er regelmatig
in, want de cliënt of patiënt kan zeer overtuigend overkomen.
6. ‘Shoppen’ in de hulpverlening
Sommige mensen lijken niet alleen verslaafd aan middelen, maar ook aan de hulpverlening.
Zij verzamelen een heel regiment hulpverleners om zich heen of hebben
er in de loop van de tijd heel wat versleten. Hoewel hulpverleners zeker niet alles
kunnen, zouden ouders zich kunnen afvragen hoe het toch komt dat al die mensen
niet in staat waren hun zoon of dochter te helpen.
7. Controle en wantrouwen
Soms vertellen gebruikers iets over hun problemen of over afspraken die ze hebben
gemaakt met de hulpverlening of met instanties. Meestal zal dat uw zaak niet zijn en
kunt u zich beperken tot belangstellend luisteren. Er kan echter een reden zijn om
zekerheid te hebben over het waarheidsgehalte van een mededeling. Er is dan niets
op tegen om ook de andere kant te willen horen.Vraag wel altijd toestemming aan
uw zoon of dochter, doe het niet achter zijn of haar rug om!
8. Reageer niet te direct
Wanneer uw hulp wordt ingeroepen, ga daar dan niet klakkeloos op in. Laat uw
zoon of dochter eerst precies vertellen wat hij of zij eigenlijk wil en waarom.
Beoordeel pas later in alle rust, wanneer u wat afstand hebt genomen, of u eigenlijk
wel op die vraag wilt en kunt ingaan. Die rust heeft twee voordelen: u kunt nagaan
of u niet gemanipuleerd bent en bovendien blijkt of zoon of dochter werkelijk
gemotiveerd is. Maar al te vaak gebeurt het dat verslaafden de ene dag willen
stoppen en de andere dag al hun goede voornemens weer vergeten zijn. Wanneer u
dan inmiddels vol goede moed op zoek bent geweest naar een plaats in een kliniek
bijvoorbeeld, dan is dat zonde van uw tijd en moeite geweest.Veel hulpverleningsinstellingen
werken niet voor niets met drempels en wachttijden.
21

9. Praat alleen wanneer hij nuchter is
Weiger een serieus gesprek met iemand die onder invloed is. Anders zult u merken
dat de ander er zich later weinig of niets meer van kan herinneren, of, eenmaal
nuchter, er heel anders over denkt.
10. Dring niet te veel aan
Dring niet aan om te stoppen met gebruik of om opname in een kliniek.Verslaafden
weten donders goed dat ze zouden moeten stoppen en dat er hulpverlening is.
Stoppen met gebruik heeft alleen zin, als iemand dat zelf wil! Niet omdat u als vader
of moeder dat wilt. Natuurlijk kunt u iemand steunen en de weg wijzen als hij
werkelijk wil stoppen, maar laat hem die keus eerst zelf maken.
11. Geef geen geld
Geef geen geld. Nooit. Het eind is dan zoek. Als er echt iets moet komen (eten,
kleren, sigaretten, noem maar op), regel dat dan zelf.
12.Accepteer de ander zoals hij is
Als iemand echt niet wil stoppen, zijn leven niet wil veranderen, geen zelfstandig
leven kan of wil leiden, dan zult u dat moeten aanvaarden. Dat is heel moeilijk, maar
wel duidelijk. Natuurlijk kunt u zelf bepalen wat dat betekent voor de relatie die u
met hem heeft.
13. Laat problemen daar waar ze zijn
Tot slot, en dat is het moeilijkst: wanneer het gaat om uw (bijna) volwassen zoon
of dochter, maak dan zijn of haar problemen niet de uwe. U zult steeds opnieuw
teleurgesteld zijn en uw kind krijgt niet de kans echt volwassen te worden.
22

Hoofdstuk 3
Meer over verslaving
Veel mensen hebben een mening over ‘verslaving’ en over de oorzaken ervan. Een mening die vooral is
gebaseerd op de toevallige eigen ervaring, opleiding, omstandigheden, vooroordelen en mode.
Over de oorzaken van verslaving wordt veel gezegd. Wanneer je denkt dat opvoeding
allesbepalend is voor een mens, dan wordt al gauw gedacht dat een verslaafde
vroeger geestelijk of lichamelijk is verwaarloosd. Zelfs gewone ruzies met ouders,
moeilijkheden op school, puberteitsproblemen en dergelijke, worden achteraf als
oorzaak genoemd. Maar wanneer dat het geval zou zijn, dan zouden er veel meer
verslaafden zijn dan nu het geval is.
Wanneer je verslaving een maatschappelijke oorzaak toeschrijft, dan leg je de nadruk op
armoede en geen perspectief hebben.
De laatste tijd krijgen mogelijke lichamelijke oorzaken veel aandacht. Het is niet
onmogelijk dat sommige mensen meer aanleg hebben – of meer risico lopen –
om verslaafd te raken dan anderen.
‘Zou het soms in de genen zitten, die verslaving van mijn zoon?’ is een vraag
die wel eens wordt gesteld, maar waar nauwelijks een antwoord op te geven is.
Een gen bevat erfelijke informatie: kleur van huid en haar, lichaamsbouw,
erfelijke ziekten en psychische eigenschappen. Wat betreft verslaving bestaat het
vermoeden dat sommige mensen meer risico lopen om verslaafd te raken dan
anderen. Mensen kunnen ook verschillend reageren op druggebruik.
Ook ADHD, een stoornis die zich uit in hyperactiviteit en concentratieproblemen,
wordt als mogelijke oorzaak van verslaving gezien. Maar een kind
met ADHD zal later niet per definitie verslaafd raken, het zal hoogstens iets meer
risico lopen.
23

Verslaving ontstaat bij iedereen op een andere manier en bij vrijwel iedereen is
een veelheid aan factoren aan te wijzen. Geen enkele factor verklaart alles en dé
oplossing voor verslaving is voorlopig nog niet gevonden.
Het zoeken naar oorzaken heeft zelfs risico’s. Het leidt af van het feit dat een
verslaving aangepakt moet worden. Begrijpelijk is deze neiging om verklaringen
te zoeken wel.Voor de hulpverlener is het overzichtelijk en voor de cliënt is het
moeilijk om te leven met het idee dat hij zijn bestaan zelf heeft verziekt.
En natuurlijk, als er vóór het begin van de verslaving allerlei redenen waren waardoor
iemand zich slecht kon handhaven, dan loont het de moeite daar iets aan te
doen. Maar dan gaat het eigenlijk om randvoorwaarden. Hoewel, wanneer je een
verslaving te boven moet komen dan is het heel belangrijk dat de randvoorwaarden
zo gunstig mogelijk zijn. Anders krijg je die klus niet geklaard.
Een vrouw had zich jarenlang staande moeten houden in de prostitutie om
haar dosis heroïne te kunnen bekostigen. Iedereen weet dat zo’n leven zeer
beschadigend is, maar daar sprak niemand over. De hulpverleners groeven liever
in haar verleden. Maar of je nu iemand een jaar behandelt voor (vermeende)
mishandeling in de jeugd, of tien jaar, de verslaving gaat daar niet mee over.
Wanneer iemand ooit verslaafd raakte na een depressie, dan verdwijnt de verslaving
niet tegelijk met de depressie. Relatieproblemen die ooit een rol speelden bij het
ontstaan van verslaving, spelen soms later helemaal geen rol meer, al was het maar
omdat de relatie niet meer bestaat. De verslaving is daarmee niet over.
Wanneer ouders veronderstellen dat hun zoon een zwak karakter heeft, omdat hij
zojuist nog had beweerd op te zullen houden met druggebruik en na een half uur
toch weer naar de dealer vloog, dan realiseren zij zich niet wat verslaving eigenlijk
is.
24

VERSLAVING WAT IS DAT EIGENLIJK?
Wat is eigenlijk verslaving? En waarom is het kennelijk zo moeilijk om ervan af te komen?
Het antwoord op die vraag is simpel en tegelijkertijd ingewikkelder dan men zou denken: mensen
blijven gebruiken omdat ze verslaafd zijn.
Waarom raakt iemand verslaafd? Waarom blijft iemand gebruiken terwijl het
aantoonbaar ellende met zich meebrengt? Dat is niet, omdat er per definitie een
probleem verdrongen moet worden, niet omdat verslaafden slap zijn, niet omdat ze
depressief zijn. Dit soort problemen kunnen wel een rol spelen, maar het gaat erom
dat er een op zichzelfstaand iets is opgetreden dat ‘verslaving’ heet.Verslaving heeft
geen oorzaken meer nodig, als die er eenmaal is.
Er zijn nog een paar misverstanden. Het opvallende aan alcohol en drugs is, dat
het stoffen zijn die het gevoelsleven beïnvloeden. Het ligt voor de hand om die
beïnvloeding te zien als een reden waarom een verslaving in stand blijft. Een roes
is heerlijk zo nu en dan, zeker als het leven je zo af en toe wat te veel is. Maar een
dergelijk effect is bij sommige stoffen als tabak en sommige medicijnen helemaal
niet duidelijk aanwezig, terwijl ze wel verslavend zijn.
Ook is het een misverstand om te denken dat een verslaafde blijft gebruiken omdat
hij anders zo vreselijk ziek wordt van afkickverschijnselen (onthoudings- of ontwenningsverschijnselen).
Verslaving is een toestand die is ontstaan door het veelvuldig gebruiken van een stof. En meestal is dat
gebruik begonnen in een periode dat de gebruiker zich helemaal niet bewust was van het gevaar van zijn
gedrag.Vrijwel iedere druggebruiker heeft zichzelf wijsgemaakt dat anderen verslaafd kunnen raken, maar
hij of zij niet.
25

EENS VERSLAAFD ALTIJD VERSLAAFD? OVER AFKICKEN EN CONTROLEVERLIES
‘Neem toch een pilsje (sigaretje/snuifje/shotje) man! Je houdt er na één toch weer mee op?’
Helaas blijkt dat ‘weer ophouden’ een groot probleem te zijn.
De meeste druggebruikers en alcoholisten zijn in de loop van hun verslavingscarrière
al vele malen droog en/of clean geweest. Afkicken valt vaak wel mee. Een groter
probleem is de terugval: het weer gaan gebruiken, terwijl je maanden clean was en je
precies weet wat je te wachten staat.
Een terugval wordt voor het grootste deel bepaald door controleverlies: na een
kleine dosis kun je niet meer stoppen met gebruiken. Dit is een bijna onbegrijpelijk
mechanisme en het kernprobleem van verslaving.
De meeste terugval ontstaat omdat iemand in alle eerlijkheid dacht dat die ene
sigaret, dat ene drankje of dat ene snuifje geen kwaad kon.
Ook dieren kunnen onder bepaalde omstandigheden verslaafd raken, een terugval
hebben, last hebben van afkickverschijnselen of overlijden aan een overdosis. Zo’n
situatie wordt door onderzoekers in het laboratorium geënsceneerd. Denk hierbij
aan de hond van Pavlov die gaat kwijlen als hij een belletje hoort rinkelen, omdat hij
verwacht eten te krijgen. Denk ook aan ratten en muizen die in een bepaald kooitje
heroïne verwachten, omdat ze daaraan gewend zijn geraakt. Dat lijken psychische
reacties, maar het zijn chemische reacties van het lichaam die in de hersenen plaatsvinden.
Die reacties zorgen ervoor dat je intens gaat verlangen naar een bepaalde
stof; je lichaam maakt zich als het ware klaar om een bepaalde hoeveelheid van een
stof te ontvangen. Onschuldige vergelijkingen bij mensen zijn: een zak pinda’s of
een reep chocola. Na een handvol pinda’s moet de hele zak op! Na een klein stukje
chocola verdwijnt meestal de hele reep; al was dat écht niet de bedoeling.
Met de kennis van deze ingewikkelde chemische reacties, die overigens bij elke stof
weer anders zijn, kunnen drie aspecten van verslaving voor een belangrijk deel
begrepen worden of zelfs verklaard: de TOLERANTIE; het HUNKEREN (zie pag. 28,
cirkel 2) naar een bepaalde stof en de TERUGVAL na een periode van clean zijn.
26

Bij de hulpverlening moet in het bijzonder de terugval aandacht krijgen. Een manier
van hulpverlenen zou kunnen zijn: je bent nu clean, maar wat doe je als je stukjes
zilverpapier ziet liggen, ‘drugskennissen’ ontmoet of op een feestje komt? Ga je die
confrontatie aan? Hoe doe je dat? Of vermijd je die situaties liever, blijf je de hele
dag thuis zitten?
Je kunt besluiten niet meer te drinken of te gebruiken, maar je kunt niet
besluiten niet meer verslaafd te zijn. Zo bekeken is een verslaving iets dat
bestaat, een handicap die iemand heeft opgelopen waar hij mee moet leren
omgaan door niet meer te gebruiken.Verslaving volgt bepaalde wetten en
heeft niets te maken met zaken als karakter, capaciteiten en onderliggende
problematiek.
Een ‘gelegenheidsgebruiker’, iemand die zo af en toe rookt of heroïne gebruikt,
is een zeldzaamheid; zeker als hij ooit verslaafd is geweest.
Het is tragisch als een verslaafde voor al zijn problemen is behandeld: de depressies
zijn aangepakt, de relatieproblemen zijn behandeld, hij heeft geleerd zijn gevoelens
beter te uiten, het rouwproces uit zijn verleden is verwerkt en zijn sociale vaardigheden
zijn opgevijzeld. Hij voelt zich prima, hij heeft het gevoel dat hij best wel
weer eens, al was het maar één keer, een glas, een snuif, een shot of een sigaret …
en dan blijkt de verslaving weer op te duiken. De ex-verslaafde moet met dit
gegeven vertrouwd raken, leren zijn leven vorm te geven zonder drugs. Dat is heel
zwaar. Daarbij is het noodzakelijk dat alle eventuele persoonlijke problemen die dat
nog moeilijker maken ook worden aangepakt; al hoeft dat misschien niet tegelijk en
niet in de verslavingszorg te zijn. Of die problemen er al waren vóór de verslaving,
of dateren van daarna, is minder interessant.
27

DE GEVOLGEN VAN VERSLAVING
Om te kunnen zien wat er gebeurt met iemand die verslaafd raakt, is het handig om
te kijken naar het volgende model (vrij naar prof.Van Dijk, 1979): ‘De cirkels van
verslaving’.
Cirkel 0 is de stof, de drug die alles in beweging zet.
Cirkel 1 zijn lichamelijke klachten door druggebruik. Je gaat onrustiger leven,
minder goed slapen; bij alcohol krijg je ook problemen als maagklachten en
duizeligheid. Als je dan wat gebruikt, voel je je weer even lekker, maar naarmate
je meer gaat gebruiken ga je je ook weer slechter voelen. De cirkel draait door.
Cirkel 2 zijn lichamelijke reacties (de hersenwerking). Je lichaam gaat steeds meer
drugs verwachten, je gaat er steeds meer naar verlangen. Ook wanneer je een tijd
niet hebt gebruikt, kun je toch ineens trek krijgen en je onrustig gaan voelen op
het moment dat je ergens komt waar je vroeger gebruikte. Dat lijkt een psychisch
verschijnsel, maar het is lichamelijk. Overigens lijken verslaafden om deze reden zo
onbetrouwbaar. Op het ene moment zeggen ze geen behoefte te hebben en niet te
meer te zullen gebruiken en even later kunnen ze aan niets anders meer denken.
En hoe meer ze gaan gebruiken, hoe harder de cirkel gaat draaien.
28

Cirkel 3 zijn psychische zaken. Er zijn drie aspecten.
– In de eerste plaats zullen drugverslaafden, naarmate ze langer gebruiken, steeds
meer een hekel aan zichzelf krijgen. Ze proberen regelmatig te stoppen en als
dat niet lukt, worden ze steeds moedelozer, gaan zichzelf waardeloos vinden en
denken dat het toch allemaal hopeloos is.
– In de tweede plaats zijn verslaafde mensen op een gegeven moment niet meer aan
normale emoties gewend. Ze raken al gauw in paniek en weten niet hoe met iets
vervelends om te gaan. Alles wat vervelend aanvoelt ‘genezen’ zij door iets te
gebruiken. Dat kan weer leiden tot meer gebruik en zet dan ook de andere cirkels
in beweging. Een buitenstaander denkt dat de gebruiker smoesjes verzint, maar in
zijn eigen beleving kon hij echt niet anders.
– In de derde plaats kun je op de lange duur, of tijdens de afkick van drugs alle
mogelijke psychische klachten krijgen:
de stof tijdelijk misbruik tijdens afkick
opiaten gevoelsarmoede depressie
(heroïne) depressie psychose*
angst/agressie
cocaïne euforie* depressie
agressie
angst
psychosen
amfetaminen psychosen depressie
(speed, XTC) agressie angst
hallucinogenen psychosen depressie
(hasj, marihuana) depersonalisatie*
benzodiazepinen depressie depressie
(slaap- en anhedonie* angst
kalmerende middelen)
psychosen
alcohol depressie depressie
angst
psychosen
psychosen
angst/agressie
agressie
29

* Euforie: iemand is euforisch wanneer hij zonder reden al te vrolijk en al te zelfverzekerdheid
is.
* Anhedonie: betekent dat je geen enkel plezier in iets beleeft: het belangrijkste
kenmerk van depressie.
* Depersonalisatie: vervreemd raken van je eigen ik.
* Een psychose is een ernstige stoornis in de manier waarop iemand zichzelf en de
wereld beleeft. Hallucinaties en allerlei soorten van waandenkbeelden kunnen
daarbij voorkomen.
Wanneer druggebruikers dit soort verschijnselen gaan vertonen is het geen wonder
dat je gaat denken dat ze gestoord zijn. Op dat moment zijn ze het ook. In veel
gevallen gaan deze klachten weer over nadat gestopt is met gebruik. Soms is iemand
psychiatrisch ziek en zal daardoor eerder geneigd zijn tot verslaafd gedrag. Soms
wordt iemand ziek omdat hij langdurig verslaafd is.
Cirkel 4 is de sociale. Druggebruikers hebben veel geld nodig en komen al gauw tot
crimineel gedrag of verzinnen allerlei trucs om aan drugs te komen.Verslaving is
een zeer sterke kracht, sterker dan een niet-verslaafde zich kan voorstellen.
Er ontstaan dus allerlei problemen, omdat de verslaafde het verkrijgen van drugs als
het belangrijkste doel van zijn bestaan is gaan beschouwen.
Wanneer mensen op jonge leeftijd verslaafd raken speelt er nog iets anders een
belangrijke rol. Als iemand dagelijks onder invloed van een stof is, ontstaat er een
stilstand in zijn emotionele groei. Er is geen stimulans om na te denken over je
eigen gedrag en emoties. Als je maar genoeg drugs hebt, voel je je altijd goed. Je
leert niet die dingen die andere jongeren wel leren: het omgaan met de volwassen
wereld, het dragen van verantwoordelijkheid, het vormgeven van relaties. Als je
dan afkickt op je vijfentwintigste, ben je emotioneel nog zestien, en dat is een heel
verschil. Je moet in één klap inhalen waar anderen tien jaar over doen en ondertussen
voel je je een buitenstaander. Je zult meer geneigd zijn weer te gaan
gebruiken. Zeker als er ook nog allerlei financiële en justitiële problemen bijkomen.
Zo draait ook de sociale cirkel door, duwt het druggebruik aan, en daardoor draaien
de andere cirkels ook weer harder.
De volgende cirkel (5) is een onderdeel van de sociale. Dit boekje is hopelijk een
ondersteuning voor ouders om het draaien van althans deze cirkel te doorbreken.
30

Cirkel 5 betekent de directe omgeving van de verslaafde (ouders en partners).
Het gaat hier over de manier waarop de verslaafde en de mensen om hem heen met
elkaar omgaan; soms wordt door de omgeving de verslaving in stand gehouden.
Zolang het proces doorgaat draait er een vicieuze cirkel van steeds méér inzet van
de ouders en steeds heftiger teleurstellingen. Het besef dat zij in feite niets kunnen
doen om het proces te doen keren, dat ze alleen maar kunnen proberen de schade
voor hun kind te beperken, maakt het uiteindelijk mogelijk een zekere afstand te
nemen. Dan kan een proces van verwerking beginnen.
Dit model maakt zichtbaar dat verslaving meer problemen met zich meebrengt dan
er in het begin misschien al waren. Juist daarom is het van belang dat hoe dan ook
geprobeerd wordt de verslaving zelf aan te pakken. Meestal verdwijnen daarmee een
heleboel andere problemen vanzelf.
Ex-verslaafden moeten vele tientallen malen per dag de bewuste beslissing
nemen om niet te gebruiken. Dat kost veel energie. Wanneer een zoon of
dochter terugvalt in druggebruik is dat verschrikkelijk jammer, maar heel
begrijpelijk.Terugval en (eventuele) heropnames in klinieken zijn meestal
gewoon nodig in het groeiproces naar herstel.
ENKELE FEITEN EN BEGRIPPEN ONDER ELKAAR
– Lichamelijke verslaving. Wanneer iemand lichamelijk verslaafd is, krijgt hij (tijdelijk)
lichamelijke klachten zodra hij met gebruik ophoudt: afkick-, onthoudings- of
ontwenningsverschijnselen. Dat geldt bijvoorbeeld voor tabak, alcohol of heroïne.
– Geestelijke verslaving. Wanneer iemand geestelijk of psychisch verslaafd is, dan voelt
hij zich niet meer gelukkig zonder een bepaald middel te gebruiken. Dat geldt
bijvoorbeeld voor hasj of cocaïne.
– De zogenaamde tripmiddelen, LSD en paddestoelen, zijn op geen enkele manier
verslavend.Toch zijn zij niet zonder risico, omdat zij het bewustzijn en de
waarneming sterk kunnen beïnvloeden. Lang nadat het middel is gebruikt kan
het voor onverwachte, onaangename gevolgen zorgen (flashbacks).
31

– Drugs kunnen dempend zijn (opiaten, benzo’s) of opwekkend (speed, cocaïne). Alcohol
kent beide uitwerkingen; sommige drugs (cannabis) kunnen de gevoelens versterken
die er op dat moment zijn (zie ook pag. 29).
– Tolerantie wil zeggen dat het effect van een drug steeds minder snel wordt ervaren.
In toenemende mate en ongemerkt zal het lichaam om een steeds grotere dosis
vragen.Tolerantie treedt op bij zowel lichamelijk verslavende middelen (alcohol
en heroïne) als bij geestelijk verslavende middelen (speed en XTC).
– Overdosis. Wanneer iemand voor het eerst of na een periode van onthouding te veel
of te ‘zuivere’ heroïne gebruikt, is de kans niet ondenkbaar dat de gebruiker
overlijdt aan een overdosis. Het is een zeldzaamheid, want de meeste heroïnegebruikers
weten precies wat zij doen.
– Lichamelijke klachten ontstaan na langdurig en veelvuldig middelengebruik. De
klachten verdwijnen meestal wanneer men ophoudt met dat gebruik. Wanneer
een gebruiker toch een ernstige ziekte oploopt, komt dat door de omstandigheden
en niet door de stof zelf! Met een vuile spuit heroïne toedienen kan
hepatitis, aids of een hartklepontsteking als gevolg hebben.
Wanneer – in een zeldzaam geval – iemand slachtoffer van XTC-gebruik wordt,
is dat omdat tijdens een house-party te lang wordt doorgedanst en te weinig
wordt gedronken in een te warme ruimte.Vaak is er ook alcohol gebruikt.
Soms blijkt het XTC-pilletje geen XTC, maar een andere stof te bevatten.
– De enige middelen die direct schade aan organen kunnen berokkenen, zijn alcohol en
lijm.
– Sommige mensen zijn gevoeliger voor bepaalde drugs dan anderen. Hasj lijkt bij
sommige mensen psychoses te veroorzaken; mensen die al jong tegen een stevige
borrel konden, behoren tot de risicogroep om alcoholist te worden. Waarom dat
is, weet niemand.
– De stepping-stonetheorie wil zeggen dat iemand die aan hasj begint, eindigt als heroïneverslaafde.
Dat is niet zo.
32

Hoofdstuk 4
Waar kan een verslaafde terecht?
Huisartsen zijn meestal de eersten die te maken krijgen met problemen die zich in een gezin voordoen.
Zij zijn echter geen specialisten op het gebied van verslaving. Dat zijn ook de hulpverleners bij het
Maatschappelijk Werk en het Riagg niet. De verslaafde zal worden verwezen naar een instelling voor
verslavingszorg. In elke grote plaats is zo’n instelling te vinden (vroeger CAD: Consultatiebureau voor
Alcohol en Drugs).
Instellingen voor Verslavingszorg zijn gespecialiseerd op het gebied van de hulp
aan en opvang van verslaafden. Men geeft er informatie over drugs, verslaving en
verschillende soorten behandeling. In Nederland vindt men het belangrijk dat
verslaafden bereikt worden, dat zij niet aan hun lot worden overgelaten of als
crimineel worden gezien – alleen omdat zij gebruiken.Vergeleken met het buitenland
zijn in ons land dan ook veel verslaafden bij de hulpverlening bekend.
Zo is de methadonpost voor heroïneverslaafden een ‘laagdrempelige’ manier van hulpverlenen.
Er wordt methadon verstrekt, een vervangend middel voor heroïne, zodat
de gebruiker zich niet ziek hoeft te voelen wanneer deze niet aan heroïne kan
komen. De aanwezige arts en andere hulpverleners hebben de mogelijkheid om de
gezondheid van de cliënt in de gaten te houden. De methadonpost kan de eerste stap
zijn op weg naar andere hulp- en dienstverlening.
Wanneer een verslaafde zich wil laten opnemen in een verslavingskliniek dan is er bijna
altijd eerst een intakegesprek. Naar aanleiding van dat gesprek wordt een plan gemaakt
voor begeleiding en behandeling. Klinieken verschillen onderling in aanpak. De
meeste klinieken hebben een wachtlijst. Het voordeel van een wachtlijst is dat
iemand die echt besloten heeft te stoppen met gebruik, dat in die periode kan laten
zien. Ouders ondergaan zo’n periode meestal als een tijd van gemiste kansen.
De detox is de ‘voorkamer’ van de kliniek. Een verslaafde kan er eerst afkicken van zijn
druggebruik (ontgiften, clean/schoon worden), daarna begint de echte behandeling.
Ouders kunnen maar beter een afwachtende houding aannemen en niet al te
verbaasd zijn, wanneer zoon of dochter de kliniek eerder verlaat dan de bedoeling is.
33

Niemand zal de cliënt tegenhouden, tenzij er nog een gerechtelijke straf op hem of
haar staat te wachten.
Iemand met verslavingsproblemen kan ook ambulante hulp krijgen. Bijvoorbeeld één
keer in de week een gesprek van een uur, met een hulpverlener die gespecialiseerd is
in verslavingsproblemen.Voor de een werkt deze behandeling, voor de ander niet.
Instellingen voor Verslavingszorg zijn in elk telefoonboek of gemeentegids te vinden
onder de letter D(rugs) en/of V(erslaving).
Een behandeling kan kort duren of lang, er kan drang worden uitgeoefend
of zelfs dwang, maar het is de verslaafde zelf die moet willen ophouden met
gebruik. Dan pas is er kans op succes.
Er zijn mensen die van hun verslaving afkomen zonder enige vorm van hulp.
De hulpverlening laat een toenemende bereidheid zien om de familie van de cliënt – ouders bijvoorbeeld –
serieus te nemen en te betrekken bij de hulpverlening.
Ook ouders kunnen bij een instelling voor verslavingszorg terecht. Zij kunnen er
inlichtingen inwinnen over middelen en verslaving, zij kunnen hulp vragen voor
zichzelf of voor hun zoon of dochter. In de eerste plaats zijn deze instanties er
echter voor de verslaafde zelf. De verwachtingen die ouders hebben van de
verslavingszorg zijn vaak hooggespannen en sporen niet altijd met de mogelijkheden
die een hulpverleningsinstelling bieden kan. Op het moment dat ouders er om
hulp aankloppen, is hun leven vaak al een chaos geworden. ‘Hoe moet ik met mijn
verslaafde kind omgaan’ is een belangrijke vraag, maar het antwoord kan heel
verschillend zijn. Dat hangt af van allerlei zaken, zoals van de situatie thuis of van
de leeftijd van de verslaafde zoon of dochter.
Een andere vraag kan zijn: ‘Hoe gaat het toch met mijn dochter? Is ze nog bij u in
de kliniek? Ik heb al zolang niets van haar gehoord! Ik ben erg ongerust.’ Ouders
mogen op zo’n toch begrijpelijke vraag geen antwoord verwachten, tenzij de cliënt
(zoon of dochter) daartoe toestemming heeft gegeven. Zo is het gesteld in de
privacywet.Voor ouders kan dat erg schrijnend zijn.
34

In 1999 hebben LSOVD en hulpverlening gedragsregels afgesproken om duidelijk te
maken wat wel en niet mag.
Over schulden en andere geldzaken
Veel ouders zijn bang dat zij zullen opdraaien voor de schulden die hun zoon of
dochter maken. Dat is lang niet altijd het geval en het maakt niet uit of uw kind
meerderjarig is of niet (achttien jaar). De wet biedt voldoende bescherming
tegen de soms opdringerige verkoopmethoden van winkeliers en de hebzucht
van minderjarige (probleem)kinderen.
Wanneer een meerderjarige zoon of dochter thuis woont en schulden heeft en
de deurwaarder komt beslag leggen op goederen, dan moeten de goederen van
de ouders met rust worden gelaten.
Iemand die bang is levenslang achtervolgd te zullen worden door schulden, kan
een beroep doen op de Schuldsaneringswet. Dat kan echter niet ‘zomaar even’,
de Sociale Dienst in uw stad kan hierover meer informatie geven.
Wanneer er sprake is van een erfgenaam die om een of andere reden (tijdelijk)
niet voor zichzelf kan zorgen, kan het nuttig zijn om meer te weten over ‘curatele,
bewind en mentorschap’. Bij het mentorschap gaat het voornamelijk over verzorging
en behandeling, bij een onderbewindstelling gaat het voornamelijk om geld.
Bij deze maatregelen is geen advocaat nodig en er behoeft ook niets publiek
gemaakt te worden. Dat laatste is wel nodig bij het onder curatele stellen. Dit is
dan ook een erg zware beslissing. De onder curatele gestelde persoon wordt niet
alleen financieel, maar ook als persoon volledig handelingsonbekwaam geacht.
35

36
‘Beeld voor een griendwerker’ 1997, VIA KUNST in Rotterdam (hedendaagse straatkunst)

Hoofdstuk 5
De Landelijke Stichting
Ouders en Verwanten van Druggebruikers (LSOVD)
In 1980 werd de LSOVD opgericht omdat ouders van druggebruikers nergens
terecht konden. Het isolement van die ouders was erg groot. Ging het in die eerste
jaren meestal om heroïne-gebruikers, nu gaat het meer en meer om gebruikers van
cocaïne, speed, hasj, alcohol of een combinatie van deze middelen.
Schuldgevoelens, of de angst om de schuld te krijgen voor de verslavingsproblemen
van hun kind, kunnen redenen zijn dat mensen geen steun durven zoeken bij de
hulpverlening of zelfs bij een organisatie als de LSOVD. Daarmee worden hun
problemen nog moeilijker hanteerbaar dan ze al zijn.
De LSOVD is een vrijwilligersorganisatie van ouders en andere familieleden van
druggebruikers. Door het uitwisselen van ervaringen en het geven van informatie
hoopt de stichting te bereiken dat ouders de problemen die het gevolg zijn van de
verslaving, beter aankunnen.
De LSOVD treedt op als belangenbehartiger bij overheden en instellingen.
De LSOVD ontvangt donaties en een subsidie van het Ministerie van VWS.
De LSOVD heeft een landelijke telefonische hulpdienst; organiseert gespreksgroepen
door het hele land; geeft individuele hulp en advies; organiseert landelijke contactdagen
en geeft een kwartaalblad uit. Er zijn speciale contactpersonen en steunpunten
voor partners, broers en zusters van verslaafden; voor grootouders van kinderen die
verslaafde ouders hebben, voor ouders van verslaafden die seropositief zijn of aids
hebben en voor ouders van kinderen die als gevolg van druggebruik overleden zijn.
Door te praten met anderen in dezelfde situatie vinden ouders herkenning en erkenning.
Zij voelen zich begrepen en minder alleen. Dat is soms al genoeg. Sommige mensen
willen weten hoe anderen problemen oplossen.Vaak gaan ouders merken dat hun
hulp weinig zinvol is. Door alle energie die zij stoppen in hun verslaafde kind raken
zij op den duur gesloopt, terwijl zoon of dochter gewoon doorgaat met gebruik en
het bijbehorend gedrag. Het sleutelwoord bij de LSOVD is weerbaarheid: je niet laten
meeslepen in het negatieve gedrag van een ander en je afvragen ‘Waar ligt mijn
verantwoordelijkheid en waar is mijn zoon of dochter eigenlijk zelf verantwoordelijk voor?’
37

MEER INFORMATIE EN LITERATUUR
Enkele van de volgende boeken zijn nog in de boekhandel te koop, sommige zijn in
de tweedehands boekhandel te verkrijgen; bijna altijd zullen de boeken in de bibliotheek
aanwezig zijn.
– Bob van Amerongen
Drugs & drank. Informatie over gebruik en misbruik, 1989
– Jan Kees den Bakker
Verslaafd aan de verslaafde. Dit boek kunt u met korting bestellen bij de LSOVD door
€ 8,50 over te maken op girorekeningnr. 1386158 o.v.v. ‘Verslaafd aan de
verslaafde’.
– K. Geelen
Zelfhulpgroepen en 12-stappenprogramma’s. Zelfhulp, literatuurstudie over de waarde
van zelfhulpgroepen en 12-stappenprogramma’s. GGZ Nederland, Amersfoort.
Publicatienummer 2003-223 L.
– Mainline. Afkickgids. Een overzicht van afkickklinieken in Nederland.
www.mainline.nl of info@mainline.nl, tel. 020 - 682 26 60, fax 020 - 681 30 03.
– Verklaring omtrent inkomen en vermogen.Voor meer informatie kunt u terecht bij
– uw eigen advocaat
– Raad voor de Rechtsbijstand, tel. 020 - 580 59 99 of www.rvr.org
– www.postbus51.nl
– Van een onoplosbare schuld naar schuldregeling. Brochure te bestellen via Postbus 51,
infolijn 0800 - 8051 of www.postbus51.nl.
– Brochure Curatele, bewind en mentorschap, te bestellen bij het ministerie van Justitie,
afdeling service en voorlichting. Postbus 20301, 2500 EH Den Haag,
tel. 070 - 370 79 11.Te downloaden www.postbus51.nl/brochures (nr. 45).
– Trimbosinstituut, folder ‘Drugs,Wie zegt Wat?’ In de meeste wachtkamers van
huisartsen, bij de apotheker en in de bibliotheken is deze folder te vinden.
38

Voor informatie of een persoonlijk advies kunt u contact opnemen met de Drugs
Infolijn 0900 - 1995 (€ 0,10/min.) of ga naar een JIP (Jongeren Informatie Punt),
GGD (Gemeentelijke Gezondheidsdienst) of instelling voor verslavingszorg (soms
CAD genoemd) in uw regio. www.drugsinfo.nl
VOOR HULP EN INFORMATIE: Telefonische Hulpdienst LSOVD 0900 - 515 22 44
(€ 0,20/min.), van maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 22.00 uur. De telefonisten
van deze lijn, zijn ouders van (ex-)druggebruikers.
website: www.lsovd.nl
e-mail: info@lsovd.nl
39

Informatie over drugs, verslaving en het omgaan met kinderen die drugs gebruiken.
Landelijke Stichting Ouders en Verwanten van Druggebruikers