Welke regels gelden voor WKO - Provincie Drenthe

Warmte Koude Opslag
Welke regels gelden voor WKO?
Diep onder Drenthe

Klimaatbestendig Drenthe
Klimaatveranderingen van vele eeuwen zijn nog steeds zichtbaar in het Drentse
landschap. Voorbeelden hiervan zijn de Hondsrug en de Havelterberg, ontstaan
door ijsstromen van eeuwen geleden. Klimaatverandering is van alle dag. Alleen
het tempo en de gevolgen zijn verschillend. Het veranderend klimaat dwingt ons
op een andere manier om te gaan met ons energieverbruik.
Drenthe is energieregio bij uitstek. In het verleden met turf, olie en gas.
In de toekomst met duurzame energievoorzieningen als biomassa, groen
gas en aardwarmte. Dit zijn belangrijke pijlers om tot een duurzame energiehuishouding
te komen. Voor de toekomst is het nodig om nu verantwoorde
en duurzame beslissingen te nemen.
Warmte Koude Opslag, ook wel WKO genoemd, is een vorm van duurzame
energie. Voor de provincie Drenthe is WKO een belangrijke energietechniek,
waarmee we de uitstoot van broeikasgassen op korte en lange termijn kunnen
en willen terugdringen. Met aandacht en daadkracht willen wij als bevoegd
gezag, samen met gemeenten en marktpartijen, WKO op een verantwoorde
manier een prominente plek geven in onze Drentse ondergrond.
Daarom voorzien we u graag van informatie met verschillende brochures en
de website www.drenthe.nl/wko. De website bevat bovendien een interactieve
WKO-tool. Met behulp van deze tool en een handig stappenplan weet u hoe
u kunt komen van idee tot realisatie van een WKO-installatie.
In deze brochure leest u aan welke regels
de opslag van warmte- en koude in
de bodem moet voldoen en
hoe we omgaan met de
controle van deze
regels.
3

Waarom regels?
Warmte Koude Opslag is een economisch zeer interessante en duurzame energietechniek,
die bijna in geheel Drenthe kan worden toegepast. De provincie Drenthe
zet daarom in op versnelde groei van WKO op een goede, nette manier en zonder
nadelige effecten. Bij onzorgvuldige plaatsing en gebruik kunnen WKO-systemen
leiden tot schade voor andere gebruikers van de bodem.
Onzorgvuldige plaatsing en gebruik kan nadelige gevolgen hebben voor:
1 de werking van andere WKO-systemen in de omgeving;
2 de grondwaterkwaliteit;
3 de bodemtemperatuur;
4 uw eigen comfort en de duurzaamheid van uw WKO-systeem.
Open WKO-systemen kunnen daarnaast nadelige gevolgen hebben voor:
5 gebouwen en infrastructuur door verzakking;
6 landbouw (verdroging of vernatting);
7 natuur (verdroging of vernatting);
8 archeologische vondsten;
9 andere grondwateronttrekkingen;
10 verspreiding van verontreinigingen in het grondwater in de omgeving
van een WKO.
Regelgeving en handhaving zijn nodig om WKO om een goede wijze toe te passen,
waarbij schade voor andere gebruikers of doeleinden wordt voorkomen.
4

Welke regels gelden voor
WKO-systemen?
Er gelden regels voor de voorbereidingsfase, de operationele fase en voor het
beëindigen (= uit bedrijf stellen) van WKO-systemen.
Regels voor de voorbereidingsfase
Aanvraag of melding bij de provincie Drenthe
Voordat een WKO-systeem wordt geplaatst, moet de initiatiefnemer altijd een
vergunning of ontheffing aanvragen of een melding indienen. De plaats, het type en
de omvang van het systeem bepalen het type aanvraag of melding. Het volgende
schema geeft een overzicht van de eisen. Meer informatie over de gekleurde
gebieden staat in de brochure ‘Waar mag WKO?’ of op de website.
6

Verplichte melding of aanvraag voor plaatsing van een WKO-systeem
Type en omvang
WKO-systeem
Plaats van het WKO-systeem
Groen gebied Oranje gebied Rood gebied
Gesloten WKO-systeem
met een bodemzijdig
vermogen tot 70 kW
Melding Aanvraag
ontheffing
met een bodemzijdig Aanvraag Aanvraag
vermogen van 70 kW of meer ontheffing ontheffing
Open WKO-systeem
met debiet tot 10 m 3 /uur Melding Aanvraag
vergunning
met debiet van 10 m 3 /uur
of meer
Aanvraag
vergunning
Aanvraag
vergunning
Niet van toepassing
(WKO verboden)
Niet van toepassing
(WKO verboden)
Niet van toepassing
(WKO verboden)
Niet van toepassing
(WKO verboden)
De benodigde formulieren kunt u vinden op:
www.provincie.drenthe.nl/wko/formulieren/melding-vergunning/
Andere meldingen
Naast de voorgenoemde meldingen en aanvragen dient u de provincie Drenthe
vooraf te informeren over de datum waarop de uitvoering van het boorwerk is
gepland en over de datum waarop buiten gebruik stellen van een WKO is gepland.
U kunt de provincie Drenthe hierover informeren door gebruik te maken van de
meldingsformulieren. Deze formulieren hiervoor zijn ook te vinden op
www.provincie.drenthe.nl/wko/formulieren/melding-vergunning/.
Nadelige invloed van WKO-systemen onderling - interferentie
Initiatiefnemers van WKO-systemen moeten aantonen dat hun nieuwe systeem
niet zal leiden tot vermindering van de opbrengst van andere WKO-systemen in de
omgeving. Bij de vergunningaanvragen, ontheffingsaanvraag en meldingen moet dit
worden onderbouwd.
Vaak kan door aanpassingen in het ontwerp van de WKO voorkomen worden dat
een nieuw systeem negatieve invloed heeft op de opbrengst van een nabijgelegen
systeem. Bij de provincie Drenthe kunt u opvragen of er WKO-systemen in de
omgeving aanwezig zijn.
7

Nadelige invloed van open WKO-systemen voor andere gebruikers
Open WKO-systemen kunnen ook effecten hebben op ander gebruik van de bodem.
Daarom moeten initiatiefnemers van open WKO-systemen met een debiet van
10 m 3 /uur of meer bij de voorbereiding van de vergunningaanvraag laten onderzoeken
wat de effecten van het nieuwe systeem zijn op de grondwaterkwaliteit en
op ander gebruik (zie ‘Waarom regels’). Ook hier geldt vaak dat met aanpassingen
in het ontwerp van de WKO voorkomen kan worden dat schade voor andere gebruikers
optreedt.
Regels voor de realisatie van WKO-systemen
Werken met gecertificeerde bedrijven
Iedereen die een WKO-systeem laat plaatsen, moet het boorwerk uitbesteden aan
een bedrijf dat hiervoor erkend is.
De lijst van erkende bedrijven voor de diverse werkzaamheden is gepubliceerd op:
www.senternovem.nl/Bodemplus/verklaringen/erkenningen/zoekmenu/index.asp.
Deze lijst is ook te vinden via www.drenthe.nl/wko.
Vanaf januari 2013 moet het ontwerp van een WKO-systeem door een bedrijf
met erkenning worden gedaan. Vanaf eind 2012 kunt u hier meer informatie over
vinden op www.drenthe.nl/wko. De lijst van erkende bedrijven voor ontwerp van
WKO-systemen zal vanaf januari 2013 gepubliceerd worden op de eerder genoemde
websites.
Met het erkenningensysteem zorgen markt en overheid ervoor dat de werkzaamheden
door deskundige bedrijven worden uitgevoerd, volgens vastgestelde richtlijnen.
Hierdoor zijn initiatiefnemers verzekerd van een goed ontworpen en aangelegd
WKO-systeem. Ook wordt hiermee voorkomen dat de bodem aangetast wordt.
8

Regels voor de operationele fase
Energiebalans
Voor WKO-systemen met een diepte tot maximaal 25 meter beneden maaiveld
(in zone I) geldt dat het systeem de bodem niet mag opwarmen. Afkoeling van de
bodem door deze systemen is wel toegestaan. Dit betekent dat WKO-systemen
met een diepte tot 25 meter op jaarbasis netto niet meer energie mogen leveren
voor koelen van de woning of het gebouw dan dat zij leveren voor het verwarmen
daarvan. Met deze regel wordt voorkomen dat deze bodemlaag structureel wordt
opgewarmd door WKO-systemen. Bij opwarming van de bodem zouden de mogelijkheden
voor WKO op termijn verkleind worden.
WKO-systemen die dieper dan 25 meter beneden maaiveld zijn geplaatst (in zone
II), mogen de bodem niet opwarmen, maar ook niet afkoelen. Een energiebalans is
noodzakelijk. In deze laag, waar een continue temperatuur heerst, is opwarming of
afkoeling van de bodem ongewenst, omdat de bodem ook op lange termijn bruikbaar
moet blijven voor verschillende doeleinden.
10

Voor kleine WKO-systemen die gebruikt worden voor verwarming en koeling van
een woning gelden lichtere eisen in zone II. Hiervoor geldt dat het WKO-systeem het
huis zowel moet kunnen verwarmen als koelen. Het percentage warmte dat jaarlijks
aan de bodem wordt toegevoegd, bedraagt minimaal 20% ten opzichte van de
jaarlijkse aan de bodem onttrokken warmte.
Retourtemperatuur
Wanneer de bodemtemperatuur te hoog wordt, kan dit leiden tot chemische veranderingen
in het grondwater. Om dit te voorkomen mag de vloeistof of het water na
het passeren van de warmtepomp in de bodem niet warmer zijn dan:
• 25 °C bij open WKO-systemen;
• 30 °C bij gesloten WKO-systemen.
11

12
Bodembeschermende maatregelen bij gesloten WKO-systemen
Oranje gebieden zijn bijvoorbeeld intrekgebieden van waterwinningen voor de
drinkwatervoorziening of voor consumptiedoeleinden. Het is belangrijk dat het
grondwater in deze gebieden schoon blijft.
Daarom is in oranje gebieden (zie kaart in de folder ‘Waar is WKO mogelijk?’) alleen
leidingwater in de circulatievloeistof van het bodemzijdig deel van de WKO toepasbaar.
Het gebruik van toevoegingen, zoals glycol, is hier niet toegestaan.

Meetgegevens jaarlijks opsturen aan de provincie Drenthe
Tijdens het gebruik van een WKO moet de eigenaar de werking van het systeem
(laten) volgen door middel van metingen. De meetplicht geldt niet voor kleine
gesloten WKO-systemen in woningen in groene gebieden, met een bodemzijdig
vermogen van minder dan 70 kW.
De uitkomsten van de metingen moeten eens per jaar worden opgestuurd aan de
provincie Drenthe. Hiervoor is het formulier ‘melding meetgegevens’ beschikbaar, dat
te vinden is op www.provincie.drenthe.nl/wko/formulieren/melding-vergunning/.
Bij open en gesloten WKO-systemen worden de volgende zaken gemeten:
• De temperatuur van de vloeistof die na het passeren van de warmtepomp of het
gebouw in de bodem wordt teruggebracht, aan het bodemzijdige deel van de
warmtewisselaar;
• De hoeveelheden warmte en koude die het systeem aan de bodem onttrekt.
Bij open WKO-systemen worden daarnaast de hoeveelheden verpompt grondwater
gemeten.
Regels voor het uit bedrijf stellen van WKO-systemen
Werken met gecertificeerde bedrijven
Wanneer u een WKO-systeem buiten gebruik laat stellen, moet u dit door een bedrijf
met erkenning laten doen. Bij het uit bedrijf stellen van gesloten WKO-systemen
worden de vloeistoffen uit de buizen verwijderd. Bij open en gesloten systemen
blijven de bronnen en warmtewisselaars na gebruik in de bodem achter. De buizen
moeten goed worden afgedicht met een kleiachtig materiaal. Hierdoor wordt
voorkomen dat de achterblijvende buizen ‘transportkanalen’ worden voor stoffen in
het grondwater.
De lijst van erkende bedrijven is gepubliceerd op:
www.senternovem.nl/Bodemplus/verklaringen/erkenningen/zoekmenu/index.asp.
Deze lijst is ook te vinden via www.drenthe.nl/wko.
13

Controles door de provincie
De provincie Drenthe controleert tijdens de hele levensduur of een WKO-systeem
aan de regels voldoet. De eerste controle vindt plaats aan de hand van de
ingediende melding of aanvraag. Daarna zijn er controles door middel van bezoeken
en aan de hand van de jaarlijkse rapporten met meetgegevens.
Plaatsing van WKO-systemen
Bij plaatsing van het WKO-systeem controleert een toezichthouder van de provincie
tijdens een bezoek of het boorwerk door een erkend boorbedrijf wordt uitgevoerd
en of de WKO conform de aanvraag of melding wordt geplaatst.
Gebruik van WKO-systemen
Tijdens het gebruik controleert de provincie Drenthe aan de hand van de meetgegevens
of het WKO-systeem voldoet aan regels voor de energiebalans en de retourtemperatuur.
Bij open systemen gebruikt de provincie de meetgegevens ook om
te controleren of de hoeveelheid grondwater die is verpompt binnen de vergunde
hoeveelheid blijft.

Bij controlebezoeken bekijkt de toezichthouder of de benodigde meters aanwezig
zijn en of deze goed geplaatst zijn. Ook moet er een logboek aanwezig zijn met de
installatiegegevens van de WKO en de metingen. Bij gesloten systemen in oranje
gebieden wordt bij het bezoek ook gecontroleerd of er geen chemische stoffen aan
de vloeistof in de warmtewisselaars zijn toegevoegd.
Uit bedrijf nemen van WKO-systemen
Bij het buiten gebruik stellen van WKO-systemen controleert de provincie of het
werk door een erkend boorbedrijf wordt uitgevoerd, of bij gesloten systemen de
circulatievloeistof goed wordt verwijderd en of de buizen goed worden afgevuld.
15

Maatregelen
bij overtreding van de regels
Wanneer de provincie Drenthe bij de uitvoering van de controles constateert dat
bij een WKO-systeem niet aan alle regels wordt voldaan, neemt zij maatregelen.
De maatregelen zijn er op gericht om schade aan het bodemsysteem en voor andere
gebruikers te voorkomen of te herstellen en om illegale situaties te legaliseren of te
beëindigen.
Bij plaatsing van een WKO-systeem op een plek waar dat niet is toegestaan, zal de
eigenaar het systeem buiten gebruik moeten stellen.
Bij doelbewust gebruik van een WKO-systeem zonder de daarvoor verplichte
vergunning, ontheffing of melding kan de provincie een boete opleggen.
16

Wanneer de provincie Drenthe een andere overtreding van de regels constateert,
ontvangt de eigenaar meestal in eerste instantie een schriftelijke waarschuwing,
met de opdracht om de overtreding binnen een bepaalde termijn ongedaan
te maken. Wanneer de overtreding niet binnen die termijn is beëindigd, zal de
provincie herstelmaatregelen afdwingen door een bestuurlijk handhavingstraject
te starten. In bepaalde gevallen kunnen zelfs strafrechtelijke maatregelen worden
genomen om herstel af te dwingen.
De Inspectie Leefomgeving en Transport is het bevoegd gezag voor de boorbedrijven.
Wanneer de provincie een overtreding door een boorbedrijf constateert,
wordt de Inspectie Leefomgeving en Transport hiervan op de hoogte gesteld.
17

Colofon
Brochures
Meer aanvullende informatie vindt u in de brochures:
- Wat is WKO?, uitgave 1
- Waar is WKO mogelijk?, uitgave 2
- Stappenplan WKO, uitgave 3
Contactgegevens Provincie Drenthe
U kunt contact opnemen met de provincie voor
de volgende onderwerpen:
- Meldingen en vergunningen aanvragen
- Vergunningverlening
- Handhaving
- Projectleiding Bodemenergie
Telefoon (0592) 36 55 55
E-mail wko@drenthe.nl
www.drenthe.nl/wko
Gemeenten
Voor de afstemming met andere vergunningen
kunt u contact opnemen met uw gemeente.
Grafische verzorging
Docucentrum, provincie Drenthe
18

Ga direct naar de WKO website
van de provincie Drenthe.
19

ROM&N12040213