Kunst en Wetenschap: algemeen gedeelte

9 de Lentecyclus:
Kunst & Wetenschap
1 ste Sessie
Kunst en Wetenschap:
algemeen gedeelte
woensdag 3 mei 2006

Programma:
Kunst en Wetenschap: algemeen gedeelte
Voorzitter: Jef Van Landuyt (KVAB, Klasse Natuurwetenschappen)
17u30-19u00
“De Schone en het Beest. Ontmoeting tussen kunst en wetenschap”
Staf Van Tendeloo (Universiteit Antwerpen)
“Escher en het Droste-effect”
Hendrik W. Lenstra (Universiteit Leiden)
“Stadsfotografie tussen kunst en document”
Steven Jacobs (Universiteit Gent)
2

De Schone en het Beest. Ontmoeting tussen
kunst en wetenschap
Een wetenschapper gebruikt zijn zintuigen om de dingen om hem heen te
bestuderen en (proberen) te verklaren. Een kunstenaar gebruikt zijn zintuigen
om de dingen om hem heen te (her)interpreteren of zijn eigen versie ervan te
creëren.
Eén van de meest verspreide misverstanden op dat punt is dat kunst “uit de
buik” komt en wetenschap “uit het hoofd”. Intuïtie, creativiteit, inspiratie en
gedrevenheid zijn immers eigen aan de wetenschapper zowel als aan de
kunstenaar. Zowel de wetenschapper als de kunstenaar zijn op zoek. Elk met
hun eigen fantasie en hun eigen wapens.
Heel wat top-wetenschappers waren inderdaad ook voortreffelijke kunstenaars.
Het beste voorbeeld is waarschijnlijk Leonardo Da Vinci, die zowel in de kunst
als in de wetenschap hoge toppen scoorde, maar hij is niet de enige.
Omgekeerd zijn heel wat kunstenaars gefascineerd door de wetenschap, en
vooral door nieuwe wetenschappelijke technieken. Zo is er niet alleen Escher,
wiens werk een spel is met kristalgrafische symmetrie-elementen, of Degas,
die met de uitvinding van de fotografie een nieuwe uitdaging vond maar vooral
ook de moderne kunstenaars die het kleurenpalet van de computer verkiezen
boven borstel en verf.
Staf Van Tendeloo
Geboren halverwege de vorig eeuw. Studeerde fysica aan de Universiteit
Antwerpen (toen RUCA) en de Vrije Universiteit Brussel (toen net losgeweekt
van de ULB).
Doctoreerde in 1974 en is sindsdien verbonden aan de Universiteit Antwerpen.
Verbleef tijdens zijn loopbaan gedurende langere periodes in zowat alle
uithoeken van de wereld (Frankrijk, Duitsland, Verenigde Staten, China,
Argentinië, Australië).
Van Tendeloo is nu gewoon hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en hoofd
van het EMAT laboratorium (Elektronenmicroscopie van materialen). Hij heeft
ook de leiding van het pas opgerichte NANO-excellentiecentrum van de
Universiteit Antwerpen.
Zijn onderzoek spitst zich toe op de atomaire structuur van materialen en het
verband tussen die structuur en de eigenschappen van materialen. Specifieke
materialen zijn o.a. koolstof nanodraden, supergeleiders en halfgeleiders. De
gebruikte techniek is geavanceerde elektronenmicroscopie. Het EMAT
laboratorium behoort op dit gebied tot de leidinggevende laboratoria in de
wereld.
Van Tendeloo behoort tot de “editorial board” van 10 wetenschappelijke
tijdschriften en was uitgenodigd spreker op meer dan 100 congressen. Hij heeft
meer dan 600 publicaties op zijn naam.
Naast wetenschap is hij geïntrigeerd door de verschillende vormen van kunst,
en vooral dan in de mens achter die kunst. Van kunst zelf kent hij eigenlijk
niets…
3

Escher en het Droste-effect
In 1956 maakte de graficus M.C. Escher een ongebruikelijke litho met de naam
`Prentententoonstelling'. Op deze litho ziet men een jongeman die in een
galerij op Malta een prent staat te bekijken waar hij op paradoxale wijze zelf op
voorkomt. Er is veel bekend over de manier waarop Escher deze litho
vervaardigd heeft. Veel minder bekend is dat er een Droste-effect in verstopt
zit. Dit komt aan het licht als men de door Escher gebruikte werktekeningen op
wiskundige wijze analyseert. Deze wiskundige analyse leidt bovendien tot een
manier om het door Escher blank gelaten midden van de litho op te vullen, en
tot een serie prenten waarin hetzelfde materiaal op een andere wijze verwerkt
is. Een en ander wordt zichtbaar gemaakt in een reeks hallucinerende
computer-animaties, die een groep wiskundigen in Leiden in samenwerking met
twee kunstenaars vervaardigd heeft.
Hendrik W. Lenstra
Hendrik W. Lenstra promoveerde in 1977 in de wiskunde aan de Universiteit
van Amsterdam, en was daar hoogleraar van 1978 tot 1986. Van 1987 tot
2003 werkte hij aan de University of California te Berkeley, en sedert 1998 is
hij aan de Universiteit Leiden verbonden.
Lenstra is werkzaam in de getaltheorie en de algebra. Hij heeft een aantal
geavanceerde getaltheoretische algoritmen op zijn naam staan, die belangrijke
toepassingen hebben in de cryptografie en de beveiliging van elektronisch
gegevensverkeer. Sinds 1984 is Lenstra lid van de Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen, sinds 1996 van de American Academy of Arts
and Sciences, en sinds 2005 van de Academia Europaea. In 1985 ontving hij de
Fulkerson Prize van de American Mathematical Society en de Mathematical
Programming Society. Gedurende het jaar 1990/1991 was hij Distinguished
Visiting Professor aan het Institute for Advanced Study te Princeton. In 1998
kende de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek hem de
Spinoza-prijs toe.
4

Stadsfotografie tussen kunst en document.
Sinds het midden van de negentiende eeuw wordt het medium fotografie
geassocieerd met zowel documentarische ambities als met artistieke
betrachtingen. In deze lezing wordt ingegaan op deze ambivalentie aan de
hand van de visualisering van het veranderende stadslandschap.
Steven Jacobs
Dr. Steven Jacobs is kunsthistoricus en doceert aan de Hogeschool Sint Lukas
Brussel, de Universiteit Utrecht en de Erasmusuniversiteit Rotterdam. Naast
diverse publicaties over de fotografische en cinematografische representaties
van architectuur, stad en landschap, schreef hij ook monografieën over Henry
Van de Velde (1996/2005), Raoul De Keyser (2000) en Paul Robbrecht & Hilde
Daem (1998). Samen met het Ghent Urban Studies Team (GUST) is hij auteur
van The Urban Condition: Space, Community, and Self in the Contemporary
Metropolis (1999) en Post Ex Sub Dis: Urban Fragmentations and Constructions
(2002).
5