Ergotherapeutische zorg aan ouderen, wat is daar bijzonder aan?

More documents

Recommendations

Info

● HET VAK • ERGOTHERAPEUTISCHE ZORG AAN OUDEREN Geriatric giants: ● doofheid; ● slechtziendheid; ● cognitieve stoornissen; ● mobiliteitsstoornissen; ● verminderde activiteit; ● depressie/ angst; ● eenzaamheid; ● incontinentie; ● ondervoeding. Geriatic giants volgens Isaacs, 1992; SCP, 2011. Levenstevredenheid naar leeftijd in 8 EU-landen samen. N=166.500 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 18 23 28 33 43 48 53 58 63 68 73 78 83 88 93 Figuur 2. Levenstevredenheid naar leeftijd in acht EU-landen samen (n=166.500) baarheid is geen vastomlijnd begrip. Er is een continuüm van vitaliteit via kwetsbaarheid naar hulpbehoevendheid (zie figuur 1). zullen dat er naar verwachting in 2050 412.000 zijn. Mensen met dementie wonen na de diagnose eerst nog een periode in de eigen woonomgeving met mantelzorg, thuiszorg en Kwetsbaarheid kan zich uiten op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak, zie de geriatric giants. Kwetsbaarheid is een voorspeller van mogelijk functieverlies, ziekte, vergroten van zorgbehoefte, mogelijke opname en sterfte (Deeg en Puts, 2008). Het is belangrijk kwetsbaarheid te onderkennen, omdat goede interventies de vitaliteit kunnen verbeteren of zorgbehoefte kunnen uitstellen. Aan het einde van het continuüm hebben ouderen vaak meerdere aandoeningen en is er sprake van multipathologie of comorbiditeit. Een geriatrische patiënt kan men definiëren als “iemand met een complex ziektebeeld, als gevolg van stoornissen op lichamelijk, eerstelijnszorg. Daarna volgt vaak opname in een verpleeghuis. Ouderdom wordt gevreesd, ook wel gerontofobie genoemd. Maar er is ook een andere kant. Het blijkt allesbehalve waar te zijn dat een langer leven een slechter leven is (Schuurmans, 2004; Veenhoven, 2006). Juist op de oude dag, zo leert het onderzoek van Veenhoven, is de levenstevredenheid hoog. Op de vraag “Alles bij elkaar genomen, hoe tevreden bent u met het leven dat u leidt?”, blijken ouderen en hoog bejaarden net zo tevreden met hun leven als jonge mensen (zie figuur 2). Het is dus de vraag of de ouderdom wel gevreesd moet worden. geestelijk en/of sociaal gebied, waardoor het zelfstandig functioneren en de kwaliteit Ouderen en mantelzorgers van leven negatief worden beïnvloed” Veel ouderen hebben vroeg of laat mantelzorg (Lagaay, 2008, p.138). Naast deze ouderdomsgebreken, is er één echte ouderdomsziekte: dementie. Hoe ouder men wordt, des te groter de kans op de ziekte van Alzheimer. Door de dubbele vergrijzing – er komen meer ouderen en ze worden ouder – neemt het aantal ouderen met dementie toe. Volgens Alzheimer Nederland nodig voor ondersteuning in hun dagelijks functioneren en voor emotionele steun. In 2008 waren er 3,5 miljoen mensen die mantelzorg verleenden, waarvan een groot deel aan ouderen. Een deel van die mantelzorgers, ongeveer een van de acht, voelt zich zwaar- of overbelast (SCP, 2010). Overbelast wil dan zeggen dat men te veel druk ervaart, Figuur 1. Stappenmodel van toenemende kwetsbaarheid (SCP, 2011) Stappenplan van toenemende kwetsbaarheid Gezond kwetsbaar hulpbehoevend hulpvrager zorggebruiker niet kwetsbaar < schaal > zeer kwetsbaar de eigen zelfstandigheid in de knel raakt en men (meer) gezondheidsproblemen ervaart. Het begeleiden van mantelzorgers is noodzakelijk omdat de zorg vaak nadelige gevolgen met zich meebrengt. Voor die mantelzorgers die zelf gezondheidsklachten hebben, denk aan depressie, is voorlichting alleen onvoldoende (Pot, 2009). Daarbij zijn veel van de mantelzorgers zelf ook op leeftijd en zij bevinden zich ook op de lijn ‘vitaal – kwetsbaar – ziek’. Het Sociaal Cultureel Planbureau geeft in haar rapport (2010) een aantal oorzaken voor overbelasting van mantelzorgers: ● Men is bang de regie te verliezen aan professionele zorg; ● Men heeft te weinig kennis over het hulpaanbod; ● Het verpleeghuis heeft een negatief imago; ● De zorg is vaak niet goed afgestemd op de vraag. Burn-out ligt voor mantelzorgers op de loer, of wordt soms niet eens herkend. In een kwalitatieve studie gaven mantelzorgers van mensen met dementie hun behoeften ten aanzien van professionele zorg aan (Leven & De lange, 2008). Daarin waren drie thema’s te onderscheiden: Ergotherapie | 2 | april 2011 3
● HET VAK • ERGOTHERAPEUTISCHE ZORG AAN OUDEREN Behandelend ergotherapeuten zien de oudere niet in hun ‘goede doen’. Informatie over vroeger geeft een completer beeld van de oudere 1. Proactieve zorg door professionals Mantelzorgers vragen niet snel om hulp, deels omdat men het vanzelfsprekend vindt de zorg te geven “Ja, we hebben het goed gehad, niets te mopperen. Ieder krijgt zijn portie”, en deels omdat professionele hulp inroepen voor hen voelt als ‘tekort schieten in de zorg’, en deels omdat men er niet aan toe komt. “Het beheerst je leven en ja, soms heel erg, want je wordt onmachtig in bepaalde dingen, je wil er wel wat mee, maar je kunt er niks mee.” 2. Deskundige en persoonsgerichte zorg Mantelzorgers verwachten zorg die specifiek is gericht op de symptomen van het ziektebeeld van de naaste, maar daarbij ook dat die aansluit bij de persoonlijke voorkeuren van de mantelzorger en de naaste. Standaard oplossingen voldoen niet “Ze zeggen dat ik briefjes neer moet leggen… nou, die pakt ze steeds weer weg.” 3. Saamhorigheid ervaren Dit geldt specifiek voor mantelzorgers van ouderen met dementie. Het gebrek aan wederkerigheid is een grote emotionele belasting voor mantelzorgers. “Hij vraagt nooit ergens naar. En dan zit hij daar. Hij doet zijn mond niet open. Dat is iets waar ik heel slecht tegen kan.” Samen iets doen helpt hen nog wel gezamenlijkheid te ervaren: “Groente schoonmaken, dat vindt ze gezellig. Dan praat je wat, en nou, dan ben je ergens samen mee bezig.” Vaak lukken bezigheden niet meer, begeleiding hierbij kan helpen. Het SCP-rapport (2010) constateert dat hoogwaardige zorg nodig is voor de begeleiding van cliënten en mantelzorg, geen standaard aanbod, maar toegesneden op de situatie van de mantelzorger en de oudere. Ergotherapeutische zorg aan ouderen In de dagelijkse praktijk vormt een beperking meestal de concrete aanleiding voor een verwijzing naar ergotherapie. Het begrip ‘kwetsbaarheid’ zal niet vaak letterlijk zo worden genoemd, maar anamnese en probleeminventarisatie kunnen een verband met kwetsbaarheid aangeven. Het is belangrijk om alert te zijn op symptomen van kwetsbaarheid (giants). Het adviseren van hulpmiddelen op maat voor zelfstandigheid is hierin belangrijk. Het gaat echter naast veiligheid of een douchezitje ook om bezigheden en dagbesteding. Dagelijks fysiek bewegen, gezonde voeding, cognitieve functies onderhouden, genieten van kleine dingen en sociale contacten zijn belangrijke ingrediënten in de kunst van het ‘goed ouder worden’. Ergotherapeuten kunnen hun interventies hierop aanpassen en zo nodig verwijzen naar mogelijkheden in de omgeving van de cliënt. Hierbij valt te denken aan programma’s die zelfmanagement bevorderen, stimuleren tot lichaamsbeweging en activiteit en het aangaan van sociale contacten (Steverink, 2006; Daniëls, 2008). Als de hulpbehoefte toeneemt door multipathologie en verergering van de ouderdomsklachten, kunnen strategieën om herstel te bevorderen door training of interne compensatie beperkter worden ingezet. Dan is er extra aandacht nodig voor psychosociale interventies om een hoger welbevinden te bereiken. Effectieve psychosociale interventies hebben de volgende kenmerken (Vernooij-Dassen, 2008; Robinson e.a., 2010): ● het is een gecombineerde interventie, gericht op zowel de oudere als de mantelzorger; ● de interventie is intensief; ● de interventie biedt maatwerk, afgestemd op de situatie van de oudere en de mantelzorger; ● de interventie biedt de gelegenheid tot het maken van keuzes. Om het maatwerk te kunnen leveren is veel informatie nodig van de oudere en de mantelzorger, en aandacht voor de levensloop. Het levensverhaal biedt mogelijkheden om de betekenis te vinden van activiteiten, gewoonten en rollen (Mies, 2008). Een narratieve benadering biedt ruimte aan de individuele ervaringen van de oudere. Ouderen hebben vaak afscheid genomen van enkele hobby’s en bezigheden, soms noodgedwongen, soms is de motivatie ervoor veranderd. Aanwijzingen voor ‘betekenisvol handelen’ zijn dan juist uit het verleden te halen, niet direct uit de huidige dagelijkse bezigheden. Op het moment dat ouderen in de zorg terechtkomen, zijn zij ziek en beperkt in hun functioneren. Behandelend ergotherapeuten zien de oudere niet in hun ‘goede doen’ maar in hun ’kwade dagen’. Informatie over vroeger geeft dan een completer beeld van de oudere. Mantelzorgers moeten actief betrokken worden bij de oudere cliënt. Dat gebeurt al, maar vaak worden zij alleen op de rol van belangenbehartiger en verzorgende aangesproken. Ze zijn ook partner, dochter, vriend, hulpvrager of medecliënt (Uden, 2008). Professionele ondersteuning is noodzakelijk voor de mantelzorger om het vol te houden, en voor de cliënt om in de eigen woonsituatie te kunnen blijven. Proactief doorvragen naar de situatie van de mantelzorger biedt de mantelzorger ruimte om zijn of haar kant van de situatie kenbaar te maken, hoe is het met zijn of haar gezondheid, bezigheden en behoeften? Positieve bevestiging van de zorg die zij geven, is belangrijk. Ergotherapeuten 4 Ergotherapie | 2 | april 2011
Page 1: ● HET VAK • ERGOTHERAPEUTISCHE

Ergotherapeutische zorg aan ouderen, wat is daar bijzonder aan?

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?