Magazine 2010 (pdf) - Bert Hellinger Instituut Nederland
Magazine 2010 (pdf) - Bert Hellinger Instituut Nederland
Magazine 2010 (pdf) - Bert Hellinger Instituut Nederland
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong> <strong>Nederland</strong><br />
Systemisch werk met opstellingen - Familie - Organisatie - Onderwijs - Samenleving<br />
<strong>Magazine</strong> <strong>2010</strong><br />
In dit nummer o.a.:<br />
14 <strong>Nederland</strong>se opstellers aan het woord<br />
Opstellingen in andere culturen: Mexico en Rusland<br />
Rijk palet aan workshops met gastdocenten<br />
Nieuwe en bestaande opleidingen<br />
Mini-congres Systemische Werkvormen in Organisaties <strong>2010</strong><br />
Jaaragenda <strong>2010</strong><br />
Uitgaven Het Noorderlicht<br />
- 1 -
Inhoud<br />
Rijk 3<br />
Ziel of Ego? 4<br />
Systemisch werken introduceren 5<br />
De Toegewijde Reis 7<br />
Over de werking van opstellingen in organisaties 8<br />
Traumatiseren en/of hertraumatiseren door Systemisch Werken 9<br />
Vrede begint in de ziel van … ? 10<br />
Wonderlijke herhalingen 12<br />
Pesten, een symptoom van het systeem? 13<br />
Ordeningen van liefde in patchworkfamilies 15<br />
Door het oog van de naald 16<br />
Opstellingen in ontwikkeling 17<br />
Vonken van Vernieuwing 18<br />
Systemisch coachen 20<br />
De ziel van de relatie 21<br />
Rijk 22<br />
Over <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> 23<br />
Sint Petersburg 24<br />
Mexico 25<br />
Opleidingen bij het <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong> 26<br />
Workshops 27<br />
Kalender <strong>2010</strong> 27<br />
Workshops uitgelicht 30<br />
Minicongres Systemische Werkvormen in Organisaties <strong>2010</strong> 34<br />
Het Noorderlicht 35<br />
Colofon<br />
Dit is een uitgave van het<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong> <strong>Nederland</strong>,<br />
en verschijnt één keer per jaar.<br />
Aan dit nummer werkten mee:<br />
Jan Jacob Stam<br />
Bibi Schreuder<br />
Otteline Lamet<br />
Jan Andreae<br />
Wibe Veenbaas<br />
Oscar David<br />
Bouke de Boer<br />
Margriet Wentink<br />
Inge Land<br />
Siebke Kaat<br />
Ineke van Keulen<br />
Anton de Kroon<br />
Daan van Kampenhout<br />
Jürg Thölke<br />
Eindredactie<br />
Anton de Kroon, Jan Jacob Stam en<br />
Bibi Schreuder<br />
Oplage<br />
5000<br />
Vormgeving en opmaak<br />
Noordzijde, grafische communicatie<br />
Druk:<br />
Scholma Druk, Bedum<br />
- 2 -
Rijk<br />
In dit magazine geven we vooral het woord aan <strong>Nederland</strong>ers die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van<br />
systemisch werk in ons land. Naast diegenen, die in dit magazine aan het woord komen, zijn er natuurlijk nog vele,<br />
vele anderen die bijdragen, zoeken, worstelen, ontwikkelen en zonder wie het veld van systemisch werk niet zo zou<br />
zijn zoals het nu is.<br />
Diversiteit. De bijdragen in dit magazine zijn geschreven door mensen vanuit verschillende achtergronden, professies<br />
en tradities. Eén ding hebben ze gemeenschappelijk: ze dragen bij aan de ontwikkeling van een veld.<br />
Er is maar één conclusie mogelijk: <strong>Nederland</strong> is rijk. Met zoveel diversiteit, met zoveel integriteit en met zoveel<br />
zelfreflectie op de nog steeds jonge methode van opstellingen en systemisch werk tekenen zich de contouren af van<br />
veel, waarheen systemisch werk nog groeien kan, op een gezonde manier, waarbij het dienend kan zijn aan ontwikkelingen<br />
waarheen de maatschappij zich beweegt en die op ons afkomen.<br />
Flow. Al de eerste keer doorlezen van de verschillende bijdragen zette bij mij weer stromen van gedachten, inzichten<br />
en ideeën in werking. Elk woord extra zou afdoen aan de schoonheid van het palet aan bijdragen.<br />
Veel leesplezier,<br />
Jan Jacob Stam<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong> <strong>Nederland</strong><br />
- 3 -
Ziel of Ego?<br />
Een wereld van verschil<br />
Otteline Lamet<br />
Wat mij in mijn werk als psychotherapeute<br />
en familieopsteller steeds<br />
weer bezig houdt is dat mensen<br />
komen en zeggen dat ze ergens<br />
vanaf willen. Het liefste zonder dat<br />
ze er zelf veel voor hoeven te doen.<br />
‘Was me, maar maak me niet nat’,<br />
heet dat in vakjargon. Het werk van<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> - met zijn oplossingsgerichte<br />
benadering en bijna magische<br />
methode - appeleert natuurlijk<br />
enorm aan deze drang. Inmiddels<br />
heb ik geleerd - mede dankzij de<br />
spirituele school van Almaas - dat<br />
de dingen buiten jezelf meestal niet<br />
veranderen, maar je kunt wel leren<br />
je verhouding ertoe te veranderen.<br />
Je kunt leren je ego identificatie met<br />
dingen langzaam los te laten. Dit<br />
gaat alleen niet zonder diepe pijn<br />
te voelen. En juist dat is wat iedereen<br />
-ikzelf incluis - liever uit de weg<br />
gaat. Dit heeft me de laatste jaren<br />
behoorlijk aan het denken gezet.<br />
Opstellers zeggen te werken met de<br />
zielslaag, maar wat betekent dat nou<br />
in een wereld waarin we voornamelijk<br />
te maken hebben met de egostructuur?<br />
Oftewel: hoe houden we<br />
onszelf en elkaar voor de gek?<br />
Een veelvoorkomend fenomeen bij<br />
familieopstellingen is dat mensen<br />
in één of andere vorm zeggen een<br />
last te dragen voor hun ouders (en<br />
daar willen ze vanaf). In de wereld<br />
van de psychotherapie is dit het<br />
zeer bekende fenomeen ‘parentificatie’:<br />
Kinderen dragen een last (mee)<br />
en zorgen van hieruit voor hun<br />
ouders. Vanuit systemisch oogpunt<br />
zeggen we dan: ‘Ze komen op een<br />
verkeerde plek te staan.’ Het komt<br />
helaas bijna bij iedereen voor, alleen<br />
verschilt natuurlijk de mate waarin<br />
het voorkomt. De ene familie is<br />
- 4 -<br />
zwaarder belast dan de andere.<br />
Kinderen vibreren direct mee op<br />
de gevoelslaag van hun ouders.<br />
Niemand uitgezonderd. Bij baby’s is<br />
het hart nog open en een belangrijke<br />
kwaliteit van het hart is dat je<br />
helpen wilt als er nood om je heen<br />
gevoeld wordt. Tijdens het foetusstadium<br />
en de eerste levensmaanden<br />
is er ook nog geen besef van<br />
een concept van ‘ik’ of ‘jij.’ Alles wat<br />
ervaren wordt hoort bij de eigen<br />
belevingswereld. Het overnemen<br />
van gevoelens van anderen in het<br />
systeem en deze gaan ervaren als<br />
iets van jezelf, lijkt dus in dit vroege<br />
ontwikkelingsstadium een vanzelfsprekende<br />
stap. Je zou kunnen<br />
stellen dat deze informatie - samen<br />
met alle informatie die via het DNA<br />
van beide ouders doorgegeven<br />
wordt - iemands persoonlijke zielsinhoud<br />
vormt. Op dit niveau voelen<br />
we ons verbonden met de familie<br />
waar we uit voortkomen.<br />
Na verloop van tijd (ca. 8 maanden)<br />
ontwikkelt zich bij iedereen een<br />
egostructuur rond deze zielsinhoud.<br />
Enerzijds omdat een egostructuur<br />
noodzakelijk is om in een fysieke<br />
werkelijkheid te kunnen leven.<br />
Maar tegelijkertijd dient het ook als<br />
bescherming tegen emotionele pijn<br />
die we oplopen en ervaren in die<br />
periode. Ook dit is een natuurlijk<br />
proces dat voor iedereen opgaat en<br />
waarbij het contact met de diepere<br />
zielslaag langzaam vermindert en<br />
vaak zelfs helemaal verdwijnt. Ons<br />
bewustzijn verplaatst zich daarbij<br />
naar de egostructuur, gericht op ikontwikkeling<br />
en afscheiding. Bovendien<br />
identificeren we ons daarmee;<br />
dit is wie we denken te zijn. Deze<br />
(afscheidende) beweging staat contrair<br />
op de (inclusieve) zielsbeweging.<br />
We willen onze eigen weg<br />
gaan in het leven, zonodig weg van<br />
de (ellende van de) familie. Hoe dit<br />
dilemma - waar ieder mens mee te<br />
maken heeft - zich steeds kan manifesteren<br />
moet m.i. gekend en gezien<br />
worden als je zegt met de zielslaag<br />
te werken.<br />
Terug naar het begrip ‘parentificatie.’<br />
Sommige familieopstellers zien<br />
dit fenomeen als ‘overgenomen<br />
last of gevoelens’, die teruggegeven<br />
dient te worden. Dit gebeurt vaak op<br />
rituele wijze, al dan niet vergezeld<br />
van een steen of iets anders zwaars<br />
om het effect ook fysiek voelbaar<br />
te maken. Tijdens de beginperiode<br />
van ons werk met opstellingen (ik<br />
doe dit werk samen met mijn echtgenoot<br />
Peter van Zuilekom) hebben<br />
we wel eens gebruik gemaakt van<br />
deze methode. Al snel bleek dat<br />
dit weliswaar op het moment zelf<br />
verlichting bracht voor de cliënt,<br />
maar wel met een ‘garantie tot op de<br />
hoek.’ Een week later was het effect<br />
uitgewerkt. Het gewone leven nam<br />
het weer over, bijvoorbeeld in de<br />
vorm van een claimende moeder of<br />
het eigen schuldgevoel dat weer de<br />
kop opstak.<br />
Terugkijkend denk ik, dit is zo’n<br />
typisch voorbeeld van een behoefte<br />
van het ego om zich – het liefst<br />
zonder schuldgevoel – los te willen<br />
maken van iets waar de ziel zich nu<br />
juist diep mee verbonden heeft en<br />
weet, namelijk het lot en lijden van<br />
de familie. Daar kom je niet zomaar<br />
vanaf. Het is je emotionele erfenis,<br />
opgeslagen in je DNA en hoe toegankelijker<br />
je zielslaag wordt hoe<br />
duidelijker je het zult gaan waarnemen.<br />
Wat is hier dan wél nodig en mo-
gelijk? Het moge duidelijk zijn dat<br />
het hier niet gaat om iets teruggeven.<br />
Het gaat erom opnieuw - en<br />
nu bewust - je eigen gevoeligheid<br />
te (her)openen voor datgene wat er<br />
zich in de voorouderlijn heeft afgespeeld.<br />
Te zien dàt je in het hier-ennu<br />
erdoor beïnvloed bent, te zien<br />
hòe je er door beïnvloed bent om<br />
je er vervolgens niet meer mee te<br />
identificeren. Dit alles is niet wie jíj<br />
bent, je hebt er alleen mee te maken<br />
(gehad). In die zin kun je er nooit<br />
vanaf komen, maar je hoeft je er<br />
niet meer volledig door te laten beinvloeden.<br />
Je zou de last kunnen<br />
laten bij wie het hoort.<br />
We zijn dus overgegaan naar de<br />
rituele zin: ‘Ik laat het bij jou zo goed<br />
als ik kan en vertrouw het jouw ziel<br />
toe de juiste weg voor jou te vinden.’<br />
Mogelijk gevolgd door: ‘En ik wil de<br />
verleiding weerstaan om het weer<br />
mee te gaan dragen.’ Een zin die<br />
onderscheid aanbrengt tussen ‘ik’<br />
en ‘jij’; een zin die het (langdurige)<br />
proceskarakter bena-drukt van een<br />
mogelijke attitu-deverandering en<br />
tevens de eigen krachten van iedere<br />
betrokkene aanspreekt.<br />
Concreet betekent het voor mij<br />
bijvoorbeeld, dat ik nog steeds te<br />
dealen heb met een moeder die<br />
sterk op haar kinderen leunt, die<br />
pijn heeft en bang en verdrietig is.<br />
Ik kan soms die energie inmiddels<br />
(weer) letterlijk voelen, ook als ik<br />
niet bij haar ben. Ik weet inmiddels<br />
wel waar het vandaan komt en bij<br />
wie het hoort (niet bij mij). Mijn<br />
neiging is me ervan af te sluiten,<br />
maar dan sluit ik me ook voor haar<br />
af. Maar meer nog betekent het dat<br />
ik dan mijn hart sluit en dan ga ik<br />
me pas echt rot voelen. Ik kan ook<br />
open blijven en vanuit mijn eigen<br />
verdriet en kracht haar lijden én<br />
haar kracht zien om zich overeind<br />
te houden. Van daaruit kan ik voor<br />
haar doen wat er nodig is omdat ze<br />
het fysiek niet meer zelf kan doen.<br />
Een win-win situatie, waarbij we<br />
ons beiden goed voelen en de liefde<br />
inmiddels weer stromen kan.<br />
Systemisch werken<br />
introduceren<br />
Jan Andreae<br />
Donderdagmiddag. Ik ben op weg<br />
naar Rijkswaterstaat. De organisatie<br />
die werkt voor onze droge<br />
voeten, voldoende en schoon<br />
water, vlot en veilig verkeer over<br />
weg en water en betrouwbare en<br />
bruikbare informatie.<br />
Ik ben gevraagd om voor 20 topadviseurs<br />
systemisch werken te<br />
introduceren.<br />
De dagen daarvoor denk ik steeds:<br />
droge voeten, droge voeten. Ik<br />
probeer te visualiseren, ik probeer<br />
te luisteren naar de betekenis: droge<br />
voeten en schoon water.<br />
En dan denk ik weer: bouwen aan<br />
een betere toekomst.<br />
Welke toekomst, wat moet er beter,<br />
hoe moet ik luisteren vanuit dit veld.<br />
<strong>Nederland</strong> is in de afgelopen 1000<br />
jaar tien meter gezakt. We spreken<br />
alsmaar over de stijgende zeespiegel<br />
en nooit over inzakkende grond. We<br />
hebben heel veel gebouwd op veengronden<br />
die zijn gaan zakken; we<br />
zijn naast Bangladesh het dichtstbevolkte<br />
land ter wereld. De risico’s<br />
van waterrampen in <strong>Nederland</strong> zijn<br />
veel groter dan het gemiddelde bewustzijn<br />
van de burger toelaat. Het<br />
meest riskante zijn de deltagebieden<br />
en nu wil het dat juist daar de<br />
meeste mensen wonen. De overheid<br />
investeert al jaren niet preventief,<br />
knapt alleen op na een ramp.<br />
Wat wil dit veld, waarom zouden<br />
ze geïnteresseerd zijn in systemisch<br />
werken?<br />
Ik begin ondertussen aardig zenuwachtig<br />
te worden. Ik kom aan.<br />
Een immens groot hypermodern<br />
gebouw. Na enig gedoe kom ik door<br />
de beveiliging.<br />
Met een glazen lift en veel keurige<br />
- 5 -<br />
mensen ga ik naar de bovenste verdieping.<br />
Inmiddels met een wat<br />
rustiger hartslag kom ik de ruimte<br />
binnen waar ik twee dagdelen mag<br />
werken. Ook de mensen druppelen<br />
binnen; het type mens waar ik zelf<br />
in eerste instantie altijd een beetje<br />
stil van word. Luidruchtig met<br />
elkaar in gesprek, modern en vlot<br />
gekleed, strak in het pak, pumps,<br />
academisch, intelligent en dol op<br />
een goede discussie.<br />
Ik besluit onmiddellijk tot een lange<br />
maar luchtige inleiding over het onderwerp.<br />
Het belangrijkste daarin is dat ik<br />
uitleg dat wij vandaag, in tegenstelling<br />
tot wat zij gewend zijn, vraagstukken<br />
en complexe situaties niet<br />
oplossingsgericht bekijken, maar er<br />
wordt naar binnen gekeken. Dat wil<br />
zeggen we kijken naar dynamieken
in het vraagstuk of het probleem.<br />
Om naar deze dynamieken te<br />
kunnen kijken, bekijken we situaties,<br />
thema´s, vraagstellingen in<br />
hun gehele context. En dat betekent<br />
dat we proberen waar te nemen hoe<br />
interacties binnen een systeem er<br />
uit zien en welke bewegingen ze<br />
maken.<br />
Zijn ze vrij, belemmerd of verstrikt,<br />
zijn ze constructief of destructief,<br />
zijn ze van het heden of komen ze<br />
uit het (verre) verleden.<br />
Daarbij is het belangrijk ons te realiseren<br />
dat als we waarnemen we niet<br />
alles kunnen zien. Zoals een ijsberg<br />
in het Noordpoollandschap. Het<br />
grootste gedeelte van de realiteit<br />
van de ijsberg speelt zich af onder<br />
water.<br />
Om juist te kunnen waarnemen is<br />
stilte belangrijk. Daarover kunnen<br />
we veel leren van het onderricht van<br />
de Boeddha.<br />
Het meervoudige pad om tot verlichting<br />
te komen gaat over zuiver<br />
waarnemen, zuiver denken, zuiver<br />
voelen en zuiver spreken. Om in<br />
die zuiverheid te kunnen komen<br />
dienen we met een zekere afstand te<br />
observeren wat zich voordoet, zodat<br />
we ervan onthecht kunnen raken.<br />
Er is een groot verschil tussen ‘huis’<br />
en ‘mijn huis’, tussen ‘geld’ en ‘mijn<br />
geld.’ Het ene is een object of een<br />
fenomeen en onthecht, het andere<br />
is gehecht, is gekoppeld aan onze<br />
identiteit en veroorzaakt lijden als<br />
er iets mee gebeurt, als we het verliezen,<br />
als het kapot gaat etc.<br />
Om in die onthechting te kunnen<br />
komen moeten we de stilte opzoeken.<br />
In het boeddhisme doen we dat door<br />
middel van meditatie, in het christendom<br />
verstillen we in het gebed.<br />
Stilte creëert ‘ma’, het Japanse woord<br />
voor: betekenisvolle leegte.<br />
De groep adviseurs wordt inmiddels<br />
onrustig. ‘Een hoog Obibio-gehalte,<br />
mijn vrouw leest thuis ook de Libellehoroscoop,<br />
gaat deze zweverigheid<br />
zo door?’<br />
Ik weet dan uit ervaring dat het tijd<br />
is om luchtigheid in te brengen.<br />
Ik vertel ze dat het nog veel erger<br />
wordt, dat we straks op wolken gaan<br />
zitten en gaan zingen op zachte<br />
tonen, maar pas nadat we met<br />
dichte ogen door de ruimte hebben<br />
gelopen. Overacting heet dat in mijn<br />
vak. Het patroon wat naar je toe<br />
komt versterken en uitvergroten.<br />
Dan kom ik altijd in mijn element.<br />
Terwijl ik tegen ze spreek voel ik me<br />
ondeugend worden en zij zien het.<br />
De rust keert weer, het luisteren is<br />
weer terug.<br />
Ik ga over tot het uitleggen van wat<br />
een opstelling is en hoe het werkt.<br />
Als ik opstellingen doe met mensen<br />
die het nog nooit gedaan hebben<br />
dan is dit het minimum wat ik ze<br />
vertel:<br />
participatie aan een opstelling<br />
is altijd op basis van vrijwilligheid.<br />
Niemand kan verplicht<br />
aan een opstelling meedoen<br />
omdat dat per definitie onvrij<br />
zou zijn. In onvrijheid is er geen<br />
ruimte om te kunnen waarnemen.<br />
Het is geen rollenspel, maar een<br />
opstelling waarbinnen je gepositioneerd<br />
wordt en je representeert<br />
iets of iemand. Je speelt het niet.<br />
Alles wat je waarneemt als representant<br />
is niet van jezelf, het<br />
behoort je niet toe, het is geen<br />
autoresonantie maar een representatie.<br />
De deelnemers worden nieuwsgierig.<br />
Dat is het moment waarop het veld<br />
zich voor me opent.<br />
Dan vertel ik ze dat een belangrijke<br />
voorwaarde om opstellingen<br />
te kunnen doen is dat we een<br />
kring creëren waarin sprake is van<br />
een holding space, een dragende<br />
energie. Dat geeft ruimte voor observeren,<br />
waarnemen en voelen.<br />
Ik stel voor om met een ronde te beginnen<br />
waarin iedereen heel precies<br />
zegt hoe het innerlijk met hem of<br />
haar is.<br />
- 6 -<br />
En dan begint voor mij als systemisch<br />
werkende de wereld van<br />
wonderen. De ronde duurt drie<br />
uur en mensen vertellen verhalen<br />
die ze op hun werk nooit vertellen<br />
en die ze nooit delen met hun collega’s.<br />
Simpelweg door aandacht te<br />
besteden aan de innerlijke realiteit<br />
en daar taal aan te geven, zo precies<br />
mogelijk.<br />
Er komen tranen, momenten van<br />
vanzelfsprekende stilte, gevoelens<br />
van angst. Ik werk met veel waardering<br />
en hier en daar een verdiepingsvraag.<br />
Er ontstaat een liefdesstroom.<br />
De opstellingen die we daarna nog<br />
gedaan hebben bouwen verder op<br />
deze creatie. Daarin wordt al een<br />
enorm verschil gemaakt.<br />
Ontroerd vertrek ik laat die avond<br />
uit dat prachtige gebouw. Ook kan<br />
ik de diepte voelen van de betekenis<br />
van deze organisatie vanuit het<br />
verleden en voor de toekomst van<br />
ons land.<br />
Systemisch kijken maakt werkelijk<br />
een grotere context.
De Toegewijde Reis<br />
De weg is wijzer dan de wegwijzer<br />
Wibe Veenbaas<br />
‘Kom, kom opnieuw, wie je ook bent,<br />
kom!<br />
Ongelovige, dienaar van vele goden,<br />
vuuraanbidder, kom!<br />
Dit is geen karavaan van wanhoop<br />
Kom, zelfs als je beloftes al honderd<br />
keer zijn gebroken,<br />
Kom!’<br />
Rumi<br />
Het leven als leermeester; de<br />
leerweg telkens opnieuw terug te<br />
keren. Rumi’s gedicht heeft mijn<br />
hart. Het is vertaald uit het Perzisch<br />
en het ‘Kom’, kan ook vertaald<br />
worden met ‘Keer om, keer terug.’<br />
Ik vind het zo mooi, dat ik het<br />
gedicht heb laten drukken op een<br />
doek, dat in de werkruimte hangt.<br />
Het herinnert mij aan de onzichtbare<br />
activiteit van het wachten en<br />
het verwacht worden, dit artikel<br />
beoogt de stille innerlijke activiteit<br />
van het terugkeren onder de aandacht<br />
te brengen. Het begon me op<br />
te vallen, hoe bij begeleiders die zich<br />
toewijden aan de taak zichzelf keer<br />
op keer terug te roepen, zich een<br />
ruimer veld opent, waarin meer lijkt<br />
te kunnen gebeuren. Het veld van<br />
een woordeloze verstandhouding<br />
opent zich in haar diepte waarin alle<br />
leven zich verbonden weet. Systemisch<br />
Werk heeft mij veel gebracht,<br />
veel geleerd. Toen ik de uitnodiging<br />
kreeg om een artikel te schrijven<br />
over wat mijn hart heeft, wist ik het<br />
direct. Dit is mijn antwoord op de<br />
uitnodiging, dit is waar het voor mij<br />
om draait.<br />
De terugkeer toegewijd zijn<br />
De beweging van toewijding is<br />
een zaak van het hart. Zoals een<br />
dichter aan het woord toegewijd is,<br />
een componist aan de muziek, zo<br />
ben ik toegewijd aan mijn weg en<br />
aan de mensen die ik op mijn weg<br />
tref. Daar, waar het moeilijk is om<br />
onder ogen te komen, daar vraagt<br />
de weg toewijding van mij, om het<br />
hart te hebben terug te keren en<br />
opnieuw te ontmoeten, opnieuw in<br />
de verbinding te staan. Als ik mijn<br />
innerlijke taak aanvaard om terug<br />
te keren, dan pas ontdek ik, dat ik<br />
het ben, die word verwacht. Daar<br />
waar het veld zich niet opent of<br />
zich terugtrekt, daar hebben wij van<br />
binnen de taak op te vatten terug te<br />
keren. Zo is wachten een innerlijke<br />
activiteit. Van binnen doe je iets: je<br />
neemt je taak om de gave van het<br />
vermogen om terug te keren aan te<br />
nemen. In deze beweging reiken we<br />
uit, voorbij het maakbare, naar het<br />
gegevene. Zo opent zich een ander<br />
veld.<br />
De toegewijde reis: wanneer de<br />
reis pelgrimstocht wordt…<br />
Het is belangrijk om als begeleider<br />
je eigen vertrekken, wegtrekken,<br />
afwenden te kennen. Ik ken het<br />
bijvoorbeeld van mijzelf dat als ik<br />
mensen ontmoet die bang zijn om<br />
gek te worden, ik als begeleider de<br />
paniek van mijn eigen lijf waar kan<br />
nemen als deze mensen naar mij<br />
kijken. Iets in hun ogen appelleert<br />
aan wat ik heel goed ken. In paniek<br />
kan je als begeleider ervaren hoe<br />
je wegtrekt bij jezelf. Als je jezelf<br />
terugroept en je blijft en zegt: ‘doe<br />
maar, volg maar de snik, adem maar,<br />
ik ben hier,’ dan appelleer je hen op<br />
het terugkeren naar de poort van de<br />
paniek zodat ze zichzelf kunnen terugvinden.<br />
In essentie wordt in het<br />
- 7 -<br />
terugroepen van mijzelf deze zelfde<br />
beweging gevraagd. Van binnen<br />
moet ik langs mijn eigen ‘doe maar,<br />
volg maar de snik, adem maar, kom<br />
maar weer hier.’ Bij een aanwezige<br />
begeleider die zichzelf roept in het<br />
hier en nu, zijn mensen geneigd<br />
om de reis van binnen te maken.<br />
Als een mens die de gekte zo vreest<br />
een begeleider zo ziet reizen, groeit<br />
de bereidheid in hemzelf om ook te<br />
reizen.<br />
Leerling van het leven zijn<br />
Een begeleider kan niet werken<br />
met de trances van cliënten en systemen,<br />
als hij zichzelf daarbij niet<br />
waarneemt. Als hij zelf niet reist,<br />
kan hij niets zien. Wat nodig is, zal<br />
dan niet oplichten. Het principe van<br />
de onbewogen beweger werkt niet<br />
in begeleiding. Op het moment dat<br />
je je eigen reis toegewijd bent en je<br />
je eigen poorten van angst, woede,<br />
weerstand passeert, ziet de cliënt<br />
jou reizen en groeit de bereidheid<br />
om met je mee te reizen. In de toewending<br />
van de begeleider wordt de<br />
toewijding van de cliënt wakker geroepen.<br />
In die zin is een begeleider<br />
een deelnemer van het veld, geen<br />
observator buiten het veld. Waarnemen<br />
is toewijden. We zijn en blijven<br />
leerling van het leven.<br />
Het levensprincipe<br />
In het werk ken ik een levensprincipe:<br />
je hebt niets door te geven wat<br />
je niet aangenomen hebt. Ook de<br />
verticale grotere ordening hebben<br />
we te nemen. In de terugkeer zijn<br />
we de grotere ordening toegewijd.<br />
De toegewijde taak staat voor de innerlijke<br />
activiteit die gericht is op<br />
het terugkeren naar onze zijns-staat.
Zij is te ontdekken, daar waar wij uit<br />
de ontmoeting gaan, daar waar we<br />
wegtrekken. Daar verliest het veld<br />
aan kracht. Precies daar hebben wij<br />
ons zelf terug te roepen. Daar, waar<br />
wij onszelf terugroepen, buigen wij<br />
ons hoofd en roepen wij voorbij ons<br />
kleine zelf om begeleiding. Daar,<br />
waar we ons kleine hart bij het grote<br />
laten rusten, daar leren we, dat de<br />
weg wijzer is dan de wegwijzer.<br />
Hij die zo mooi is dat allen hem zijn<br />
schoonheid benijden<br />
Is vannacht gekomen, wenend voor<br />
mijn hart.<br />
Hij weende en ik weende, tot de<br />
ochtend aanbrak.<br />
Hij zei: Vreemd, wie van ons beiden<br />
is de minnaar?<br />
Rumi<br />
Over de werking van<br />
opstellingen in organisaties<br />
Oscar David<br />
Onlangs sprak ik met een collega<br />
organisatie adviseur die als hoogleraar<br />
onderzoek had gedaan naar<br />
de effectiviteit van coaching. Een<br />
van de bevindingen was dat de<br />
methode die de coach gebruikt<br />
slecht voor 10% bepalend is voor<br />
de effectiviteit van de interventie.<br />
Het grootste deel van de effectiviteit<br />
werd bepaald door de ervaring<br />
van de coach zelf.<br />
De Amerikaanse psychiaters<br />
Lewis, Amini en Lannon beweren<br />
iets soortgelijks en beroepen zich<br />
daarbij op recent neurologisch onderzoek.<br />
In hun boek ‘A General<br />
Theory of Love’ beschrijven ze de<br />
functie van the limbic brain: het<br />
deel van de hersens waar onze<br />
centra voor sensitiviteit en liefde<br />
zich bevinden. Bij succesvolle<br />
therapie is het enige wat telt de<br />
persoon van de therapeut en zijn<br />
of haar vermogen om zich liefdevol<br />
af te stemmen op de cliënt. De therapeutische<br />
technieken die daarbij<br />
worden gebruikt, zijn bijzaak.<br />
Als ik zoiets lees roept het de<br />
vraag bij me op of het dan wel<br />
zin heeft dat ik mijn eerstvolgende<br />
workshop organisatieopstellingen<br />
verder voorbereid. Kan ik nu net<br />
zo goed een groepsgesprek voeren<br />
met de managers die verwacht<br />
hadden organisatieopstellingen geserveerd<br />
te krijgen?<br />
Deze gedachte zet me aan het denken<br />
over de vraag wat nu eigenlijk de<br />
toegevoegde waarde van een organisatieopstelling<br />
is. Ik deel de mening<br />
van de hoogleraar dat vele wegen<br />
naar Rome leiden. Ook deel ik de opvatting<br />
van de drie psychiaters dat<br />
liefde en afstemming essentieel zijn<br />
om tot overdracht en verdieping te<br />
komen. Maar als ik tegelijkertijd reflecteer<br />
over de werking van opstellingen<br />
in organisaties is het mijn<br />
ervaring dat de methode van organisatieopstellingen<br />
een specifieke<br />
toegevoegde kwaliteit met zich mee<br />
brengt. Door middel van een opstelling<br />
krijgen managers en professionals<br />
in korte tijd meer begrip voor<br />
het krachtenveld in organisaties. Er<br />
wordt snel zichtbaar wat de rol is<br />
van de persoon van de manager en<br />
professional en wat niet, maar wat<br />
bijvoorbeeld te maken heeft met de<br />
organisatiedynamiek. Verder wordt<br />
duidelijk dat begrip niet alleen door<br />
analyse hoeft te ontstaan, maar ook<br />
mogelijk wordt door het aanspreken<br />
van gevoel en het verkennen van irrationele<br />
processen in organisaties.<br />
Daarnaast is de werkvorm zelf een<br />
prachtige metafoor die managers en<br />
professionals uitnodigt te experimenteren<br />
met het loslaten van controle.<br />
- 8 -<br />
Maar het belangrijkste is misschien<br />
nog wel dat de werkvorm van<br />
organisatieopstellingen dingen kan<br />
laten zien die in een gesprek niet<br />
of nauwelijks zichtbaar worden. Ik<br />
moet hierbij bijvoorbeeld denken<br />
aan een opstelling voor een grote<br />
organisatie die maar niet in staat<br />
bleek bepaalde belangrijke veranderingen<br />
door te voeren. Reeksen van<br />
analyses bleken niet te kunnen verklaren<br />
waarom stappen die zinnig<br />
en logisch waren toch niet gezet<br />
konden worden. Uit de opstelling<br />
bleek dat het de raad van bestuur<br />
weliswaar aan visie niet ontbrak,<br />
maar door tal van historische ontwikkelingen<br />
nog ver voor hun tijd,<br />
veel minder macht en invloed had<br />
dan ze zichzelf had toegedicht. Dit<br />
essentiële gegeven was nooit uit de<br />
gesprekken en analyses naar voren<br />
gekomen, terwijl het in de opstelling<br />
onmiddellijk helder was. Door<br />
wat in de opstelling zichtbaar werd,<br />
konden de aanwezige bestuursleden<br />
en managers een nieuwe strategie<br />
bepalen die uiteindelijk leidde tot<br />
de stappen die nodig waren om de<br />
veranderingen die gezocht werden<br />
dichterbij te brengen.<br />
In het bovengenoemde voorbeeld<br />
geldt dat hoe beter ik als begeleider<br />
de werkvorm beheers en de verschil-
lende interventies kan toepassen<br />
om de opstelling zo relevant mogelijk<br />
te maken, des te groter de kans<br />
is dat de deelnemers profijt ondervinden<br />
van de opstelling. Daarom<br />
ga ik natuurlijk gewoon verder met<br />
de voorbereiding van de volgende<br />
workshop.<br />
Tegelijkertijd is het goed om ons te<br />
realiseren dat de werking van de<br />
opstelling voor een belangrijk deel<br />
inderdaad wordt beïnvloed door de<br />
ervaring van de opsteller. Empathie<br />
en afstemming zijn daarbij van<br />
groot belang. Vervolgens vraag ik<br />
me af wat dit betekent voor mij als<br />
begeleider van organisatieopstellingen.<br />
Hoe meer kennis en begrip ik<br />
heb van de vraagstukken, ambities,<br />
geschiedenis en cultuur van de organisatie<br />
waar ik mee werk, des te<br />
groter is de kans dat mijn interventies,<br />
vragen, confrontaties en bespiegelingen<br />
aansluiten bij de realiteit<br />
van de manager en zijn organisatie.<br />
Hoe beter de aansluiting, hoe meer<br />
de interventie een expressie is van<br />
respectvolle steun en hoe krachtiger<br />
de werking kan zijn.<br />
Traumatiseren en/of<br />
hertraumatiseren door<br />
Systemisch Werken<br />
Bouke de Boer<br />
Soms krijg ik nog wel eens een lichte<br />
blos van schaamte op mijn wangen<br />
als ik terugdenk aan hoe ik in het<br />
begin mijn NLP-trainingen gaf. Datzelfde<br />
proces herhaalt zich voor mij<br />
weer met Systemisch Werken.<br />
Een prachtige uitspraak van een<br />
Zen-meester was zeker op mij van<br />
toepassing:<br />
‘Als sommigen nog worden beheerst<br />
door hun vroegere slechte gewoonten,<br />
maar toch louter en alleen met<br />
woorden kunnen stichten, laat hen<br />
dan begaan...<br />
Want misschien zullen ze, als ze<br />
door hun eigen woorden te schande<br />
worden gezet, in de praktijk gaan<br />
brengen wat ze anderen leren.’<br />
De centrale, kritische vraag die bij<br />
mij steeds meer omhoog komt<br />
luidt: wordt Systemisch Werken<br />
wel altijd terecht als benaderingswijze<br />
ingezet?<br />
Voor mij persoonlijk is het antwoord<br />
wel duidelijk. Natuurlijk heeft elke<br />
begeleider zijn of haar eigen leerproces<br />
te ondergaan, echter hoe eerlijk<br />
durven wij naar onszelf te kijken.<br />
In sommige opleidingstrajecten<br />
vind ik dat het cognitieve concept<br />
nog wat te centraal staat. Wat mogelijk<br />
goed voor de toeschouwers<br />
is. De begeleider zelf zal zich meer<br />
hebben te richten op de signalen<br />
van zijn of haar lichaam. Vanuit die<br />
attitude richten wij ons minder op<br />
de concepten en steeds meer op het<br />
persoonlijke proces van de cliënt.<br />
Hierbij is belangrijk ons te realiseren<br />
dat wij als begeleider de<br />
wereld ervaren, gelijk als wij ons<br />
lichaam bewonen en ervaren.<br />
Anders gesteld: alleen als wij ons<br />
lichaam werkelijk kunnen voelen<br />
en alleen als wij ons lichaam werkelijk<br />
kunnen ervaren en waarnemen<br />
met al onze zintuigen, alleen dan<br />
kunnen wij ons bewust worden van<br />
onszelf en van de dynamiek van het<br />
familiesysteem.<br />
Te vaak kom je mensen tegen die<br />
gedissocieerd zijn van de opstelling<br />
en het erbij komende emotionele<br />
proces. Ze zijn vaak ‘niet thuis.’ Dit<br />
door gebeurtenissen vanuit het verleden,<br />
bijvoorbeeld de onderbroken<br />
uitreiking, persoonlijke trauma’s,<br />
trauma’s van de geschiedenis.<br />
De gevolgen kunnen wij elke dag<br />
ervaren. We gaan van leven naar<br />
overleven, oftewel: we leven onze<br />
niet-vervulde verlangens. Er waren<br />
- 9 -<br />
te veel momenten in ons leven,<br />
vooral als kind, dat wij geen halt<br />
konden roepen tegen de niet-functionele<br />
energie die op ons afkwam.<br />
Het gevolg is een kristallisatie van<br />
deze energie, met tot gevolg: een<br />
disregulatie van het vegetatieve<br />
zenuwstelsel. De veiligheid die de<br />
cliënt nodig heeft is hier uitermate<br />
belangrijk. Mijns inziens wordt dit<br />
te vaak onderschat.<br />
Dan komt hier de kritische vraag:<br />
kunnen wij door middel van Systemisch<br />
Werken deze gedissocieerde<br />
cliënt wel benaderen?<br />
Stel als hypothese dat dit niet kan<br />
en wij doen dan toch een ‘gewone’<br />
opstelling, zou dit niet tot een herhaling<br />
van de geschiedenis kunnen<br />
leiden?<br />
Mede door het volgen van een<br />
aantal traumatrainingen ben ik zelf<br />
tot de conclusie gekomen dat wij<br />
veel voorzichtiger te werk zullen<br />
moeten gaan om de cliënt effectief<br />
en respectvol te benaderen. Doen<br />
wij dit niet, dan bestaat er grote<br />
kans dat door het inzetten van Systemisch<br />
Werken de cliënt getraumatiseerd<br />
of gehertraumatiseerd<br />
wordt.
Mijns inziens is de opdracht die wij<br />
als opsteller hebben: wat kunnen<br />
wij doen om tijdens opstellingen de<br />
grootst mogelijke emotionele veiligheid<br />
te creëren? Dit om een herhaling<br />
van de geschiedenis te voorkomen.<br />
Vrede begint in de<br />
ziel van … ?<br />
Margriet Wentink<br />
Gedurende de afgelopen jaren,<br />
waarin ik onder andere meer dan<br />
tien jaar de ontwikkelingen in het<br />
werk van <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> intensief<br />
en op de voet gevolgd heb, riep<br />
het systemisch werk in de praktijk<br />
ook steeds meer vragen bij me op.<br />
Vragen als: Hoe zit dat precies met<br />
autonomie en afhankelijkheid bij<br />
de cliënt, in contact met de begeleider.<br />
En: Hoe zit het eigenlijk met<br />
de eigen verantwoordelijkheid van<br />
mensen, als ‘het systeem in dienst<br />
neemt’, of als er gezegd wordt: ‘Ik<br />
werk niet met de persoon, ik werk<br />
met het systeem.’ Langzaam rees de<br />
vraag… ‘en als het nu eens anders is?’<br />
Als het nu eens zo zou zijn, dat het<br />
niet de beweging van het systeem<br />
is, dat iemand ‘in dienst genomen<br />
wordt’, maar dat het een heel andere<br />
beweging is, die er voor zorgt dat<br />
personen uit een latere generatie<br />
verstrikt raken met voorouders of<br />
het lot van anderen uit het systeem?<br />
Waar zouden de fenomenen die we<br />
in opstellingen waarnemen dan op<br />
kunnen duiden?<br />
Het antwoord op deze vragen vond<br />
ik buiten de kaders van ‘<strong>Hellinger</strong>werk’<br />
dat ik tot dan toe kende. Om<br />
buiten die kaders te kunnen treden<br />
bleek het nodig om de in dit werk zo<br />
vast gehanteerde triade die bestaat<br />
uit: de persoon van <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
& de werkwijze met het opstellen<br />
van representanten & de systemische<br />
filosofie van <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong>,<br />
uit elkaar te halen. Er ontstaan dan<br />
drie losse elementen: de persoon<br />
van de begeleider, de opstellingsmethode<br />
‘an sich’ en de onderliggende<br />
theorie of filosofie, die de begeleider<br />
hanteert en waarop hij zijn inzichten<br />
en interventies baseert.<br />
Dit onderscheid biedt ruimte om<br />
naast de gerespecteerde ervaringen<br />
van <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong>, eigen ervaringen<br />
te zetten, en ook andere theorieën<br />
dan de filosofie van <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
te verbinden met de opstellingsmethode.<br />
Door het werk van Franz<br />
Ruppert zag ik wat traumaverwerkings-<br />
en hechtingstheorieën<br />
kunnen toevoegen aan dit werk, en<br />
welke consequenties deze theorieën<br />
hebben voor de keuzes, de interventies<br />
en het handelen van de begeleider<br />
bij opstellingen. Als gevolg<br />
daarvan begonnen zich langzamerhand<br />
antwoorden af te tekenen op<br />
bovengenoemde vragen.<br />
Inmiddels heeft dat mijn kijk op<br />
dynamieken in familiesystemen<br />
ingrijpend veranderd, en is het<br />
wat mij betreft discutabel of ‘systemen’,<br />
als op zich staande entiteiten,<br />
‘iemand in dienst nemen.’ Kennen<br />
we daarmee aan systemen niet<br />
machten en krachten toe waarvan<br />
het nog maar de vraag is of zij die<br />
bezitten? Leggen we daarmee de<br />
verantwoordelijkheid voor de verstrikkingen<br />
niet buiten onszelf en<br />
komt daarmee niet de focus te ver<br />
van onszelf vandaan te liggen?<br />
Voeren we onszelf dan niet steeds<br />
verder weg in grotere abstracties<br />
en daarmee steeds verder vandaan<br />
bij de relaties onder handbereik en<br />
- 10 -<br />
onze menselijke verantwoordelijkheid<br />
voor het leven op deze aarde?<br />
Een treffende vergelijking voor het<br />
kijken naar familiesystemen vind<br />
ik het beeld van het uitzoomen<br />
met een camera: Een steeds groter<br />
geheel wordt zichtbaar, ieder afzonderlijk<br />
onderdeel wordt slechts een<br />
detail van een steeds groter geheel,<br />
de samenhang tussen de delen van<br />
het geheel komt in beeld. Iedereen<br />
die dat regelmatig gedaan heeft,<br />
kent ook het effect daarvan: de<br />
persoonlijke betrokkenheid wordt<br />
minder groot.<br />
Ergens onderweg bekroop me het<br />
gevoel dat ‘vrede begint in de ziel<br />
van een enkeling’ waar <strong>Bert</strong> veelvuldig<br />
over sprak, eigenlijk de omgekeerde<br />
beweging zou moeten zijn,<br />
namelijk dat we de camera inzoomen<br />
op ons zelf. Dat we in beeld<br />
brengen en onder ogen zien, welke<br />
innerlijke verdeeldheid en innerlijke<br />
conflicten de psychische, fysieke<br />
en relationele problemen veroorzaken<br />
waarmee ieder van ons in de<br />
actualiteit van zijn eigen leven te<br />
kampen heeft.<br />
Maar wat heeft dat dan nog met<br />
systemisch werk te maken, zou je<br />
zeggen?<br />
We worden geboren in een systeem,<br />
in een gegeven setting, met een<br />
gegeven geschiedenis. Dat is precies<br />
zoals het is, en daaraan kunnen we<br />
niets veranderen. We hoeven de geschiedenis<br />
niet te herschrijven naar<br />
onze behoefte aan een ‘volmaakte<br />
wereld’ waarin de liefde vrij kan
stromen. Voor de een is wat hij of<br />
zij aantreft een stabiele familie<br />
waarin gezonde binding ervaren<br />
kan worden en die de basis legt voor<br />
de verdere ontwikkeling. De ander<br />
treft een familie met een oorlogstrauma<br />
aan, of een gezin waarin een<br />
ouder afwezig is of vroeg komt te<br />
overlijden. Weer een ander verkeert<br />
al aan het begin van het leven in<br />
doodsangst, en weer iemand anders<br />
komt ter wereld in een familie waar<br />
ervaringen tastbaar maar onuitgesproken<br />
de atmosfeer bepalen.<br />
Al dit soort situaties vragen van<br />
een mensenkind dat het op een of<br />
andere manier een antwoord vindt,<br />
waarmee het kan overleven in het<br />
systeem dat het aantreft.<br />
Met name wanneer de inzichten<br />
uit de hechtingstheorieën (Bowlby,<br />
Mahler, Stern) gecombineerd<br />
worden met traumatheorieën<br />
(Ruppert, Lewis, Peichl, Huber)<br />
wordt duidelijk welke bewegingen<br />
van het kind uit ontstaan, om zich<br />
te hechten aan ouders en andere<br />
leden van het systeem. Wat in deze<br />
theorieën beschreven wordt, toont<br />
zich in de opstellingen: Hoe zeer<br />
geborgen en veilige hechting een<br />
noodzakelijke levensbehoefte en<br />
belangrijke voorwaarde voor een<br />
stabiele ontwikkeling van de ziel is,<br />
en op welke wijze kinderen in hun<br />
hechtingspogingen zich verstrikken<br />
met hun getraumatiseerde, en daardoor<br />
innerlijk gespleten ouders en<br />
voorouders. Door deze inzichten te<br />
vertalen naar opstellingenwerk, ontstaan<br />
andere, compactere en meer<br />
op de cliënt zelf betrokken opstellingen,<br />
waarin zich steeds duidelijker<br />
toont welke invloed traumata<br />
hebben op de ontwikkeling van<br />
de mens en op het vermogen van<br />
mensen om stabiele relaties aan te<br />
gaan met anderen.<br />
Langzamerhand ben ik er van overtuigd<br />
geraakt dat de werkelijke<br />
‘vrede in de ziel van de enkeling’ daar<br />
ontstaat waar mensen bereid zijn<br />
zichzelf wezenlijk te leren kennen.<br />
Dat de zoektocht, ook in familieopstellingen<br />
gaat over: wie ben ik geworden<br />
in antwoord op dit systeem.<br />
De focus van de opstelling komt<br />
dan niet langer te liggen bij drie,<br />
vier of meer generaties terug, bij<br />
abstracties ver buiten onszelf, maar<br />
bij de dynamiek binnen onszelf, bij<br />
onze eigen drijfveren. Pas als we<br />
weten welke illusies met betrekking<br />
tot onze familie van herkomst<br />
we in stand proberen te houden,<br />
en begrijpen op welke manier we<br />
nog steeds als wanhopige kinderen<br />
staan te kloppen aan een gesloten<br />
deur om eindelijk aan te komen op<br />
de plaats van ons verlangen, pas<br />
als we bewust weten welke pijnlijke<br />
realiteit van ons eigen leven we<br />
proberen te vermijden door ons te<br />
verstrikken met de gevoelens en het<br />
lot van anderen, dan komen we aan<br />
in de realiteit van ons eigen leven.<br />
Dan kunnen we verantwoordelijkheid<br />
nemen voor ons eigen handelen,<br />
ons eigen denken, onze eigen<br />
besluiten, onze eigen gevoelens.<br />
Ik ken geen betere methode om de<br />
onbewuste drijfveren van de menselijke<br />
ziel te spiegelen dan de opstellingsmethode.<br />
Maar ik pleit voor<br />
een discussie waarin de methode,<br />
de onderliggende theorie en de<br />
persoon van de begeleider met zijn<br />
of haar eigen levensthema’s als afzonderlijke<br />
aspecten worden benaderd<br />
en expliciet worden gemaakt.<br />
Opstelling<br />
Begeleider - aannames - cliënt:<br />
Werk in een viertal:<br />
Vraag een representant voor jezelf als ‘begeleider van opstellingen’ of voor jezelf als coach,<br />
adviseur of<br />
therapeut.<br />
Vraag een andere representant voor een specifieke cliënt waarmee je te maken hebt, en<br />
waarbij je ervaart dat het proces tussen jou en de cliënt niet helemaal loopt zoals je graag<br />
zou willen.<br />
Vraag een representant voor je aannames, jouw concept, je theorie of je filosofie die je in dit soort werk hanteert.<br />
Stel de drie representanten op.<br />
De representanten kunnen hun innerlijke impuls om zichzelf te bewegen, om hun ervaringen uit te drukken,<br />
of om iets mee te delen vrij volgen. Laat de opstelling zich vrij ontwikkelen zonder ingrijpen van buitenaf.<br />
Als je genoeg gezien of ervaren hebt kun je de opstelling beëindigen.<br />
Variant: Ga vanaf het begin zelf in de opstelling in je rol als ‘begeleider’, coach, adviseur of therapeut.<br />
- 11 -
Wonderlijke<br />
herhalingen<br />
Inge land<br />
Ik verwonder mij als familieopsteller<br />
en psychotherapeut steeds weer<br />
over het feit dat tragische gebeurtenissen<br />
en feiten zich herhalen<br />
in een familiesysteem. Marijke bijvoorbeeld<br />
valt op haar werk en zit<br />
vervolgens een jaar thuis met een<br />
hersenschudding die niet herstelt.<br />
Haar vader viel ook, weliswaar van<br />
een dak, maar op precies dezelfde<br />
leeftijd. Hij kwam nooit meer<br />
aan het werk. Of Ton, die ontdekt<br />
dat zijn vader, die hij nooit heeft<br />
gekend, stierf toen hij 12 jaar was.<br />
Ook Ton laat zijn op dat moment<br />
12 jarige zoon bij de echtscheiding<br />
achter bij zijn ex-vrouw.<br />
Deze herhalingen zijn wonderlijk,<br />
tragisch en vaak pijnlijk.<br />
Informatie wordt doorgegeven van<br />
generatie op generatie. De levenservaring,<br />
opgedaan in moeilijke<br />
omstandigheden blijft aanwezig en<br />
beschikbaar.<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> ziet deze herhalingen<br />
of verstrikkingen als de werking<br />
van het collectieve geweten dat<br />
waakt over het voortbestaan van de<br />
groep. Het leven verdraagt moeilijk<br />
onwaarheden en onverwerkte trauma’s.<br />
Trauma’s en ernstige gebeurtenissen,<br />
verstoren als ze onverwerkt<br />
blijven, de ordening in een systeem.<br />
Die ordening is voorwaarde voor de<br />
liefde en gaat daaraan vooraf.<br />
Professor Franz Ruppert (De Waarheid<br />
heelt de Waan) laat zien hoe<br />
een ernstige gebeurtenis of trauma<br />
een wond slaat in de ziel van de getroffenen.<br />
Die wond leidt tot een afsplitsing<br />
in de ziel. De traumatische<br />
ervaring wordt afgesplitst zodat we<br />
kunnen overleven. Om een trauma<br />
te verwerken moet er aandacht voor<br />
de pijn en erkenning van de waarheid<br />
zijn. Dan komen de waarheid,<br />
de ordening en daarmee de liefde<br />
terug. Onder moeilijke omstandigheden<br />
is dat vaak niet mogelijk en<br />
dan ontwikkelen we overlevingsgedrag<br />
in de vorm van vluchten,<br />
verstarren, aanvallen, minachten,<br />
veroordelen. Zo valt de ziel uiteen<br />
in een getraumatiseerd, een overlevend<br />
en een gezond deel.<br />
Als een tragische gebeurtenis zich<br />
herhaalt, kunnen we dat herkennen<br />
aan de herhaling van het trauma<br />
zelf (bijvoorbeeld: net als bij mijn<br />
ouders overlijdt ook ons eerste<br />
kind) of aan het overlevingsgedrag<br />
(we verstarren bijv. bij conflicten).<br />
In blinde liefde herhaal je het<br />
trauma en volg je het persoonlijk of<br />
collectieve geweten. Dit kun je herkennen<br />
doordat je jezelf ondanks<br />
de pijn, in de beweging, beter voelt<br />
dan de ander. Dit in tegenstelling tot<br />
de beweging van de ziel waarin we<br />
ons niet beter voelen dan een ander<br />
en alleen onze innerlijke beweging<br />
volgen.<br />
Hoe kunnen we deze herhaling<br />
doorbreken? Wat vraagt dat<br />
van ons en wat helpt daarbij?<br />
Mijn ervaring is dat het vooral van<br />
ons vraagt ons bewustzijn te ontwikkelen<br />
over hetgeen we teweegbrengen<br />
in ons leven nu en wat ons<br />
daarin gebonden houdt aan eerdere<br />
gebeurtenissen in het systeem. Daar<br />
kan een familieopstelling óf een<br />
eigen bewustzijnsonderzoek toe bijdragen..<br />
In een familieopstelling kun je<br />
jezelf zien op de laag van de ziel.<br />
Los van de woorden en verhalen die<br />
je over jezelf in stand houdt. Je ziet<br />
jezelf in de context van je familie,<br />
- 12 -<br />
het systeem waarin het thema zich<br />
afspeelt. Het spiegelt een diepere<br />
laag waarin de zielsgebondenheid<br />
zichtbaar wordt. Als je de opstelling<br />
aanneemt groeit je bewustzijn van<br />
jezelf.<br />
Je ziet ook het trauma en het overlevingsgedrag<br />
van andere familieleden,<br />
waardoor je geraakt kunt<br />
worden door hun lot. Als er door<br />
een beweging van de ziel in het<br />
systeem iets wordt geheeld, raakt<br />
dit ook jouw ziel en dat kan voelen<br />
als een wonderbaarlijk geschenk.<br />
Dat kan je helpen het trauma en/of<br />
het overlevingsgedrag los te laten.<br />
Dit kan alleen blijvend werken als je<br />
je bewust bent van het overlevingsgedrag<br />
dat jou bond aan je gewonde<br />
familieleden. Kennis over jezelf,<br />
over je overlevingsgedrag, eerbied<br />
voor de gewonden en erkennen dat<br />
hun lot niet van jou is, zijn voorwaarden<br />
om los te laten.<br />
Ik zeg bewust loslaten en niet teruggeven.<br />
Bij teruggeven kom je<br />
gemakkelijk in een positie dat jij<br />
je mengt in dat wat aan jou vooraf<br />
is gegaan. De essentie is, dat jij iets<br />
loslaat wat voor jou niet helpend is<br />
en jou blokkeert om open te staan<br />
in het nu. Soms is het gemakkelijker<br />
om los te laten als je weet hoe iets is<br />
ontstaan.
Het eigen bewustzijnsonderzoek start met het benoemen van je pijn: ‘Ik voel me eenzaam’, ‘ik heb geen werk’, ‘ik<br />
krijg steeds ongelukken’, ‘ik verlaat anderen’, ‘ik heb geen plek.’<br />
Vervolgens benoem je jouw antwoord, patroon, reactie, gevoel en gedrag op deze pijn: ‘Ik twijfel’, ‘ik verstar’, ‘ik<br />
oordeel en heb verwachtingen over hoe het moet’, ‘ik overleef’, ‘ik ben bang.’<br />
Kies trefwoorden die jouw situatie goed weergeven zoals: woestijn, kruispunt, dwaallicht. Daarvoor moet je stil<br />
worden, voelen waar het in je lichaam resoneert en bereid zijn er naar te kijken. Deze trefwoorden zijn belangrijk.<br />
Ze verwijzen vaak naar een eerder trauma of overlevingsgedrag van een voorouder.<br />
Vraag je vervolgens af wie in jouw familie iets beleefde waarbij dit overlevinggedrag passend was, of wie een<br />
trauma meemaakte waar deze woorden naar kunnen verwijzen.<br />
Het kan helpen om een genogram van het familiesysteem te maken met de leeftijden waarop familieleden<br />
trauma’s meemaakten en hoelang dat duurde. Mogelijke herhalingen daarin helpen je de verstrikking te vinden.<br />
Buig tenslotte met eerbied voor het lot van die familieleden en erken hun traumatische ervaring. Zie dat hun<br />
overlevingsgedrag toen is ontstaan en hun enige oplossing was. Wees je ervan bewust dat het overleven (of de<br />
dood van een betrokkene) er mede voor heeft gezorgd dat jij er bent. Dank hen daarvoor. Laat het vervolgens<br />
los en land in het nu.<br />
Dit proces is een keuze en vraagt om<br />
toewijding aan waarheid en congruentie.<br />
Dan wordt het mogelijk meer<br />
aanwezig en present te zijn en kun<br />
je openstaan voor wat er zich hier<br />
en nu aandient en mogelijk is: een<br />
open ziel in verbinding met alles<br />
wat is.<br />
Dat lijkt eenvoudig; soms is het<br />
dat ook. Als er tranen zijn, kun je<br />
denken aan het gedicht van Hilde<br />
Domin:<br />
‘Nicht müde werden<br />
Sondern dem Wunder leise<br />
Wie einem Vogel<br />
Die Hand hinhalten.’<br />
‘Word niet moe<br />
om het wonder heel voorzichtig<br />
zoals bij een vogel<br />
de hand te reiken’<br />
Pesten, een symptoom<br />
van het systeem?<br />
Systemisch kijken en interveniëren zonder opstellingen<br />
Siebke Kaat<br />
Vanuit mijn werk als organisatieconsultant<br />
ben ik vaak om advies<br />
gevraagd bij een ‘kwestie’, die te<br />
maken had met pesten-op-het-werk.<br />
Langzamerhand begon ik me af te<br />
vragen wat de functie van het pesten<br />
voor dit systeem zou kunnen zijn.<br />
Dat vroeg van mij om over het negatieve<br />
oordeel over pesten en pesters te<br />
stappen, en voorbij de uitingsvormen<br />
te kijken. Inmiddels is het mijn stellige<br />
overtuiging, dat het systeem het<br />
pesten als signaalfunctie benut om<br />
een verstoring in de verbondenheid<br />
of ordening aan het licht te brengen.<br />
Ik zal twee voorbeelden beschrijven,<br />
met de belangrijkste systemische interventie,<br />
en een korte systemische<br />
terugblik.<br />
Wat is Pesten?<br />
Pesten is een verzamelnaam<br />
van velerlei uitingsvormen,<br />
die ertoe leiden dat iemand<br />
zich niet serieus genomen, niet<br />
gezien, of buitengesloten gaat<br />
voelen. Mensen zijn creatief in<br />
de manier waarop ze dit voor<br />
elkaar krijgen. Door de ander te<br />
kleineren, negeren, niet serieus<br />
te nemen, of door grappen, bijnamen,<br />
kleinerende handelingen,<br />
etc.<br />
‘Jullie horen er (niet) bij, Jij<br />
hoort er (niet) bij.’<br />
In diverse situaties is mij opgevallen<br />
dat de bijdrage of de plek van één of<br />
meerdere medewerkers niet erkend<br />
- 13 -<br />
werd (door te pesten), maar dat ditzelfde<br />
ook gold voor de waarde en<br />
de plek van het team als geheel<br />
binnen de organisatie. Het patroon<br />
leek zich te herhalen. Eén team was<br />
‘het afvoerputje’ van de organisatie.<br />
Ieder kon daar nog wel terecht als<br />
hij elders geen plek meer had. Het<br />
team had binnen de organisatie een<br />
lage status. Een direct gevolg was<br />
dat ook leidinggevenden zo snel mogelijk<br />
probeerden door te stromen<br />
naar een eervollere plek. Binnen het<br />
team werden enkele mensen gepest.<br />
Eigenlijk bleek er altijd wel iemand<br />
gepest te worden.<br />
Belangrijkste interventie: Door<br />
met de manager en zijn directeur<br />
de waarde van het team voor de
organisatie in beeld te brengen, en<br />
terug te kijken naar de teamhistorie<br />
gebeurden er diverse zaken.<br />
Beiden gingen zelf ook de waarde<br />
van het team zien, en beiden namen<br />
hun plek en hun verantwoordelijkheid,<br />
ten opzichte van dit team. De<br />
manager vertelde het team vervolgens<br />
nu echt te kiezen voor hen als<br />
team. Hiermee nam hij zijn plek, en<br />
gaf hun een plek in het geheel. Ook<br />
gaf hij hen de erkenning dat het niet<br />
vreemd was dat er problemen in het<br />
team waren gerezen, omdat zij lang<br />
te kampen hadden gehad met wisselend<br />
management. Hiermee haalde<br />
hij de schuld bij hen weg, en nam<br />
de schuld zelf terug naar zijn eigen<br />
functie. Dit was de ommekeer waardoor<br />
ze ook onderling naar elkaars<br />
waarde konden kijken, en konden<br />
zien dat ieder erbij hoorde. Ze<br />
konden terugkijken op hun historie<br />
en zien wie er zonder erkenning (afscheid)<br />
vertrokken waren.<br />
Systemische bespreking: In dit<br />
geval was het pesten een symptoom<br />
van een team dat buiten beeld begon<br />
te raken. Het pesten hielp uiteindelijk<br />
om de directeur, de manager, het<br />
team en alle teamleden zich weer te<br />
laten verbinden binnen het geheel<br />
van de organisatie en haar doelen.<br />
‘Wie ben jij dat je denkt die<br />
plek te mogen innemen?’<br />
Vaak staat degene die gepest wordt<br />
op een aantal ordenende principes<br />
helemaal onder aan de ladder, maar<br />
op één criterium juist op de bovenste<br />
sport. In dit geval was de gepeste<br />
één van de jongsten, het kortste in<br />
dienst, en had de minste ervaring,<br />
maar hij had de hoogste opleiding,<br />
èn kreeg de steun van het management<br />
om door te groeien (met de<br />
daarbij behorende scholingsprivileges).<br />
Rondlopend zie ik hem een<br />
aanmatigende houding aannemen.<br />
Hij neemt een hogere plek in dan<br />
passend is. De rest van het team reageert<br />
met pesten, en lijkt zo deze<br />
persoon naar zijn geëigende plek te<br />
duwen. Dit ging echter zo ver dat hij<br />
bijna weg-gepest werd.<br />
Belangrijkste interventie: Met het<br />
team en de manager op volgorde<br />
van een aantal feitelijke rangordes<br />
gaan staan (halve cirkel), en daarbij<br />
elkaar over en weer erkenning laten<br />
geven voor de waarde van juist die<br />
plek (plek-gebonden erkenning,<br />
niet persoonsgebonden erkenning).<br />
Bijvoorbeeld: wat is de waarde van<br />
de mensen die al langer dan 10 jaar<br />
bij deze afdeling werken? Hierdoor<br />
kwam op een oordeelloze wijze<br />
alles wat hier je plek bepaalt aan<br />
bod. Belangrijk was de erkennende<br />
zin: jullie waren er al langer, en<br />
hebben deze afdeling gebracht tot<br />
waar hij is. Door de oefening werd<br />
vanzelf duidelijk dat sommigen<br />
wel heel vaak bovenaan stonden,<br />
en anderen onderaan. Nu kon de<br />
‘gepeste’ vanuit zijn eigen plek als<br />
jonge, hoogopgeleide nieuwkomer<br />
erkenning geven aan de mensen die<br />
er al langer waren, en ook de erkenning<br />
krijgen van de verfrissing die<br />
hij kon komen brengen. Ook bleek<br />
het cruciaal dat de manager hieraan<br />
deel nam. Hij nam zijn plek, zag<br />
ieder op zijn plek, en bevestigde die.<br />
Systemische bespreking: In dit geval<br />
was het pesten een symptoom van<br />
een verkeerde ordening, die door<br />
de manager in gang was gezet door<br />
de jonge, nieuwe persoon diverse<br />
privileges te geven die de anderen<br />
niet kregen. Uiteindelijk werd de<br />
ordening hersteld, en kon de balans<br />
van geven en nemen weer op gang<br />
komen, zowel onderling als tussen<br />
manager en alle medewerkers.<br />
Als je het volledige artikel wilt lezen,<br />
ga dan naar www.fenomeenonline.nl<br />
Vragenlijstje bij pesten (onvolledig, puur om denkrichtingen mee te geven)<br />
Wat is jullie oorsprong? Staan/stonden jullie ooit hoog in aanzien als team?<br />
- Is er iets veranderd ten aanzien van jullie plek of positie als team binnen de organisatie of jullie doelen/<br />
producten? Is er iets verloren gegaan?<br />
Wat is jullie management-historie?<br />
- Wie werden manager (= de vraag naar ordening)?,<br />
- Waren er manager-loze periodes (= de vraag wie wellicht daardoor op een verkeerde plek terecht kwam en<br />
niet meer terug kon/kwam op zijn oude plek)? I<br />
- Waren erinterim managers? Wat maakte dat er binnen de organisatie zelf niemand gevonden kon worden?<br />
Wie van de managers/medewerkers is in het verleden op een rare, vervelende manier of om onduidelijke<br />
redenen weggegaan of ‘verdwenen’? Wie zijn ‘met de stille trom’ vertrokken, zonder dat hun bijdrage<br />
erkend werd?<br />
Wat waren kenmerken van de oorspronkelijke functionarissen van deze afdeling?<br />
- Staan deze kenmerken nog steeds hoog in aanzien? Wat bepaalt nu met name je ‘status’ binnen de afdeling?<br />
Als dit veranderd is: is daarmee iets verloren gegaan?<br />
Voor welke waarde, welk product of welke mensen wordt er gestreden<br />
door te pesten? Wat of wie wordt hiermee in beeld gebracht?<br />
- 14 -
Ordeningen van liefde<br />
in patchworkfamilies<br />
Ineke van Keulen<br />
In het najaar 1999 heb ik samen<br />
met Lineke Joanknecht onze eerste<br />
pilot workshop Familieopstellingen<br />
gegeven. Vanaf onze eerste aankondiging<br />
hebben we uitgesproken dat we<br />
de mogelijkheden van deze werkwijze<br />
in de (jeugd) hulpverlening wilden<br />
onderzoeken.<br />
Inmiddels ben ik ervan overtuigd dat<br />
familieopstellingen veel kunnen betekenen<br />
in het grote veld van de (jeugd)<br />
hulpverlening. Ik denk hierbij aan opstellingen<br />
in groepen, maar meer nog<br />
aan het invoegen van het systemisch<br />
denken en handelen in observatie, individuele<br />
begeleiding en advisering.<br />
Het is verheugend en bemoedigend<br />
om waar te nemen dat de integratie<br />
van het systemisch denken (weliswaar<br />
langzaam) ook inderdaad plaats<br />
vindt.<br />
Een groot deel van de kinderen groeit<br />
op in Patchworkfamilies. Dit onderwerp<br />
ligt me na aan het hart, ook<br />
door mijn persoonlijke leefsituatie.<br />
Bovendien zal dit onderwerp -gezien<br />
maatschappelijke ontwikkelingen- in<br />
de toekomst nog veel meer aandacht<br />
vragen.<br />
Het is mij overduidelijk geworden dat<br />
het toepassen van kennis van systemische<br />
wetmatigheden behulp- zaam<br />
is bij de (pedagogische) afstemming,<br />
het overleg tussen de betrokken volwassenen<br />
en de relaties tussen alle<br />
betrokken volwassenen en kinderen.<br />
Definitie Patchworkfamilies<br />
‘Patchworkfamilies’ is voor mij een<br />
‘feestelijke’ verzamelnaam voor alle<br />
familieverbanden waarin sprake is<br />
van (pleeg)ouderschap, adoptie, donorouderschap<br />
of nieuwe relaties<br />
van (een van de) ouders en/of waarin<br />
sprake is van diversiteit in cultuur,<br />
ras, godsdienst:<br />
gezinnen bestaande uit 2<br />
volwassenen die met kinderen<br />
uit eerdere relatie(s) een nieuw<br />
systeem vormen<br />
gezinnen met kinderen die<br />
verwekt zijn door eicel- en zaadceldonatie,<br />
gezinnen met kinderen die<br />
geadopteerd zijn of die een plek<br />
kregen als pleegkind<br />
gezinnen waarin beide ouders<br />
verschillende nationaliteiten<br />
hebben, verschillende godsdiensten<br />
beleven en/of verschillende<br />
culturen inbrengen.<br />
Ervaringen uit<br />
familieopstellingen<br />
De verbinding met de biologische<br />
ouders blijkt essentiëler dan in<br />
sommige pedagogische theorieën<br />
wordt aangenomen. Ook al lijken<br />
ouders volgens de maatschappelijke<br />
norm niet in staat kinderen op te<br />
voeden, het steunen van deze ouders<br />
in hun pedagogische taak blijkt voor<br />
kinderen vaak een optimale keuze.<br />
Waar dat (tijdelijk of langer durend)<br />
niet mogelijk is, blijft van belang om<br />
in het oog te houden dat zij de ouders<br />
zijn en blijven. Dit benoemen is essentieel<br />
voor alle betrokkenen, vooral<br />
voor de kinderen.<br />
Waar het ‘andere’ ouders lukt om de<br />
biologische ouders deze plek te geven,<br />
zal het voor kinderen gemakkelijker<br />
zijn om hun (soms tijdelijke) plek in<br />
te nemen in een ander systeem.<br />
Opstellingen laten zien hoe wezenlijk<br />
het is voor kinderen als zij loyaal<br />
mogen zijn naar hun eigen ouders<br />
en als deze ouders achter hen mogen<br />
staan en gezien worden.<br />
Ook het benoemen van het lot of de<br />
last die (leden van) families dragen<br />
geeft doorgaans ruimte. Kinderen<br />
geven vaak blijk van opluchting en<br />
draagkracht als feitelijk benoemd<br />
- 15 -<br />
wordt wat er in het familiesysteem<br />
speelt, ook al is het dramatisch. ‘Waarheid<br />
maakt vrij.’<br />
Het kennisnemen van (oude) geheimen<br />
kan in het licht van onze<br />
waarden en normen ook ruimte en<br />
openheid teweeg brengen in een familiesysteem,<br />
en met veel compassie<br />
en begrip ontvangen worden, om<br />
daarna een ‘juiste’ plek te kunnen<br />
krijgen.<br />
Door de opstellingen kan relatieof<br />
opvoedingsproblematiek in een<br />
bredere context worden gezien. Door<br />
het beeld te vergroten, bijvoorbeeld<br />
over meerdere generaties heen en/of<br />
de gewoontes in een andere cultuur<br />
of religie, kunnen meer aspecten van<br />
de aangegeven problematiek aan het<br />
licht komen.<br />
Mijn ervaring is dat het een last van<br />
kinderen wegneemt als het historisch,<br />
sociaal-cultureel perspectief helder<br />
wordt; wanneer waarden en normen<br />
in het betreffende sociale milieu en<br />
tijdsbeeld bekend zijn. Zoals bijvoorbeeld<br />
de maatschappelijke situatie in<br />
een christelijk milieu van een voorechtelijk<br />
kind rondom 1950 en eerder.<br />
In onze interventies en adviezen<br />
kunnen we globaal gesproken op twee<br />
manieren afstemmen: op de laag van<br />
de persoonlijkheid (psychologisch) of<br />
op de laag van de ziel van de familie<br />
(systemisch). Voor de helderheid vind<br />
ik het belangrijk deze twee benaderingen<br />
naast elkaar te gebruiken, maar<br />
niet met elkaar te vermengen.<br />
Als we ervoor kiezen om in een opstelling<br />
de systemische dynamiek<br />
centraal te stellen, moeten we het<br />
kind uiteindelijk vóór de (voor)ouders<br />
plaatsen zodat het kind gesteund<br />
door de (voor)ouders de toekomst in<br />
kan kijken.<br />
Kijkt een kind te veel om en/of kijkt
het naar een plek achter de ouders,<br />
dan is het kind op het verleden gericht<br />
en op verstrikkingen die daar spelen.<br />
Het is een mooi en vaak ontroerend<br />
ritueel om het lot te eren, het met<br />
respect te laten bij wie het hoort,<br />
daarna om te draaien en de eigen<br />
plek in te nemen vóór de voorouders<br />
en gesteund door deze liefdesstroom<br />
de eigen toekomst in te kijken. Hier<br />
wordt de essentie en de kracht van het<br />
systemisch gedachtegoed zichtbaar.<br />
Voordat we (zware) pedagogische<br />
maatregelen treffen of (langdurige)<br />
therapeutische processen aangaan,<br />
kan het inzicht en lucht geven om te<br />
kijken naar (verstoringen in) de ordening<br />
en de stroom van liefde in de betrokken<br />
systemen. Op basis van deze<br />
gegevens kunnen praktische en effectieve<br />
adviezen van systemische en/of<br />
(ped)agogische aard gegeven worden.<br />
Conclusie:<br />
Zeker bij patchworkfamilies blijkt het<br />
vinden van de juiste ordening, het<br />
eren van het lot en het uitspreken van<br />
de juiste helende zinnen die de posities<br />
duidelijk maken en versterken belangrijk.<br />
Het maakt alle gezinsleden<br />
krachtiger en geeft ieder liefdevol en<br />
krachtig gereedschap in handen.<br />
Het gehele artikel staat op:<br />
www.opstellingen-zuidlimburg.nl.<br />
Suggestie voor een ordenings-intermezzo ‘om effectief te overleggen en ontspannen te eten’<br />
- Markeer een ronde ‘tafel’, een cirkel van papier<br />
- Benoem alle leden van het team, overleg, bestuur, leden van het gezin die samen eten.<br />
- Schrijf alle namen op een papiertje, markeer objecten of sjablonen.<br />
- Zoek, al schuivend naar de ordening waarin ieder zijn of haar plaats in kan nemen.<br />
Variabelen zijn: leeftijd, rangorde in functie, aantal jaren relevante ervaring, dienstverband, positie in gezin.<br />
Blijf allert op ‘onbekende’ variabelen in de concrete situatie.<br />
Blijf nieuwsgierig en open voor verandering totdat er voor alle personen ‘rust’ ontstaat en iedereen diep kan ademen.<br />
Creatieve vergadering en smakelijk eten<br />
Ineke van Keulen<br />
Door het oog van de<br />
naald<br />
Anton de Kroon<br />
Opstellingen en systemisch werken<br />
spreken me aan omdat ze zoveel<br />
vrijheid brengen. Voor mij ontstaat<br />
die vrijheid door ‘JA’ te zeggen tegen<br />
wat er is, gewoon omdat het er is;<br />
ook als dat met pijn gepaard gaat.<br />
De strijd staken, onder ogen zien en<br />
in de ogen kijken wat gezien dient<br />
te worden. <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> nodigt uit<br />
tot het zijn in het lege midden en<br />
het open staan voor de beweging die<br />
me dan kan vinden en via mij naar<br />
buiten kan komen. Ik zie mezelf<br />
dan als deel van het grotere geheel.<br />
Om veranderingen in organisaties<br />
of delen van de samenleving tot<br />
stand te brengen beschrijft Otto<br />
Scharmer in zijn boek Theory U<br />
iets vergelijkbaars, waarbij hij twee<br />
vertrekpunten hanteert. Het ene is<br />
het realiseren van the inner shift:<br />
verandering in mezelf, waardoor ik<br />
op een andere manier deel van het<br />
geheel word. Het andere vertrekpunt<br />
is dat hij niet van het verleden<br />
maar van de toekomst probeert te<br />
leren.<br />
Klassieke veranderaars daarentegen<br />
zijn steeds in de buitenwereld<br />
bezig, niet in en met zichzelf. En<br />
hun lessen leren ze uit het verleden<br />
in de hoop de toekomst zo beter te<br />
kunnen maken.<br />
Waar <strong>Hellinger</strong> en Scharmer voor<br />
mij mooi samen komen is in het<br />
liefdevol oordeelloos zijn. Scharmer<br />
vertelt in zijn boek over het gaan<br />
door het oog van de naald: in het<br />
oude Jerusalem was het Oog van<br />
de Naald een poort in de stadsommuring.<br />
Om de stad goed te kunnen<br />
verdedigen tegen aanvallen van<br />
buiten was het een smalle poort. Zó<br />
smal, dat kamelen die vol beladen<br />
uit de woestijn kwamen, eerst volledig<br />
van hun last ontdaan moesten<br />
- 16 -<br />
worden alvorens door de poort de<br />
stad binnen te kunnen gaan. Ik stel<br />
me zo voor dat ze met hun flanken<br />
langs de muren schuurden. Daar<br />
kon niets meer tussen.<br />
Dat beeld helpt mij iedere keer<br />
opnieuw om me voor te bereiden op<br />
ontmoetingen, taken en opdrachten.<br />
Wat heb ik allemaal achter te<br />
laten alvorens ik schoon en onbevangen<br />
de ander, de situatie tegemoet<br />
kan treden? Dat is mijn inner<br />
shift. Meestal heb ik een pakket<br />
oordelen en angsten die mij verhinderen<br />
om echt te zien wat er is.<br />
Als ik denk in mijn voorbereiding<br />
alles afgelegd te hebben, dan blijk ik<br />
gaandeweg soms toch nog meer last<br />
bij me te dragen dan ik aanvankelijk<br />
dacht.<br />
Ik heb inmiddels een lijstje signalen<br />
waar ik op let. Als één van die<br />
dingen zich voordoet ga ik bij mezelf
te rade of ik wel al mijn oordelen en<br />
angsten heb afgelegd. Bijvoorbeeld<br />
als ik merk dat ik haast krijg of me<br />
richt op incidenten, in plaats van op<br />
het geheel waar ze naar verwijzen.<br />
Als ik denk dat ik de oplossing weet,<br />
of antwoorden geef in plaats van<br />
vragen te stellen. Als ik vind dat de<br />
ander iets raars zegt of ernaast zit.<br />
Dat zijn van die momenten om eerst<br />
en vooral terug te keren naar mezelf.<br />
Dan blijken er in mijn kamelenbulten<br />
toch nog weer vrolijk oordelen<br />
mee te reizen. Ik beschouw het als<br />
Opstellingen in<br />
ontwikkeling<br />
Daan van Kampenhout<br />
een kans om iedere keer opnieuw te<br />
onderzoeken: hoe slank dien ik me<br />
te maken om in mijn volle omvang<br />
aanwezig te kunnen zijn?<br />
Familieopstellingen hebben zich<br />
vanaf het begin gekenmerkt door<br />
een paradoxaal spanningsveld. <strong>Bert</strong><br />
<strong>Hellinger</strong> ontwikkelde theorie over<br />
verschillende soorten van vaststaande<br />
ordes die menselijke relaties<br />
binnen systemen reguleren, en<br />
een belangrijk uitgangspunt bij het<br />
opstellingswerk is dat verstoorde<br />
ordes weer kunnen worden hersteld.<br />
De opstellingen werden daarentegen<br />
door <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> ook als<br />
fenomenologische methode gedefinieerd:<br />
iedere opstelling zou zich<br />
zonder enige verwachting van de<br />
begeleider moeten kunnen ontwikkelen.<br />
Hoe vrij is een opstellingsbegeleider<br />
echter als de familie of het systeem<br />
dat wordt opgesteld aan bestaande<br />
ordes moet worden getoetst?<br />
Waar is dan de fenomenologische<br />
openheid van de opstelling? Mede<br />
vanwege deze onduidelijkheid hebben<br />
opstellingen zich nooit een plek<br />
weten te verwerven in het reguliere<br />
circuit: de uitgangspunten zijn niet<br />
goed sluitend.<br />
In de praktijk biedt de spanning<br />
tussen bestaande ordes en fenomenologische<br />
openheid echter allerlei<br />
kansen. We kunnen het door <strong>Bert</strong><br />
<strong>Hellinger</strong> gestarte onderzoek voortzetten<br />
en de door hem beschreven<br />
wetten gebruiken, toetsen en waar<br />
nodig ook aanpassen of aanvullen.<br />
Het fenomenologische aspect van<br />
de representatiemethode nodigt ons<br />
uit om open te zijn en nieuwe ontdekkingen<br />
te blijven doen.<br />
Inmiddels zijn opstellingen al heel<br />
vaak geen familieopstellingen meer,<br />
ze hebben zich in allerlei richtingen<br />
ontwikkeld. In plaats van een vaste<br />
plek binnen de reguliere therapeutische<br />
stromingen te verwerven,<br />
is gebleken dat opstellingen eigenlijk<br />
tot een continuüm behoren<br />
dat gedeeld wordt met voice dialogue,<br />
psychodrama, transactionele<br />
analyse, gestalt en andere methodes<br />
die elk een andere manier van representatie<br />
benutten.<br />
De laatste jaren heeft in de opstellingswereld<br />
het thema trauma veel<br />
aandacht gekregen, en worden er<br />
nieuwe wetmatigheden, werkvormen<br />
en interventies ontwikkeld<br />
die niet tot het oorspronkelijke repertoire<br />
behoren. Waar eerst vooral<br />
met de effecten van trauma’s van<br />
vroegere generaties werd gewerkt,<br />
zien we nu in toenemende mate<br />
dat opstellingen worden gebruikt<br />
voor mensen die zelf (zwaar) getraumatiseerd<br />
zijn. Als we opstellingswerk<br />
niet als geïsoleerd fenomeen<br />
beschouwen, en erkennen dat<br />
er verwante methodes bestaan, dan<br />
kunnen we, waar het passend is, elementen<br />
van die andere methodes<br />
gebruiken en integreren.<br />
- 17 -<br />
Een tijdje geleden werkte ik in een<br />
Spaans sprekend land met een<br />
vrouw van wie drie nabije familieleden<br />
waren ontvoerd, gemarteld<br />
en vervolgens vermoord. De vrouw<br />
trilde over haar hele lichaam terwijl<br />
ze me over haar familieleden vertelde<br />
en toen ik haar vroeg om te<br />
beschrijven welke emoties ze kon<br />
onderscheiden noemde ze alleen razernij.<br />
Sommige opstellers zouden<br />
misschien gekozen hebben om een<br />
opstelling te doen met zowel slachtoffers<br />
als daders, maar dat zou in dit<br />
geval weinig hebben bijgedragen<br />
aan de verwerking en het hanteerbaar<br />
maken van het trauma. In psychotherapie<br />
wordt de confrontatie<br />
met de daders van een misdrijf nooit<br />
aan het begin van een verwerkingsproces<br />
gezocht, die kan pas plaatsvinden<br />
als de cliënt veel voorwerk<br />
heeft gedaan. Een dader-slachtoffer<br />
opstelling was hier absoluut geen<br />
optie. Ik vroeg de vrouw: ‘Wat is het<br />
dat je het liefste wilt?’ Een moment<br />
was de woede weg, en ze fluisterde:<br />
‘Bij hen zijn...’<br />
Waar in een gewone opstelling de<br />
grens tussen doden en levenden<br />
zelden scherp is, was me duidelijk<br />
dat ik hier niet zomaar de doden en<br />
levenden in hetzelfde veld mocht<br />
opstellen. Als eigenlijk nog niet werkelijk<br />
beseft wordt dat familieleden<br />
waarvan nooit afscheid genomen is<br />
echt gestorven zijn, is het juist van<br />
belang dat een grens deel uitmaakt<br />
van het beeld. Het was van belang<br />
dat de cliënt tot zich kon laten doordringen<br />
dat de doden en de leven-
den niet meer samen waren.<br />
Tegelijkertijd vroeg de afschuwelijke<br />
dood van drie nabije familieleden<br />
juist om een ontmoeting, een uitwisseling,<br />
een afronding.<br />
Er kwam een gedachte in me op:<br />
de liefde tussen de levenden en de<br />
doden kan wél over de grens gaan,<br />
de mensen zelf niet. Dat beeld vertaalde<br />
ik in een opstelling. Ik rolde<br />
een rol toiletpapier uit door het<br />
midden van de ruimte, zo onstond<br />
er een witte streep op de vloer, een<br />
grens. Aan de ene kant stelde ik de<br />
vrouw op samen met enkele andere<br />
levende familieleden, aan de andere<br />
kant kregen de drie vermoorde familieleden<br />
hun plek. Ieder van hen<br />
koos nu verschillende representanten:<br />
elk daarvan stond voor de<br />
liefde voor één van de mensen aan<br />
de andere kant. In voice dialogue<br />
en gestalt nemen mensen soms de<br />
plek in van hun eigen specifieke<br />
gevoelens, maar iemands gevoelens<br />
kunnen ook door een ander<br />
worden gerepresenteerd, zoals hier<br />
gebeurde. Toen de opstelling begon,<br />
stonden alle familieleden, levend en<br />
dood, hand in hand met hun eigen<br />
liefde voor de anderen in de opstelling.<br />
Een voor een stuurden zij de<br />
representanten van hun liefde over<br />
de grens tussen leven en dood, nadat<br />
ze hen hun zegeningen hadden<br />
meegegeven.<br />
Langzaam bewogen de mensen die<br />
de liefde belichaamden zich door<br />
het veld, elk van hen werd met<br />
tranen weggestuurd en met tranen<br />
ontvangen, maar langzaamaan ontstond<br />
er rust en acceptatie waar<br />
eerst agitatie en pijn voelbaar was<br />
geweest. Door middel van verschillende<br />
zinnen werd de grens tussen<br />
levenden en doden erkend, alsook<br />
de sterke band tussen de mensen<br />
aan beide kanten benoemd. Geen<br />
klassieke familieopstelling, maar<br />
met gebruik van expertise uit<br />
andere disciplines een werkvorm<br />
die passend was in het verwerkingsproces<br />
van de cliënt.<br />
Vonken van<br />
Vernieuwing<br />
een voorbeeld van vernieuwing van binnenuit in een lerarenopleiding<br />
Jürg Thölke<br />
Het lectoraat innovatie van<br />
leren in organisaties<br />
Het lectoraat innovatie van leren<br />
in organisaties aan de HAN bestaat<br />
uit een kerngroep van professionals<br />
met verschillende achtergronden.<br />
Wij richten ons in brede zin op de<br />
ontwikkeling van mens en organisatie.<br />
Hierin experimenteren wij met<br />
systemische werkvormen in het onderwijs,<br />
organisatieadvies, coaching<br />
en onderzoek. In dit artikel wil ik<br />
een toepassing beschrijven die het<br />
een en ander combineert: kleinschalige<br />
innovatiegroepen. Wij noemen<br />
deze innovatiegroepen ‘Vonken van<br />
vernieuwing’ 1 . Het voorbeeld dat ik<br />
in dit artikel uitwerk speelt op een<br />
instituut dat toekomstige leraren<br />
opleidt.<br />
Vonken van vernieuwing<br />
Het instituut kent een bewogen geschiedenis<br />
met diverse ingrijpende<br />
reorganisaties en verhuizingen. In<br />
de gesprekken met medewerkers<br />
- 18 -<br />
en leidinggevenden stoten wij,<br />
naast gedrevenheid, ook op veel<br />
vermoeidheid, gedoe en taaiheid. Er<br />
verandert veel in het grotere veld<br />
van de lerarenopleiding en docenten<br />
worden steeds meer op en door<br />
de scholen zelf opgeleid. Voor het<br />
opleidingsinstituut en zijn medewerkers<br />
betekent dit een zoektocht<br />
rond identiteit en een zinvolle invulling<br />
van zijn nieuwe rol.<br />
Binnen dit lerareninstituut experimenteren<br />
wij met innovatiegroepen<br />
van 4 tot 6 personen met als taak<br />
om in de eigen werkomgeving iets<br />
verrassends of nieuws te realiseren:<br />
‘Een steen te verleggen in de rivier<br />
op aarde.’<br />
Als theoretisch kader maken wij<br />
dankbaar gebruik van het door Otto<br />
Scharmer beschreven ‘U’-proces. De<br />
linkerkant van de ‘U’ heeft vooral<br />
te maken met de vaardigheid om<br />
anders ‘waar te nemen’ en de rechterkant<br />
geeft inzicht in hoe vanuit<br />
deze nieuwe waarneming gezamenlijk<br />
tot co-creatie te komen. De beweging<br />
van links naar rechts verbeeldt<br />
een actieonderzoek waarin<br />
men eerst leert het vraagstuk<br />
‘anders’ te zien, en de vraagstelling<br />
te herkaderen en dan daadwerkelijk<br />
iets te doen. Concreet beginnen<br />
wij elke ‘Vonkengroep’ met een individuele<br />
of collectieve vraag op<br />
het snijvlak van persoon en werk,<br />
zoals: Waarom krijg ik mijn mensen<br />
niet mee in een verandering? Hoe<br />
creëer ik meer ruimte om zinvol<br />
te werken? Wat kan ik doen zodat<br />
bepaalde afdelingen meer samen<br />
werken? Op deze manier nodigen<br />
wij de deelnemers uit zich met zichzelf<br />
en de relevante systemen te verbinden<br />
en eigen verstrikkingen te<br />
onderzoeken. Door kleine stappen<br />
te zetten kan een nieuwe, meer gewenste<br />
situatie ontstaan 2 .<br />
De U volgend starten wij de reis<br />
rond het systeem van herkomst van<br />
de inbrenger: Waarom is het voor<br />
jou een vraag? In die zin maken wij
in eerste instantie geen scheiding<br />
tussen werk en privé, het werken<br />
met familieachtergronden en organisaties.<br />
Scharmer noemt dit het<br />
verkennen van het ‘inner’ vertrekpunt<br />
van de vraagsteller. Niet dat<br />
elk vraagstuk op familiesysteem-niveau<br />
moet worden ‘opgelost,’ maar<br />
omdat elke vraag ook een parallelproces<br />
weerspiegelt van de eigen<br />
leefwereld. Vanzelfsprekend zijn<br />
een veilige leergroep en een helder<br />
contract voorwaarden om zo te<br />
mogen werken. Het tekstkader geeft<br />
een voorbeeld van de verbinding<br />
tussen familie- en werksysteem.<br />
Een teamleider stoort zich aan het<br />
zeuren en klagen van zijn mensen.<br />
In een korte opstelling werd hij geconfronteerd<br />
met zijn familie van<br />
herkomst. Daar was veel gezeur<br />
en geklaag. Vooral vader was<br />
boos over het gezeur van moeder.<br />
Tijdens de opstelling schildert de<br />
deelnemer hoe hij als klein jongetje<br />
achter in de auto zat, terwijl<br />
zijn ouders voorin streden. Als hij<br />
iets wilde inbrengen werd het als<br />
‘zeuren’ af gedaan. De opstelling<br />
zuiverde het beeld van de inbrenger<br />
en hij kon weer met zachte<br />
ogen naar zijn eigen team kijken.<br />
De vraag was nu veranderd in<br />
‘Waar staat het zeuren en klagen<br />
in deze afdeling voor?’ ‘Wat wil<br />
hier worden gezegd?’<br />
Als begeleider ben ik nog steeds<br />
verrast hoe vaak dynamieken uit<br />
het ouderlijke huis op de werkplek<br />
worden herhaald. Het is alsof<br />
het groepsgeweten van individuen<br />
ervoor zorgt dat wij in eerste instantie<br />
de voor ons vertrouwde<br />
plekjes in de organisatie opzoeken.<br />
Anderzijds lijkt een organisatie<br />
aan nieuwe medewerkers juist die<br />
plekken aan te bieden waarin het familiescript<br />
kan worden geleefd 3 . Als<br />
aangeboden en vertrouwde plekken<br />
versmelten worden verstrikkingen<br />
herbevestigd. Het is de kunst om<br />
gezien ‘het eigen lot’ en dat wat<br />
men in de organisatie aantreft zelf<br />
een passende stap te nemen: ’Wat<br />
is mijn antwoord op het lot? Het<br />
verkennen van deze vraag leidt de<br />
inbrenger tot een nieuwe, meer<br />
dienende positie in het systeem<br />
van de organisatie. Opstellingen in<br />
verschillende vormen helpen bij<br />
deze verkenning. Het tekstkader<br />
hieronder geeft een voorbeeld van<br />
het verkennen van aangeboden, vertrouwde<br />
en dienende plek tijdens<br />
een vonkenbijeenkomst.<br />
Een deelnemer van een Vonkengroep<br />
is niet tevreden met de invulling<br />
van zijn baan. Naast zijn<br />
deelname aan de Vonkengroep<br />
begeleidt hij samen met mij adviestrajecten.<br />
Bovendien is hij<br />
ook docent aan het instituut. Het<br />
combineren van deze rollen is<br />
in de praktijk lastig. Tijdens de<br />
Vonkenbijeenkomsten botst hij<br />
verschillende keren met mij over<br />
zijn rol in de groep: ‘Ik ben geen<br />
gewone deelnemer’ lijkt hij in iets<br />
andere woorden te zeggen. Als ik<br />
hem hierop aanspreek wordt hij<br />
kwaad: ‘Jij staat niet achter mij’<br />
is het verwijt. Als begeleider onderzoek<br />
ik eerst mijn eigen rol.<br />
In hoeverre heb ik zijn plek in de<br />
groep helder ingekaderd? Hoe ken<br />
ik thema’s als afbakenen en aannemen?<br />
In mijn familiesysteem<br />
stond ik vaak tussen vader en<br />
moeder in. In zijn familiesysteem<br />
mocht hij niet gewoon kind zijn.<br />
Hij kreeg geen plek en werd niet<br />
op zijn plek gezet. Naar de organisatie<br />
toe is hij eisend. Van<br />
binnen buig ik voor zijn lot en dat<br />
van mij. Ik neem mijn eigen plek<br />
in. Vanuit hier kan ik dienstbaar<br />
zijn aan hem en aan deze groep.<br />
Wij grenzen af: ik begeleid deze<br />
groep, jij bent hier lid. Gezamenlijk<br />
verkennen wij het innemen<br />
van een ‘dienstbare plek’ van<br />
hem in het instituut. Van binnen<br />
knipoog ik naar mijn Papa.<br />
Er ontstaan tijdens dit proces als<br />
vanzelf persoonlijke en collectieve<br />
‘kleine’ voornemens en acties in<br />
de groep. Men inspireert elkaar. Zo<br />
besloot een invloedrijke, maar als<br />
- 19 -<br />
dwars gelabelde, docent met een<br />
tafelopstelling zijn verhouding met<br />
de directie te onderzoeken. De man<br />
was lid van het managementteam<br />
geweest en gedurende een reorganisatie<br />
uit deze rol gestapt. Hij was in<br />
de veronderstelling nu een ‘gewone<br />
docent’ te zijn. Tijdens de opstelling<br />
drong het besef tot hem door dat<br />
een verandering op papier niet betekent<br />
dat de rest van de organisatie<br />
deze verandering ook als zodanig<br />
ervaart. In de ogen van enkelen<br />
werd hij gezien als een ‘bron van<br />
weerstand.’ Hij had nog steeds veel<br />
gezag bij enkele oudgedienden en<br />
de oudgedienden zagen in hem de<br />
vertegenwoordiging van ‘oude’ vergeten<br />
waarden. De docent besloot<br />
door onderzoekende gesprekken<br />
met het MT en zijn collega’s zijn<br />
eigen rol bewuster te kiezen.<br />
Wij wisselen van de linker- naar de<br />
rechterkant van de U door onderliggende<br />
organisatiethema’s te benoemen:<br />
‘Waar draait het in dit systeem<br />
om? Vervolgens ondersteunen wij<br />
de groep bij het ontwikkelen en uitvoeren<br />
van gepaste interventies, een<br />
en ander natuurlijk in overeenstemming<br />
en samenspraak met de relevante<br />
personen in de organisatie. De<br />
net genoemde docent bijvoorbeeld<br />
organiseerde op een studiedag voor<br />
alle medewerkers een dialoog over<br />
het ‘brandende’ thema: het onderling<br />
afstemmen van afstudeerstages<br />
tussen de afdelingen.<br />
Tot slot<br />
Binnen deze lerarenopleiding<br />
hebben we nu zes innovatiegroepen<br />
begeleid. De ‘Vonken’ lijken over te<br />
slaan en de ‘Vonkengroepjes’ zijn<br />
een begrip geworden. Dit is ook<br />
omdat de succesverhalen zich door<br />
mond op mond reclame vanzelf<br />
voortplanten. Deelname is vrijwillig<br />
en wordt door de directie actief ondersteund.<br />
Een deelnemer schreef<br />
na het afronden van een vonkengroep:<br />
‘Ik ben met het Vonkenproject<br />
gestart omdat ik innovatie en<br />
organisatieverandering interessant<br />
vind. In het begin vond ik het te
persoonlijk, maar later ontdekte ik<br />
dat je in je werk, maar ook thuis,<br />
denkt en handelt vanuit patronen<br />
die je normaal zelf niet herkent en<br />
dat dit herkennen vaak het startpunt<br />
is voor een grotere beweging.’<br />
Dat is volgens mij ook wat Martin<br />
Buber bedoelt met: ‘Je moet met<br />
jezelf beginnen maar niet bij jezelf<br />
eindigen.’<br />
Noten:<br />
1 Geïnspireerd door de titel van het boek van Wibe Veenbaas en zijn verwijzing<br />
naar het verhaal over ‘Vonken’ van Martin Buber<br />
2 In de woorden van Matthias Varga van Kibéd zou men dit sensitief en<br />
radicaal innoveren kunnen noemen. Sensitief, omdat er niet tegen maar in<br />
verbinding met een bestaand systeem wordt gehandeld. Radicaal, omdat bestaande<br />
denk- en handelingspatronen – of als u wilt het groepsgeweten – aan<br />
het licht komen en daardoor nieuwe bewegingen mogelijk worden.<br />
3 Morten Hjort van Phoenix Opleidingen noemde in zijn trainingen deze<br />
drie plekken bijvoorbeeld de aangeboden, de magische en de dienende plek.<br />
Shapiro noemt dit proces to be ‘lost in familiar places.’<br />
Systemisch coachen<br />
Met systemische vragen wordt een vergelijkbaar proces op gang<br />
gebracht bij de cliënt als met een opstelling.<br />
Bibi Schreuder<br />
Oefening systemisch coachen<br />
Ga als begeleider in het Lege Midden,<br />
verbonden met je eigen achtergrond,<br />
open voor dat wat er is<br />
en dat wat komt.<br />
Tune in op de cliënt, zijn vraag;<br />
voorbij oordelen.<br />
Luister naar de vraag, zin voor zin,<br />
en open je voor alle genoemde en<br />
óók nog mogelijke systemen.<br />
Scan de systemen, en leg de drie<br />
principes er in gedachten over<br />
heen:<br />
Hoe is het met het erbij horen?<br />
Misschien komen dan vragen bij<br />
je op zoals: Wie of wat wordt niet<br />
genoemd of gezien? Is er mogelijk<br />
iemand buitengesloten geraakt?<br />
Ontbreekt er nog iemand? Of je<br />
vraagt: Is er misschien een doel,<br />
of ideaal verloren gegaan? of: Wie<br />
eer je hiermee?<br />
Hoe is het met de ordening? Misschien<br />
komen dan vragen bij je<br />
op zoals: Zou het kunnen zijn dat<br />
je je groter of beter voelt dan je directeur?<br />
Als je je de klas voorstelt,<br />
waar is jouw positie dan?<br />
Hoe is het met de balans in nemen<br />
en geven? Misschien dienen zich<br />
dan vragen aan zoals: Ben je erg<br />
goed in geven? Kun je ook nemen?<br />
Voor wie werk je zo hard? Wat<br />
doet jouw ziekte eigenlijk voor het<br />
systeem?<br />
Beleefdheid, nieuwsgierigheid,<br />
vra- gen naar gevoel kun je achterwege<br />
laten. Luister in stilte... en<br />
alleen als een vraag zich opdringt,<br />
stel je die. Helaas, de coach hoeft<br />
niet veel te doen, en is meer stil<br />
dan aan het woord.<br />
Al vragend kun je de cliënt laten<br />
verkennen wat resoneert, waar<br />
misschien een context overlap is<br />
(dat iets ouds uit het eigen familiesysteem<br />
samengesmolten is met<br />
iets in de huidige werksituatie)<br />
Dan kun je daarna verkennen of je<br />
onderscheid tussen die twee contexten<br />
kunt maken.<br />
Je doet voorstellen, beginnend<br />
met: Wat als? (Wat, als je je omdraait,<br />
en je de directeur achter je<br />
weet? Wat, als je achter de kinderen<br />
hun ouders ziet? En wat, als ook<br />
jouw ouders achter jou staan? )<br />
Steeds met geruime tijd en stilte<br />
tussen de vragen, zodat de cliënt<br />
de beelden toe kan laten.<br />
Je neemt waar welke veranderingen<br />
je aan de cliënt ervaart en<br />
- 20 -<br />
volgt dat proces. Je stopt als een<br />
eerste beweging zich doorzet, in<br />
overleg met de cliënt. Bijvoorbeeld<br />
met: Ik merk dat je diep uit ademt<br />
en dat je knikt; betekent het dat dit<br />
nu zo genoeg is?<br />
Rond af met de cliënt, op een<br />
manier zodat jullie allebei weer<br />
vrij zijn en het proces bij de<br />
client door kan blijven gaan. Dus<br />
weersta, en ‘verduur’ als begeleider<br />
je nieuwsgierigheid, je verbazing<br />
(over dat het zo simpel is of zo snel<br />
ging) en je zorgen of het wel goed<br />
komt! Houd je leiderschap en zeg:<br />
OK,dat was het!<br />
Als intervisie:<br />
We zitten in een kring met 14 docenten<br />
op een terugkomdag van de<br />
training systemisch onderwijs. Een<br />
docente wil haar vraag inbrengen.<br />
Iemand gaat naast haar zitten, en<br />
stelt voor dat de docente wel in de<br />
kring blijft zitten maar haar stoel<br />
omdraait, zodat ze met haar rug naar<br />
het midden zit. Ze is opgelucht. ‘Dat<br />
voelt veiliger,’ zegt ze. Degene naast<br />
haar vraagt de stilte toe te laten tot<br />
ze de essentie van haar vraag heeft.<br />
We luisteren naar haar vraag en die<br />
deint een tijdje in de stilte rond. Bij<br />
iemand komt een vraag op: ‘Wie<br />
ben je trouw, als je oordelen hebt
over de jongen?’ De docente glimlacht<br />
en zegt: ‘Mijn moeder.’ Ook dit<br />
antwoord deint een tijdje in stilte<br />
rond. Tot een volgende vraag zich<br />
aandient bij een andere collega:<br />
‘Hoe zou het zijn als je de vader van<br />
deze jongen achter hem ziet?’ En na<br />
een tijdje voegt een andere collega<br />
toe: ‘En je eigen vader achter jou,<br />
naast je moeder?’<br />
Het is een proces waarin we ons<br />
alle 14 laten meedeinen op het hele<br />
stille, trage ritme van vragen en antwoorden,<br />
als minimale ondertiteling<br />
van stille beelden die voor ons<br />
gezamenlijk lijken op te doemen.<br />
Beelden die de vragen laten komen<br />
en die de docente de mogelijkheid<br />
geven zich te begeven naar verschillende<br />
gezichtspunten.<br />
Misschien dat het niet in oogcontact<br />
kunnen zijn met de vraaginbrenger,<br />
ons laat overschakelen op zeer fijngevoelige<br />
waarnemingskanalen.<br />
De ziel van de relatie<br />
Jan Jacob Stam<br />
Al jaren lang puzzelt me iets in wat<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> zegt over relaties, namelijk<br />
dat een nieuwe relatie voorrang<br />
heeft boven de oude. Maar wat<br />
eerder is heeft toch voorrang over<br />
wat later komt? Het gedonder begint<br />
al als je een genogram tekent: waar<br />
teken je de oude en waar de nieuwe<br />
relatie: altijd geharrewar, altijd<br />
vragen hierover. Natuurlijk geeft<br />
het zeer veel rust wanneer de vorige<br />
relatie geacht wordt, vóór de nieuwe<br />
relatie. Maar dat die nieuwe relatie<br />
voorrang heeft bleef wringen. Ook<br />
wat Matthias Varga von Kibéd daarover<br />
zegt, over nieuwe systemen,<br />
blijft voor mij verwarrend. Ik krijg<br />
het gewoon niet bij elkaar, noch<br />
mentaal, noch in de ziel, noch in opstellingen.<br />
Totdat we argeloos een experiment<br />
deden, of beter gezegd: er kwam<br />
iets op in een setting waarin nieuwe<br />
inzichten welkom waren. Opeens<br />
kwam uit mijn mond het voorstel<br />
om ‘de ziel van de relatie’ op te<br />
stellen. Dat resoneerde bij alle aanwezigen!<br />
We deden er meerdere opstellingen<br />
mee. En wat we tot nu toe<br />
zagen gaat in de richting van: de ziel<br />
van een relatie stijgt uit boven de<br />
twee delen van het stel of echtpaar.<br />
De ziel is meer, anders dan de som<br />
der delen en heeft een eigen kracht<br />
en beweging. Soms kan er weinig<br />
liefde zijn of zijn er veel conflicten<br />
tussen de partners, maar is de ziel<br />
van de relatie sterk. Soms ook is er<br />
wel veel liefde maar is de ziel van de<br />
relatie klein en lijkt weinig toekomst<br />
te hebben. In <strong>Nederland</strong>, maar ook<br />
in Rusland hebben we verkenningen<br />
gedaan waarbij echtparen de<br />
ziel van hun relatie opstelden en dat<br />
leidde tot vele, ontroerende, maar<br />
soms ook pijnlijke inzichten.<br />
Meteen ook, wanneer we bijvoorbeeld<br />
de ziel van de huidige<br />
relatie opstellen en de ziel van de<br />
vorige relatie, zijn we voorbij het<br />
veld van ordening. Er is helemaal<br />
geen kwestie meer van ‘Welke ziel<br />
of welke relatie heeft voorrang?.’<br />
Deze vraag is gewoon verdampt.<br />
Wel komen vragen op als: ‘Hoeveel<br />
ziel van de vorige relatie waart nog<br />
rond?’ ‘Hoeveel afscheid is er te<br />
nemen, niet alleen van de vorige<br />
partner, maar ook van de ziel van<br />
de vorige relatie?’ En dat lijkt vaak<br />
om twee verschillende vormen van<br />
achting en afscheid te vragen.<br />
Dit zijn een paar voorlopige waarnemingen<br />
en bevindingen en ach, het<br />
is eenvoudig om in een passende<br />
setting een kleine, maar mogelijk<br />
diepgaande en betekenisvolle opstelling<br />
te doen: jij, ik en de ziel van<br />
onze relatie…. Naar mijn gevoel past<br />
het wel dat daar een begeleider bij<br />
is om een holding space te maken,<br />
- 21 -<br />
bij voorbeeld de holding space voor<br />
de beweging van de geest: in welke<br />
grotere beweging zijn jij, ik en de<br />
ziel van onze relatie opgenomen?<br />
Voorbij onze individuele wensen,<br />
voorbij de dynamieken in onze families<br />
van herkomst.<br />
De grote opluchting voor velen die<br />
hiermee een persoonlijke evaring<br />
opdeden was dat we voorbij het veld<br />
van ‘ordeningen’ kwamen. Maar het<br />
was soms ook pijnlijk om te zien<br />
dat ondanks liefde, een ziel van de<br />
relatie weinig kracht leek te hebben.
Rijk<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
Rijk wil zeggen: ‘veel’; veel van<br />
datgene wat ik voor mijn leven<br />
nodig heb en veel van datgene<br />
waarmee ik velen ten dienste kan<br />
staan. Rijk betekent ook: mij ontbreekt<br />
het aan niets.<br />
Als je meer hebt dan datgene, wat<br />
nodig is voor een vervuld leven, heb<br />
je dan meer of minder? Waar gaat<br />
de aandacht dan naartoe? Richt die<br />
zich op datgene, wat je nodig hebt of<br />
op datgene, wat je niet nodig hebt?<br />
Word je rijker door meer? Of word<br />
je daardoor armer?<br />
Rijk worden we vooral door datgene,<br />
waarmee we in leven kunnen<br />
blijven en waarmee we het leven<br />
van anderen dienen. Deze rijkdom<br />
maakt gelukkig, want die brengt ons<br />
steeds weer iets nieuws, dat verder<br />
gaat en ons verder brengt. Deze<br />
rijkdom beloont ons voortdurend<br />
met iets, dat ons en dat anderen<br />
dient. Het maakt ons en anderen<br />
gelukkig.<br />
Om deze rijkdom hoeven we ons<br />
vooral geen zorgen te maken, over<br />
hoe we haar kunnen hamsteren en<br />
kunnen vasthouden. Het beweegt<br />
vanuit zichzelf en wordt meer,<br />
naarmate het ons en anderen meer<br />
dient. Het wordt ook van niemand<br />
afgepakt. Integendeel, het schenkt<br />
aan velen en maakt daarmee velen<br />
gelukkig.<br />
Er is nog een andere rijkdom, die<br />
nooit minder wordt, maar altijd<br />
meer, zonder dat we haar hoeven<br />
te verdienen. Dat is de rijkdom aan<br />
ervaring, vooral de rijkdom aan ervaring<br />
in liefde, de rijkdom van het<br />
leven, de rijkdom van het dienen,<br />
de rijkdom aan nieuwe inzichten en<br />
het rijkere weten en kunnen. Vooral<br />
door deze rijkdom wordt ons leven<br />
en ons geluk rijk.<br />
We worden ook door andere mensen<br />
rijk bedeeld, door hun liefde, hun<br />
hulp, hun bijstand, voor hun samenmet-ons-zijn,<br />
voor hun hun-levenmet-ons-delen<br />
en voor ons ons-leven-met-hen-delen.<br />
Het met andere<br />
mensen samen zijn is onze grootste<br />
rijkdom. Niets anders kan daarvoor<br />
in de plaats komen. Op deze manier<br />
worden we voortdurend rijk door<br />
dat, wat we hebben te achten en te<br />
nemen; met liefde te nemen.<br />
Anderzijds worden we ook rijk<br />
door het laten. Bijvoorbeeld door<br />
het overtollige los te laten - vooral<br />
datgene, wat al voorbij is - zodat we<br />
ons daar niet langer aan hechten.<br />
Hier worden we rijk door minder,<br />
terwijl we open zijn voor meer van<br />
het nieuwe. Op deze manier worden<br />
we ook rijk door het afscheid, vooropgesteld,<br />
dat we voorbij het afscheid<br />
gericht blijven op datgene,<br />
wat daarna op ons wacht. Bijvoorbeeld,<br />
wanneer we sterven.<br />
Laten we dan alles los? Of nemen<br />
we iets mee? Duurt rijkdom langer<br />
dan ons leven? Bijvoorbeeld de innerlijke<br />
rijkdom en de rijkdom die<br />
het leven van anderen dient? Misschien<br />
nemen we die rijkdom mee,<br />
want vele doden delen met ons de<br />
rijkdom van hun leven, ook na hun<br />
dood.<br />
Maakt dat voor ons een verschil?<br />
Als we hier een rijk leven leiden,<br />
hebben we alle rijkdom ook nu.<br />
Uit het meest recente boek van <strong>Bert</strong><br />
<strong>Hellinger</strong>:<br />
Worte die wirken<br />
<strong>Hellinger</strong> Publications/Kösel<br />
2 banden, samen 1000 blz,<br />
oktober 2009<br />
- 22 -
Over <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
Jan Jacob Stam<br />
Ik ken <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> nu zo’n veertien<br />
jaar, nou ja kennen, hoe kun je<br />
een mens kennen? Sinds die tijd heb<br />
ik denk ik zo’n 30 workshops van<br />
hem bijgewoond, sommigen beter,<br />
sommigen minder, maar altijd weer<br />
een verrijkende ervaring. Er is ook<br />
veel veranderd in die tijd, bij hem,<br />
in de ontwikkelingen van systemisch<br />
werk en ook bij mij. <strong>Bert</strong> kan<br />
daarin ook extreem zijn. Zo kan hij<br />
zeggen dat hij boeken die hij indertijd<br />
schreef nu niet meer geschreven<br />
zou (willen) hebben.<br />
In het begin waren de opstellingen<br />
goed te volgen en lekker overzichtelijk,<br />
met een cliënt, een vader en<br />
een moeder en een grootvader die<br />
iets ernstigs was overkomen of had<br />
gedaan in de oorlog. Ordeningen<br />
waren helder en <strong>Bert</strong> kon daarin wel<br />
dwingend zijn als leider van een opstelling.<br />
Nu denken we niet meer in termen<br />
van ‘leiden’ van een opstelling. Het<br />
is zelfs onmogelijk, hooguit kan<br />
iemand begeleiden of gastvrouw/<br />
-heer zijn. <strong>Bert</strong> werkt nu vooral<br />
vanuit een geweten dat hij ‘geest’<br />
noemt, een soort scheppende kracht<br />
die alles en iedereen in de wereld<br />
in gelijke mate is toegewend en<br />
beweegt. Hij creëert vooral de condities<br />
waarin, in een opstelling,<br />
die bewegingen van de geest naar<br />
voren kunnen komen. Per opstelling<br />
is er vaak maar één interventie:<br />
een persoon toevoegen, iemand<br />
naar iemand anders laten kijken,<br />
het inzetten van een beweging. Indrukwekkend,<br />
soms ook moeilijker<br />
te begrijpen, meestal betekenisvol<br />
voor cliënt en toeschouwers.<br />
En zo nu en dan heb ik het gevoel<br />
dat <strong>Bert</strong> de plank mis slaat. Vaak in<br />
pauzes en na afloop ga ik even naar<br />
hem toe, we wisselen wat uit over<br />
opstellingen die we gezien hebben,<br />
over de vertaling van boeken of<br />
over nieuwe inzichten die we in <strong>Nederland</strong><br />
hebben opgedaan. In dat<br />
laatste is hij altijd geïnteresseerd. Ik<br />
herinner me dat ik hem vertelde dat<br />
we zo nu en dan een representant<br />
voor de begeleider bij een opstelling<br />
zetten, vooral als de opstelling vast<br />
loopt, en <strong>Bert</strong> meteen zei: ‘Oh, dát<br />
is een goed idee, ik ga het meteen<br />
uitproberen.’<br />
Er zijn ook momenten dat ik ‘nee’<br />
gezegd heb tegen <strong>Bert</strong>, bijvoorbeeld<br />
toen hij me vroeg om mee te doen<br />
om opstellingen binnen een universiteit<br />
te brengen. Op zich wil<br />
ik dat wel, maar dan alleen in het<br />
al bestaande Europese bachelormaster<br />
systeem, en niet in een niet<br />
staats-erkende universiteit zoals hij<br />
beoogde. Maar lastiger vond ik dat<br />
in zijn ideeën ook opeens een centralistische<br />
tendens verscholen zat,<br />
zich onder andere uitend in licenties<br />
enzo.<br />
Als er iéts is, dat mij zeer na aan het<br />
hart ligt, dan is dat de open fenomenologische<br />
houding van dit werk<br />
én de boodschap die <strong>Bert</strong> altijd uitdraagt:<br />
Opstellingen werk is open<br />
source: ‘Je kunt de inzichten die<br />
ik verwoord gebruiken, ze toetsen,<br />
er de jouwe aan toevoegen en dan<br />
verder leiden naar anderen.’<br />
Ik heb hem toen een brief geschreven<br />
waarom ik niet mee kon doen<br />
in zijn project en wat mijn bezwaren<br />
waren tegen een centralistische<br />
beweging. Dat was natuurlijk spannend<br />
en maanden lang had ik een<br />
knoop in mijn maag. In het contact<br />
dat we daarna hadden werd het mij<br />
duidelijk dat hij mijn punt had begrepen<br />
en voor zover ik kon zien,<br />
- 23 -<br />
ook had genomen.<br />
Met andere woorden: als er dingen<br />
gebeuren, binnen mijn invloedssfeer,<br />
die ik als niet passend beschouw,<br />
dan probeer ik daarover<br />
met hem in contact te komen. Soms<br />
oog in oog, ook een keer oog in rug,<br />
toen we zichtbaar wegliepen omdat<br />
het ons nu over een grens ging. Overigens<br />
was dat meer om iets wat zijn<br />
vrouw deed, maar <strong>Bert</strong> was daar wel<br />
bij.<br />
<strong>Bert</strong> is nu 84 jaar, zijn vermogen om<br />
te zien wat er in een systeem speelt<br />
is fenomenaal en hij is onverminderd<br />
een voortdurende bron van<br />
nieuwe inzichten.<br />
<strong>Bert</strong> gaat tot het uiterste in zijn<br />
waarnemingen, en neemt de volle<br />
consequenties daarvan. Voorbij<br />
goed en kwaad, voorbij morele<br />
oordelen. Dat vraagt ook het uiterste<br />
van ons. Afgestemd zijn op de<br />
inzichten die door en via <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
zich tonen, vergt van ons dat<br />
we taboes onder ogen zien, wonden<br />
in de samenleving in de ogen kijken<br />
en bewegingen van daderschap en<br />
slachtofferschap erkennen, zonder<br />
ingrijpen, zonder vrees, met alle<br />
consequenties van dien.<br />
Vorige week ploften de twee delen<br />
van zijn laatste boek op onze<br />
deurmat. Weer zo veel inspiratie en<br />
stof tot nadenken, en ook weer veel<br />
nieuws! Met een eenvoudig, kort<br />
briefje dat neerkomt op: ‘Beste Bibi<br />
en Jan Jacob, hier komt mijn nieuwe<br />
boek, als teken van verbondenheid.<br />
Met hartelijke groeten, <strong>Bert</strong>.’Zonder<br />
enige claim of grootheidswaanzin,<br />
integendeel….<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong>, een gewoon mens,<br />
één uit velen.
Sint Petersburg<br />
oktober 2009<br />
Jan Jacob Stam<br />
Na twee seminars in Moskou is het<br />
nu de beurt aan St. Petersburg. Met<br />
de nachttrein rijden we erheen.<br />
Onderweg hoor ik over de rivaliteit<br />
tussen de twee steden. St. Petersburg<br />
(Leningrad) was tot aan<br />
de revolutie in 1917 de hoofdstad,<br />
daarna werd het Moskou. Als we<br />
in de vrieskou ‘s morgens vroeg de<br />
stad inlopen voelt St. Petersburg<br />
lichter aan dan het vaak wat zwaar<br />
op de hand zijnde Moskou. Mensen<br />
kijken hier opener de wereld in,<br />
hun pas is net wat veerkrachtiger.<br />
De stad is ook cultureler, bijna intellectueler<br />
dan Moskou. Bij mijn<br />
gastvrouw en –heer spreek ik mijn<br />
twijfel uit of het verstandig is om<br />
mij, een buitenlander, uit te nodigen<br />
voor het eerste blok in de eerste opleiding<br />
familieopstellingen hier.<br />
‘Beter een buitenlander dan iemand<br />
uit Moskou,’ is het antwoord.<br />
Op het plein voor de Hermitage, het<br />
winterpaleis van de laatste tsaren,<br />
schildert Anna, de tolk tijdens het<br />
seminar, hoe in 1917 de revolutionairen<br />
de hoek om kwamen rennen,<br />
het paleis bestormden en tegelijkertijd<br />
roofden wat er te roven viel.<br />
Over de vraag: ‘Was het meer een<br />
oproer of een revolutie?’ moet ze<br />
een tijdje nadenken. De plek waar<br />
de ‘goede’ tsaar Alexander werd vermoord<br />
en de ’Kerk van het verspilde<br />
bloed’, die daar gebouwd is, maken<br />
grote indruk.<br />
De opstellingen zijn diepgaand.<br />
Meerdere mensen willen opstellingen<br />
doen zonder woorden, zonder<br />
te hoeven zeggen wat er speelt. Dat<br />
vraagt wel wat van mij als begeleider,<br />
maar het voelt als belangrijk.<br />
In de tweede wereldoorlog hebben<br />
mensen in Leningrad kinderen<br />
gegeten vanwege de honger. De<br />
stad was belegerd. Omdat mensen<br />
de bezetter zelf niet gezien hebben<br />
was de vijand meer een spook dan<br />
een mens met een gezicht. Moeders<br />
moesten beslissen welke van hun<br />
kinderen bleven leven en welke<br />
niet. De schaamte hierover leidde<br />
tot vele taboes. Vandaar de oorverdovend<br />
stille opstellingen……<br />
In de auto worden we door de<br />
politie aangehouden: de chauffeur<br />
heeft met twee wielen een doorgetrokken<br />
lijn op het asfalt overschreden.<br />
Boete 500 roebel en een boel<br />
papierwerk. De chauffeur vraagt:<br />
‘Wat denkt u van 300?’ Onder tafel<br />
wordt 300 roebel afgerekend, geen<br />
papierwerk. Voor het rijden over<br />
een verdrijvingsvlak: ½ jaar rijbewijs<br />
kwijt of €3000 (ja echt, euro’s!)<br />
afrekenen onder tafel. Hetzelfde<br />
geldt voor de minst meetbare hoeveelheid<br />
alcohol. Omdat de blaasapparaten<br />
instelbaar zijn neemt geen<br />
enkele chauffeur het risico wat dan<br />
ook te drinken voor het rijden.<br />
St. Petersburg is nog steeds een<br />
hoofdstad, namelijk die met de<br />
meeste moorden per jaar, zonder<br />
dat dat een duidelijk aanwijsbare<br />
oorzaak heeft. Welke dynamiek<br />
steekt hier achter? Welk patroon<br />
wordt hier herhaald?<br />
- 24 -<br />
Meerdere moeders maken zich<br />
zorgen over hun adolescente kinderen,<br />
die volgens hen onbereikbaar<br />
zijn of het verkeerde pad op gaan.<br />
Deze vraag ontwikkelt zich tot een<br />
‘zwermopstelling’: Vijf jongens, vijf<br />
meisjes, acht moeders en drie vaders<br />
volgen de beweging waarin ze zich<br />
opgenomen voelen. De adolescenten<br />
hebben de neiging weg te gaan,<br />
elkaar op te zoeken en een paar<br />
gaan naar hun vader. Pijnlijk is dat<br />
velen zeggen dat hun moeder er niet<br />
voor hen is, terwijl juist de moeders<br />
zich zorgen maken. Pas wanneer na<br />
lange tijd de moeders hun mannen<br />
in de ogen kunnen kijken, worden<br />
de adolescenten rustiger en vinden<br />
een plek. Voor veel vrouwen in de<br />
zaal is dit een eye-opener. Vanwege<br />
de oorlogen in Rusland zijn er veel<br />
mannen verdwenen met als gevolg<br />
generaties moederszonen. Voor<br />
sterke vrouwen is het niet altijd gemakkelijk<br />
hun mannen te achten……<br />
Als ik terug ben in <strong>Nederland</strong> ben<br />
ik nog een paar dagen vol van de<br />
ervaringen in Rusland: zo dichtbij<br />
en zo ver weg. Ik merk het ook in<br />
de auto: iedere keer als ik een doorgetrokken<br />
lijn zie op de weg schrikt<br />
er iets in me op: ‘Oeps, niet over die<br />
lijn.’ Zo snel leert het, tien dagen in<br />
een ander veld, een andere cultuur<br />
te zijn.
Mexico<br />
september 2009<br />
Een merkopstelling voor de Technische Universiteit TEC<br />
Jan Jacob Stam<br />
Tijdens een workshop organisatieopstellingen<br />
in Mexico valt ons iets<br />
op: bij acht van de tien opstellingen<br />
met kleine tot zeer grote bedrijven<br />
kan er pas iets wezenlijks in beweging<br />
komen wanneer iets uit de<br />
socio-culturele achtergrond van het<br />
bedrijf in beeld is gekomen. Vaak<br />
gaat het om de maatschappelijke<br />
omstandigheden op het moment<br />
van de oprichting of in de vroege<br />
geschiedenis van de organisatie:<br />
een door de politie doodgeschoten<br />
rebelse student bij de afdeling<br />
maatschappelijke dienstverlening<br />
van een universiteit; een voorouder<br />
die een groot maatschappelijk risico<br />
heeft gelopen bij de oprichting van<br />
een verzekeringsbedrijf; de dood<br />
van een persoon, uit wiens dood<br />
de kunst van het graveren was ontstaan<br />
in een familiebedrijf voor ornamenten<br />
en diploma’s, enzovoorts.<br />
Een van de laatste cliënten in deze<br />
workshop is de Technische Universiteit<br />
Monterey in Mexico. Er is<br />
een collectief van vier opdrachtgevers<br />
voor deze opstelling. Vier programma<br />
managers, van verschillend<br />
niveau en van verschillende campussen.<br />
Er zijn totaal 34 campussen<br />
van deze private universiteit,<br />
één daarvan is tevens de locatie van<br />
deze workshop.<br />
De vier mensen zitten naast me,<br />
maar in overleg wordt Ludivina de<br />
spreekbuis voor de opdracht, omdat<br />
zij de sterkste energie heeft en we<br />
weinig tijd meer hebben. Ludivina<br />
heeft een papier waarop al precies<br />
staat wat ze willen opstellen.<br />
Ik begin met een verhaal dat ik hen<br />
ervan verdenk goed te zijn in het<br />
analyseren. Dat wordt beaamd. Eén<br />
van hen grapt zelfs dat ze de oplossing<br />
al hebben en alleen nog het<br />
probleem zoeken.<br />
En ik vertel dat het mijn uitdaging<br />
is om hun loyaliteit aan het analyseren<br />
te respecteren én ook hen uit te<br />
nodigen om op de systemische laag<br />
te komen.<br />
Hun vraag: We verliezen marktaandeel,<br />
hoe kunnen we de merknaam<br />
‘TEC’ versterken?<br />
Ik stel eerst een test voor: ‘Kies vier<br />
representanten voor de concurrerende<br />
universiteiten. Kijk hen aan<br />
totdat je ten volle beseft dat zij er<br />
ook zijn, precies zoals ze zijn.’<br />
Dan volgt de eigenlijke opstelling:<br />
Eerst wordt de merknaam opgesteld.<br />
Die voelt zich sterk, groot en<br />
beter dan de rest van de wereld.<br />
Dan vraag ik ieder van de vier programma-managers<br />
om elk uit de<br />
toeschouwers twee ‘gewone mensen<br />
uit de Mexicaanse maatschappij’<br />
uit te nodigen. De acht representanten<br />
stellen we op tegenover de<br />
merknaam. De vier opdrachtgevers<br />
worden geëmotioneerd als ze daar<br />
naar kijken; de merknaam voelt<br />
zich heel snel kleiner worden.<br />
Dan stellen we vier studenten op<br />
(elk gekozen door een programmamanager)<br />
en daarna vier docenten.<br />
We laten enige tijd de representanten<br />
aan hun bewegingen over.<br />
Vervolgens vragen we de vier opdrachtgevers<br />
om zelf hun plek in dit<br />
systeem te zoeken. Eén van hen gaat<br />
tussen de docenten staan, twee gaan<br />
tussen het volk staan, één komt in<br />
de buurt van de studenten terecht<br />
en maakt een soort brug naar de<br />
maatschappij. Allen voelen zich erg<br />
goed op de plek waar ze staan. De<br />
studenten maken een beweging in<br />
- 25 -<br />
de richting van het volk.<br />
Het inzicht voor de vier programmamanagers<br />
is: ‘Als we ieder van<br />
ons, op deze manier, met deze innerlijke<br />
houding en met de flow die<br />
we nu voelen, onze plek innemen<br />
in onze respectievelijke campussen,<br />
dan zijn we een soort ambassadeur<br />
van de merknaam. Zo kunnen we<br />
veel doen vanuit onze eigen positie,<br />
zonder met de directie de strijd te<br />
hoeven aangaan. Zo kan een merknaam<br />
groot en sterk worden.’<br />
Hier sluiten we de opstelling af. Alle<br />
opdrachtgevers zeggen zich (op een<br />
goede manier) overweldigd en blij<br />
verrast te voelen.<br />
Meer en meer stel ik bij opstellingen<br />
waar een maatschappelijke kant aan<br />
zit een opstellingsvorm voor, die ik<br />
voor mezelf voorlopig ‘zwermopstelling’<br />
noem. Daarbij zijn er vijf,<br />
of acht, of tien representanten voor<br />
een maatschappelijke groep. Er zijn<br />
vrijwel geen interventies. We kijken<br />
hoe de representanten worden opgenomen<br />
in een beweging. Soms is<br />
er één zin of een woord dat helder<br />
maakt wat er speelt.
Opleidingen bij het<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong><br />
Bij het <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong> gaan opleidingen, nieuwe ontwikkelingen, verdieping, exploratie van toepassingsmogelijkheden<br />
en uitwisseling hand in hand. Opleidingen vormen een enorm goede basis om je het gedachtegoed<br />
van systemisch werk en de daarbij behorende methodes, zoals opstellingen eigen te maken. Daarnaast<br />
ondersteunen opleidingen dikwijls de deelnemers in hun persoonlijke proces van groei en ontwikkeling.<br />
Het systemisch werk ontwikkelt zich nog steeds in hoog tempo en wordt steeds breder toegankelijk. Vervolgopleidingen<br />
zijn goede manieren om in contact te blijven met de verdiepingen, verbredingen en nieuwe inzichten<br />
in binnen- en buitenland die zich voortdurend aandienen. Voor mensen die langer geleden een (basis-) opleiding<br />
hebben gevolgd biedt een vervolgopleiding een goede ‘update.’ Zie ook ‘Workshops uitgelicht’blz. 30 t/m 33.<br />
Nieuw:<br />
Korte opleiding Systemisch<br />
Coachen<br />
In twee dagen oefenen we in theorie<br />
en praktijk intensief het proces van<br />
systemisch coachen, waarbij zich bij<br />
de cliënt een vergelijkbaar proces<br />
inzet als bij een opstelling. Het is<br />
wel erg aan te bevelen bekend te<br />
zijn met opstellingen en systemisch<br />
werk, maar niet nodig daar een hele<br />
opleiding in voltooid te hebben.<br />
Nieuw:<br />
Vervolgopleiding ‘Systemisch werk<br />
bij Teamontwikkeling’ door Louise<br />
Arnold Bik en Esther van der Valk.<br />
Nieuw:<br />
Vervolgopleiding Familieopstellingen<br />
en Ritueel. Door Eelco de Geus.<br />
Deze opleiding omvat 6 dagen,<br />
waarin we met elkaar het rituele<br />
aspect van de familieopstelling<br />
nader onderzoeken, de kenmerken<br />
van rituelen leren kennen en verbinden<br />
met het familieopstellingenwerk.<br />
Nieuw:<br />
Vervolgopleiding: ‘Opstellingen<br />
met ziekten en symptomen.’ Door<br />
Stephan Hausner. Een opleiding<br />
van drie blokken van drie dagen<br />
om je het systemisch gedachtegoed<br />
over ziekten en symptomen eigen te<br />
maken en opstellingen rond ziekte<br />
en gezondheid te leren begeleiden.<br />
Nieuw:<br />
Opleiding: ‘System Dynamics in<br />
Organizations International.’ In<br />
<strong>2010</strong> zal de opleiding Systeemdynamiek<br />
in Organisaties op veler<br />
verzoek ook een keer in het Engels<br />
worden gegeven, in drie blokken<br />
van vijf dagen, in <strong>Nederland</strong>. Open<br />
voor <strong>Nederland</strong>se én buitenlandse<br />
deelnemers.<br />
De ‘Basisopleiding Systemisch<br />
Werk met Familieopstellingen’<br />
levert een gedegen opleiding voor<br />
de beginselen van het begeleiden<br />
van Familieopstellingen en de Systemische<br />
houding en waarneming.<br />
De opleiding ‘Systeemdynamiek in<br />
Organisaties’ is een basisopleiding<br />
voor zowel mensen die organisatie<br />
opstellingen willen leren begeleiden<br />
als voor diegenen die het systemisch<br />
gedachtegoed willen gebruiken bij<br />
hun werk met of in organisaties.<br />
De ‘Vervolgopleiding’ is een verdiepingsopleiding<br />
voor zowel mensen<br />
met een achtergrond in familieopstellingen<br />
als in organisatieopstellingen.<br />
Het maakt je sterker en zekerder<br />
in je eigen stijl als opsteller<br />
en geeft daarnaast een state of the<br />
art.<br />
Het ‘Vervolg op het Vervolg’ is<br />
een masterclass voor opstellers<br />
- 26 -<br />
die willen bijtanken, verdiepen en<br />
kennis maken met de meest recente<br />
ontwikkelingen en vormen van opstellingen<br />
en thema’s.<br />
De opleiding ‘Organisatieopstellingen<br />
voor Familieopstellers’ is een<br />
korte opleiding voor familieopstellers<br />
die zich ook willen bekwamen<br />
in Systemisch werk in organisaties<br />
en Organisatieopstellingen.<br />
De opleiding ‘Familieopstellingen<br />
voor organisatieopstellers’ is een<br />
vijfdaagse opleiding voor organisatieopstellers<br />
die willen leren patronen<br />
vanuit een familiesysteem te<br />
herkennen en familieopstellingen<br />
willen kunnen begeleiden.<br />
De ‘Opleiding Systemische Pedagogiek’<br />
voortgekomen uit de Training<br />
Systemisch Onderwijs.<br />
Vernieuwend en intens.<br />
Over al deze opleidingen, de uitgangspunten,<br />
manier van werken<br />
en voorwaarden voor deelname is<br />
uitgebreide informatie te<br />
vinden op de website van het<br />
<strong>Hellinger</strong>instituut.<br />
www.hellingerinstituut.nl
Kalender <strong>2010</strong><br />
Workshops<br />
Workshops Familieopstellingen<br />
€ 235,- incl. koffie/thee en lunches<br />
locatie: de Zeven Linden, Groningen,tenzij anders vermeldt.<br />
Datum<br />
Begeleiders<br />
di 12 en wo 13 januari '10<br />
Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder<br />
ma 15 en di 16 februari '10<br />
Bibi Schreuder<br />
di 16 en wo 17 maart '10<br />
Bibi Schreuder<br />
vr 14 en za 15 mei '10<br />
Elmer Hendrix<br />
za 5 en zo 6 juni '10<br />
Elmer Hendrix<br />
vr 2 en za 3 juli '10<br />
Elmer Hendrix<br />
vr 27 en za 28 augustus '10<br />
Elmer Hendrix<br />
vr 1 en za 2 oktober '10<br />
Elmer Hendrix<br />
ma 22 en di 23 november '10 Bibi Schreuder<br />
Dementieel syndroom en systeemdynamiek<br />
Workshop voor familieleden en verzorgers van mensen met Alzheimer of andere vormen van dementie. Kosten: € 95,-<br />
di 26 januari '10 Bibi Schreuder en Els Stam Locatie: Yoga Centrum Haren<br />
Workshops Organisatieopstellingen<br />
Organisatieopstellingen<br />
di 26 en wo 27 januari '10 Jan Jacob Stam € 245,- Thema: Trauma in organisaties<br />
do 8 en vr 9 april '10 Anton de Kroon € 265,-<br />
Organisatieontwikkeling en Leiderschap vanuit Systemisch Perspectief<br />
do 2 en vr 3 december '10 Jan Jacob Stam € 265,-<br />
Presence Theory U en Opstellingen<br />
ma 12 en di 13 april '10 Anton de Kroon € 265,-<br />
ma 18 en di 19 oktober '10 Anton de Kroon € 265,-<br />
Opstellingen bij inter-/supervisie<br />
Ma 22 en di 23 februari ’10 Anton de Kroon € 265,-<br />
Ma 4 en di 5 oktober ’10 Anton de kroon € 265,-<br />
Organisatieopstellingen voor adviseurs en verandermanagers<br />
Di 18 mei ‘10 Nicole van der Ouw € 130,-<br />
Ma 6 september ‘10 Nicole van der Ouw € 130,-<br />
Loopbaanopstellingen<br />
Vrij 8 oktober’10 Margaret Dalman € 130,-<br />
Miniconferentie Systemische Werkvormen in Organisaties<br />
vr 17 en za 18 september ‘10 € 95,-<br />
- 27 -
Kalender <strong>2010</strong><br />
Workshops Onderwijsopstellingen<br />
Datum: Begeleider: Extra informatie:<br />
Workshops Systemische Pedagogiek: Bibi Schreuder € 375,-<br />
19 januari en 9 maart. locatie: Steenwijk, opgave:<br />
(alleen als geheel te volgen)<br />
www.dekunstvankindercoaching.nl<br />
Workshops Paardencoaching voor opstellers<br />
(Deze dag is bedoeld voor mensen die bij het <strong>Hellinger</strong> instituut een opleiding volgen of gevolgd hebben.)<br />
locatie: Bennekom Ruud Knaapen € 120,-<br />
do 27 mei ‘10<br />
do 2 september ‘10<br />
Opleidingen<br />
Alle opleidingen vinden plaats in de Zeven Linden te Groningen.<br />
Basisopleiding Familieopstellingen<br />
Groep 19 van 21 januari ‘10 tot december ‘10 € 3100,-<br />
Groep 20 start op 30 november ‘10 € 3100,-<br />
Opleiding Systeemdynamiek in Organisaties<br />
SDO 18 International (voertaal engels) € 3100,-<br />
Opleiders o.a. Jan Jacob Stam, Bibi Schreuder, Georg Senoner (Italie), Claude Rosselet (Zwitserland),<br />
Christine Blumenstein-Essen (Oostenrijk)<br />
Blok 1: vr 19 t/m di 23 maart ‘10<br />
Blok 2: vr 25 t/m di 29 juni ‘10<br />
Blok 3: wo 10 t/m ma 15 november ‘10<br />
SDO 19 Start op 18 november ‘10 € 3250,-<br />
Vervolgopleiding Systemisch Werk € 1850,-<br />
Groep 7 19 t/m 20 jan, 30 t/m 31 maart, 8 t/m 9 juni, 24 t/m 26 november '10<br />
Opleiding Systemische Pedagogiek<br />
Opleider Bibi Schreuder, gastdocent Judith Hemming<br />
TSO 4 2009 van 3 oktober 2009 tot april ‘10 € 1150,-<br />
Follow up dag: za 6 november ‘10<br />
TSO 5 ‘10 start 27 november ‘10 € 1250,-<br />
Korte opleidingen<br />
Systemisch Coachen<br />
Opleider Jan Jacob Stam di 9 en wo 10 maart '10 € 345,-<br />
Familieopstellingen voor Organisatieopstellers<br />
Opleider Bibi Schreuder, gastdocent Jan Jacob Stam<br />
FOSDO 3 14-15 december ‘10 € 760,-<br />
en 7, 8, 9 februari 2011<br />
- 28 -
Kalender <strong>2010</strong><br />
Organisatieopstellingen voor familieopstellers<br />
Opleider Jan Jacob Stam<br />
SDOFO 4 28 - 29 januari en 25 - 26 maart ‘10 € 625,-<br />
SDOFO 5 16 - 17 december en 10 - 11 februari 2011 € 700,-<br />
Gastdocenten opleidingen<br />
Deze opleidingen vinden plaats in de Zeven Linden te Groningen<br />
Vervolgopleiding Opstellingen met Ziekte en Symptonen € 1700,-<br />
Opleider Stephan Hausner 8-10 feb, 19-21 apr, 20-22sept. ‘10<br />
Vervolgopleiding Familieopstelling en ritueel € 900,-<br />
Opleider Eelco de Geus 10 -12 mei ‘10, 11 - 13 oktober ‘10<br />
Vervolgopleiding Systemisch werk bij Teamontwikkeling €1075,-<br />
Opleiders Louise Arnold Bik en 17-18 juni en 23- 24 sept. ‘10<br />
Esther van der Valk<br />
Gastdocenten Workshops<br />
Deze workshops vinden plaats in de Zeven Linden te Groningen<br />
Judith Hemming do 4 en vr 5 februari ‘10 Resonans: Het grotere geheel in iedere activiteit € 295,-<br />
(Engels)<br />
Anton de Kroon ma1 en di 2 maart ’10 Resonans: Systemisch interveniëren in € 365,-<br />
en Siebke Kaat<br />
organisaties zonder opstellingen<br />
Eelco de Geus do 6 t/m za 8 mei ‘10 Resonans: Systeemopstelling en Dialoog € 395,-<br />
Matthias Varga von Kibéd wo 21 avond t/m Resonans: De Essentie van Structuuropstellingen € 575,-<br />
en Insa Sparrer vr 23 april ‘10 (Engels)<br />
Guni Baxa en vr 11 t/m zo 13 juni ‘10 Resonans: De kracht van het verschil € 575,-<br />
en Christine Blumenstein-Essen<br />
(Engels)<br />
Wilfried Nelles za 19 en zo 20 juni ‘10 Resonans: Sprituele opstellingen - evolutie van € 295,-<br />
het bewustzijn<br />
Ursula Franke di 7 en wo 8 september ‘10 Resonans: Opstellingen in de verbeelding € 295,-<br />
onderbroken uitreikende beweging (Engels)<br />
Anton de Kroon do 14 en vrij 15 oktober ’10 Resonans: Systemisch interveniëren in € 365,-<br />
en Siebke Kaat<br />
organisaties zonder opstellingen<br />
Jakob Schneider vr 10 t/m zo 12 december ‘10 Resonans: Familieopstellingen, verdieping € 395,-<br />
en kwaliteit (Duits, er zal van en naar het<br />
Duits vertaald worden)<br />
Aanmelden via www.hellingerinstituut.nl<br />
- 29 -
Matthias Varga von Kibéd<br />
Essenties van<br />
Structuuropstellingen.<br />
Matthias Varga von Kibéd is een fenomeen.<br />
Filosoof, Wittgensteinkenner,<br />
spreekt meer dan 15 talen en<br />
ontwikkelde samen met zijn vrouw<br />
Insa Sparrer de Structuuropstellingen,<br />
waarbij gewerkt wordt met de<br />
structuur van een vraagstuk en niet<br />
met de inhoud. Het echtpaar werkt<br />
uiterst liefdevol en precies. Naast<br />
het steeds ontwikkelen van nieuwe<br />
vormen stellen ze zich ook steeds<br />
fundamentelere vragen over het<br />
wezen van opstellingen. Ook al zijn<br />
structuuropstellingen helemaal niet<br />
jouw ding, toch is het bijwonen van<br />
een workshop van Matthias en Insa<br />
enorm inspirerend en verrijkend.<br />
Iedere keer weer merk ik, Jan Jacob,<br />
dat mijn ‘gewone’ opstellingen na<br />
een ontmoeting met hen zich ook<br />
weer verder ontwikkelen.<br />
Het is daarom ook niet precies te<br />
zeggen wat het programma zal<br />
zijn: het zal zeker de ‘State of the<br />
Art’ weerspiegelen, afgestemd op<br />
wensen en ervaringsniveau van de<br />
deelnemers. Overigens werkt Matthias<br />
met gemak op meerdere lagen<br />
tegelijkertijd en is diversiteit in zijn<br />
workshops altijd zeer welkom.<br />
Van de vele flip-overvellen die<br />
Matthias gedurende de workshop<br />
produceert wordt een hand-out<br />
gemaakt die deelnemers later toegezonden<br />
krijgen.<br />
Ter perse gaan van dit <strong>Magazine</strong> is<br />
het nog onzeker of Matthias alleen<br />
komt of met Insa samen.<br />
We beginnen op woensdag 21 april<br />
‘s avonds en werken door op 22 en<br />
23 april.<br />
Eelco de Geus<br />
Vervolgopleiding Familieopstelling<br />
en Ritueel<br />
Rituelen markeren de belangrijke<br />
overgangen in ons persoonlijke<br />
leven, maar ook het leven van gemeenschappen,<br />
organisaties, landen<br />
en culturen, van geboorte tot dood.<br />
Ze berusten op eeuwenoude tradities,<br />
waarin bepaalde principes<br />
zich in de verschillende culturen<br />
en vormen steeds weer herhalen.<br />
Eén daarvan is het werken in de<br />
cirkelvorm, waarin iedereen plaats<br />
heeft, gezien en gehoord wordt, en<br />
op zijn of haar unieke wijze bijdraagt<br />
aan het ritueel. Andere zijn<br />
het gezamenlijke bouwen van de<br />
rituele ruimte, het binnentreden,<br />
de transformatie en het weer terugkeren<br />
uit de rituele ruimte in het<br />
dagelijks bewustzijn. Maar ook het<br />
trance-aspect, zij het met behulp<br />
van muziek, dans, meditatie of door<br />
woorden, speelt een belangrijke rol<br />
in de opbouw en handhaving van<br />
het andere bewustzijn, waar we in<br />
een rituele ruimte in contact mee<br />
komen.<br />
De familieopstelling is in bovengenoemde<br />
zin een moderne vorm<br />
van ritueel. De grote interesse in<br />
familieopstellingen is wellicht<br />
mede verklaarbaar vanuit de grote<br />
natuurlijke behoefte van de mens<br />
aan verbinding en transformatie<br />
door middel van ritueel werk, in<br />
een maatschappij die daar steeds<br />
minder plaats voor lijkt te bieden.<br />
In deze vervolgopleiding van zes<br />
dagen wisselen we theoretische<br />
inputs af met demonstraties, oefeningen<br />
en dialoog, om de aanwezige<br />
kennis en intelligentie van de gehele<br />
groep optimaal te benutten. Doel is<br />
dat je kennis vergaart en voorbeelden<br />
ziet, maar dan vooral ook zelf<br />
op zoek gaat naar datgene wat een<br />
- 30 -<br />
ritueel element aan opstellingenwerk<br />
kan toevoegen en wat bij jou<br />
als opstellingsbegeleider past.<br />
Guni Baxa & Christine Blumenstein-Essen<br />
Thema; De kracht van het<br />
verschil<br />
Veel mensen hebben gevraagd Guni<br />
Baxa en Christine Blumenstein-Essen<br />
een keer samen te ontmoeten<br />
in een workshop. Guni en Christine,<br />
beiden uit Graz, instituut Apsys,<br />
werken regelmatig samen op een<br />
manier die meer geeft dan de som<br />
der delen.<br />
In hun workshop kun je onder<br />
andere zien en ervaren:<br />
hoe twee begeleiders met elkaar<br />
samen een opstelling kunnen<br />
begeleiden, bijvoorbeeld doordat<br />
eerst de een, dan de ander een<br />
interventie doet.<br />
hoe een ‘positie van reflectie’ de<br />
opstelling versterkt<br />
hoe verschillende zienswijzen en<br />
perspectieven kunnen worden<br />
ingesloten in het proces van<br />
opstellen<br />
waneer er ambivalentie is of er<br />
tegengestelde krachten werkzaam<br />
zijn in een systeem kan elk<br />
van de begeleiders een polariteit<br />
representeren, soms zelf daarover<br />
ruziën en daardoor helderheid<br />
in de opstelling bewerken.<br />
Daarnaast zijn Guni en Christine<br />
opstellers van het eerste uur, met<br />
een rijke therapeutische- en advies<br />
achtergrond en veel ervaring met<br />
persoonlijke, organisatie- en maatschappelijke<br />
thema’s. Dus het is ook<br />
een fijne plek en gelegenheid om<br />
een eigen vraag in te brengen.
Esther van der Valk en Louise<br />
Arnold Bik<br />
Vervolgopleiding ‘Systemisch<br />
werk bij teamontwikkeling’<br />
‘Wat is mogelijk in teams?’ is de<br />
veelgestelde vraag na een opleiding<br />
organisatiedynamieken en organisatieopstellingen.<br />
Het systemisch<br />
werk in teams vraagt extra zorg en<br />
specifieke werkvormen. En zo is<br />
deze vervolgopleiding ontwikkeld.<br />
Vanuit de systemische invalshoek<br />
onderzoeken we hoe teams functioneren<br />
(intern en in hun context),<br />
welke systemische interventies mogelijk<br />
zijn, en wat de positie van leidinggevende<br />
of begeleider is en kan<br />
zijn. Aan de orde komen vragen als:<br />
Op welke manier is systemisch<br />
werk in bestaande teams<br />
mogelijk?<br />
Wat zijn de systeemgrenzen?<br />
Hoe verhouden de teamdynamieken<br />
zich met de andere<br />
systeemdynamieken?<br />
Welke positie neemt de leidinggevende<br />
in?<br />
Wat zijn systeemdynamieken<br />
rond een externe opdracht<br />
voor teambegeleiding?<br />
Wat zijn voorwaarden voor een<br />
adequaat functionerend team?<br />
Wat kun je vanuit systemische<br />
invalshoek doen zodat het team<br />
zichzelf versterkt en ontplooit?<br />
Wat helpt de communicatie en<br />
samenwerking in het team?<br />
Wanneer kan een groep mensen<br />
een team (gaan) vormen?<br />
et cetera...<br />
De leergang biedt een arsenaal aan<br />
systemische werkvormen, die met<br />
elkaar worden geoefend. Veel aandacht<br />
gaat naar de toepassingsmogelijkheden<br />
van deze werkvormen<br />
in een specifiek team. Eventueel<br />
worden met behulp van representerende<br />
waarneming teamsituaties gesimuleerd.<br />
Teamcases uit de directe<br />
werkpraktijk vormen het onderzoeksmateriaal.<br />
Daarnaast komen<br />
actuele thema’s uit de teampraktijk<br />
(leiderschap, afscheid nemen etc.)<br />
aan de orde.<br />
Om deze vervolgopleiding een cocreatie<br />
traject te kunnen laten zijn,<br />
wordt de groepsgrootte beperkt gehouden.<br />
Om diezelfde reden is de<br />
professionele ervaring van de deelnemers<br />
van belang: professionals<br />
en leidinggevenden met een voltooide<br />
opleiding in het systemisch<br />
gedachtegoed, die in en met teams<br />
werken.<br />
Wilfried Nelles<br />
Spirituele Opstellingen – de<br />
Evolutie van het Bewustzijn<br />
In spiritueel opstellingen werk<br />
bewegen we mee met de stroom van<br />
het leven en de evolutie van het bewustzijn.<br />
We nemen het leven zoals<br />
het is en we stemmen in met het<br />
leven zoals het is, te beginnen met<br />
onze afkomst en wat me meekrijgen<br />
met onze familie; we bewegen<br />
door onze geboorte en kindertijd en<br />
ons gehele persoonlijke leven, en<br />
omarmen het Nu en de Toekomst<br />
zoals die op ons toe komt.<br />
De focus ligt op het zijn in het Hier<br />
en Nu. Het vermogen om in het hier<br />
en nu te zijn ontluikt als we instemmen<br />
met alles wat we zijn en alles<br />
wat we hebben meegemaakt in ons<br />
leven, inclusief onze familieachtergrond.<br />
Dat betekent dat we ook onze<br />
ervaringen en de werkelijkheid van<br />
ons innerlijk kind moeten integreren.<br />
In het werk met opstellingen<br />
zoals door <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> ontwikkeld<br />
was dat laatste een blinde vlek.<br />
<strong>Hellinger</strong> werkt bijna altijd met het<br />
volwassen bewustzijn. Wat het kind<br />
voelde werd niet tot uitdrukking gebracht<br />
en aldus buiten gesloten.<br />
Vanuit mijn waarnemingen rond de<br />
Evolutie van het Bewustzijn staan<br />
de integratie van het kind-bewustzijn<br />
en het volwassen-bewustzijn<br />
centraal. Alleen wanneer de lagere<br />
niveaus van ons bewustzijn volledig<br />
geïntegreerd zijn kan onze groei<br />
naar de hogere lagen van bewustzijn<br />
stabiel verlopen. Zien en erkennen<br />
van de ervaringen van het kind<br />
als diens werkelijkheid en waarheid<br />
(hetgeen ook betekent om het kind<br />
te beschermen tegen de waarheid<br />
van de volwassenen) is een enorm<br />
- 31 -<br />
krachtige groei ervaring die maakt<br />
dat we ons compleet voelen, en op<br />
die manier onze volwassenheid<br />
steunt en onze bereidheid om het<br />
leven, zoals het is, onder ogen te<br />
zien.<br />
Het spirituele opstellingen werk<br />
richt zich in zijn aanpak meer op<br />
‘zien’ en op dialoog dan op helpen<br />
en helen. Uit zien vloeit vanzelf<br />
heling voort, niet als effect van ons<br />
handelen, maar als effect van niethandelen,<br />
van loslaten en het leven<br />
toe te staan heling op zijn eigen<br />
manier te voltrekken. Uitdrukking<br />
geven aan wat we zien opent ruimte<br />
voor vrijheid en vrede en schept de<br />
atmosfeer voor waarachtige dialoog.<br />
Deze workshop is gebaseerd op<br />
Wilfrieds nieuwe boek: ‘Das Leben<br />
hat keinen Rückwärtsgang. Die Evolution<br />
des Bewusstseins, spirituelles<br />
Wachstum und das Familienstellen’,<br />
Köln 2009.<br />
Ursula Franke<br />
Basisbewegingen van het leven; Opstellingen<br />
in de Verbeelding en Onderbroken<br />
Uitreikende Beweging<br />
Ursula Franke is een highlight, met<br />
haar heldere inleidingen over de<br />
basisbewegingen in het leven en<br />
haar precieze manier van werken.<br />
Met haar reflecties na iedere opstelling<br />
en de mogelijkheid tot vragen<br />
stellen over het innerlijke proces dat<br />
zich bij Ursula afspeelt, wordt het<br />
heel goed te volgen wat er gebeurt<br />
en is haar werk een bron om van<br />
te kunnen leren. Rond de volgende<br />
drie thema’s heeft Ursula zich<br />
steeds verder ontwikkeld<br />
Rond de ‘onderbroken uitreikende<br />
beweging’, kort gezegd het voltooien<br />
van de beweging naar ouders en<br />
naar het leven, heeft Ursula naast<br />
heldere beelden en ‘theorie’ ook oefeningen<br />
ontwikkeld.<br />
‘Opstellingen in de verbeelding’ is<br />
een bijzondere manier van werken.<br />
Innerlijk stelt de cliënt zich zijn<br />
moeder, zijn vader en anderen voor,<br />
alsof hij of zij hen opstelt. Ursula
ouwt, met de cliënt, de opstelling<br />
en interventies langzaam op. Zij zal<br />
dit in de workshop laten zien, toelichten<br />
en wellicht ook met de deelnemers<br />
oefenen.<br />
Ursula is een all-round therapeute,<br />
die ook andere therapeutische benaderingen<br />
vervlecht in haar systemisch<br />
werk. Vanuit haar achtergrond<br />
werkt ze veel in één op één<br />
–situaties, liefdevol en geduldig.<br />
Ook voor wie geïnteresseerd is in<br />
het één op één-werk is deze workshop<br />
ook heel interessant.<br />
Nicole van der Ouw.<br />
Consultatieopstellingen:<br />
organisatieopstellingen voor adviseurs<br />
en verandermanagers<br />
Voor consultants en verandermanagers<br />
worden er consultatieopstellingen<br />
georganiseerd. Tijdens deze<br />
bijeenkomsten kan er vanuit het<br />
perspectief van de verandermanager<br />
of adviseur gekeken worden naar de<br />
volgende drie soorten vragen:<br />
Waarom is het zoals het is bij de<br />
klant? Wat zijn de onderliggende<br />
dynamieken die hier spelen?<br />
Wat is voor mijzelf een goede<br />
positie/houding om de juiste<br />
impact te krijgen? En wat is het<br />
effect van de positie/houding<br />
die ik nu inneem?<br />
Waarom kom ik in mijn werk<br />
steeds in dezelfde soort situaties<br />
terecht?<br />
Twee maal één dag, apart of samen<br />
te volgen.<br />
Anton de Kroon<br />
Presence, Theory U en<br />
Opstellingen<br />
Meestal trachten we het in de<br />
toekomst beter te doen door het<br />
trekken van lessen uit het verleden.<br />
De kans op herhaling van hetzelfde<br />
is daarmee groot. Zou leren van de<br />
toekomst niet veel kansrijker zijn<br />
om werkelijk te vernieuwen?<br />
En: veranderingen realiseren we<br />
meestal met handelen in de buitenwereld<br />
door nieuwe methoden, functies,<br />
andere afspraken, e.d. Maar hoe<br />
zou het zijn als de verandering in de<br />
buitenwereld als vanzelf ontstaat<br />
doordat wij in onszelf een ‘inner<br />
shift’ realiseren?<br />
Zowel ‘leren van de toekomst’ als<br />
‘inner shift’ zijn de thema’s die<br />
verkend en bewerkt worden in<br />
deze vernieuwende en verbindende<br />
workshop. Theory U (Otto Scharmer)<br />
is de bron van waaruit gewerkt<br />
wordt om je een nieuwe manier van<br />
kijken naar de werkelijkheid eigen<br />
te maken, daarmee te beginnen in<br />
ieder geval. Het is een manier die<br />
aansluit bij de nieuwste inzichten<br />
rond opstellingen. Ook daarmee zal<br />
gewerkt worden.<br />
In de workshop onderzoek en<br />
ervaar je het loslaten van bekende<br />
patronen in denken en handelen.<br />
We oefenen in het waarnemen van<br />
het nu, symptomen te herleiden<br />
naar de onderliggende dynamieken<br />
en de relatie met het grotere geheel<br />
in beeld te brengen. Om vervolgens<br />
te ontdekken wat het is om de toekomst<br />
zich te laten ontvouwen.<br />
Een syllabus bevat korte theoretische<br />
noties. Uitleg en dialoog vindt<br />
plaats. We oefenen in loslaten, waarnemen<br />
en de toekomst laten komen.<br />
Daarmee en met opstellingen onderzoeken<br />
we ook casuisistiek van<br />
deelnemers.<br />
Je gaat naar huis met nieuwe inzichten<br />
en ervaringen om problemen op<br />
te lossen en veranderingen te introduceren.<br />
Margaret Dalman<br />
Loopbaanopstellingen<br />
In deze workshop kunnen vragen<br />
ingebracht worden, die zich aandienen<br />
tijdens de loopbaan en die om<br />
een persoonlijk antwoord vragen.<br />
Enkele voorbeelden:<br />
Zit ik wel op de juiste koers in<br />
mijn werk?<br />
Waar is mijn enthousiasme voor<br />
mijn werk gebleven?<br />
Waarom is het zo lastig voor mij<br />
om keuzes te maken?<br />
Durf ik voor mezelf te<br />
beginnen?<br />
Wat is mijn bestemming<br />
eigenlijk?<br />
- 32 -<br />
Juist de minder voor de hand liggende<br />
verbanden, die op de achtergrond<br />
meespelen, kunnen door de<br />
systemische benadering, verhelderd<br />
worden.<br />
Belemmeringen kunnen een eigen<br />
plek krijgen en dragen veelal bij aan<br />
een oplossing, waardoor een volgende<br />
stap binnen bereik kan komen.<br />
Margaret Dalman (1948) coacht<br />
mensen in hun levensloopbaan.<br />
Praktiserend als loopbaanadviseur en<br />
personal coach sinds 1983. Brengt<br />
een brede achtergrond mee: begon<br />
als textielingenieur en werd later<br />
sociaal pedagoog. Door ervaring<br />
tijdens de eigen zoektocht en loopbaan<br />
groeide belangstelling voor<br />
zingevingsvragen.<br />
Siebke Kaat en Anton de Kroon<br />
Systemisch interveniëren in organisaties<br />
zonder opstellingen<br />
Een organisatieopstelling kan een<br />
mooi middel zijn om te werken aan<br />
hardnekkige en dieper gewortelde<br />
problemen in een team, afdeling of<br />
organisatie. Maar, als je het al zou<br />
willen, je kunt niet zomaar altijd<br />
en overal organisatieopstellingen<br />
‘doen.’<br />
Gelukkig biedt de systemische invalshoek<br />
ook andere mogelijkheden<br />
tot handelen. Vanuit dit perspectief<br />
wordt een organisatie/team<br />
beschouwd als een levend systeem.<br />
Alle uitingsvormen van dat systeem<br />
zijn –al dan niet effectieve- manieren<br />
om zichzelf in stand te houden. Als<br />
systemisch adviseur kijk je naar organisatie-fenomenen<br />
(bijvoorbeeld<br />
hardnekkige problemen als: weerstand,<br />
pesten, burn out, groot<br />
verloop, hoog ziekteverzuim, veel<br />
overwerk,) met als cruciale vraag<br />
wat de functie van dit fenomeen is<br />
(geweest). Dus: wat zou er mis gaan,<br />
wat zou verloren gaan als dit fenomeen<br />
er niet zou zijn? Voor wie of<br />
wat zou dat nadelig zijn? Beschermt<br />
het wellicht iets? Zo speur je naar<br />
de echte belemmeringen die ten<br />
grondslag liggen aan problemen.<br />
Die vragen doorgaans andere interventies<br />
dan de direct voor de hand<br />
liggende. Systemisch interveniëren
estaat uit het plegen van interventies<br />
die het gehele systeem (afdeling/organisatie)<br />
sterker en veerkrachtiger<br />
maken, waardoor energie<br />
weer gaat stromen.<br />
Er zijn diverse manieren om te ontdekken<br />
wat er écht aan de hand is<br />
en wat het systeem nodig heeft om<br />
weer in zijn volle kracht te komen.<br />
Dat is de kern van deze workshop.<br />
Doelen van de workshop:<br />
Aanscherpen van het systemisch<br />
en fenomenologisch gewaarzijn;<br />
Inzicht in de systemische manier<br />
van kijken naar organisaties en<br />
organisatie-vraagstukken (inclusief<br />
veel voorkomende dynamieken<br />
en patronen);<br />
Diverse manieren leren om het<br />
systeem en zijn patronen in<br />
beeld te brengen zonder opstelling.<br />
Interventies en werkvormen<br />
leren kennen, die je kunt inzetten<br />
ten bate van het gehele<br />
systeem (organisatie/afdeling).<br />
Voor iedereen die vanuit zijn functie<br />
verantwoordelijkheid draagt voor<br />
een (deel-)systeem. Bijvoorbeeld:<br />
HR-adviseurs, interim-managers,<br />
leidinggevenden, adviseurs.<br />
Kennis van organisatie- en familieopstellingen<br />
is niet noodzakelijk.<br />
Jakob Schneider<br />
Verdieping en kwaliteit<br />
Jakob is een familieopsteller pur<br />
sang. Hij begeleidt op een bijzonder<br />
fijne manier, raakt heel snel de kern.<br />
Naar aanleiding van opstellingen<br />
geeft hij steeds kleine lezinkjes over<br />
een thema, waarbij hij inzichten op<br />
een verrassend andere manier verwoordt.<br />
Zeer inspirerend. Jakob is<br />
een opsteller van het eerste uur, is<br />
jarenlang bestuurslid van de internationale<br />
koepelorganisatie voor systeemopstellers<br />
I.A.G. en geeft mede<br />
het tijdschrift Praxis der Systemaufstellung<br />
uit. Jakob is kwaliteit en integriteit<br />
en een heel bescheiden en<br />
liefdevol mens.<br />
Hij geeft een open workshop op 10,<br />
11 en 12 december <strong>2010</strong>. Mensen<br />
die een opleiding gevolgd hebben,<br />
kunnen veel van zijn manier van<br />
werken en praktijktheorie leren.<br />
Daarnaast is het voor ieder natuurlijk<br />
mogelijk om ook eigen vraagstukken<br />
in te brengen.<br />
Jan Jacob Stam<br />
Trauma in organisaties<br />
Deze workshop zal als speciaal<br />
aandachtspunt hebben: Trauma in<br />
organisaties. We spreken van een<br />
trauma wanneer een systeem zo<br />
overweldigd is door een gebeurtenis,<br />
dat het niet weer terug veert<br />
naar een toestand waarin het zich<br />
verder kan ontwikkelen. Vaak<br />
gebeurt dit door verlies. Denk aan<br />
fusies, (massa-) ontslag, fraude, (bedrijfs-)<br />
ongevallen, dood, ernstige<br />
schuld etc. Bij trauma worden verbindingen<br />
verbroken en daardoor<br />
heeft het trauma effect op het hele<br />
systeem. Ook diegenen die later in<br />
de organisatie komen, werken in<br />
een systeem waar iets niet verbonden<br />
is. Op onverwachte momenten<br />
uit zich dat bijvoorbeeld in<br />
een team of organisatie. Trauma’s<br />
hebben de neiging zich te herhalen,<br />
soms op data van eerdere trauma’s.<br />
In deze workshop onderzoeken we<br />
trauma’s in organisaties en de mogelijkheden<br />
om groeikracht weer te<br />
laten stromen.<br />
Judith Hemming<br />
Resonans: Het grotere geheel in<br />
iedere activiteit<br />
Judith beschrijft zichzelf soms als<br />
‘a somewhat excentric lady’, maar<br />
als er iemand gecentered is in haar<br />
werk en aanwezig zijn, dan is het<br />
Judith wel. Authentiek, omzichtig<br />
direct, nieuwe situaties open tegemoet<br />
tredend en met een onmiskenbare<br />
schat aan ervaring, vele ontwikkelde<br />
inzichten gekruid met die<br />
typische Britse humor en ‘Twinkle<br />
in the eye.’ Iedere keer weer verrassend<br />
in wat ze nu weer ontdekt<br />
heeft en waar ze nu staat. Hieronder<br />
geeft ze daar een beschrijving van.<br />
De laatste jaren ben ik me in mijn<br />
werk als opsteller meer bewust geworden<br />
van de vele verschillende<br />
- 33 -<br />
krachten die allemaal tegelijk hun<br />
invloed hebben op een individu. Ik<br />
probeer niet alleen de betekenis van<br />
familiesystemen te laten zien, maar<br />
ook wat het betekent om trouw te<br />
zijn aan clan en cultuur, de beperkingen<br />
van het heden, en ook de<br />
kracht waarmee de toekomst al leeft<br />
in de ziel van individuele mensen.<br />
Dat heeft allemaal invloed op ons. Al<br />
is het wel zo dat op verschillende momenten<br />
in het leven andere opgaven<br />
zich aandienen. Daarom besteed<br />
ik veel aandacht aan de keuzes om<br />
tot een opstelling te komen: velerlei<br />
mogelijke elementen en verborgen<br />
loyaliteiten, om te onderzoeken<br />
hoe ze allemaal kunnen bijdragen<br />
aan versterking van de cliënt. Mijn<br />
ervaring is dat het goed werkt, niet<br />
alleen in scholen en andere organisaties,<br />
maar ook bij cliënten bij wie<br />
symptomen om onbekende redenen<br />
hardnekkig aanwezig blijven. Vaak<br />
is een opstelling slechts een deel<br />
van een continu leerproces. Daarom<br />
ben ik erop gericht –meer dan ik<br />
aanvankelijk dacht dat nodig wasom<br />
follow-up te blijven geven.<br />
Presence, aanwezig zijn, is iets wat ik<br />
meer op zijn waarde ben gaan schatten.<br />
Het leidt tot oprechte en betrokken<br />
resonantie tussen mensen en<br />
wat hen bezig houdt. Aanwezigheid<br />
uit zich zonder, en mét woorden.<br />
Beide hebben mijn aandacht. Veel<br />
van wat ik oorspronkelijk geleerd<br />
heb is na achttien jaar opstellingenwerk<br />
op de achtergrond aanwezig.<br />
Ik ben minder gericht op technieken<br />
en principes en vertrouw meer<br />
op de eindeloze mogelijkheden van<br />
een creatieve dialoog met het veld.<br />
De workshop is voor ieder die iets<br />
wil onderzoeken, een volgende stap<br />
wil ontdekken en wil leren hoe menselijke<br />
systemen overleven. Ook begeleiders<br />
die hun werkmogelijkheden<br />
willen vergroten, zijn welkom.’
Minicongres Systemische<br />
Werkvormen in Organisaties<br />
<strong>2010</strong><br />
De tweede versie van dit scheppende<br />
en uitwisselende veld van organisatieopstellers<br />
en systemisch werkers<br />
vindt plaats op 17 en 18 september<br />
<strong>2010</strong>, wederom in De Zeven Linden<br />
te Groningen.<br />
Voor <strong>2010</strong> willen we (nog) meer<br />
aansluiten bij wat zich beweegt in<br />
het veld van systemisch werk en<br />
wat zich beweegt in organisaties.<br />
Systemisch werk onderweg……. We<br />
ontmoeten elkaar weer, delen in<br />
onze reiservaringen, groeien aan en<br />
met elkaar en trekken weer verder,<br />
het veld in….<br />
We? Ja, natuurlijk diegenen die hun<br />
hart verpand hebben aan organisatieontwikkeling<br />
vanuit systemisch<br />
perspectief. Naast opstellers en consultants<br />
nodigen we van harte ook<br />
(HRM) managers en bedrijfs eigenaren<br />
uit.<br />
Dymphie Kies, Nicole van der Ouw,<br />
Anton de Kroon en Jan Jacob Stam<br />
zijn graag gastvrouw en gastheer en<br />
bereiden de condities voor co-creatie<br />
voor, die naast ieder van ons,<br />
ook het hele veld van systemisch<br />
werk in organisaties verder leidt…..<br />
- 34 -
Het Noorderlicht<br />
Uitgeverij Het Noorderlicht is in 2002 opgericht door Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder. De uitgeverij beoogt een<br />
bijdrage te leveren aan het toegankelijk maken van systemisch werk voor het <strong>Nederland</strong>s taalgebied. Daartoe verzorgt<br />
ze <strong>Nederland</strong>stalige uitgaven van boeken van <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> en anderen. De uitgeverij beoogt, binnen de haar<br />
gegeven mogelijkheden, een zo hoog mogelijke kwaliteit te leveren. Dat betekent dat de vertalingen die ze uitbrengt,<br />
zo goed mogelijk de bedoelingen van de auteurs weergeven. Die boeken worden vertaald en uitgegeven, waarvan de<br />
opinie in het veld is dat ze een hoge kwaliteit hebben.<br />
De uitgeverij is nauw verbonden met het <strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong> <strong>Instituut</strong> <strong>Nederland</strong>.<br />
Leven, zoals het is<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong>, Gunthard Weber, Marianne<br />
Franke-Gricksch, Albrecht Mahr en Jakob<br />
Schneider € 15,-<br />
978 90-80687-41-7.<br />
Stilte in het midden<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
978-90-80687-42-4.<br />
€ 21,50<br />
Kind en familielot<br />
Ingrid Dykstra<br />
978-90-77290-06-4.<br />
€ 17,50<br />
Als ik mijn ogen sluit, kan ik je zien<br />
Ursula Franke<br />
978-90-77290-07-1.<br />
€ 18,-<br />
De wijsheid is voortdurend onderweg<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
978-90-80687-45-5.<br />
€ 32,90<br />
De maat van het hart<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
978-90-80687-44-8.<br />
€ 19,90<br />
De Helende kracht van de<br />
werkelijkheid<br />
Wilfried Nelles<br />
978-90-77200-90-05.<br />
€ 18,-<br />
Gedachten aan God<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
978-90-77290-10-1.<br />
€ 22,-<br />
Jij hoort bij ons!<br />
Marianne Franke-Gricksch<br />
978-90-80687-49-3.<br />
€ 18,-<br />
Zelfs als het me mijn leven kost<br />
Stephan Hausner<br />
978-90-77290-11-8.<br />
€ 22,-<br />
Het Verbindende Veld<br />
Jan Jacob Stam. Organisatieopstellingen in<br />
de praktijk. 978-90-77290-02-6. € 12,50<br />
Engelstalige versie: Fields of Connection<br />
978-90-77290-08-8. € 19,-<br />
De kunst van het Helpen<br />
<strong>Bert</strong> <strong>Hellinger</strong><br />
978-90-77290-05-7.<br />
€ 20,-<br />
www.hetnoorderlicht.com<br />
Deze boeken zijn on-line te bestellen<br />
Middelberterweg 13A - 9723 ET Groningen – <strong>Nederland</strong><br />
telefoon: 00 31 (0)50 5020680 - fax: 00 31 (0)50 5425400<br />
uitgeverij@hetnoorderlicht.com - www.hetnoorderlicht.com<br />
- 35 -
Scheurkalender <strong>2010</strong><br />
Zielsverbanden uit opstellingenwerk en het leven van alledag.<br />
Anneke Meiners<br />
Inzicht houdt meer van loslaten dan van<br />
inspanning.<br />
Dit kalenderblad kan je afscheuren.<br />
Je ouders nooit.<br />
In de aarzeling zit het geheim.<br />
Het tegenovergestelde van ziekte is zien.<br />
Alles stilleggen = in beweging komen<br />
Opstellen is opstaan uit de vraag waar<br />
je mee zit<br />
Stelligheid heeft zo schattig<br />
onzekerheid aan de hand.<br />
Na een familieavondje zie je je eigen<br />
leven scherper.<br />
Vrijdag<br />
1<br />
januari <strong>2010</strong><br />
Elk nieuw begin heeft oude wortels.<br />
Maandag<br />
6<br />
september <strong>2010</strong><br />
Na krijgen volgt geven.<br />
Zondag<br />
18<br />
juli <strong>2010</strong><br />
Medicijnen zijn des gezondheids<br />
wisselgeld.<br />
Na nemen volgt halen.<br />
Wat zijn de verborgen verbanden,<br />
die als aderen door het leven lopen<br />
en het lot van zuurstof voorzien?<br />
Wat doemt er op, als je in mensen en<br />
gebeurtenissen het grotere geheel<br />
zoekt waarvan ze deel uitmaken?<br />
Welke openingen gaan er schuil in<br />
vastlopen, welke wetten kleuren<br />
onze vrije wil? De zinnen op deze<br />
kalender komen rechtstreeks uit<br />
de wereld van de familieopstellingen<br />
en ander systemisch werk, en<br />
passen deze manier van kijken toe<br />
op het veel-lagige leven van alledag.<br />
Het zijn oordeelloze pop-ups uit de<br />
diepten van de ziel, die zich in een<br />
soort vrolijke helderheid aan de<br />
geest presenteren. Om dan weer<br />
te verzinken in waar ze vandaan<br />
komen, ruimte makend voor het<br />
volgende - te worden afgescheurd,<br />
zo u wilt.<br />
Deze kalender jongleert met systemische<br />
gedachten over relaties,<br />
liefde, geloof, opvoeding, gezondheid,<br />
verschillende culturen en<br />
maatschappelijke vraagstukken, en<br />
over de praktijk van het werken met<br />
opstellingen: het jaar rond met ernstige,<br />
grappige, gewaagde en ontroerende<br />
uitspraken. Voor mensen die<br />
met opstellingen bekend zijn en het<br />
leuk vinden om systemisch om zich<br />
heen te kijken, en voor iedereen die<br />
van beschouwen houdt.<br />
Anneke Meiners (1963) is theoloog,<br />
werkte als geestelijk verzorger in<br />
een ziekenhuis en in het onderwijs<br />
op het gebied van levensbeschouwing<br />
en kindermeditatie, is tekstschrijver<br />
en begeleidt (familie)opstellingen.<br />
Prijs € 14,00<br />
ISBN nr: 978-90-7729-012-5<br />
- 36 -<br />
Online bestellen via<br />
hetnoorderlicht.com<br />
Aanbieding<br />
In december 2009<br />
geen verzendkosten<br />
op bestellingen bij<br />
het Noorderlicht!