De Staat van de Stad Amsterdam VI - Onderzoek en Statistiek ...

De Staat van de Stad
Amsterdam VI
Ontwikkelingen in participatie en leefsituatie

De Staat van de Stad
Amsterdam VI
Ontwikkelingen in participatie en leefsituatie

2 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Colofon
Gemeente Amsterdam
Dienst Onderzoek en Statistiek (O+S)
Oudezijds Voorburgwal 300
Postbus 658
1000 AR Amsterdam
Telefoon 020 251 0333
www.os.amsterdam.nl
algemeen@os.amsterdam.nl
Productiebegeleiding
Cor Hylkema (O+S)
Grafische vormgeving
SDA Print + Media
Fotografie
Fotobank gemeente Amsterdam, Edwin van Eis
Auteurs
Ellen Lindeman, Jeroen Slot, Lieselotte Bicknese, Lotje Cohen,
Hester Booi, Carine van Oosteren, Robert Selten, Merel
Groeneveld, Manilde van der Oord, Merel van der Woude,
Rafaëla Ellensburg, Clemens Wenneker, Marije Baart de la Faille
In opdracht van
Gemeente Amsterdam
Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO)
Afdeling Service, Projecten en Advies (SPA)
Contactpersoon Simone Crok, s.crok@dmo.amsterdam.nl
Telefoon 020 251 8333
Opmaak en druk
SDA Print + Media
ISBN 978-90-816390-0-2
€ 30,–
mei 2011
Met dank aan
Leescommissie: Kees Waijenberg, Orm Muilwijk, Petra Coffeng,
Jolande Pansier, Bert Veldkamp, Len Berghoef (DMO),
Pieter van Franeker, Yvette Nagel (BDA), Arnoud Verhoeff (GGD),
Kees Dignum, Anja Hommel (WZS), Martijn van Vliet (EZ),
Henri de Groot (VU), Jet van den Biggelaar,
Maarten Aernsbergen, Dries Bartelink (DWI).
Verder aan: Jeroen Boelhouwer (SCP), Sako Musterd,
Els Veldhuizen (UvA, Geografie en Planologie),
Rinus Deurloo (IMapping), Eric Slot,
en de vele Amsterdammers die zijn geënquêteerd.

2 | Bevolking, woningmarkt en woonmilieus
3
Woord vooraf
Andrée van Es
Wethouder
In 2009 eindigde de Staat van de Stad met een
onzeker toekomstbeeld, doordat we aan het begin
stonden van een economische recessie. Nu, twee
jaar later, kunnen we concluderen dat de stad
veerkrachtig en aantrekkelijk is. De bevolking groeide
met maar liefst 37.500 personen in de afgelopen vier
jaar. Sinds zestig jaar was de toename van het aantal
inwoners niet zo groot. De crisis laat zijn sporen na
bij de inwoners en de Amsterdamse economie, maar
de klappen worden redelijk verspreid opgevangen.
De werkloosheid steeg minder hard dan voorspeld,
de werkgelegenheid bleef op peil en het aantal
startende ondernemers is alweer hoger dan in 2009.
De sterke draagkracht van de stad zien we ook terug
in de leefsituatie en participatie van Amsterdammers.
Het algemene welzijnsniveau is, na een vooruitgang
tussen 2006 en 2008, ondanks de crisis gelijk
gebleven.
Tegelijkertijd gaat achter die positieve gemiddelden
een wereld van uitersten schuil. En voor de mensen
met een zwakke uitgangspositie is het moeilijker om
de klappen op te vangen dan voor degenen met
een sterke positie. Ik maak me zorgen over de hoge
jeugdwerkloosheid, de groeiende groep werklozen
met een zeer lage opleiding en het toenemende
aantal mensen dat langdurig werkloos is. Ook vind ik
het zorgelijk dat de sociaaleconomische verschillen
tussen herkomstgroepen nog steeds groot zijn.
De Staat van de Stad laat opnieuw zien hoe
divers onze stad is. Mensen uit maar liefst
183 herkomstlanden leven hier samen en de stad is
een emancipatiemachine voor jongeren, migranten
en allerlei andere Amsterdammers. De grote kracht
van de stad – de diversiteit – brengt echter ook
uitdagingen met zich mee. Samenleven gaat niet
vanzelf en vergt inspanning van iedereen. Ik vind
het bemoedigend dat de ervaren discriminatie is
afgenomen. Positief is ook dat Amsterdammers
steeds beter de weg naar het Meldpunt Discriminatie
weten te vinden als dat nodig is. Aan de andere kant
zeggen inwoners dat zij minder tevreden zijn over
de manier waarop mensen met een verschillende
etnische of culturele achtergrond met elkaar
samenleven.
Een jaar na de start van deze Collegeperiode is
het goed om te zien dat we op het juiste spoor
zitten. Verschillende speerpunten waar dit College
op inzet, komen terug als aandachtspunten in dit
onderzoek. Maar of het nu gaat om de kwaliteit van
het onderwijs, de gebiedsgerichte arrangementen of
het tegengaan van discriminatie, we zijn er nog niet.
Ik hoop dat we de stijgende lijn vasthouden en dat
alle Amsterdammers daarvan zullen profiteren.
Mevrouw Andrée van Es,
Wethouder Werk en Inkomen, Burgerschap en
Diversiteit, Inburgering en Bestuurlijk Stelsel

4 De Staat van de Stad Amsterdam VI

5
Inhoud
Woord vooraf 3
Samenvatting en conclusies 7
Inleiding 14
1 De Amsterdamse leefsituatie 19
2 Bevolking, woningmarkt en woonmilieus 31
3 Gezondheid 39
4 Participatie in onderwijs 51
5 Economie 67
6 Participatie in arbeid 81
7 Participatie in welvaart 91
8 Maatschappelijke participatie 101
9 Participatie in hobby’s, cultuur, sport en vakantie 109
10 Politieke participatie 121
11 Leefbaarheid en veiligheid 128
12 Cumulatie en ruimtelijke verdeling van participatie 145
Geraadpleegde literatuur 153
Bijlage I Methodeverantwoording Participatiemonitor 157
Bijlage II Toelichting Stads- en Regiomonitor Amsterdam en getoonde kaarten 159
Bijlage III Overzicht domeinen en indicatoren leefsituatie-index 161
Bijlage IV Omschrijving van de buurtcombinaties en stadsdelen 163

6 De Staat van de Stad Amsterdam VI

| Samenvatting en discussie
7
Samenvatting en conclusies
Voor u ligt de zesde rapportage van De Staat van de Stad Amsterdam. Deze monitor – de eerste
verscheen in 2000 – laat tweejaarlijks zien hoe de stad Amsterdam en de verschillende groepen
Amsterdammers er voor staan qua participatie en leefsituatie. Belangrijke vragen die in de monitor
worden beantwoord zijn: met welke groepen gaat het relatief goed, met welke slecht en wat zijn
de ontwikkelingen. Hierbij wordt gekeken naar primaire participatieterreinen (onderwijs, arbeid en
welvaart) en naar secundaire participatieterreinen, zoals vrijwilligerswerk, cultuur, sport en andere
vrijetijdsactiviteiten alsmede politiek. Ook wordt de context waarbinnen deze participatie plaatsvindt
beschreven, zoals demografische ontwikkelingen, ontwikkelingen op de woningmarkt, economische
ontwikkelingen en ontwikkelingen op het gebied van gezondheid en leefbaarheid en veiligheid.
Het onderzoek is voor een groot deel gebaseerd
op een enquête onder ruim 2.800 Amsterdammers
van 18 jaar en ouder, die plaatsvond in september en
oktober 2010. Ook is gebruik gemaakt van data uit
registraties, die inzichtelijk zijn gemaakt met behulp
van de Stadsmonitor Amsterdam en de Regiomonitor.
Verder is gebruik gemaakt van andere onderzoeken
en databronnen, onder andere van het CBS.
Dit hoofdstuk geeft eerst een samenvatting van de
belangrijkste bevindingen per thema, daarna volgt
een conclusie en discussiegedeelte.
Samenvatting
Leefsituatie-index
De leefsituatie-index is ontwikkeld door het SCP en
geeft het welzijnsniveau weer in één getal. De index
wordt berekend op basis van enquêtes, waarin
vragen worden gesteld over wonen, gezondheid,
consumptiegoederen, vrijetijdsactiviteiten, mobiliteit,
sociale participatie, sportactiviteiten, vakantie en
sociaal netwerk. De index is in 2004 op gemiddeld
100 gesteld.
Na vooruitgang in de leefsituatie van 2006 op 2008
(van 100 naar 102) zien we dat de leefsituatie voor
veel groepen Amsterdammers in 2010 gelijk is aan
die in 2008 (beide 102), maar hoger dan in 2004 en
2006 (beide 100). Daarmee is ook de leefsituatie voor
de stad als geheel gelijk gebleven (102). Hieronder
staan de overige resultaten.
• De leefsituatie is ten opzichte van 2008 op alle
domeinen stabiel gebleven, met uitzondering van
de domeinen consumptiegoederen en mobiliteit,
die er wel op vooruit zijn gegaan.
• De leefsituatie-index hangt sterk samen
met de leeftijd: onder de 45 jaar is de score
boven gemiddeld en voor 55-plussers ondergemiddeld.
• In vergelijking met 2008 gaan jongeren erop
vooruit (naar het niveau van 2004) en 55- t/m
64-jarigen erop achteruit (naar het niveau van
2006).
• De leefsituatiescore van alleenstaanden en
eenoudergezinnen ligt onder het gemiddelde,
die van (echt)paren erboven. In 2008 zagen we
vooruitgang voor alle huishoudtypes, nu zien we
nauwelijks verandering.
• WW-ers, bijstandsgerechtigden en studenten
gaan erop vooruit, na de terugval van 2006 op
2008. Hun leefsituatie is nu weer conform de
jaren ervoor.
• De leefsituatie voor de verschillende inkomensgroepen
is vrijwel niet veranderd van 2008 op
2010. Alleen zien we een daling in de gemiddelde
leefsituatiescore voor de op een na hoogste
inkomensgroep.
• Voor Surinamers en (in mindere mate) Turken
en autochtonen zwakt de toename in de leefsituatiescore
van 2006 op 2008 weer (enigszins)
af. De positie van westerse allochtonen is verder
verbeterd. De overige groepen blijven op het
niveau van 2008.
• De positie van de stadsdelen is redelijk stabiel
over de jaren heen, waarbij Noord, Zuidoost
en Nieuw-West ongunstig en Zuid en Centrum
gunstig scoren. De ongunstig scorende stadsdelen
Zuidoost en Nieuw-West gaan er langzaam
op vooruit.
• Opleidingsniveau en werk zijn de belangrijkste
factoren voor de leefsituatie. Toch verkeren nietwesterse
allochtonen met werk in een relatief

8 De Staat van de Stad Amsterdam VI
ongunstige leefsituatie. Laagopgeleide alleenstaanden
zonder betaald werk hebben de
ongunstigste leefsituatie.
• De leefsituatie-index hangt samen met opvattingen
over leefbaarheid en veiligheid en
met tevredenheid over de samenleving.
• De achterstand die Amsterdam in 2006 ten
opzichte van de landelijke leefsituatie had heeft
de stad in 2008 niet kunnen verkleinen.
Bevolking en woningmarkt
Participatie van Amsterdammers in de samenleving
vindt plaats in de context van demografische ontwikkelingen
en ontwikkelingen op de woningmarkt.
Hieronder de belangrijkste ontwikkelingen.
• De bevolking van Amsterdam is de laatste jaren
sterk toegenomen: in vier jaar tijd kwamen er
37.500 inwoners bij.
• In 2010 is de bevolking met 12.800 gegroeid,
de sterkste toename in zestig jaar.
• Amsterdam trekt per saldo zowel personen uit
de rest van Nederland als uit het buitenland aan.
• Het aandeel gezinnen met twee ouders neemt
toe, het aandeel gezinnen met één ouder af.
• Na enkele jaren met veel nieuwbouw groeit de
woningvoorraad minder sterk.
• Het aandeel koopwoningen neemt nog steeds
sterk toe.
• De kredietcrisis heeft consequenties voor de
woningmarkt: lagere woningprijzen, meer te
koop staande woningen en minder verkochte
woningen.
Gezondheid
Op het gebied van gezondheid zien we geen grote
veranderingen ten opzichte van de vorige rapportage.
In het algemeen is de gezondheidstoestand
van Amsterdammers ongunstiger dan van alle
Nederlanders. Dit hangt sterk samen met sociaaleconomische
factoren.
• De gemiddelde levensverwachting van pasgeborenen
in Amsterdam neemt toe maar ligt
lager dan in Nederland; mannen in Amsterdam
worden gemiddeld 1,3 jaar minder oud en
vrouwen 2,0 jaar.
• De sterfte aan hart- en vaatziekten neemt af.
Ruim een kwart van de sterfgevallen betreft harten
vaatziekten, drie van de tien kanker. Kanker
wordt dus steeds meer de prominentste doodsoorzaak.
• Amsterdammers voelen zich vaker niet zo gezond
dan overige Nederlanders. Dit verschil blijft wanneer
er rekening wordt gehouden met verschillen
in leeftijd en geslacht.
• Drie van de tien Amsterdammers hebben last van
een langdurige ziekte, aandoening of handicap,
onder 55-plussers geldt dat voor zes van de tien.
Bijna een kwart voelt zich hierdoor belemmerd
in zijn dagelijkse bezigheden of vrije tijd, 12% in
sterke mate.
• De gezondheid van allochtone ouderen is slechter
dan van autochtone ouderen en gezondheidsproblemen
beginnen voor hen vaak ook op
jongere leeftijd.
• De gevonden gezondheidsverschillen hangen
sterk samen met sociaaleconomische factoren: de
gezondheid is gunstiger naarmate de gevolgde
opleiding en het inkomen hoger zijn.
• Bewoners van Centrum zijn het positiefst over
hun psychische gesteldheid, bewoners van
Zuidoost en Noord geven juist vaker dan gemiddeld
aan zich neerslachtig en somber te voelen.
• Amsterdammers roken en drinken even vaak
als gemiddeld in Nederland. Hoger opgeleiden
roken minder, maar drinken meer dan lager
opgeleiden.
• Vier van de tien Amsterdammers van 16 jaar en
ouder hebben overgewicht, van wie 10% ernstig.
Ernstig overgewicht komt ongeveer twee keer
zo vaak voor onder Amsterdammers van Turkse
(23%), Marokkaanse (20%) en Surinaamse herkomst
(17%).
• Vrouwen maken vaker gebruik van zorgvoorzieningen
dan mannen. Laagopgeleiden gebruiken
vaker zorgvoorzieningen dan hoogopgeleiden,
met uitzondering van de tandarts en alternatieve
geneeswijzen.
• Tien procent van de (zelfstandig wonende)
Amsterdammers van 18 jaar en ouder maakt
gebruik van een Wmo-voorziening, onder de
65-plussers is dat 31%. Hulp in het huishouden
is de meest gebruikte voorziening.
• Bij Bureau Jeugdzorg kwamen in 2009 circa
3.500 aanmeldingen binnen. Eind 2009 had het
bureau 5.289 cliënten in zorg, bijna 4% van alle
Amsterdamse jongeren (0 t/m 17 jaar). Jongeren
uit Zuidoost en Noord zijn daarbij oververtegenwoordigd.
Onderwijs
Participatie in onderwijs vormt een belangrijke
basis voor participatie in de samenleving. Een goede
opleiding verhoogt de kansen op de arbeidsmarkt,
waarmee verdere participatie mogelijk wordt.
• Het opleidingsniveau van de Amsterdamse jeugd
stijgt: meer leerlingen krijgen op de basisschool
een VWO-advies, meer leerlingen volgen en
slagen voor het VWO, meer leerlingen volgen
hogere MBO-niveaus en het aantal studenten in
de stad blijft stijgen.
• Meisjes doen het vanaf het voortgezet onderwijs
beter dan jongens.
• Veel leerlingen halen via het stapelen van opleidingen
een hoger diploma, ook is er op- en
afstroom op alle niveaus te zien. Vooral nietwesterse
allochtonen wisselen van niveau en
stapelen opleidingen.
• Kwaliteit van scholen blijft een aandachtspunt. In
het basisonderwijs daalt het aantal (zeer) zwakke
basisscholen. Ook op het speciaal basisonderwijs,
het voortgezet onderwijs en het MBO zijn
er (zeer) zwakke scholen of afdelingen.
• Het aantal leerlingen in het speciaal basisonderwijs
is gedaald van 1862 in 2005/2006 naar 1492
in 2009/2010. Het Amsterdamse basisonderwijs

| Samenvatting en conclusies
9
telt in 2010 793 leerlingen met een rugzakje in
het gewone basisonderwijs, deze leerlingen zitten
vooral op school in Zuid en Oost.
• In het derde leerjaar in het voortgezet onderwijs
volgen relatief veel leerlingen VWO (22%) en
VMBO-b/k (31%).
• Het verzuim stijgt, onder andere door betere
meldingen. Op het MBO is de verzuimregistratie
nog niet op orde.
• Het aandeel voortijdig schoolverlaters is gedaald
in Amsterdam (met 28% ten opzichte van
2005/2006), maar is nog steeds relatief groot
(5,7%).
Economie
De vorige Staat van de Stad stond in het teken van
onzekerheid als gevolg van de economische recessie.
Inmiddels is het dieptepunt van de recessie gepasseerd
en zitten we in een herstelfase, waarvan onbekend
is hoe lang deze zal aanhouden. We zien de
volgende ontwikkelingen.
• In vergelijking met heel Nederland heeft Amsterdam
weinig last gehad van de recessie. De economie
van Amsterdam kromp in 2009 met 2,2%,
aanzienlijk minder dan heel Nederland (–3,9%).
• In 2010 groeide de Amsterdamse economie alweer,
maar wel minder voorspoedig dan in voorgaande
jaren. Deze groei is voor een belangrijk
deel toe te wijzen aan het herstel in de groothandel
en transport. Daarnaast groeide ook de
dienstverlening weer.
• De Amsterdamse economie is gespecialiseerd in
financiële en zakelijke dienstverlening (financiën,
advies en recht), media, ontwerp en kunsten, ICT
en telecommunicatie, groothandel en overige
zakelijke diensten.
• Financiën, advies en recht is verreweg de belangrijkste
sector in Amsterdam, zowel in termen
van toegevoegde waarde als werkgelegenheid
(absoluut en relatief ten opzichte van de rest van
Nederland).
• De wereldwijde recessie uitte zich in Amsterdam
in eerste instantie in een afname van het aantal
toeristen en in een kentering in de omzet van
Schiphol. Eind 2009/begin 2010 zette het herstel
weer in, maar nog niet meteen op alle fronten.
• Het herstel op de vastgoedmarkt is nog niet
overtuigend, vooral wat woningen betreft. Het
aanbod te koop staande woningen is verruimd,
de gemiddelde verkoopprijs en het aantal verkochte
woningen liggen 7% onder het niveau van
voor de crisis. Dit heeft gevolgen voor verwante
sectoren zoals de bouw en architectuur.
• De totale werkgelegenheid bleef in 2009 en
het grootste deel van 2010 op peil, wanneer er
gecorrigeerd wordt voor de nieuwe Wet op het
Handelsregister. Pas sinds het laatste kwartaal van
2010 neemt het totale aantal banen weer toe.
• In 2009 en 2010 gingen vooral banen verloren
in de financiële sector, bij banken en financiële
holdings.
• De gemiddelde omvang van de Amsterdamse
vestigingen is afgenomen tot 5,7 werknemer
per vestiging. Bij twee van de drie Amsterdamse
vestigingen werkt maar één persoon.
• De economie van de Metropoolregio Amsterdam
heeft zich ook snel hersteld, een krimp van 3,4%
in 2009 werd gevolg door een groei van 2,9% in
2010.
• De afgelopen jaren is de pendel naar Amsterdam
toegenomen, terwijl de uitstroom van pendel
afnam. Aantal en aandeel hoger opgeleide
pendelaars naar Amsterdam zijn gegroeid.
Arbeid
Het wel of niet hebben van werk heeft een sterke invloed
op het welzijn en wordt daarom tot de primaire
vormen van participatie gerekend. De belangrijkste
bevindingen zijn de volgende.
• De gevolgen van de economische crisis voor de
werkloosheid zijn minder ernstig dan in 2008
werd gevreesd. In Amsterdam steeg het aandeel
niet-werkende werkzoekenden (NWW) in
de potentiële beroepsbevolking tussen 2008 en
2010 met 0,8% tot 7,5%. In Nederland steeg dat
aandeel met 0,4% tot 4,6%.
• In 2010 herstelt de arbeidsmarkt zich in
Amsterdam sneller dan in de rest van het land.
De werkloosheid is in oktober 2010 met 6,7%
NWW’ers weer terug op het lage niveau van
begin 2008.
• Het aantal NWW’ers nam in 2010 het meest af
onder laagopgeleiden en niet-westerse allochtonen.
Deze ontwikkeling heeft deels een administratieve
oorzaak: een onbekend aantal personen
stond tijdelijk als werkzoekend ingeschreven
om in aanmerking te komen voor taalscholing of
kinderopvang.
• Van alle herkomstgroepen heeft de groep
overige niet-westerse allochtonen de hoogste
werkloosheid (oktober 2010: 13,5% NWW).
Boven dien is dit de enige herkomstgroep waarvan
de werkloosheid in 2010 ruim hoger is dan
in 2007.
• Sinds 2007 is de werkloosheid het sterkst gedaald
onder Amsterdammers van Surinaamse en
Antilliaanse herkomst.
• Door de verhoogde instroom van werklozen in
2009 zal in 2011 voor het eerst in jaren het aantal
langdurige werklozen in Amsterdam toenemen.
• Zes van de tien werklozen in Amsterdam zijn
laagopgeleid.
• Begin 2009 is de jeugdwerkloosheid in
Amsterdam 18%. Dit is 10 procentpunt hoger
dan gemiddeld in Nederland. Landelijk is sinds
2009 de jeugdwerkloosheid met 3,3% gestegen,
voor Amsterdam zijn geen cijfers beschikbaar.
• Zuidoost is het stadsdeel met de hoogste werkloosheid
(oktober 2010: 8,8% NWW). In Centrum
is de werkloosheid het laagst (4,6%).
• De buurt met de hoogste werkloosheid is de
Kolenkit (14,5% NWW). In Buitenveldert-West is
de werkloosheid het laagst (1,4%).
• De verwachting van het UWV Werkbedrijf is
dat de werkloosheid in de regio Amsterdam
de komende jaren zal blijven dalen.

10 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Welvaart
Amsterdam kent grote inkomensverschillen: er wonen
zowel veel mensen met een minimuminkomen als
veel hoogopgeleiden met een goed inkomen.
• Het gemiddelde Amsterdamse huishouden
heeft minder te besteden dan het gemiddelde
Nederlandse huishouden.
• Het gemiddelde koopkrachtinkomen van
Amsterdamse huishoudens is de afgelopen jaren
sterker gestegen dan gemiddeld in Nederland.
• De inkomensongelijkheid in Amsterdam is groter
dan gemiddeld in Nederland en neemt toe.
Belangrijkste oorzaken zijn het toenemende
aantal tweeverdieners en het toenemende aantal
hoge inkomens.
• In de stadsdelen Centrum en Zuid is het gemiddelde
inkomen relatief hoog. In deze stadsdelen
is de inkomensongelijkheid ook het hoogst: hoge
en lage inkomens wonen hier door elkaar.
• In 2010 is het aantal uitkeringen voor het eerst in
jaren gestegen (van 85.000 naar 89.000). Door
de crisis neemt het aantal WW- en bijstandsuitkeringen
het sterkst toe. Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
neemt af door de
geleidelijke afschaffing van de WAO en WAZ.
• Ongeveer 70.000 Amsterdamse huishoudens
hebben een minimuminkomen. Tussen 2005 en
2009 daalde het aandeel minimahuishoudens van
18,5% naar 16,5%.
• Ruim een kwart van de Amsterdamse jongeren
(26,3%) groeit op in een minimahuishoudens.
Onder Marokkaanse jongeren is het aandeel
minima het hoogst (43,8%).
• Typen huishoudens die relatief vaak van het minimum
leven zijn eenoudergezinnen, huishoudens
van niet-westerse herkomst en 65-plussers.
• Ruim een derde van de Amsterdammers heeft
moeite met rondkomen. Dit aandeel is na 2008
niet verder gedaald.
• In 2009 en 2010 meldden meer Amsterdammers
zich aan voor schuldhulpverlening dan in voorgaande
jaren. In 2010 waren er over het algemeen
geen wachtlijsten.
• Moeite hebben met rondkomen hangt samen
met een lagere deelname aan sociale activiteiten.
Daarnaast beoordelen Amsterdammers die
moeite hebben met rondkomen hun gezondheid
slechter en hebben ze vaker psychische klachten.
Maatschappelijke participatie
Op het gebied van maatschappelijke participatie zien
we weinig veranderingen ten opzichte van de vorige
rapportage.
• Rond een derde van de Amsterdammers is actief
in een vereniging.
• Drie van de tien Amsterdammers zijn actief als
vrijwilliger (28%). Dit is minder dan landelijk
(42%).
• Zelfstandige ondernemers in Amsterdam (42%)
zijn twee keer zo vaak vrijwilliger als zelfstandige
ondernemers in geheel Nederland (21%).
• De helft van de Amsterdammers verleent regelmatig
informele hulp. Dit ligt boven het landelijk
gemiddelde.
• Het aandeel bewoners dat wekelijks contact heeft
met buren is gestegen, het meest in Zuidoost en
West.
• Eén van de acht Amsterdammers (12%) voelt
zich in sterke mate sociaal geïsoleerd en 28%
van de 65-plussers.
• Jongeren en allochtonen voelen zich minder vaak
sterk geïsoleerd dan in 2008.
• Vier van de tien Amsterdammers voelen zich
verwant met een religie.
• Meer Amsterdammers (79%) hebben contact
met mensen uit andere bevolkingsgroepen dan
in 2008 (71%).
• In 2009 vond bijna de helft (48%) dat de omgang
tussen herkomstgroepen goed ging, in 2010 is dat
gedaald naar 38%. Dit is conform 2006 en 2007.
• Allochtonen zien vaker verbetering (26%) dan
verslechtering (17%) in de positie van hun eigen
bevolkingsgroep.
• Ruim een derde van de Amsterdammers van
niet-Nederlandse herkomst geeft aan moeite
te hebben met het Nederlands (35%).
• Amsterdammers voelden zich in 2010 wel iets
minder vaak gediscrimineerd dan in 2007 (21%,
2007: 26%), maar er is een toename in het aantal
meldingen van discriminatie.
Vrijetijdsbesteding
(hobby, sport, uitgaan/cultuur, vakantie)
Hoe besteden Amsterdammers hun vrije tijd? Ze
sporten en internetten meer, maar gaan minder uit.
De belangrijkste resultaten:
• Bijna driekwart van de Amsterdammers heeft
een hobby (73%).
• Ruim de helft van de Amsterdammers is lid van
een vereniging (54%).
• De populairste vormen van uitgaan zijn in 2010
film (64%), museum (54%), popconcert (34%),
multicultureel festival (31%) en dansavond of
houseparty (29%).
• Sinds 2004 is het totale aandeel Amsterdammers
dat de afgelopen twaalf maanden tenminste een
keer is uitgegaan ongeveer gelijk gebleven (80%
in 2010).
• Kijken we naar de specifieke vormen van uitgaan,
dan blijkt dat in 2010 bijna alle vormen
(film, toneel, popconcert, museum etc.) minder
Amsterdammers hebben getrokken dan in 2008
en 2006.
• In 2009 sport 59% van de volwassen Amster dammers
minimaal twaalf keer per jaar, in 2003 was
dit nog maar 49%.
• Van de verschillende herkomstgroepen sporten
autochtonen het meest en Turken en Marokkanen
het minst.
• Mannen zijn vaker sporter dan vrouwen. Dat
geldt voor bijna alle herkomstgroepen. Alleen bij
autochtonen en Turken sporten evenveel mannen
als vrouwen.
• Het aandeel Amsterdammers dat voldoet aan
de Nederlandse Norm Gezond Bewegen blijft

| Samenvatting en conclusies
11
stijgen en is nu 72%. Dit is hoger dan het landelijk
gemiddelde (59%).
• Steeds meer Amsterdammers hebben toegang
tot internet. Dit is sinds 2004 gestegen van 79%
naar 91% in 2010.
• Voor 21% van de Amsterdammers is televisie de
belangrijkste vorm van vermaak, voor 15% van de
Amsterdammers is dat computeren/internetten.
• Bijna driekwart van de Amsterdammers van
18 jaar of ouder is in 2010 op vakantie geweest
(72%). Ruim een derde ging vaker dan één keer.
Politieke participatie
Amsterdammers zijn op vele manieren politiek actief.
De kernpunten zijn:
• Bijna zes van de tien Amsterdammers zijn geïnteresseerd
in politiek (58%).
• Het aandeel Amsterdammers dat geïnteresseerd
is in de gemeentepolitiek ligt lager (47%), maar
is vanaf 2000 redelijk constant en tussen 2008 en
2010 licht gestegen.
• Stadsdeel Oost kent het grootste aandeel bewoners
dat geïnteresseerd is in de gemeentepolitiek
(57%). Bewoners van Nieuw-West zijn het minst
geïnteresseerd.
• Bijna driekwart van de Amsterdammers zegt
zeker te stemmen als er morgen gemeenteen
stadsdeelraadsverkiezingen zouden worden
gehouden. Dit relatief hoge percentage wordt
veroorzaakt doordat 2010 een verkiezingsjaar was.
• Sinds 2000 is er een stijgende lijn te zien in het
aandeel Amsterdammers dat aangeeft zeker te
gaan stemmen. Ook de daadwerkelijke opkomst
bij verkiezingen laat een licht stijgende lijn zien
sinds 2000.
• Bij Turkse Amsterdammers ligt de stemintentie
het laagst, bij autochtonen het hoogst.
• De populariteit van de PvdA is tussen 2008 en
2010 gestegen. In 2008 gaf 18% aan op de PvdA
te stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen, in
2010 is dit 25%.
• De PVV behaalde bij de verkiezing voor de
Provinciale Staten in maart 2011 8% van de
stemmen.
• Het politieke zelfvertrouwen van Amsterdammers
is licht gestegen sinds 2000.
• Driekwart van de Amsterdammers heeft redelijk
tot veel vertrouwen in het gemeentebestuur.
Leefbaarheid en veiligheid
De leefbaarheid en veiligheid zijn in het algemeen
stabiel en op verschillende punten verbeterd.
• De leefbaarheid in de stad neemt toe, in 2009
was er nog maar één buurt die van de bewoners
een onvoldoende kreeg: Overtoomse Veld. In
twee buurten is de leefbaarheid achteruit gegaan:
IJburg en Holendrecht.
• De verhuisgeneigdheid is gedaald, in 2010 geeft
19% van de huishoudens aan verhuisplannen te
hebben. Met name de neiging te kopen of te
verhuizen naar een woning met tuin of balkon is
door de kredietcrisis gedaald.
• De sociale omgang in de buurt is de belangrijkste
peiler voor de leefbaarheid: hoe beter het gaat
op sociaal gebied, hoe hoger de tevredenheid
met de buurt.
• Het contact met de buren is iets toegenomen:
60% heeft wekelijks contact met de buren, voorgaande
jaren lag dit op 55%.
• De ervaren sociale cohesie is stabiel.
• De ervaren verloedering neemt af.
• De subjectieve veiligheid is voor de stad als
geheel redelijk stabiel, maar in de stad ontstaan
meer verschillen. In Zuid en Centrum neemt de
ervaren veiligheid toe. In Nieuw-West, Noord en
Zuidoost neemt de ervaren veiligheid na 2006 af.
• In 2008 was er nog één buurt die in de subjectieve
veiligheid zeer ongunstig scoorde:
Transvaalbuurt. De situatie in deze buurt is wel
sterk verbeterd. Zeven andere buurten gingen
achteruit.
• Het aandeel Amsterdammers dat plekken vermijdt
vanwege onveiligheid is afgenomen naar
35%. In 2008 was het nog 39% in en 2006 42%.
• De toename in jongerenoverlast is gestopt.
Twintig procent van de bewoners ervaart vaak
overlast van jongeren en dit aandeel is van 2008
tot 2010 stabiel.
• De objectieve index laat een verbetering van de
veiligheid zien. Er is geen enkele buurt meer die
zeer ongunstig scoort en er zijn nog maar vier
buurten die onder het gemiddelde van 2003
scoren.
• De daling van het aantal aangiften is in 2010
gestopt. Het aantal aangiften van vermogenscriminaliteit
stijgt.
• De jeugdcriminaliteit is afgenomen. Buurten
die een hoge jeugdcriminaliteit kennen zijn de
Bijlmer, De Punt, Indische buurt-Oost, Volewijck
en IJplein/Vogelbuurt.
• In 2010 registreerde de politie 5714 incidenten
van huiselijk geweld. Het aantal aangiftes van
huiselijk geweld is veel lager: 1476.
Cumulatie en ruimtelijke verdeling
van participatie
Kijken we naar het totaalbeeld voor verschillen in
participatie en leefbaarheid in de stad, dan zien we
de volgende ontwikkelingen.
• De ruimtelijke driedeling blijft overduidelijk
aanwezig: stadsdelen aan de randen van de stad
scoren op veel terreinen onder het gemiddelde
(Zuidoost, Noord en in mindere mate Nieuw-
West), een groot deel van de negentiendeeeuwse
gordel op veel terreinen gemiddeld
(West en Oost) en Centrum en Zuid boven het
gemiddelde.
• De woonmilieus in de herstructureringsgebieden
scoren op veel terreinen onder het gemiddelde,
vooral het woonmilieu transitie. In de nieuwbouwmilieus
en in welgesteld stedelijk is de positie op
veel terreinen juist bovengemiddeld.
• Concentraties van achterstand in werk én inkomen
komen – net als in de vorige rapportages – voor
in Zuidoost, in veel delen van Noord, delen van

12 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Bos en Lommer en Geuzenveld-Slotermeer,
in de Indische buurt, Diamantbuurt en
Transvaalbuurt.
• Evenals in de vorige rapportages zien we een
duidelijke achterstand in de participatie van nietwesterse
allochtonen ten opzichte van westerse
allochtonen en autochtonen.
• Amsterdammers van Marokkaanse herkomst
hebben de laagste participatiescores, daarna
Turken en overige niet-westerse allochtonen.
Surinamers en Antillianen nemen van de nietwesterse
allochtonen de beste positie in.
• De positie van de herstructuringsgebieden is niet
structureel verbeterd en de achterstanden van
bevolkingsgroepen zijn ook niet structureel verminderd.
Wel zien we na 2006 een gunstige trend
in de stadsdelen met een ongunstige leefsituatie,
zoals Zuidoost, Nieuw-West en Noord.
Conclusies en discussie
De Staat van de Stad V (2009) eindigde met een
beeld van Amsterdam waarin positieve ontwikkelingen
te zien waren, waardoor de stad er aan het
begin van de recessie op veel punten sterk leek
voor te staan. Maar daarnaast bleek Amsterdam
een aantal concentratiegebieden te kennen waar
achterstanden en problemen zich opstapelden.
De belangrijkste uitkomst van De Staat van de Stad
VI is dat de stad krachtig genoeg is gebleken om
(tot nu toe) de gevolgen van de financiële en economische
crisis op te vangen. Ook op sociaal gebied
zien we positieve ontwikkelingen. Tegelijkertijd
blijven de verschillen tussen bevolkingsgroepen en
gebieden in de stad onveranderd groot.
Sterke economie
In de vorige Staat van de Stad constateerden we op
veel terreinen van 2006 op 2008 positieve ontwikkelingen,
maar eindigden we in onzekerheid over de
toekomst als gevolg van de economische recessie.
De gevolgen van de crisis lijken nu voor Amsterdam
mee te vallen. De economie van Amsterdam kromp in
2009 minder hard dan in heel Nederland (–2,2% resp.
–3,9%), maar groeit weer in 2010 (hoewel minder
voorspoedig dan in de voorgaande jaren) en voor
2011 wordt ook groei verwacht. De gevolgen voor de
arbeidsmarkt volgden met enige vertraging en uitten
zich in eerste instantie in een stijgende werkloosheid,
maar uiteindelijk bleek het effect op de werkloosheid
tijdelijk en beperkt. Sinds begin 2010 is de werkloosheid
langzaam maar gestaag aan het afnemen. De
totale werkgelegenheid bleef in 2009 en het grootste
deel van 2010 op peil. Het herstel op de arbeidsmarkt
zette in het vierde kwartaal van 2010 door: het
aantal banen groeide en de geregistreerde werkloosheid
nam verder af (naar 6,7% in oktober 2010). Maar
de recessie is nog niet uitgewoed. De effecten van
(overheids)bezuinigingen op zaken als openbaar
vervoer, kunst en cultuur, arbeidsreïntegratie, reorganisaties
en bezuinigingen op de stadsdelen (of
het afschaffen daarvan) moeten immers nog blijken.
De werkloosheid heeft vooral toegeslagen onder de
laagst opgeleiden (maximaal basisonderwijs). Van de
geregistreerde werklozen in oktober 2010 heeft 35%
alleen basisonderwijs, terwijl dat in 2007 voor 20%
van de werklozen gold. Maar ook een hoge opleiding
(HBO of WO) geeft geen garantie op een baan:
21% van de werklozen heeft een HBO of universitaire
opleiding (13% HBO, 8% WO, in oktober 2010). De
verschillen tussen de herkomstgroepen blijven groot,
variërend van nog geen 4% werkloosheid onder
autochtonen tot bijna 14% onder de groep ‘overige
niet-westerse allochtonen’. Landelijke cijfers laten
zien dat de werkloosheid onder niet-westerse allochtone
jongeren van 15 tot 25 jaar steeg (van 20% in
2009 naar 23% in 2010), terwijl die voor autochtone
jongeren gelijk bleef (10% in beide jaren). De verwachting
is dat in 2011 het aantal langdurig werklozen
(langer dan drie jaar werkloos) voor het eerst in
jaren weer zal toenemen als gevolg van de verhoogde
instroom tijdens de crisis.
In Amsterdam is sprake van een sterke economie,
gericht op de combinatie van productie en consumptie.
De aantrekkelijkheid van de woonomgeving,
zeker ook door het culturele aanbod, werkt door in
de hoge grondprijzen in de stad. De aantrekkelijkheid
van Amsterdam blijft groeien. We zien dit terug in
andere indicatoren, zoals het aantal startende
ondernemers dat inmiddels alweer op een hoger
niveau ligt dan in 2009. Verder daalt het aantal
winkels niet meer en is het aantal faillissementen
afgenomen. Amsterdam blijkt te beschikken over
een sterke en diverse sectorstructuur, die minder
gevoelig is gebleken voor de recessie dan Nederland
als geheel.
Stabiliteit op veel terreinen
De sterke draagkracht van de stad zien we ook terug
in de leefsituatie en participatie van Amsterdammers.
De leefsituatie-index is, na vooruitgang van 2006 op
2008, nu – ondanks de crisis – gelijk gebleven. De ongunstig
scorende stadsdelen Zuidoost, Nieuw-West
en (in mindere mate) Noord gaan er op lange termijn
langzaam iets op vooruit.
Ook zien we positieve ontwikkelingen op het gebied
van leefbaarheid en een stabiel beeld op het
gebied van veiligheid. De meeste Amsterdammers
zijn tevreden met hun buurt en die tevredenheid
neemt nog altijd toe. De leefbaarheid in de stad zit
in een opwaartse spiraal. In 2009 is er nog maar één
buurt waaraan de mensen die er wonen een onvoldoende
geven: Overtoomse Veld. Inwoners van de
Kolenkitbuurt gaven in 2007 nog een onvoldoende
(5,7), maar nu net een voldoende (6,1 in 2009). Des
te opvallender zijn de buurten waar de waardering
gedaald is: Holendrecht (van 7,0 naar 6,7) en IJburg
(van 7,4 naar 7,1).
Sterke fragmentatie
De stad heeft te maken met fragmentatie: terwijl
sommige gebieden sterk vooruitgaan, blijven
anderen achter. Vaak valt dit samen met de gebieden
binnen en buiten de ring, maar niet overal en niet op
elk thema.

| Samenvatting en conclusies
13
In de huizenprijzen per buurt treedt de ring nog altijd
als scheidslijn op. In beide gebieden geldt dat de
huizenprijzen toenemen bij een hogere sociaaleconomische
status van de buurt, maar het prijsniveau ligt
binnen de ring structureel hoger. Nieuwbouwbuurten
in Nieuw-West als De Aker (Q84), De Eendracht (P79)
en Nieuw-Sloten (R88) vallen op: in vergelijking tot
hun sociaaleconomische positie zijn de prijzen hier
laag.
De uitrol van de binnenstad en het overbruggen van
de tweedeling in de stad blijven daarmee aandacht
vragen. De stedelijke vernieuwingsprojecten hebben
daarin een belangrijke functie. Door de economische
crisis is de voortgang van veel van deze projecten
onzeker geworden.
De fragmentatie van de stad zien we ook terug in
hoe men denkt over de menging van buurten. In
buurten als de Pijp en Oud-West roemen bewoners
de menging in hun buurt en vormt het een belangrijk
onderdeel van hun stedelijk woonmilieu. In de
nieuwbouwbuurten als De Aker en IJburg wordt de
homogeniteit gewaardeerd.
Aantrekkelijke stad voor bewoners
Amsterdammers hebben een sterke binding met
de stad, het biedt een plek waar verschillende
identiteiten gecombineerd kunnen worden. Uit
onderzoek naar lokale en nationale identiteiten bij
allochtone jongeren blijkt de Amsterdamse identiteit
een belangrijke kracht van de stad. Het beeld
van Amsterdam in termen van sociale cohesie en
polarisatie is redelijk stabiel. De cijfers over ervaren
discriminatie op basis van etnische herkomst (uit de
Burgermonitor) laten een daling zien. Marokkaanse
Amsterdammers voelen zich het vaakst gediscrimineerd,
31% van hen, maar in 2006 was dat nog
60%. Wel stijgt het aantal incidenten dat gemeld is
bij het Meldpunt Discriminatie. Dit heeft waarschijnlijk
te maken met de toegenomen aandacht voor
het onderwerp en het stimuleren van het melden
van discriminatie. Aan de andere kant lijken de
Amsterdammers negatiever over de manier waarop
mensen met een verschillende etnische of culturele
achtergrond met elkaar omgaan in Amsterdam. In
2009 vond bijna de helft (48%) dat de omgang goed
ging, nu is dat gedaald naar 38%. Hiermee komt het
beeld dat Amsterdammers hebben over deze omgang
weer meer in lijn met dat in 2006 en 2007.
De aantrekkelijkheid van de stad als woonmilieu blijkt
ook uit de bevolkingscijfers. De stad heeft er in de
afgelopen vier jaar ruim 37.000 inwoners bij gekregen.
Dit aantal is zelfs iets groter dan het inwonertal
van voormalig stadsdeel De Baarsjes. De stad heeft
sinds zestig jaar niet meer zo’n sterke bevolkingsgroei
gekend. Dit komt doordat er meer mensen
naar de stad komen. We zien bijvoorbeeld een groei
in het aantal studenten dat naar Amsterdam komt.
Daarnaast neemt het aantal gezinnen met kinderen
toe. Gezinnen kiezen er vaker voor om langer in de
stad te blijven. In tegenstelling tot de rest van het
land neemt het aandeel eenoudergezinnen af.
De vergrijzing in de stad gaat minder hard dan
landelijk, wel zien we een stijging in het aantal
Amsterdammers in de leeftijd van 55 t/m 64 jaar.
De leefsituatie-index van deze leeftijdsgroep is iets
achteruitgegaan (van 100 in 2008 naar 98 in 2010)
en het welzijnsniveau ligt vanaf 55 jaar onder het
gemiddelde. Daarbij is speciale aandacht nodig voor
de positie van allochtone ouderen. Momenteel is in
Amsterdam bijna een derde van de 55-plussers van
niet-Nederlandse herkomst en dit aandeel neemt
toe. Allochtone ouderen zijn laagopgeleid en hebben
meer gezondheidsproblemen, die vaak op jongere
leeftijd beginnen.
Hyperdiversiteit
De diversiteit in de Amsterdamse bevolking is zeer
groot. De helft van de inwoners heeft een migratieachtergrond,
zij hebben wortels in 183 verschillende
herkomstlanden. De bevolkingsgroei van de afgelopen
jaren ging gepaard met een groei van de kleinere
herkomstgroepen, onder andere uit Oost-Europa
en uit de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en
China). Ook de Ghanezen zijn toegenomen in aantal,
met 11.000 personen is deze groep qua grootte nu
vergelijkbaar met de groep Antillianen in Amsterdam.
Van de Surinaamse, Marokkaanse, Turkse en
Antilliaanse Amsterdammers is bijna de helft in
Nederland geboren. De voorhoede van deze tweede
generatie is inmiddels volwassen en begeeft zich
op de arbeids- en woningmarkt en staat aan het
begin van gezinsvorming. Uit de Diversiteits- en
Integratiemonitor komt dan ook naar voren dat de
posities van Amsterdammers binnen één herkomstgroep
inmiddels sterk uit elkaar lopen. Bijvoorbeeld,
jongeren van niet-westerse herkomst met een HBOof
WO-opleiding hebben nagenoeg even vaak werk
als hun autochtone leeftijdsgenoten (rond de 90% in
2009). Maar daar staat tegenover dat laagopgeleide
jongeren van niet-westerse herkomst wel minder vaak
werkzaam zijn (50%) dan laagopgeleide autochtonen
(80%), vooral omdat laagopgeleide vrouwen van
niet-westerse herkomst vaak niet werken. Een zeer
diverse groep vormen de overige niet-westerse allochtonen,
die op veel participatieterreinen slechter
dan gemiddeld scoren, maar vaak beter dan Turken
en Marokkanen. Verschillen komen duidelijker naar
voren wanneer onderscheid gemaakt wordt naar
subgroepen.
De toename aan verschillende groepen in de stad
en de uiteenlopende posities van personen binnen
een groep vergroten de diversiteit in de stad; er is
sprake van hyperdiversiteit.
Stijgend opleidingsniveau
Opleiding is een bepalende factor in participatie
op de arbeidsmarkt en op vele andere terreinen.
Bijvoorbeeld, laagopgeleide alleenstaanden zonder
betaald werk hebben de ongunstigste leefsituatie.
We zien positieve ontwikkelingen op het gebied van
onderwijs: minder zwakke scholen, hogere schooladviezen
en meer studenten; vooral (allochtone)
meisjes. Maar er moet nog veel onderzoek worden
gedaan, bijvoorbeeld naar de effecten van voorscholen.
De verschillen tussen herkomstgroepen nemen

14 De Staat van de Stad Amsterdam VI
nauwelijks af. Basisschoolleerlingen van niet-westerse
herkomst krijgen bijvoorbeeld veel vaker een laag
schooladvies (praktijkonderwijs of VMBO met leerwegondersteuning)
dan autochtonen (25% resp. 8%).
In het voortgezet onderwijs (derde leerjaar) volgt
ongeveer 20% van de leerlingen van niet-westerse
herkomst HAVO of VWO, bij de autochtone leerlingen
is dit 50%. Opvallend hierbij is de zwakke positie
van Surinaamse kinderen in Amsterdam: zij volgen
minder vaak HAVO of VWO dan gemiddeld onder
Surinaamse scholieren in Nederland, terwijl autochtone
leerlingen uit Amsterdam dit juist vaker volgen
dan gemiddeld in Nederland. Verder is de Citoscore
van Surinaamse scholieren laag en gaan ze vaak naar
het praktijk- of leerwegondersteunend onderwijs
(25%, en in de Bijlmer zelfs 30%).
In het hoger onderwijs zien we positieve ontwikkelingen.
Het aantal studenten van niet-westerse herkomst
neemt toe in Amsterdam, vooral op het HBO.
Meisjes volgen inmiddels vaker hoger onderwijs dan
jongens. In het basisonderwijs is er nog nauwelijks
verschil in algemene leerprestaties tussen jongens
en meisjes, de verschillen ontstaan pas tijdens het
voortgezet onderwijs, meisjes doen uiteindelijk
vaker VWO-examen. Meisjes stromen ook vaker dan
jongens op naar een hoger type onderwijs dan hun
basisschooladvies luidde. Daarnaast is duidelijk dat
niet-westerse leerlingen vaker op- en afstromen dan
autochtone leerlingen. Ook hier doen de meisjes
het beter dan de jongens.
Krachtige stad, maar
met toenemende verschillen
Over het algemeen kunnen we concluderen dat het
goed gaat met Amsterdam en de Amsterdammers,
maar dat de verschillen die achter die gemiddeldes
schuil gaan groter worden. Groepen die buiten de
boot vallen, dreigen zo uit beeld te verdwijnen. We
zien ook toenemende verschillen tussen gebieden.
De bezuinigingen op de stedelijke vernieuwing kunnen
dit verder versterken. Als delen van Nieuw-West,
Noord en Zuidoost (zoals Holendrecht, De Eendracht
of Nieuwendam-Noord) relatief achterblijven, terwijl
andere delen van Amsterdam (met name binnen de
ring) er alleen maar op vooruitgaan, dan heeft dat
uiteindelijk negatieve gevolgen voor de hele stad.
Daarnaast neemt de druk op voorzieningen toe.
Dat zien we binnen de ring A10, waar de druk op
de voorzieningen aldaar groter wordt (gewild basisonderwijs,
loting voor populaire middelbare scholen,
wachtlijsten voor kinderopvang, koopwoningen
middensegment). De markt reageert vaak snel op
gentrification en de daarmee samenhangende vraag
van de veranderende bevolking (bijvoorbeeld met
winkelaanbod), maar voor de overheid is dat veel
moeilijker. De grote druk op voorzieningen vormt
daarmee de keerzijde van de aantrekkelijkheid van
het gebied binnen de ring A10. Voorzieningen voor
deze groep zijn dus een aandachtspunt voor de
toekomst.
Noten
1 Bron: Forum. Forum Monitor, Allochtonen
op de arbeidsmarkt 2009-2010. 8e kwartaalmonitor:
effecten van de economische crisis.
Utrecht, maart 2011.
2 Zie bijvoorbeeld: ‘Stad en Land’, CPB,
de Groot e.a., Den Haag, december 2010;
‘Unravelling the global city debate’, van der
Waal, Erasmus Universiteit, juni 2010 en
publicaties op basis van het ACRE project,
http://acre.socsci.uva.nl.
3 Zie ook het proefschrift van Inge van der
Welle (‘Flexibele burgers, Amsterdamse
jongvolwassenen over lokale en nationale
identiteiten’, 2011) waaruit blijkt dat
Amsterdamse jongeren zich ongeacht hun
afkomst ‘Amsterdammer’ voelen.

Inleiding

16 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Voor u ligt de zesde uitgave van de monitor De Staat
van de Stad Amsterdam. De monitor werd in 2000
opgezet uit behoefte aan systematische gegevens
over ontwikkelingen op het sociale terrein in de stad.
De Staat van de Stad biedt een tweejaarlijks overzicht
van de situatie in de stad rond het brede gebied van
participatie van Amsterdammers. Het biedt ook een
overzicht van thema’s die daarmee samenhangen, zoals
demografische ontwikkelingen en ontwikkelingen
op de woningmarkt, economische ontwikkelingen
en ontwikkelingen op het gebied van gezondheid
alsmede leefbaarheid en veiligheid. Om de bruikbaarheid
van de uitkomsten van het onderzoek voor
beleidsmakers te vergroten, is bij de keuze van de
onderwerpen aangesloten bij de doelstellingen van
het Programakkoord van de gemeente Amsterdam. 1
De Staat van de Stad VI is mede tot stand gekomen
door de bijdrage van medewerkers van verschillende
gemeentelijke diensten (zie colofon). Zij hebben de
concepten van de hoofdstukken van deze rapportage
gelezen en van commentaar voorzien.
Doelstellingen en onderzoeksvragen
De participatiemonitor Staat van de Stad heeft drie
hoofddoelstellingen.
1. Verkrijgen van gestructureerde informatie over
sociaal-culturele ontwikkelingen. Zo wordt als het
ware een periodieke ‘Staat van Amsterdam’ binnen
het sociale domein gepresenteerd.
2. Afstemming tussen de verschillende monitoren.
De Staat van de Stad vormt een basismonitor
(zie afb. 1). Centraal hierbij staan negen basisterreinen
van participatie en leefbaarheid. De
afbeelding toont voorbeelden van monitoren die
gericht zijn op één of meerdere van deze basisterreinen.
De Diversiteits- en Integratiemonitor,
die voor een deel is gebaseerd op de Staat van
de Stad, zoomt nader in op verschillen tussen
(herkomst)groepen. Daarnaast zijn er monitoren
die ingaan op de positie van specifieke doelgroepen
en gebieden (Jeugdmonitor, Staat van
de aandachtswijken).
3. Monitorfunctie.
De resultaten van Staat van de Stad VI worden
gerelateerd aan de resultaten van de voorafgaande
vijf metingen en hieruit volgen conclusies
over ontwikkelingen in de stad.
De monitor bestaat uit gestructureerde informatie
over sociaaleconomische en sociaal-culturele ontwikkelingen
in de stad. Hierbij staan de positie van
Amsterdammers en verschillen tussen Amsterdammers
centraal. Het gaat om de volgende onderzoeksvragen.
• In welke mate participeren Amsterdammers in
de samenleving op het gebied van onderwijs,
arbeid, welvaart, maatschappij, cultuur, politiek en
leefbaarheid en hoe is hun gezondheid? In welke
mate zijn hier de afgelopen jaren veranderingen
in opgetreden?
• Welke groepen hebben een relatieve achterstand
op één of meer van deze terreinen, mede gelet
op achtergrondkenmerken zoals leeftijd, geslacht
en etnische herkomst? En welke groepen zijn
juist actiever op welke terreinen? Zijn hier de
afgelopen jaren veranderingen in opgetreden?
• Hoe is de participatiegraad van Amsterdammers
ruimtelijk verdeeld? Waar vinden we ruimtelijke
concentraties van (non)participatie? Hoe ontwikkelen
deze concentraties zich door de tijd?
Om deze vragen te beantwoorden kijken we naar
verschillen in participatie tussen herkomstgroepen,
tussen leeftijdsgroepen en mannen en vrouwen, en
naar verschillen in sociaaleconomische status (opleiding
en inkomen). Naar aanleiding van een verzoek
van de toenmalige Commissie WIJ tijdens de presentatie
van de vorige editie van dit onderzoek besteedt
deze rapportage extra aandacht aan de positie van
twee groepen. Ten eerste gaf de commissie aan
meer informatie te willen hebben over de subgroepen
binnen de diverse groep ‘overige niet-westerse
allochtonen’, zoals uit Ghana, overig Afrika, Azië,
en Midden- en Zuid-Amerika. Ten tweede had de
Commissie behoefte aan meer informatie over de
positie van ouderen in de stad.
Afb. 1 De participatiemonitor en voorbeelden van andere monitoren op de participatieterreinen
Regionale
enquête
beroepsbevolking
(REB)
Jeugdmonitor
Armoedemonitor
Gezondheidsmonitor
(GGD)
Burgermonitor
Kunst- en
Cultuurmonitor
Sportmonitor
Burgermonitor
Wonen in
Amsterdam /
Veiligheidsmonitor
Culturele
participatie
Onderwijs Arbeid Inkomen Gezondheid Maatschappelijke
participatie
Sportdeelname
Politieke
participatie
Leefbaarheid
en veiligheid
Participatiemonitor (Staat van de Stad)
Diversiteits- en Integratiemonitor

| Inleiding
17
De ruimtelijke verschillen komen in deze rapportage
aan bod op basis van de zeven stadsdelen, naar
buurten en buurtcombinaties, en de door de dienst
Wonen Zorg en Samenleven ontwikkelde woonmilieus.
Behalve aan het regionale perspectief wordt
bij alle thema’s (zo mogelijk) aandacht besteed aan
de positie van Amsterdam in vergelijking met andere
grote steden (G4) en heel Nederland.
Deze rapportage gaat niet uitgebreid in op de
specifieke situatie in de aandachtswijken in de stad,
daarvoor verwijzen we naar de rapportage De Staat
van de Aandachtswijken 2010 (O+S, juli 2010). Voor
een specifiek overzicht van de positie van de jeugd
in Amsterdam verwijzen we naar de Jeugdmonitor
(De Staat van de Jeugd, Jeugdmonitor Amsterdam
2009, O+S, oktober 2009). Daarnaast is ongeveer
gelijk met deze rapportage de Diversiteits- en
Integratiemonitor 2010 (O+S, 2011) uitgekomen die
nader ingaat op de positie van de verschillende bevolkingsgroepen
in de stad, zoals herkomstgroepen,
man/vrouw-verschillen en de positie van homoseksuelen.
Tot slot verscheen begin 2011 de Monografie
Antillianen in Amsterdam 2010 (O+S, januari 2011).
Terreinen van participatie
De afzonderlijke participatieterreinen bestaan uit
een aantal primaire participatievormen en een aantal
sociaal-culturele terreinen. Het gaat om de volgende
primaire participatievormen met de volgende hoofdthema’s:
• Onderwijs: onderwijsdeelname en -prestaties
van de Amsterdamse jeugd (o.a. toetsresultaten,
schoolverzuim, doorstroom, voortijdig schoolverlaten).
• Arbeid: deelname aan arbeid en een analyse van
werkloosheid onder groepen, evenals ruimtelijke
concentraties van werkloosheid.
• Welvaart: inkomens- en uitkeringsgegevens,
informatie over het rondkomen met het inkomen,
(langdurige) armoede en schulden (schuldhulpverlening).
Verder gaat de Staat van de Stad in op de volgende
sociaal-culturele participatiedomeinen:
• Maatschappelijke participatie: waaronder het
actief deelnemen aan verenigingsactiviteiten, het
verrichten van vrijwilligerswerk, religieuze betrokkenheid
en het hebben van een sociaal netwerk
versus sociaal geïsoleerd zijn.
• Culturele en vrijetijdsparticipatie: het hebben
van hobby’s, uitgaansactiviteiten en cultuurdeelname,
lidmaatschap van verenigingen, sportdeelname
en vakantiegedrag.
• Politieke participatie: politieke interesse, stemintentie,
politieke voorkeur en stemgedrag en meer
subjectieve oordelen over de politiek, waaronder
politiek (zelf)vertrouwen.
Behalve naar genoemde participatievormen kijkt de
Staat van de Stad naar de volgende basisvoorwaarden
voor participatie en leefomstandigheden:
• Bevolking en woningmarkt: beschrijft de context
waarin participatie plaatsvindt, aan de hand van
demografische ontwikkelingen en ontwikkelingen
op de woningmarkt.
• Gezondheid: gezondheid is een basisvoorwaarde
voor participatie. Daarnaast kan participatie van
invloed zijn op de (ervaren) gezondheid. Hierbij
wordt gekeken naar levensverwachting en sterfte,
ervaren gezondheid, gerapporteerde aandoeningen,
klachten en fysieke beperkingen, leefstijlfactoren,
psychisch welzijn en zorggebruik (o.a.
Wmo).
• Economie: de thema’s arbeid en welvaart en
de mogelijkheden tot participatie hangen nauw
samen met de economische situatie en ontwikkelingen
daarin.
• Leefbaarheid en veiligheid: o.a. het oordeel
over woning en woonomgeving, sociale cohesie,
de ervaren mate van verloedering, criminaliteitscijfers,
onveiligheidsgevoelens, meningen over de
ontwikkeling van de buurt en verhuisgeneigdheid.
Tot slot is het algemene welzijnsniveau van de bevolking
bepaald met behulp van de leefsituatie-index.
Deze index is samengesteld uit een combinatie van
factoren op het gebied van participatie en leefbaarheid
(zie hoofdstuk 1 en bijlage III).
Methode
In deze monitor worden grofweg drie manieren van
informatie verzamelen gebruikt: een enquête, de
Stadsmonitor en overige bronnen. Hieronder staat
een toelichting op de gegevensbronnen.
De Participatiemonitor: een enquête onder
Amsterdammers van 18 jaar en ouder
De basis voor deze rapportage is een enquête onder
een steekproef van (zelfstandig wonende) volwassen
Amsterdammers. Aan ruim 2.800 Amsterdammers
van 18 jaar en ouder zijn in een enquête vragen
voorgelegd over participatie. Dit wordt de
Participatiemonitor genoemd. De enquête werd in de
maanden september en oktober 2010 afgenomen,
zowel online, telefonisch, schriftelijk als face to face.
Zie verder bijlage I voor een toelichting op opzet en
respons.
Stadsmonitor: ruimtelijke dynamiek
Informatie over de ruimtelijke verdeling van de
participatie van Amsterdammers is beschikbaar
vanuit administratieve en statistische gegevens.
De Stadsmonitor maakt concentraties van kenmerken
zichtbaar, bijvoorbeeld van werkloosheid, bijstandsgerechtigden
of culturele participatie. Het systeem
geeft concentraties van geregistreerde eenheden
weer op basis van postcodegebieden (zie voor een
verdere toelichting bijlage II). Hierbij vergelijken we
informatie met die uit voorgaande metingen. Er zijn
echter niet voor alle fenomenen gegevens beschikbaar
op postcodeniveau. In die gevallen worden
ruimtelijke variaties naar buurtcombinaties, stadsdelen
en woonmilieus getoond.

18 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Overige bronnen
Ten derde zijn gegevens gebruikt uit andere databestanden,
onderzoeksrapportages en monitoren.
Het betreft publicaties van O+S zoals Amsterdam
in Cijfers, de Amsterdamse Burgermonitor, de
Kunst- en Cultuurmonitor, de Sportmonitor, de
Veiligheidsmonitor, de Regionale Enquête Beroepsbevolking
(REB), Wonen in Amsterdam (WIA) en de
Amsterdamse Armoedemonitor. Daarnaast wordt bijvoorbeeld
gebruik gemaakt van andere (gemeentelijke)
gegevens zoals van de politie, de Dienst Wonen
Zorg en Samenleven, de Dienst Maatschappelijke
Ontwikkeling, het UWV WERKbedrijf en de GGD.
Ook is ter vergelijking gebruik gemaakt van landelijke
gegevensbronnen (bijvoorbeeld van het CBS en het
Sociaal en Cultureel Planbureau) en gegevens over
de steden uit de G4 (naast Amsterdam, Rotterdam,
Den Haag en Utrecht).
Leeswijzer
In Samenvatting en conclusies worden de belangrijkste
bevindingen van dit onderzoek weergegeven.
Daarna wordt – in hoofdstuk 1 – de
samengestelde maat van verschillende scores op
participatieterreinen beschreven: de algemene
leefsituatie, uitgedrukt in de leefsituatie. In hoofdstuk
2 volgt een beschrijving van demografische
ontwikkelingen en ontwikkelingen op de woningmarkt
en wordt een toelichting gegeven op de
woonmilieu-indeling die in de verdere hoofdstukken
gebruikt wordt. Hoofdstuk 3 beschrijft
een belangrijke voorwaarde voor participatie:
gezondheid. In hoofdstuk 4 staat de situatie op
het gebied van onderwijs centraal. Hoofdstuk 5
gaat in op de belangrijkste economische ontwikkelingen.
Vervolgens wordt nader ingegaan op
twee primaire participatieterreinen: participatie
in arbeid (hoofdstuk 6) en participatie in welvaart
(hoofdstuk 7). Dan komen de sociaal-culturele
participatieterreinen aan bod: maatschappelijke
participatie (hoofdstuk 8), participatie in hobby’s,
cultuur, sport en vakantie (hoofdstuk 9) en politieke
participatie (hoofdstuk 10). De thema’s leefbaarheid
en veiligheid staan centraal in hoofdstuk
11. Het laatste, cumulatieve hoofdstuk geeft een
globaal overzicht van participatie en leefbaarheid
naar stadsdelen, woonmilieus en herkomstgroepen,
en gaat in op ruimtelijke cumulatie van
achterstanden.
In de bijlagen staan toelichtingen op de gebruikte
methoden van onderzoek. In bijlage I
wordt de onderzoeksmethode van de enquête
(Participatiemonitor) beschreven en de respons
toegelicht. Bijlage II licht de methode van de
Stadsmonitor (en de Regiomonitor) toe, waaronder
de werkwijze voor het kiezen van concentratiegebieden.
Bijlage III bevat een overzicht
van de clusters en indicatoren van de leefsituatieindex.
Tot slot geeft bijlage IV een overzicht van
de stadsdelen en buurtcombinaties in Amsterdam
in 2010.
Noot
1 Programakkoord 2010-2014, ‘Kiezen voor de Stad’.
Bronvermelding
Bij de teksten en afbeeldingen in de rapportage
wordt alleen een bronvermelding gegeven als de
gegevens niet afkomstig zijn uit De Staat van de
Stad-enquête. De voor deze rapportage geraadpleegde
literatuur staat achter in de rapportage.

1
De
Amsterdamse
leefsituatie
Sinds 2000 berekent O+S elke twee jaar de Amsterdamse
leefsituatie-index. Deze samengestelde maat
drukt het algehele welzijn van de Amsterdammers uit
in een getal (de leefsituatiescore) en laat de positie
van de verschillende groepen Amsterdammers zien.
Na vooruitgang in de leefsituatie van 2006 op 2008 zien
we dat de leefsituatie voor veel groepen Amsterdammers
in 2010 gelijk is aan die in 2008, maar hoger dan
in 2004 en 2006. Daarmee is ook de leefsituatie voor
de stad als geheel gelijk gebleven.

20 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• De gemiddelde leefsituatie steeg
van 100 in 2004 en 2006 naar 102
in 2008. In 2010 is de gemiddelde
leefsituatie nog steeds 102.
• De leefsituatie is ten opzichte van
2008 op alle domeinen stabiel
gebleven, met uitzondering van
de domeinen consumptiegoederen
en mobiliteit, die er wel op vooruit
zijn gegaan.
• De leefsituatie-index hangt sterk
samen met de leeftijd: onder de 45
jaar is de score bovengemiddeld en
voor 55-plussers ondergemiddeld.
• In vergelijking met 2008 gaan jongeren
erop vooruit (naar het niveau
van 2004) en 55- t/m 64-jarigen erop
achteruit (naar het niveau van 2006).
• De leefsituatiescore van alleenstaanden
en eenoudergezinnen ligt onder
het gemiddelde, die van (echt)paren
erboven. In 2008 zagen we vooruitgang
voor alle huishoudtypes, nu zien
we nauwelijks verandering.
• WW-ers, bijstandsgerechtigden en
studenten gaan erop vooruit, naar
de terugval van 2006 op 2008. Hun
leefsituatie is nu weer conform de
jaren ervoor.
• De leefsituatie voor de verschillende
inkomensgroepen is vrijwel niet
veranderd van 2008 op 2010. Alleen
zien we een daling in de gemiddelde
leefsituatiescore voor de op een na
hoogste inkomensgroep.
• Voor Surinamers en (in mindere mate)
Turken en autochtonen zwakt de
toename in de leefsituatiescore van
2006 op 2008 weer (enigszins) af.
De positie van westerse allochtonen
is verder verbeterd. De overige groepen
blijven op het niveau van 2008.
• De positie van de stadsdelen is redelijk
stabiel over de jaren heen, waarbij
Noord, Zuidoost en Nieuw-West
ongunstig en Zuid en Centrum
gunstig scoren. De ongunstig
scorende stadsdelen Zuidoost en
Nieuw-West gaan er langzaam op
vooruit.
• Opleidingsniveau en werk zijn de
belangrijkste factoren voor de leefsituatie.
Toch verkeren niet-westerse
allochtonen met werk in een relatief
ongunstige leefsituatie. Laagopgeleide
alleenstaanden zonder betaald
werk hebben de ongunstigste leefsituatie.
• De leefsituatie-index hangt samen
met opvattingen over leefbaarheid
en veiligheid en met tevredenheid
over de samenleving.
• De achterstand die Amsterdam in
2006 ten opzichte van de landelijke
leefsituatie had heeft de stad in 2008
niet kunnen verkleinen.
De leefsituatie-index is ontwikkeld door het Sociaal
en Cultureel Planbureau. 1 De index wordt berekend
op basis van enquêtes, waarin vragen worden gesteld
over verschillende zogenaamde domeinen: wonen,
gezondheid, consumptiegoederen, vrijetijdsactiviteiten,
mobiliteit, sociale participatie, sportactiviteiten,
vakantie en sociaal netwerk. In bijlage III wordt de
meting van deze domeinen nader omschreven. De
Afb 1.1 Redeneerschema voor de beschrijving van de leefsituatie (het leefsituatiemodel)
Individuele
hulpbronnen
Leefsituatie
(welzijn)
Omgeving
– fysiek
– sociaal
hoogte van de leefsituatie-index wordt beïnvloed
door individuele hulpbronnen als inkomen, arbeid en
opleiding, de fysieke en sociale omgeving en door
voorzieningen (bijvoorbeeld zorg- en culturele voorzieningen).
Naast deze factoren – die zijn te beïnvloeden
door beleid – spelen meer subjectieve factoren
een rol, zoals de tevredenheid met de eigen situatie
en hoe men tegen de eigen leefomgeving en de
maatschappij aankijkt (zie afb. 1.1).
Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling van de gemiddelde
leefsituatie-index voor Amsterdammers en
die voor de verschillende groepen Amsterdammers
afzonderlijk. Daarbij wordt gekeken naar hulpbronnen
als inkomen, arbeid en opleiding en naar demografische
kenmerken als leeftijd, huishoudtype en
herkomstgroep. Ook wordt ingegaan op verschillen
in de leefsituatie naar woonomgeving (onder andere
stadsdelen) en beoordeling van de woonomgeving
(in termen van leefbaarheid en veiligheid). Vervolgens
komt de leefsituatie in relatie tot het subjectieve welzijn
aan de orde, zoals ervaren geluk en tevredenheid,
en hoe men aankijkt tegen de samenleving. Tot slot
wordt de leefsituatie in Amsterdam met die in geheel
Nederland vergeleken.
Overheidsbeleid
– compenserend
– ondersteunend
causale relatie
verband
–‘Subjectief’
– welzijn
– tevredenheid
– geluksgevoel
bron: SCP
Leefsituatie blijft op niveau 2008
Voor de berekening van het welzijnsniveau van 2010
is de leefsituatie-index van 2010 uitgedrukt in die
van 2004, zoals dat ook in 2006 en 2008 is gebeurd.
In 2004 werd de index op gemiddeld 100 gesteld. 2
Zo is voor elke respondent een persoonlijke leefsituatie-indexscore
berekend, die is afgezet tegen het

1 | De Amsterdamse leefsituatie
21
Afb.1.2 Veranderingen in acht domeinscores van de leefsituatie-index, 2004, 2008 en 2010
108
106
104
102
100
98
96
94
92
90
wonen
consumptiegoederen
vrijetijdsactiviteiten
sociale
participatie
sport
vakantie
mobiliteit
gezondheid
totaal
2004 2008 (t.o.v. 2004) 2010 (t.o.v. 2004)
gemiddelde (100 in 2004). Een score van bijvoorbeeld
104 betekent gunstiger dan gemiddeld, een
score van 96 ongunstiger. Vervolgens is voor de verschillende
groepen Amsterdammers de huidige positie
en de ontwikkeling op de ‘ranglijst’ weergegeven.
In 2008 was de gemiddelde leefsituatie hoger dan
in 2006: 100 in 2004 en 2006 tegen 102 in 2008,
waarbij aangetekend dat de enquêtes in 2008 vóór
de krediet crisis plaatsvonden. De enquêtes voor de
meting 2010 zijn in september en oktober 2010 afgenomen
en zien we dat de gemiddelde score op de
leefsituatie-index gelijk blijft aan die van 2008: 102.
Blijkbaar is de positie van Amsterdammers redelijk
stabiel en krachtig en is er geen achteruitgang in de
gemiddelde leefsituatie als gevolg van de crisis.
Ten opzichte van 2008 treden geen of slechts zeer
kleine verschuivingen op in de scores op de afzonderlijke
domeinen (zie afb. 1.2). Blijkbaar verandert
er niet veel op de verschillende participatieterreinen.
Op de domeinen consumptiegoederen en mobiliteit
zien we wel een stijgende trend. Amsterdammers investeren
blijkbaar niet minder in deze zaken dan voor
de crisis. Zie voor de precieze samenstelling van de
verschillende domeinen de bijlage.
De leefsituatie van
groepen Amsterdammers
De leefsituatiescore en de ontwikkeling van die
score verschillen voor de verschillende groepen
Amsterdammers. Ten opzichte van 2008 zien we
niet zoveel verschuivingen binnen die groepen
(zie afbeelding 1.3).
Leeftijd
Het welzijnsniveau, uitgedrukt in de leefsituatie-index,
hangt sterk samen met leeftijd. Over het algemeen
hebben ouderen een slechtere leefsituatie dan
jongeren. Tot 45 jaar is de leefsituatie-index hoger
dan gemiddeld, vanaf 55 jaar lager dan gemiddeld.
Jongeren (18 t/m 24 jaar) en volwassenen van 25 tot
35 jaar verkeren in de gunstigste leefsituatie (beide
108), ouderen vanaf 75 jaar in de ongunstigste (85).
In vergelijking met 2008 verandert er voor de meeste
leeftijdsgroepen niets. Alleen de leefsituatiescore
voor de leeftijdsgroep 55 t/m 64 jaar daalt; die ligt
nu ongeveer op het niveau van 2006. De gemiddelde
leefsituatiescore voor de jongste leeftijdsgroep
(18 t/m 24 jaar) stijgt daarentegen en ligt weer op
het hoge niveau van 2004.
Huishoudtype
Het welzijnsniveau verschilt ook per huishoudtype.
Alleenstaanden en eenoudergezinnen scoren onder
het gemiddelde, (echt)paren met en zonder kinderen
boven het gemiddelde (zie afb. 1.3). In 2008 zagen
we vooruitgang voor alle huishoudtypes, nu zien we
nauwelijks verandering ten opzichte van 2008.
Afb. 1.3 Gemiddelde leefsituatiescore voor leeftijdsgroepen en huishoudsamenstelling,
2004, 2006, 2008 en 2010 (afgeronde gemiddelde indexscore)
leefsituatie- leefsituatie- leefsituatiescore
2006 score 2008 score 2010
leefsituatie- (uitgedrukt (uitgedrukt (uitgedrukt
score 2004 in 2004) in 2004) in 2004)
gemiddelde Amsterdam 100 100 102 102
man 101 101 103 103
vrouw 99 100 102 102
18 t/m 24 jaar 107 105 105 108
25 t/m 34 jaar 105 106 108 108
35 t/m 44 jaar 103 103 105 104
45 t/m 54 jaar 99 99 102 102
55 t/m 64 jaar 94 97 100 98
65 t/m 74 jaar 94 93 94 94
75 jaar en ouder 81 83 85 85
alleenstaand 95 97 98 97
eenoudergezin 96 97 99 99
gezin zonder kind 103 103 105 105
gezin met kind(eren) 101 103 105 106

22
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 1.4 Gemiddelde leefsituatiescore naar hulpbronnen (opleidingsniveau,
inkomensbron en arbeid), 2004, 2006, 2008 en 2010
2006 2008 2010
(uitgedrukt (uitgedrukt (uitgedrukt
2004 in 2004) in 2004) in 2004)
gemiddelde Amsterdam 100 100 102 102
opleidingsniveau
ongeschoold (geen opleiding, lager onderwijs) 89 87 88 89
laaggeschoold (VBO, MBO-kort,
leerlingwezen, MAVO, VMBO) 96 93 97 96
middelbaar geschoold (MBO-lang,
HAVO, VWO) 105 103 104 105
hooggeschoold (HBO, universiteit) 111 111 112 113
arbeidsmarktpositie
betaald werk 105 106 108 107
geen betaald werk 94 94 95 95
voornaamste inkomensbron
loon, salaris 104 105 107 107
eigen bedrijf 108 107 111 111
(N)WW 97 95 89 92
WAO-ANW, AAW 87 86 89 88
RWW, bijstand 86 86 85 88
AOW, pensioen 89 91 92 91
studiebeurs, ouderbijdrage 112 109 107 112
Opleiding
De leefsituatie-index hangt sterk samen met het
opleidingsniveau. Amsterdammers zonder afgeronde
opleiding bijvoorbeeld hebben een score van 89,
universitair geschoolden van 112.
De leefsituatie voor de verschillende opleidingsniveaus
is ten opzichte van 2008 niet veel veranderd.
De gunstiger positie voor alle opleidingsniveaus ten
opzichte van 2006 blijft enigszins gehandhaafd, met
uitzondering van de laaggeschoolden. Deze groep
ging er van 2006 op 2008 nog op vooruit (van 93
naar 97), maar stijgt nu niet verder (96).
Werk en inkomen
Het welzijnsniveau van Amsterdammers met betaald
werk is in het algemeen gunstiger dan dat van mensen
zonder (zie afb. 1.4). Zo is de leefsituatiescore
voor werkenden 107 en voor niet-werkenden 95.
Onder de Amsterdammers met betaald werk is de
leefsituatie van hen die (deels ) buiten de stad werken
(112) gunstiger dan die van Amsterdammers die
uitsluitend in de stad werken (106).
De leefsituatie voor Amsterdammers in een verschillende
arbeidsmarktpositie is vrijwel niet veranderd
ten opzichte van 2008. Voor sommige groepen
Amsterdammers zonder betaald werk zien we vooruitgang
ten opzichte van 2008: WW-ers, bijstandsgerechtigden
en studenten. Deze groepen waren er van
2006 op 2008 op achteruitgegaan en hun situatie is
nu meer conform de jaren ervoor.
Het inkomen is een belangrijke hulpbron voor de
leefsituatie. In het algemeen geldt: hoe hoger het
inkomen, des te gunstiger de leefsituatie-index (zie
afb. 1.5). De verschillen tussen de inkomensklassen
zijn groot: de minst gunstige leefsituatie is 88, de
gunstigste 115.
De leefsituatie voor de verschillende inkomensgroepen
is vrijwel niet veranderd van 2008 op 2010.
Alleen zien we een daling in de gemiddelde leefsituatiescore
voor de op een na hoogste inkomensgroep
(van 109 in 2008 naar 106 in 2010), zodat het niveau
nu ongeveer gelijk is aan dat in 2006 en 2004 (beide
jaren 107).
Herkomstgroepen
Net als in voorgaande jaren zijn er grote verschillen
in de leefsituatie tussen de herkomstgroepen (zie
afb. 1.6). 3 Amsterdammers van Marokkaanse en
Turkse afkomst hebben de minst gunstige leefsituatieindex
(95). De sterk gedifferentieerde groep overige
niet-westerse allochtonen heeft ook een ongunstige
leefsituatie (97), evenals de Surinamers (96).
Allochtonen uit westerse landen en autochtonen
scoren boven het gemiddelde.
Afb.1.5 Leefsituatie naar hulpbron inkomen, netto maandelijks huishoudinkomen (exclusief studenten), 2004, 2006, 2008 en 2010
116
112
108
104
100
96
92
88
84
80
700 euro of minder
701-1000 euro
1001-1350 euro
1351-2050 euro
2051-3200 euro
3201 euro of meer
2004 2006 (uitgedrukt in 2004) 2008 (uitgedrukt in 2004) 2010 (uitgedrukt in 2004)

1 | De Amsterdamse leefsituatie
23
Afb.1.6 Gemiddelde leefsituatiescore naar herkomstgroepen, 2004, 2006, 2008 en 2010
108
104
100
96
92
88
84
80
Surinamers
Turken
Marokkanen
overige niet-westerse
allochtonen
westerse
allochtonen
autochtonen
2004 2006 (uitgedrukt in 2004) 2008 (uitgedrukt in 2004) 2010 (uitgedrukt in 2004)
Voor de leefsituatie van Amsterdammers van niet-
Nederlandse afkomst, maakt het verschil of zij in
Nederland zijn geboren. De tweede generatie
allochtonen heeft een veel gunstiger leefsituatie
dan de eerste (106 tegenover 97). Bij westerse
allochtonen zijn de scores van de eerste en tweede
generatie echter ongeveer gelijk: 107 resp. 108.
Net als in voorgaande jaren zien we dat de verschillen
tussen generaties ook met leeftijdsverschillen
samenhangen; de tweede generatie is immers in
het algemeen jonger.
Het gemiddelde niveau van de leefsituatie is voor
de meeste herkomstgroepen niet of nauwelijks veranderd
ten opzichte van 2008. Voor Surinamers en (in
mindere mate) Turken en autochtonen is de toename
van 2006 op 2008 (enigszins) afgezwakt. De positie
van westerse allochtonen is daarentegen opnieuw
verbeterd.
Om meer zicht te krijgen op het welzijnsniveau van
de sterk gedifferentieerde groep overige niet-westerse
allochtonen is deze sinds de De Staat van de stad
IV verder opgesplitst naar werelddeel (zie afb. 1.7).
Gezien het kleine aantal respondenten per groep
moeten de resultaten met enige voorzichtigheid worden
geïnterpreteerd. Van de overige niet-westerse allochtonen
blijken Aziaten de minst ongunstige positie
te hebben. Hun positie is ook niet verslechterd ten
opzichte van de vorige metingen. Amsterdammers
van Aziatische afkomst komen vaak uit China, maar
zijn ook vaak hoogopgeleide politiek vluchtelingen.
De positie van Afrikanen is het ongunstigst en toont
ook geen verbetering. Tot deze groep behoort een
groeiend aantal Ghanezen, een groep met een
ongunstige leefsituatie. De ongunstige positie van
Ghanezen komt ook naar voren uit andere onderzoeken
(zie hoofdstuk 2). 4
Amsterdammers afkomstig uit Latijns-Amerikaanse
landen hadden in de vorige metingen een score die
relatief gunstig is voor overige niet-westerse allochtonen,
maar hebben nu wel een ongunstige score (97).
Het aantal respondenten in deze groep is evenwel
klein en het lijkt erop dat dit keer meer laagopgeleiden
aan de enquête hebben meegedaan.
Afb.1.7 Gemiddelde leefsituatiescore naar groepen afkomstig uit de overige
niet-westerse landen, 2006, 2008 en 2010
De leefsituatie naar woonomgeving
Stadsdelen
Dat de woonomgeving veel uitmaakt zien we terug
in de verschillen per stadsdeel. De index varieert
van 98 in Noord tot 106 in Centrum (zie afb. 1.8).
In vergelijking met 2004 zijn de verschillen tussen
de stadsdelen wel kleiner geworden. De leefsituatie
is gemiddeld genomen ongunstig in Noord, Zuidoost
en Nieuw-West en gunstig in Zuid en Centrum. De
positie in Oost en West is gemiddeld.
De positie van de verschillende stadsdelen is redelijk
stabiel. Wel zien we vanaf 2008 een gunstige trend
in stadsdelen met een ongunstige leefsituatie, zoals
Zuidoost, Nieuw-West en Noord.
Leefsituatie in de woonmilieus en aandachtswijken
Stadsdelen hebben min of meer kunstmatig vastgestelde
grenzen. We kunnen ook kijken naar gebieden
die overeenkomen qua bebouwing en bevolkingssamenstelling
(zoals woonmilieus) of qua beleidsprioriteit:
de aandachtswijken.
Aandachtswijken scoren gemiddeld 99, andere wijken
gemiddeld 105. Deze gemiddelde scores komen vrijwel
overeen met die in 2008 (98 versus 105). Zoomen
we in op de stadsdelen, dan zien we dat de leefsituatie
in de aandachtwijken van Zuidoost is verbeterd
(van 96 naar 98) en in de aandachtswijken van Oost
is verslechterd (van 101 naar 98). In de overige stadsdelen
bleef de leefsituatie in de aandachtswijken
gemiddeld gelijk. De verschillen in leefsituatie tussen
2006 2008 2010
(uitgedrukt (uitgedrukt (uitgedrukt
in 2004) in 2004) in 2004)
overige niet-westerse landen 96 97 97
waaronder:
Azië (n=96, n=101, n=77) 96 98 98
Latijns-Amerika (n=46, n=45, n=35) 100 101 97
Afrika (n=83, n=108, n=101) 97 95 95

24 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 1.8 Leefsituatie scores (SLI) per stadsdeel, 2004, 2006, 2008 en 2010
108
104
100
96
92
88
84
80
Centrum
Zuid
West
Oost
Nieuw-West
Zuidoost
Noord
2004 2006 (uitgedrukt in 2004) 2008 (uitgedrukt in 2004) 2010 (uitgedrukt in 2004)
aandachtwijken en overige wijken zijn het grootst in
Nieuw-West en Oost (zie afb. 1.9).
Afb. 1.9 Leefsituatiescores (SLI) naar type wijken per stadsdeel, 2010
108
106
104
102
100
98
96
94
92
West
aandachtswijk
Nieuw-West
Oost
geen aandachtswijk
Noord
Zuidoost
Afb. 1.10 Gemiddelde leefsituatiescore per woonmilieu, 2006, 2008 en 2010
gemiddeld
Transitie
Vergrijsde Tuinstad
Verbinding
Dorp en Amsterdamse
Suburb
Moderne Stad en
Compacte Vernieuwing
Centrum en Centrumrand
Welgesteld Stedelijk
Transformatie
Water en Groen
totaal
Amsterdam
90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112
SLI 2006 SLI 2008 SLI 2010
De leefsituatie verschilt ook sterk tussen de verschillende
woonmilieus (afb. 1.10, zie voor een beschrijving
van de woonmilieus hoofdstuk 2). Gebieden met
veel nieuwbouw en gebieden met veel bewoners met
een hoge sociaaleconomische status (zoals de woonmilieus
welgesteld stedelijk, centrum, dorp) kennen
een gunstige leefsituatie. Herstructureringsgebieden
met veel bewoners met een lage sociaaleconomische
status (zoals transitie, vergrijsde tuinstad en verbinding)
hebben een ongunstige leefsituatie. In vrijwel
alle woonmilieus zien we na de vooruitgang van 2006
op 2008 nu stilstand of een lichte achteruitgang.
Alleen in het nieuwbouwmilieu uit de jaren negentig
transformatie, waarin relatief veel corporatiewoningen
liggen (zoals De Aker, Nieuw Sloten en Ecowijk),
is de gemiddelde leefsituatie na stilstand van 2006
op 2008 gestegen. Daarnaast zien we in de herstructureringsgebieden
transitie, die veelal liggen in
Nieuw-West, Noord en Zuidoost, lichte vooruitgang
in de leefsituatie.
Leefsituatie naar combinaties van
achtergrondkenmerken: werk en
opleiding meest onderscheidend
Zoals gezegd: de leefsituatie varieert naar demografische
kenmerken, hulpbronnen en woongebied. Het
is echter niet duidelijk welke kenmerken het meest
onderscheidend zijn en wat het effect is van combinaties
van kenmerken. Om hier zicht op te krijgen is
een segmentatieanalyse uitgevoerd waarbij de kenmerken
wel/geen betaald werk, inkomen, opleiding,
huishouden, sekse, leeftijd, herkomst en stadsdeel
zijn opgenomen. 5 De resultaten van deze analyse zijn
weergegeven in een boomdiagram, waarbij de eerste
tak de meest onderscheidende factor weergeeft
(zie afb. 1.11). 6
Het al dan niet hebben van betaald werk blijkt de
meest onderscheidende factor voor de score op de
leefsituatie-index, gevolgd door genoten opleiding.
Deze factoren waren ook in voorgaande jaren de
belangrijkste.
Bij de Amsterdammers met betaald werk blijkt na
het opleidingsniveau de herkomst het belangrijkst.
De gunstigste leefsituatie hebben hooggeschoolden

1 | De Amsterdamse leefsituatie
25
Afb. 1.11 Analyse van de leefsituatie naar achtergrondkenmerken (gemiddelde score op leefsituatie-index 2010, uitgedrukt in 2004)
leefsituatie
gemiddeld
102
betaald werk
107
geen betaald werk
(of onbekend)
95
ongeschoold
97
laag geschoold
101
middelbaar
geschoold/anders
105
hoog
geschoold
114
ongeschoold
86
laag geschoold/
anders/onbekend
91
middelbaar
geschoold
103
hoog
geschoold
108
nietwesters
97
Turks/
Marokkaans
99
nietwesters
105
alleenstaand
80
alleenstaand
84
35-65 jarigen/
75-plus
94
alleenstaand/
eenoudergezin
102
westers/
autochtoon
104
overig nietwesters,
Surinaams/
Antilliaans
103
autochtoon
115
eenoudergezin/2
volw.
zonder kind
88
nietalleenstaand
94
25-34 jarigen/
65-74 jarigen
105
2 volw. met
kind/2 volw.
zonder kind/
anders
113
autochtoon
107
westers
117
2 volw. met
kinderen/
anders
92
18-24 jarigen
111
westers
110
met betaald werk die van westerse herkomst zijn
(117). Ongeschoolden met betaald werk (97) en
laag geschoolden van niet-westerse herkomst (97)
hebben de ongunstigste leefsituatiescore.
Bij de groep zonder betaald werk is na opleidingsniveau
de gezinssamenstelling van belang, waarbij
alleenstaanden een ongunstige positie innemen:
80 (ongeschoold) en 84 (laaggeschoold).
Voor middelbaar geschoolden zonder betaald werk
is de leeftijd belangrijker. Het gemiddeld ligt in deze
groep op 103. Binnen deze groep hebben jongeren
een gunstige leefsituatie (111). Het gaat hier vaak om
studenten. Net als in voorgaande jaren hebben ongeschoolde
alleenstaanden zonder betaald werk de
laagste scores: 81 in 2006, 79 in 2008 en 80 in 2010.
Etnische herkomst is voor de leefsituatie-index dus
minder belangrijk dan sociaaleconomische factoren,
maar speelt wel een rol. In het algemeen hebben
werkende Amsterdammers van niet-westerse herkomst
een ongunstigere leefsituatie dan andere,
even hoog opgeleide, werkende Amsterdammers.
Leefsituatie naar leefbaarheid
en veiligheid
In de vorige rapportage kwam al aan de orde dat
het welzijnsniveau samenhangt met verschillende
aspecten van leefbaarheid en veiligheid. Deze
relaties worden in de nu volgende subparagrafen
toegelicht. Een beschrijving van de ontwikkelingen
op het gebied van leefbaarheid en veiligheid is te
vinden in hoofdstuk 11.
Sociale cohesie en vertrouwen
Amsterdammers die veel sociale cohesie in hun buurt
ervaren, hebben een gunstiger leefsituatie dan mensen
die weinig sociale cohesie ervaren (zie afb. 1.12).
Beide factoren kunnen elkaar overigens beïnvloeden.
De leefsituatie is in alle categorieën van sociale
cohesie gedaald naar het niveau van 2006 of lager.
De leefsituatiescore hangt ook samen met het
vertrouwen dat men in buurtbewoners heeft (zie
afb. 1.13). Amsterdammers die geen vertrouwen in
hun buurtgenoten hebben scoren laag (94) en zij
die veel vertrouwen hebben hoog (108).
Gevoelens van onveiligheid
Het welzijnsniveau hangt ook samen met onveiligheidsgevoelens.
Mensen die zich weleens onveilig
voelen hebben een iets lagere score (101, 2008:
101) dan mensen die zich nooit onveilig voelen (103,
2008:103). De mate waarin mensen zich onveilig
voelen is van grotere invloed: mensen die zich vaak
onveilig voelen, hebben een veel lagere score (96,
2008: 94) dan mensen die zich zelden onveilig voelen
(105, 2008: 108; ‘soms’: 101).

26
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 1.12 Leefsituatiescore en sociale cohesie, 2000-2010
2000 2002 2004 2006 2008 2010
totaalscore 0-2 (geringe cohesie) 96 94 94 97 98 95
totaalscore 3-4 99 102 102 102 103 101
totaalscore 5-6 101 102 102 102 103 105
totaalscore 7-10 (grote cohesie) 103 102 101 103 105 104
gemiddeld 100 100 100 100 102 102
Buurtontwikkeling en buurtinzet
Mensen die vinden dat hun buurt erop achteruit is
gegaan hebben een relatief ongunstige leefsituatie (94),
mensen die vinden dat de buurt erop vooruit is gegaan
een gunstige (106). De leefsituatiescore is gedaald voor
mensen die vinden dat de buurt achteruit is gegaan.
Ook blijkt dat Amsterdammers die zich de afgelopen
twaalf maanden hebben ingezet voor stad of buurt
een betere leefsituatiescore hebben (105) dan zij die
dat niet deden (102).
Afb. 1.13 Leefsituatiescore en vertrouwen in buurtbewoners, 2008 en 2010
2008 2010
veel vertrouwen 108 108
redelijk vertrouwen 103 102
weinig vertrouwen 98 100
geen vertrouwen 95 94
Afb. 1.14 Leefsituatiescore en ervaren ontwikkeling buurt, 2004, 2006, 2008 en 2010
2004 2006 2008 2010
achteruit 95 96 96 94
gelijk gebleven 103 101 104 103
vooruit 101 105 105 106
gemiddeld 100 100 102 102
Afb. 1.15 Gemiddelde leefsituatiescore naar levenstevredenheid en geluk, 2004, 2006,
2008 en 2010
2004 2006 2008 2010
Levenstevredenheid 5 categorieën
zeer ontevreden (rapportcijfer 1-2) 87 86 86 90
ontevreden (3-4) 90 88 91 90
niet tevreden/niet ontevreden (5-6) 94 95 94 93
tevreden (7-8) 103 104 105 105
zeer tevreden (9-10) 102 106 106 106
Mate van zich gelukkig voelen
ongelukkig 85 80 * 82 90**
niet zo gelukkig 90 90 90 89
niet gelukkig, niet ongelukkig 93 94 94 95
gelukkig 102 103 104 103
erg gelukkig 106 108 109 108
* klein aantal respondenten, n=57
** klein aantal respondenten, n=27
Betere leefsituatie voor tevreden
en optimistische mensen
De leefsituatie varieert sterk met de mate waarin
men zich tevreden en gelukkig voelt. Hoe meer tevreden
men is en hoe gelukkiger men zich voelt, des
te hoger ligt de leefsituatie-index (zie afb. 1.15). Voor
de meeste groepen Amsterdammers is de leefsituatiescore
vrijwel gelijk aan die in 2008, met uitzondering
van de meest pessimistische. Die zaten blijkbaar
al aan de ondergrens; hun leefsituatie is erop vooruitgegaan.
Amsterdammers zijn niet vaker ontevreden of ongelukkig
dan in 2008. Acht van de tien Amsterdammers
van 18 jaar en ouder voelen zich gelukkig (80%),
van wie 19% erg gelukkig. Zestien procent is ‘niet
gelukkig, niet ongelukkig’ en 4% voelt zich ‘niet zo
gelukkig’ of ‘ongelukkig’. Dit komt globaal overeen
met het beeld in 2008 en 2006. Eenzelfde soort
verdeling geldt voor de mate van tevredenheid met
het eigen leven (zie afb. 1.17, laatste regel).
De leefsituatie is ook gunstiger naarmate men meer
tevreden is over het eigen leven en aspecten daarvan
en over de samenleving. Evenals in de vorige rapportage
komt naar voren dat de leefsituatie bij mensen
die tevreden zijn over de regering en de Nederlandse
en Amsterdamse samenleving, hoger ligt dan die van
mensen die daar zeer tevreden over zijn. Het gaat
daarbij, evenals bij de zeer ontevredenen, wel om
een relatief klein aantal mensen (zie afb. 1.16). De
grootste verschillen in de leefsituatie-index bestaan
tussen Amsterdammers die ontevreden zijn over hun
vrienden- en kennissenkring en hun maatschappelijke
positie en Amsterdammers die daar (zeer) tevreden
over zijn.
Ondanks de kredietcrisis zijn Amsterdammers niet
vaak ontevreden over aspecten van hun leven (zie
afb. 1.17). Een uitzondering hierop vormt de regering,
daarover is bijna een derde deel (zeer) ontevreden
(32%). In 2008 was een kwart ontevreden over de
regering (25%). Het rapportcijfer dat de regering
krijgt is dan ook gedaald; van een 5,4 in 2008 naar
een 5,0 in 2010. Hierbij is het belangrijk te bedenken
dat de enquêtes voor dit onderzoek plaatsvonden *
in september en oktober 2010, tijdens en kort na
de (langdurige) kabinetsformatie. Op 30 september
werden het regeerakkoord en het gedoogakkoord
gepresenteerd.

1 | De Amsterdamse leefsituatie
27
Afb. 1.16 Gemiddelde leefsituatiescore naar tevredenheid met aspecten samenleving en eigen levenssituatie, 2010
zeer ontevre- niet tevreden, zeer
den (rapport- ontevreden niet ontevre- tevreden tevreden
cijfer 1-2) (3-4) den (5-6) (7-8) (9-10)
Nederlandse samenleving 96 98 102 105 97
regering 99 104 105 101 94
Amsterdamse samenleving 96 92 101 105 101
vrienden/kennissenkring 90 84 91 104 106
maatschappelijke positie 89 86 97 105 107
opleiding 92 93 98 104 107
financiële middelen huishouden 90 91 98 105 108
Afb. 1.17 Mate van tevredenheid met aspecten samenleving en eigen levenssituatie, 2010 (procenten (tussen haakjes 2008))
zeer ontevre- niet tevreden, zeer gemiddeld
den (rapport- ontevreden niet ontevre- tevreden tevreden rapportcijfer
cijfer 1-2) (3-4) den (5-6) (7-8) (9-10) (2008)
Nederlandse samenleving 2 7 31 51 7 6,5 (6,3)
regering 13 19 40 19 2 5,0 (5,4)
Amsterdamse samenleving 2 5 27 56 8 6,8 (6,4)
vrienden/kennissenkring 1 2 8 51 36 8,0 (7,8)
maatschappelijke positie 2 3 17 58 15 7,2 (7,0)
opleiding 2 5 16 52 21 7,3 (7,2)
financiële middelen huishouden 4 7 22 52 13 6,8 (6,6)
eigen leven 1 3 14 57 22 7,6 (7,3)
Politieke interesse en participatie
Ook maakt het verschil of men interesse heeft in
politiek. In overeenstemming met eerdere jaren zien
we dat Amsterdammers die (enige) interesse hebben
voor gemeentepolitiek een hogere leefsituatiescore
hebben dan zij die daarin niet geïnteresseerd zijn.
Ook mensen die aangeven (waarschijnlijk) te gaan
stemmen hebben een hogere score dan mensen die
aangeven niet te gaan stemmen of nog niet weten of
ze gaan stemmen.
Eenzelfde beeld zien we bij het hebben van vertrouwen
in de gemeenteraad en het politieke zelfvertrouwen
(zie afb. 1.18). Zie hoofdstuk 10 voor een
toelichting op het begrip politiek zelfvertrouwen en
een verdere bespreking van de resultaten voor politieke
participatie.
Ook de politieke voorkeur bij gemeenteraads-/stadsdeelverkiezingen
hangt samen met de leefsituatie:
hoge scores vinden we bij aanhangers van D66 (111),
de VVD (111) en – in mindere mate – GroenLinks
(105). Amsterdammers met een voorkeur voor CDA
of PvdA scoren juist lager dan gemiddeld (94 resp.
98). Dat geldt eveneens voor mensen die niet willen
zeggen op welke partij ze zouden stemmen (96).
Amsterdammers die op de SP zouden stemmen of
hun keuze nog moeten bepalen scoren vrij gemiddeld
(SP: 102, weet nog niet: 103).
Afb. 1.18 Leefsituatiescore naar opvattingen over politiek, 2006, 2008 en 2010
2006 2008 2010
Interesse in Amsterdamse gemeentepolitiek
zeer geïnteresseerd 102 103 103
tamelijk geïnteresseerd 104 105 105
weinig geïnteresseerd 100 103 104
niet geïnteresseerd 93 95 95
Stemintentie (gemeente- en stadsdeelverkiezingen)
ga zeker stemmen 102 104 104
ga misschien stemmen 98 103 100
ga zeker niet stemmen 93 93 96
weet niet 90 93 90
Vertrouwen in gemeenteraad
v e e l v e r t ro u w e n 106
redelijk vertrouwen 104
geen vertrouwen 98
helemaal geen vertrouwen 96
Politiek zelfvertrouwen
hoog 108 110 112
gemiddeld 103 105 104
laag 99 100 99
Amsterdam gemiddeld 100 102 102

28 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 1.19 Leefsituatiescore naar vertrouwen in de toekomst, 2008 en 2010
2008 SLI 2008 2010 SLI 2010
veel vertrouwen 20% 108 26% 108
vertrouwen 60% 104 55% 103
weinig vertrouwen 10% 94 11% 93
geen vertrouwen 8% 90 5% 92
weet niet, geen antwoord 2% 90 3% 92
totaal 100% 102 100% 102
Vertrouwen in de toekomst
De leefsituatie blijkt ook samen te hangen met de
mate waarin men vertrouwen heeft in de toekomst:
de leefsituatie is gunstiger naarmate men meer
vertrouwen in de toekomst heeft (zie afb. 1.19).
In vergelijking met 2008 is de leefsituatiescore voor
vrijwel alle groepen ongeveer gelijk gebleven. De
gemiddelde leefsituatiescore van mensen die geen
vertrouwen in de toekomst hebben en die geen
antwoord hebben gegeven op de betreffende vraag
is echter wel toegenomen.
Ook hier geldt dat men ondanks de kredietcrisis
niet minder vertrouwen in de toekomst heeft dan in
de 2008. Acht van de tien Amsterdammers hebben
(veel) vertrouwen in de toekomst. Zestien procent
heeft weinig of geen vertrouwen in de toekomst.
Vergelijking met landelijke leefsituatie
In vergelijking met geheel Nederland scoort
Amsterdam duidelijk slechter, maar het verschil
is niet groter geworden. Het Sociaal en Cultureel
Planbureau 7 heeft berekend dat de gemiddelde
score op de leefsituatie-index in heel Nederland
toeneemt: van 100 in 1999 naar 105 in 2008 (zie
afb. 1.20; meer recente cijfers zijn niet beschikbaar). 8
In afbeelding 1.21 is de ontwikkeling van de leefsituatie
van verschillende sociale groepen in Amsterdam
Afb. 1.20 Gemiddelde Leefsituatie Index (SLI) in Nederland en in Amsterdam (uitgedrukt in het Nederlandse gemiddelde van
1999, 2004, 2006 en 2008)
verschil verschil verschil
2004 t.o.v. 2006 t.o.v. 2008 t.o.v.
1999/2000 2004 2006 2008 1999/2000 1999/2000 1999/2000
Amsterdam 94 97 97 98 +3% +3% +4%
Nederland* 100 102 104 105 +2% +4% +4%
verschil Amsterdam met Nederland –6% –5% –7% –7%
* bron: SCP, De Sociale Staat van Nederland 2007 en 2009.
Afb. 1.21 Ontwikkelingen in de gemiddelde leefsituatie voor bevolkingsgroepen in geheel Nederland* en Amsterdam
(+ = vooruitgang, – = achteruitgang, = = (vrijwel) gelijk)
Nederland Amsterdam Nederland Amsterdam Amsterdam Nederland Amsterdam
2002-2004 2002-2004 2004-2006 2004-2006 2006-2008 2006-2008 2008-2010
jongeren (18 t/m 24 jaar) – = + – = = +
45 t/m 54 jaar = = = = + + =
55 t/ 64 jaar = + + + + + –
65 t/m 74 jaar + + + = = = =
75 jaar en ouder – – + + + + =
laagste inkomensgroep – = + – + + =
hoogste inkomensgroep + + = = + = =
geen betaald werk = = + = = = =
wel betaald werk = = = = + = =
laag opgeleiden – = + – + + =
hoog opgeleiden + + = = = = =
paren met kinderen – – + + + + –
alleenstaanden + – + + = = –
paren zonder kinderen + = + = + = =
eenoudergezinnen + – + = + + –
totaal = = + = + = –
*
* bron: SCP, De Sociale Staat van Nederland 2007 en 2009.

1 | De Amsterdamse leefsituatie
29
met die van alle Nederlanders te vergelijken. We zien
veel overeenkomsten in de periode 2006-2008, meer
dan in de voorgaande perioden, maar ook een aantal
verschillen.
De ontwikkelingen voor de verschillende leeftijdsgroepen
volgen in de periode 2006-2008 in
Amsterdam dezelfde trend als in Nederland. In een
eerdere periode zagen we nog dat de
landelijke vooruitgang voor jongeren niet optrad in
Amsterdam, er was zelfs sprake van achteruitgang
(die in 2008 tot stilstand is gekomen). De vooruitgang
voor 75-plussers zien we in beide populaties
optreden.
De in 2006 geconstateerde verbetering voor
Nederlanders met een laag inkomen treedt pas in
2008 in Amsterdam op en zwakt daarna weer af. Voor
de hoogste inkomensgroep zagen we in Amsterdam
vooruitgang van 2006 op 2008, in Nederland niet.
Amsterdammers met betaald werk gingen er van
2006 op 2008 op vooruit en die trend zagen we niet
in de Nederlandse leefsituatie terug.
Het algemene beeld is dat Amsterdam in de periode
2006-2008 meer gunstige ontwikkelingen voor groepen
kent dan Nederland als geheel, maar dat veel
van deze ontwikkelingen weer teniet worden gedaan
in 2010.
Noten
1 Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De
sociale staat van Nederland 2009. Den Haag,
2010. Een overzicht van de ontwikkeling
van SCP-leefsituatie-index sinds 1974 staat
in: Jeroen Boelhouwer, Wellbeing in the
Netherlands. The SCP life situation index
since 1974 (2010).
2 De leefsituatie-index van 2004 kon niet uitgedrukt
worden in die van 2002 omdat in 2004
de berekening van de index is gewijzigd.
3 Vanaf 2006 gebruikt O+S de definitie van
het Centraal Bureau voor de Statistiek voor
het bepalen van de herkomstgroep. Volgens
de nieuwe definitie is een allochtoon iemand
van wie minimaal één van de ouders in het
buitenland is geboren. In de oude definitie
werd iemand die Nederlandse ouders had en
zelf in het buitenland geboren was, ook tot de
allochtonen gerekend. De allochtonen worden
onderverdeeld in westerse allochtonen en
niet-westerse allochtonen. Allochtonen uit
Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Japan en
Indonesië worden tot de westerse allochtonen
gerekend. In de nieuwe definitie vallen dus
ook de Zuid- en Oost-Europeanen hieronder.
Alle overige allochtonen worden tot de
niet-westerse allochtonen gerekend. De
niet-westerse allochtonen worden doorgaans
onderverdeeld in Surinamers, Antillianen (inclusief
Arubanen), Turken, Marokkanen en overige
niet-westerse allochtonen. In deze rapportage
en in de vorige rapportage is voor 2006 en
2008 de nieuwe indeling in herkomstgroepen
gehanteerd en voor de overige jaren nog de
oorspronkelijke indeling, tenzij anders vermeld.
4 O+S. Diversiteits- en Integratiemonitor 2010.
Amsterdam, 2011.
5 In de analyse zijn de volgende acht kenmerken
meegenomen:
– Participatie op de arbeidsmarkt (drie categorieën:
wel betaald werk, geen betaald
werk, onbekend).
– Hoogte van inkomen (vier categorieën: laag,
gemiddeld, hoog, onbekend).
– Opleidingsniveau (vijf categorieën:
ongeschoold, laag, middelbaar, hoog,
anders/onbekend (vaak een opleiding in
het buitenland)).
– Huishoudtype (vijf categorieën: alleenstaand,
twee volwassenen zonder kinderen,
twee volwassenen met kinderen, eenoudergezin,
anders).
– Sekse (twee categorieën: man, vrouw).
– Leeftijd (zeven categorieën: 18-24, 25-34,
35-44, 45-54, 55-64, 65-74, 75 jaar en
ouder).
– Herkomstgroep (aan de hand van geboorteland
respondent, geboorteland vader en
geboorteland moeder; zes categorieën:
autochtoon, overige westerse landen,
Antilliaans/Surinaams, Turks, Marokkaans,
overige niet-westerse landen).
– Stadsdeel (7 stadsdelen).
6 In de figuur zijn alleen de factoren tot en
met de derde onderverdeling weergegeven,
waar bovendien voor geldt dat er mimimaal
50 respondenten in elke groep zitten. Bij
meer gedetailleerde uitsplitsingen zijn de
groepen te klein om uit de analyse naar voren
te komen.
7 SCP-gegevens over de landelijke leefsituatieindex
in 2010 zijn nog niet beschikbaar.
8 SCP. De Sociale Staat van Nederland 2008.
Den Haag, september 2009. Cijfers over
Amsterdam zijn niet vanuit de landelijke
SCP-enquête beschikbaar, omdat daar een te
klein aantal respondenten is geënquêteerd.

30 De Staat van de Stad Amsterdam VI

2
Bevolking,
woningmarkt
en woonmilieus
De samenstelling van de bevolking verandert door
migratie en gezinsuitbreiding. Deze demografische
ontwikkelingen zijn verbonden met de situatie op
de woningmarkt. De diversiteit van de bevolking en
de woningmarkt komt tot uiting in de verscheidenheid
aan woonmilieus. Deze onderwerpen staan centraal in
dit hoofdstuk.

32
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• De bevolking van Amsterdam is
de laatste jaren sterk toegenomen:
in vier jaar tijd kwamen er 37.500
inwoners bij.
• In 2010 is de bevolking met 12.800
gegroeid, de sterkste toename in
zestig jaar.
• Amsterdam trekt per saldo zowel
personen uit de rest van Nederland
als uit het buitenland aan.
• Het aandeel gezinnen met twee
ouders neemt toe, het aandeel
gezinnen met één ouder af.
• Na enkele jaren met veel nieuwbouw
groeit de woningvoorraad minder
sterk.
• Het aandeel koopwoningen neemt
nog steeds sterk toe.
• De kredietcrisis heeft consequenties
voor de woningmarkt: lagere woningprijzen,
meer te koop staande woningen
en minder verkochte woningen.
Participatie van Amsterdammers in de samenleving
vindt plaats in de context van ontwikkelingen
van de bevolking en de woningmarkt. Dit hoofdstuk
beschrijft de demografische ontwikkelingen in
Amsterdam in termen van het aantal inwoners, hun
herkomst, leeftijdsopbouw en gezinssamenstelling.
Ook worden ontwikkelingen op de woningmarkt behandeld
en de verschillende woonmilieus toegelicht.
De Amsterdamse bevolking
Bevolkingsomvang blijft groeien
Het aantal inwoners van Amsterdam blijft groeien.
Op 1 januari 2011 telde de stad 780.559 inwoners. 1
Dit zijn er bijna 12.800 meer dan een jaar eerder,
een naoorlogs record. In de jaren 2005 en 2006 had
Amsterdam nog rond de 743.000 inwoners. Daarna
is het inwonertal steeds sterker toegenomen: 0,6%
in 2007, 1,2% in 2008 en 1,5% in 2009. In 2010
groeide het inwonertal zelfs met 1,7%. In totaal is de
Amsterdamse bevolking in de afgelopen vier jaar met
circa 37.500 gegroeid. Dit aantal is groter dan het
inwonertal van voormalig stadsdeel De Baarsjes.
De groei is opgebouwd uit een geboorteoverschot
en een vestigingsoverschot. In de migratiecijfers
van de laatste jaren toont Amsterdam een dubbele
aantrekkingskracht: als vestigingsplaats voor andere
Nederlanders én voor buitenlanders. 2
Autochtone gezinnen krijgen meer kinderen
De sterke groei van de bevolking is grotendeels het
gevolg van natuurlijke aanwas: geboorte minus sterfte.
Natuurlijke aanwas is al tien jaar lang een stabiele
groeifactor in Amsterdam. Dit geboorteoverschot
neemt de laatste jaren zelfs licht toe. In 2010 werden
circa 6.000 meer Amsterdammers geboren dan er
overleden, wat gelijkstaat aan bijna de helft van de
bevolkingsgroei dat jaar.
Het gemiddeld aantal kinderen dat een vrouw krijgt
kent een opvallende ontwikkeling. Bij Amsterdamse
vrouwen van niet-westerse herkomst ligt het geboortecijfer
hoger dan bij autochtone vrouwen. Vooral
Marokkaanse vrouwen en in iets mindere mate Turkse
vrouwen krijgen relatief veel kinderen. Het hoge
geboortecijfer onder niet-westerse bevolkingsgroepen
neemt echter af, terwijl dat van de autochtone
bevolking gestaag toeneemt. Conform de landelijke
trend krijgen autochtone gezinnen in Amsterdam
meer kinderen. Bovendien blijven ze vaker in de
stad wonen. Voorheen vertrokken veel autochtone
gezinnen uit Amsterdam voordat ze een kind kregen.
Tegenwoordig gaan ze vaak pas na de geboorte van
het eerste of tweede kind weg.
Afb. 2.1 Verandering van de Amsterdamse bevolkingsomvang, 2000-2010
x 1.000
14
12
10
8
6
4
2
0
–2
–4
–6
–8
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
geboorteoverschot binnenlands migratiesaldo buitenlands migratiesaldo toe-/afname bevolking 1 )
1
) Toe-/afname bevolking is inclusief administratieve correcties. bron: O+S

2 | Bevolking, woningmarkt en woonmilieus
33
Migratieoverschot met binnenland
De opvallende toename in de bevolkingsgroei van
de laatste vier jaren hangt samen met veranderingen
in de migratiestromen. In 2006 had Amsterdam
voor het eerst sinds lang een binnenlands vestigingsoverschot:
er verhuisden meer mensen vanuit
Nederland naar de hoofdstad dan omgekeerd.
Dit overschot is mede ontstaan doordat de gestage
trek van Amsterdammers naar Almere is afgenomen.
Ook zien we een groei in het aantal studenten dat
naar Amsterdam komt.
Meer gezinnen in de stad
Het aantal huishoudens in Amsterdam is tussen 2000
en 2010 met 4% toegenomen. Vooral het aantal huishoudens
met kinderen is gegroeid: een toename van
9%. Zij kiezen er vaker voor om langer in de stad te
blijven wonen.
In de beginjaren van deze eeuw steeg het aantal
eenoudergezinnen rap, net als in de rest van
Nederland. Vanaf 2004 stagneert deze ontwikkeling
in Amsterdam. De laatste jaren zien we een daling
van het aandeel eenoudergezinnen en juist een
sterke toename van het aandeel tweeoudergezinnen.
In Nederland neemt het aandeel eenoudergezinnen
nog steeds sterk toe, terwijl het aandeel tweeoudergezinnen
daar kleiner wordt. Het aandeel gezinnen
met een alleenstaande ouder ligt in Amsterdam
(37%) nog steeds veel hoger dan landelijk (19%).
De afname van het aandeel eenoudergezinnen in
Amsterdam wordt voornamelijk veroorzaakt door een
veranderende samenstelling van de bevolking. Zo
neemt het aantal Surinaamse en Antilliaanse gezinnen
af en twee derde van die gezinnen is een eenoudergezin.
Als die groep vertrekt daalt ook het totaal
aantal alleenstaande ouders in de stad. Tegelijkertijd
neemt het aantal Turkse en Marokkaanse gezinnen
toe en van die gezinnen bestaat ‘slechts’ een vijfde
uit eenoudergezinnen. Daarnaast is er in Amsterdam
een lichte afname van het aandeel eenoudergezinnen
onder autochtone gezinnen (33% in 2010).
Afb. 2.2 Bevolking naar nieuwe stadsdelen, 1 januari 2000 en 2011
x 1.000
140
120
100
80
60
40
20
0
Zuidoost
Centrum
2000 2011
Noord
Oost
West
Afb. 2.3 Allochtone bevolking naar herkomstgroepering, 1 januari 2000 en 2011
120
100
80
60
40
20
0
x 1.000
Surinamers
2000 2011
Antillianen
Turken
Marokkanen
Zuid
overige
niet-westerse
allochtonen
Afb. 2.4 Gemiddeld aantal kinderen per vrouw in Amsterdam, 2000-2009
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
Nieuw-West
bron: O+S
westerse
allochtonen
bron: O+S
Vooral Oost trekt veel gezinnen
Het aantal gezinnen in Amsterdam neemt dus sterk
toe. Die groei komt grotendeels van studenten en
alleenstaanden die als twintigers naar de stad komen
en als dertigers een gezin stichten. Gezinnen kiezen
er vaker voor om langer in de stad te blijven. De verschillende
nieuwbouwlocaties die er in de afgelopen
jaren in de stad zijn bijgekomen, bieden voor velen
een uitkomst. Denk bijvoorbeeld aan het Oostelijk
Havengebied en IJburg, maar ook kleinere locaties
als Het Funen, Olympisch Kwartier, Park de Meer en
de oostoever van de Sloterplas. Op deze plekken zijn
veel gezinnen met kinderen komen wonen. Zo nam
in stadsdeel Oost, met veel nieuwbouwlocaties, het
aantal huishoudens in de periode 2000-2010 met
21% toe, terwijl het aantal gezinnen met kinderen
met liefst 38% toenam. Maar ook in de oudbouw zijn
plekken aan te wijzen waar juist het aandeel gezinnen
met kinderen groeit. In de stadsdelen Centrum en
Zuid nam het aantal gezinnen met bijna 10% toe,
terwijl de groei van het aantal huishoudens achterbleef
met circa 2%.
1,0
0,5
0,0
2000
2001
Marokkanen
2002
2003
2004
2005
2006
Migratieoverschot met buitenland
Een andere bron van de sterke bevolkingsgroei van
de stad is de buitenlandse migratie, die de laatste jaren
sterk van karakter is veranderd. In 2006 was nog
sprake van een historisch gezien hoog vertrekoverschot
met het buitenland van ruim 6.000 personen. In
de daaropvolgende jaren is een vestigingsoverschot
ontstaan: in 2010 kwamen er per saldo 4.400 bij. De
groei van de immigratie doet zich vooral voor onder
de groep Overige niet-westerse allochtonen en
onder immigranten uit de oude en nieuwe lidstaten
van de Europese Unie (EU). Het migratiesaldo van
de traditionele immigratielanden (Suriname, Antillen,
Turkije en Marokko) ligt de laatste jaren rond de nul.
2007
Turken autochtonen totale bevolking
2008
2009
bron: O+S

34
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 2.5 Oost-Europeanen uit EU in Amsterdam, 1 januari 2000-2011
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
Polen Bulgaren Roemenen Tsjechen, Slowaken Hongaren
Esten, Letten, Litouwers
bron: O+S
Helft van Amsterdammers is allochtoon
De Amsterdamse bevolking bestaat voor 50% uit
autochtonen, 35% uit niet-westerse allochtonen en
voor 15% uit westerse allochtonen. 3 Marokkanen
vormen met bijna 71.000 de grootste buitenlandse
herkomstgroep, gevolgd door Surinamers met
69.000. Er wonen circa 41.000 Turken en een kleine
12.000 Antillianen. Van de Marokkaanse, Surinaamse,
Turkse en Antilliaanse Amsterdammers is bijna de
helft in Nederland geboren en daarmee van de tweede
generatie. Ruim 80.000 inwoners van Amsterdam
zijn overige niet-westerse allochtonen.
Amsterdam in trek bij Ghanezen
Onder overige niet-westerse allochtonen vormen
Ghanezen een grote groep. Er wonen circa 11.000
Ghanezen in Amsterdam. Na een kleine afname in
de periode 2006-2007 neemt het aantal Ghanezen
door immigratie weer toe. Qua omvang is de groep
nu vergelijkbaar met de Amsterdamse Antillianen.
Onder jongeren is de groep Ghanezen al groter dan
de Antillianen. Ghanezen hebben een min of meer
historisch gegroeide band met Amsterdam, onder
Afb. 2.6 Verandering van de Amsterdamse woningvoorraad, 2000-2010
8
6
4
2
0
–2
–4
2000
x 1.000
2000
2001
2001
nieuwbouw
2002
2002
2003
2003
2004
2004
2005
overige op-/afvoer 1 )
2005
1
) Overige op- en afvoer betreft m.n. sloop en verbouw van woningen. bron: DPG/OGA/O+S
2006
2006
2007
2007
toename
2008
2008
2009
2009
2010
2011
2010
andere door de slavenhandel. Meer dan de helft van
de Ghanezen in Nederland woont in Amsterdam.
Hiervan woont ruim twee derde (72%) in Zuidoost,
met name in Bijlmer Centrum en Bijlmer Oost.
Amsterdammers uit Ghana zijn honkvast: zeven van
de tien Ghanezen die in 2000 in Amsterdam woonden,
wonen er tien jaar later nog. Twee derde van
hen woont zelfs nog steeds in Zuidoost.
Aantal Oost-Europeanen neemt toe
In 2004 is de Europese Unie uitgebreid met acht
Oost-Europese landen: Polen, Hongarije, Tsjechië,
Slowakije, Slovenië, Estland, Letland en Litouwen. In
2007 kwamen daar nog Roemenië en Bulgarije bij.
Sinds die tijd neemt het aantal personen uit deze
Oost-Europese lidstaten sterk toe in Amsterdam:
van circa 5.000 in 2004 tot 12.300 in 2011. Hiervan
is 32% van Poolse herkomst, terwijl dit aandeel voor
heel Nederland op 55% ligt. De groei van het aantal
Oost-Europeanen komt vooral door de instroom van
nieuwe arbeidsmigranten.
De Amsterdamse woningvoorraad
De bevolkingsgroei hangt sterk samen met het beschikbaar
komen van woningen. Door de oplevering
van relatief veel nieuwbouwwoningen kon het aantal
inwoners van Amsterdam na 2006 sterk toenemen.
In de periode 2007-2010 steeg de woningvoorraad
in Amsterdam met bijna 16.000 woningen, terwijl
de bevolking in die vier jaren met 37.500 personen
toenam. De toename van de woningvoorraad hangt
niet alleen af van nieuwbouw, maar ook van sloop
en andere toevoegingen dan wel onttrekkingen.
Met de recente aanwas is de woningvoorraad van
Amsterdam toegenomen tot 395.000 woningen op
1 januari 2011. 4
Minder nieuwbouw
In 2009 en 2010 werden 4.400 resp. 4.100 nieuwbouwwoningen
opgeleverd. Dat is minder dan in de
twee jaren ervoor, maar nog steeds ruim boven het
gemiddelde van de laatste tien jaar. Deze grote productie
lijkt opvallend gezien de economische crisis,
maar Amsterdamse woningbouw vergt veel tijd in
planning en uitvoering. De projecten die de laatste
jaren zijn opgeleverd dateren grotendeels van vóór
de crisis. De komende jaren zal de terugval in voorraadgroei
doorzetten, juist als gevolg van de crisis.
In 2009 en 2010 is de meeste nieuwbouw opgeleverd
in de stadsdelen Nieuw-West en Oost. In Nieuw-
West werden ruim 3.000 woningen gebouwd. Deze
productie vond grotendeels plaats in het kader van
stedelijke vernieuwing: nieuwbouw kwam in plaats
van gesloopte woningen. Door de economische crisis
zijn veel stedelijke vernieuwingsprojecten vertraagd.
Zo is onder meer bij projecten in Geuzenveld en
Overtoomse Veld de bouw nagenoeg stil komen te
liggen.
In stadsdeel Oost kwamen er in 2009 en 2010 zo’n
2.350 nieuwbouwwoningen bij. Het overgrote deel
hiervan is gebouwd op IJburg, het grootste uitbrei-

2 | Bevolking, woningmarkt en woonmilieus
35
dingsgebied van Amsterdam. Begin 2011 stonden
er op IJburg een kleine 7.000 woningen. In totaal
moeten er circa 18.500 woningen komen te staan.
Sterke toename aantal koopwoningen
De woningvoorraad van Amsterdam bestaat voor het
overgrote deel uit huurwoningen. Het aandeel koopwoningen
ligt traditioneel ver onder het Nederlands
gemiddelde, waar meer dan de helft koopwoning
is. In 1990 was het eigenwoningbezit in Amsterdam
slechts 7%. De laatste twee decennia is het aandeel
koopwoningen echter sterk toegenomen. In 2000
lag het aandeel op 15% en in 2010 op 27%. 5 De
sterke toename van koopwoningen in Amsterdam is
deels het gevolg van de grote productie van nieuwe
koopwoningen en deels van de massale verkoop van
bestaande huurwoningen. Hierdoor neemt het aantal
koopwoningen sterker toe dan de groei van de
woningvoorraad.
Kredietcrisis ook op woningmarkt merkbaar
De gevolgen van de kredietcrisis waren in 2009 goed
zichtbaar op de woningmarkt van Amsterdam: de
woningprijzen daalden, het aantal woningen dat te
koop stond nam toe en er werden minder woningen
verkocht (vooral minder dure koopwoningen buiten
de ring A10).
In 2009 lagen prijzen voor bestaande woningen ruim
10% lager dan medio 2008, toen de woningmarkt
een voorlopige top bereikte. De prijs fluctueerde
rond de 250.000 euro; in de loop van 2009 leken de
prijzen zich rond dit niveau te stabiliseren. De lagere
prijzen hebben ook een positief gevolg: mensen voor
wie een koopwoning voorheen te duur was kopen
nu wel. Onder de kopers zijn naar verhouding meer
alleenwonenden, jongeren, starters en mensen van
buiten de stad.
Binnen Amsterdam zijn de woningprijzen vooral
gedaald in gebieden met veel dure woningen, met
name in de stadsdelen Centrum en Zuid. In stadsdelen
waar veel goedkope woningen staan (Noord,
Zuidoost en Nieuw-West) zijn de prijzen veel minder
gedaald; in sommige van deze gebieden zijn de prijzen
zelfs iets gestegen.
Waardering voor de stad uit zich
in hoge grondprijs
Ondanks de economische crisis lijkt Amsterdam te
bloeien als nooit tevoren. Het Centraal Planbureau
heeft onlangs de gevolgen van de aantrekkingskracht
van de stad op de grondprijzen in beeld gebracht. 7
De grondprijzen zijn in de Randstad veel hoger dan
in andere delen van het land, in steden hoger dan
in het ommeland en in de binnensteden hoger dan
aan de stadsrand. De prijs van grond in het centrum
van Amsterdam is tweehonderd keer zo hoog als
die op het platteland in Oost-Groningen. Binnen
Amsterdam komt nog altijd de scheiding van de ring
A10 naar voren, zowel in grondprijzen als huizenprijzen.
Uit het onderzoek van het Centraal Planbureau
blijkt dat een klein aantal factoren verklaart waarom
de grond in de stad veel duurder is dan op het platteland.
Het prijsverschil komt voor de helft voort uit
productiefactoren als de bereikbaarheid van werk en
Afb. 2.7 Woningvoorraad Amsterdam naar eigendom, 1 januari 2000-2010 6
400
350
300
250
200
150
100
50
0
x 1.000
2000
2001
eigen woning
voor de andere helft uit consumptieve voorzieningen
zoals podiumkunsten, winkels, een historische
binnenstad en horeca. Juist deze combinatie van
productie en consumptie maakt Amsterdam tot een
aantrekkelijke stad om in te wonen.
Woonmilieus
2002
2003
2004
corporatiewoning
2005
2006
Amsterdam kent grote ruimtelijke verschillen. Deze
diversiteit is inzichtelijk te maken door buurten in
te delen op basis van kenmerken van de woningen,
woonomgeving en bevolking. Combinaties van
deze kenmerken worden woonmilieus genoemd. 8
Afbeelding 2.8 geeft een overzicht van de verspreiding
van de woonmilieus over de stad op basis
van de situatie in 2008. Hieronder volgt een korte
beschrijving van de twaalf woonmilieus uit 2008. 9
Centrum en centrumrand
In het oude deel van Amsterdam zijn twee woonmilieus
te onderscheiden: centrum en centrumrand.
Kenmerkend voor beide is een bovenmodaal sociaaleconomisch
niveau in combinatie met kleine en oude
woningen. De kwaliteit van de woningen lijkt niet
de belangrijkste reden om in het centrum te wonen.
De woningen worden veelal bewoond door kleine
huishoudens.
Centrum omvat het historische deel van de binnenstad.
Het aandeel koopwoningen en huurwoningen
in de particuliere sector is hoog. De corporatiesector
omvat nog geen 10% van de voorraad. Het percentage
etnische minderheden is laag, wel wonen er
veel buitenlanders uit westerse landen. Van alle
woonmilieus behoort de doorstroming in dit woonmilieu
tot de hoogste.
Centrumrand omvat een groot deel van de binnenstad
en de negentiende-eeuwse gordel (met name
Oud-West en de oude Pijp). In vergelijking met het
woonmilieu centrum lijkt de eigendomsverhouding
van woningen meer op die in de stad als geheel.
2007
2008
2009
2010
particuliere huur
bron: DPG/DBGA/OGA/O+S

36 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 2.8 Woonmilieus in Amsterdam, 2008
centrum
centrumrand
welgesteld stedelijk
vergrijsde tuinstad
verbinding
transitie
dorp
Nb 1 Amsterdamse suburb
Nb 2 transformatie
Nb 3 water en groen
Nb 4 moderne stad
Nb 5 compacte vernieuwing
bron: Dienst Wonen, Zorg en Samenleven
Welgesteld stedelijk en dorp
Tot het woonmilieu welgesteld stedelijk behoren grote
delen van de Vondelparkbuurt, Willemsparkbuurt,
Apollobuurt, Schinkelbuurt en het Museumkwartier,
maar ook delen van Buitenveldert, De Baarsjes en
Watergraafsmeer. Kenmerkend voor dit woonmilieu is
de zeer hoge sociaaleconomische status. Woningen
hebben gemiddeld een hoge waarde en het woningbezit
is relatief hoog. Het percentage gezinnen ligt
rond het stedelijk gemiddelde, het percentage
kinderloze paren ligt erboven. De grootte van de
woningen maakt dat er vaak ruim wordt gewoond.
Dit woonmilieu is enigszins vergrijsd. De doorstroming
is gematigd.
Het woonmilieu dorp, dat juist ver van het stadscentrum
ligt, wordt gekenmerkt door een hoge
welstand en veel groene buitenruimte. Vergrijzing
bestaat er naast gezinsleven. Het merendeel van
de woningen wordt bewoond door de eigenaar.
Voorbeelden zijn dorpen als Durgerdam, Holysloot
en Ransdorp in Noord en aan de westkant Sloten en
de Osdorperweg.
Transitie, verbinding en vergrijsde tuinstad
Deze drie woonmilieus komen veel voor in herstructureringsgebieden.
Een woonmilieu dat zich in
sociaaleconomisch opzicht rondom het gemiddelde
bevindt is vergrijsde tuinstad. Het zijn meestal naoorlogse
woonblokken waar niet al te veel verandering
is opgetreden. Dat uit zich bijvoorbeeld in de hoge
graad van vergrijzing en een hoog aandeel mensen
met een woonduur van langer dan twintig jaar. Een
groot deel van de vooroorlogse tuindorpen behoort
eveneens tot dit woonmilieu.
De andere twee woonmilieus vormen samen een
kwart van de Amsterdamse buurten en kennen een
lager dan gemiddelde welstand. Kenmerkend voor
het woonmilieu transitie is de hoge doorstroming. De
woningen zijn vrijwel uitsluitend corporatiewoningen,
die veelal door allochtonen worden bewoond. Het
aandeel gezinnen is relatief hoog, maar in de woningen
van gemiddelde grootte heeft men doorgaans
weinig ruimte. Tot dit woonmilieu behoren grote
delen van de Bijlmer en overig Zuidoost, delen van
de naoorlogse westelijke en noordelijke tuinsteden,
oud-Noord en een deel van de Indische Buurt.
Het woonmilieu verbinding lijkt qua woningprofiel
enigszins op centrumrand. De woningen zijn eveneens
aan de kleine kant en er wonen vaak alleenstaanden.
Het aandeel gezinnen ligt rond het stedelijk
gemiddelde. Het aandeel corporatiewoningen ligt
echter veel hoger dan in centrumrand. De sociaaleconomische
kenmerken vertonen scores beneden
het stedelijk gemiddelde. Dit woonmilieu komt veel
voor in Oost, De Baarsjes en Bos en Lommer.
Vijf nieuwbouwmilieus
In de indeling van 2008 worden vijf nieuwbouwmilieus
onderscheiden. Deze woonmilieus komen
overeen wat betreft een zekere dominantie van
de koopsector en redelijk hoge WOZ-waarden.
De demografische kenmerken en de bevolkingsdynamiek
van de woonmilieus wijzen op een fasering.

2 | Bevolking, woningmarkt en woonmilieus
37
Amsterdamse suburb
Het eerste nieuwbouwmilieu bestaat uit uitbreidingswijken
vanaf 1980 die overwegend in Zuidoost liggen,
in de richting van Abcoude, aangevuld met het dorp
Driemond. Ook enkele vergrijsde buurten met hoge
welstand in Noord vallen eronder. Inmiddels zijn in de
‘nieuwbouwbuurten’ van de Amsterdamse suburb de
verhuisgeneigdheid en dynamiek tot de laagste van
de stad gaan behoren.
Transformatie
Het tweede nieuwbouwmilieu omvat de opvolgers
van het eerste nieuwbouwmilieu, met als voorbeelden
De Aker, Nieuw Sloten, Eendracht, GWL-terrein
(Ecowijk), maar ook Twiske-West, Zeeburgerdijk-
Oost, Entrepot-Noordwest, Architectenbuurt en
Wittenburg. Het gaat om nieuwbouwprojecten uit de
jaren negentig waarbij oorspronkelijk onbewoonde
terreinen werden bebouwd met woningen. De naam
transformatie duidt op deze omzetting van de ene
functie naar de andere. Opvallend voor deze tweede
nieuwbouwfase is dat het aandeel corporatiewoningen
groter is dan in de eerste fase. Dit hogere aandeel
betaalbare woningen werkt ook door in andere
sociaaleconomische kenmerken.
Water en groen
Het derde nieuwbouwmilieu heeft van de vijf nieuwbouwmilieus
het hoogste aandeel woningen met
een hoge WOZ-waarde. Dit woonmilieu blinkt uit
door de grote hoeveelheid ruimte in de omgeving
van de woningen. In sommige gevallen, zoals het
Oostelijk Havengebied en een deel van IJburg, gaat
het bij die buitenruimte om water. Bij Twiske-Oost
en de Walvisbuurt in Noord gaat het om weiland, bij
Park de Meer om de parkachtige omgeving van het
voormalige Ajax-stadion. De naam water en groen refereert
aan de grote hoeveelheid blauwe en groene
buitenruimte in dit woonmilieu.
Moderne stad
Het vierde nieuwbouwmilieu kenmerkt zich door
een voor nieuwbouwwijken hoog aandeel alleenwonenden
en senioren. Het gaat om een mengvorm
van inbreidingsbuurten (Koningin Wilhelminaplein,
Olympisch Stadion, Zuiderhof, VU-kwartier, Het
Funen, Oostelijke Handelskade, Julianapark, de
Omval) en enkele kleine stedelijke vernieuwingsbuurten
zoals Eendrachtspark (Geuzenveld), Meer
en Oever (Osdorp) en De Klenckebuurt ten zuiden
van de Zuidas in Buitenveldert. Deze buurten zijn
niet meer te zien als de Amsterdamse tegenhangers
van de gezinswijken in de groeikern, maar als
moderne aanvullingen op het inmiddels florerende
Amsterdamse centrum, vandaar de aanduiding
moderne stad.
Compacte vernieuwing
Het vijfde en laatste nieuwbouwmilieu is een mengvorm
van enerzijds nieuwbouw op leeg terrein zoals
delen van IJburg (Steigereiland-Zuid en Haveneiland-
Noordwest) en Westerdokseiland in stadsdeel
Centrum en anderzijds omvangrijke delen van de
stedelijke vernieuwing in de Bijlmermeer. Ook het
Zuidwestkwadrant-Zuid in Osdorp valt in dit woonmilieu.
Het aandeel corporatiewoningen ligt voor een
nieuwbouwmilieu hoog, het aandeel woningen met
een hoge WOZ-waarde juist laag. Grote woningen
zijn minder dominant. Dit is een woonmilieu met
een aanzienlijk lagere sociaaleconomische status dan
gewoon is voor nieuwbouwbegrippen.
Om ruimtelijke verschillen in de stad weer te geven
wordt in de verschillende hoofdstukken van deze
rapportage gebruikgemaakt van deze woonmilieuindeling.
Omdat in de enquête Staat van de Stad het
aantal respondenten voor sommige woonmilieus te
klein is om representatieve uitspraken over te kunnen
doen, worden sommige woonmilieus samengenomen.
De woonmilieus centrum en centrumrand worden
samengenomen, alsmede de woonmilieus dorp en
Amsterdamse suburb en de nieuwbouwmilieus
moderne stad en compacte vernieuwing.
Noten
1 De standgegevens van de bevolking op
1 januari 2011 zijn gebaseerd op voorlopige
cijfers.
2 CBS. Bevolking groeit vooral in regio’s met
dubbele aantrekkingskracht. Webmagazine,
27 december 2010.
3 Personen waarvan ten minste één ouder in het
buitenland is geboren, worden allochtonen
genoemd. De allochtonen worden onderverdeeld
in westerse allochtonen en niet-westerse
allochtonen. Allochtonen uit Europa,
Noord-Amerika, Oceanië, Japan en Indonesië
worden tot de westerse allochtonen gerekend.
Alle overige allochtonen worden tot
de niet-westerse allochtonen gerekend. De
niet-westerse allochtonen worden doorgaans
onderverdeeld in Surinamers, Antillianen
(inclusief Arubanen), Turken, Marokkanen en
overige niet-westerse allochtonen.
4 De standgegevens van de woningvoorraad op
1 januari 2011 zijn gebaseerd op voorlopige
cijfers.
5 Dit cijfer van O+S ligt onder dat van het onderzoek
‘Wonen in Amsterdam 2009’ (WiA),
dat op een eigenwoningbezit van 28,8%
uitkomt. Het cijfer van O+S is gebaseerd op
administraties, het WiA-onderzoek op een
bewonersenquête. De voornaamste reden van
verschil is dat een bewoner het begrip eigendom
anders interpreteert dan de administraties.
6 De aantallen in deze afbeelding zijn gebaseerd
op administraties van woningen en
wijken enigszins af van de uitkomsten van
het WiA-onderzoek; zie voorgaande noot.
7 Centraal Planbureau, H. de Groot e.a.
Stad en land. Den Haag, 2010.
8 Dienst Wonen, K. Dignum. Stedelijke
dynamiek bij stagnerende woningmarkt:
Amsterdamse woonmilieus 2003. Amsterdam,
2004.
9 Dienst Wonen, Zorg en Samenleven. Wonen
in Amsterdam 2009. Stand van zaken.
Hoofdstuk 5, pp. 75-94. Amsterdam, 2010.
Voor een beschrijving van de veranderingen
ten opzichte van de woonmilieu-indeling
van 2003, zie: Dienst Wonen, K. Dignum.
Transformatie door nieuwbouw Amsterdamse
Woonmilieus 2008. Factsheet september 2009.

38 De Staat van de Stad Amsterdam VI

3 Gezondheid
Iemands gezondheid is van grote invloed op de mate
waarin diegene participeert in de stad. Dit kan twee
kanten op werken. Een slechte gezondheid kan je ervan
weerhouden mee te doen aan maatschappelijke activiteiten
en meedoen aan maatschappelijke activiteiten
kan de gezondheid juist bevorderen. Dit hoofdstuk gaat
in op de gezondheid, leefstijl en het zorggebruik van
verschillende groepen Amsterdammers.

40 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• De gemiddelde levensverwachting
van pasgeborenen in Amsterdam
neemt toe maar ligt lager dan in
Nederland; mannen in Amsterdam
worden gemiddeld 1,3 jaar minder
oud en vrouwen 2,0 jaar.
• De sterfte aan hart- en vaatziekten
neemt af. Ruim een kwart van
de sterfgevallen betreft hart- en
vaatziekten, drie van de tien kanker.
Kanker wordt dus steeds meer de
prominentste doodsoorzaak.
• Amsterdammers voelen zich vaker
niet zo gezond dan overige Nederlanders.
Dit verschil blijft wanneer
er rekening wordt gehouden met
verschillen in leeftijd en geslacht.
• Drie van de tien Amsterdammers
hebben last van een langdurige
ziekte, aandoening of handicap,
onder 55-plussers geldt dat voor
zes van de tien. Bijna een kwart
voelt zich hierdoor belemmerd in
zijn dagelijkse bezigheden of vrije
tijd, 12% in sterke mate.
• De gezondheid van allochtone
ouderen is slechter dan van autochtone
ouderen en gezondheidsproblemen
beginnen voor hen vaak ook op
jongere leeftijd.
• De gevonden gezondheidsverschillen
hangen sterk samen met sociaaleconomische
factoren: de gezondheid
is gunstiger naarmate de gevolgde
opleiding en het inkomen hoger zijn.
• Bewoners van Centrum zijn het
positiefst over hun psychische
gesteldheid, bewoners van Zuidoost
en Noord geven juist vaker dan
gemiddeld aan zich neerslachtig en
somber te voelen.
• Amsterdammers roken en drinken
even vaak als gemiddeld in Nederland.
Hoger opgeleiden roken
minder, maar drinken meer dan lager
opgeleiden.
• Vier van de tien Amsterdammers
van 16 jaar en ouder hebben overgewicht,
van wie 10% ernstig. Ernstig
overgewicht komt ongeveer twee
keer zo vaak voor onder Amsterdammers
van Turkse (23%), Marokkaanse
(20%) en Surinaamse herkomst (17%).
• Vrouwen maken vaker gebruik van
zorgvoorzieningen dan mannen.
Laagopgeleiden gebruiken vaker
zorgvoorzieningen dan hoogopgeleiden,
met uitzondering van de tandarts
en alternatieve geneeswijzen.
• Tien procent van de (zelfstandig
wonende) Amsterdammers van
18 jaar en ouder maakt gebruik van
een Wmo-voorziening, onder de
65-plussers is dat 31%. Hulp in het
huishouden is de meest gebruikte
voorziening.
• Bij Bureau Jeugdzorg kwamen in
2009 circa 3.500 aanmeldingen
binnen. Eind 2009 had het bureau
5.289 cliënten in zorg, bijna 4% van
alle Amsterdamse jongeren (0 t/m
17 jaar). Jongeren uit Zuidoost en
Noord zijn daarbij oververtegenwoordigd.
De gezondheid van en zorg aan Amsterdammers
staan centraal in dit hoofdstuk. Hierbij komen de
volgende thema’s aan de orde: levensverwachting
en sterfteoorzaken, ervaren gezondheid en last van
ziekten en beperkingen, de psychische gezondheid,
leefstijlfactoren en zorggebruik (waaronder Wmovoorzieningen,
jeugdgezondheidszorg en jeugdzorg).
Levensverwachting en sterfte
Levensverwachting neemt toe
Verbeteringen in leefomstandigheden en medische
zorg hebben ertoe geleid dat de levensverwachting
Afb. 3.1 Gemiddelde levensverwachting bij geboorte voor mannen en vrouwen
in Amsterdam en Nederland, 1997-2002 en 2003-2008 (in jaren)
jaar
84
82
80
78
76
74
72
70
de afgelopen jaren is toegenomen. In vergelijking
met vijf jaar geleden worden in Amsterdam mannen
2,1 jaar ouder en vrouwen 1,3 jaar. De levensverwachting
bij geboorte ligt bij mannen nu op 76,3 jaar
en bij vrouwen 80,8 jaar. De levensverwachting is
daarmee nog wel lager dan gemiddeld in Nederland:
mannen in Amsterdam worden gemiddeld 1,3 jaar
minder oud en vrouwen 2,0 jaar.
De verschillen in levensverwachting tussen
Amsterdamse mannen en vrouwen worden kleiner
(periode 1997-2002: 5,3 jaar, periode 2003-2008
4,5 jaar), doordat de levensverwachting van vrouwen
(+1,3 jaar) minder hard toeneemt dan die van mannen
(+2,1 jaar). Landelijk zijn de verschillen tussen
mannen en vrouwen in die perioden even groot
gebleven (5,2 jaar, beide seksen 2,0 jaar gestegen).
Minder sterfte door hart- en vaatziekten
De stijging in levensverwachting hangt samen met
het afgenomen risico om aan een hart- of vaatziekte
te overlijden (zie afb. 3.2). Dat risico is zo sterk afgenomen
dat hart- en vaatziekten niet langer de meest
voorkomende doodsoorzaak zijn (26,4% van de
sterfgevallen in Amsterdam in 2009). De meest
voorkomende doodsoorzaak is nu kanker (30,0%).
Dat is ook in de rest van het land zo (29,0% hart- en
vaatziekten, 31,6% kanker). 1
68
mannen Amsterdam
mannen Nederland
vrouwen Amsterdam
vrouwen Nederland
1997-2002
2003-2008
bron: GGD Amsterdam

3 | Gezondheid
41
Ervaren gezondheid
en fysieke beperkingen
Kwart vindt eigen gezondheid niet goed
Driekwart van de ondervraagde Amsterdammers van
18 jaar en ouder vindt de eigen gezondheid goed tot
zeer goed (76%). Dit komt vrijwel overeen met de
vorige rapportage en is iets minder dan in de jaren
daarvoor (75% in 2008, 80% in 2006 en 2004, 78% in
2002; in 2000 is dit niet gevraagd). In heel Nederland
voelen ongeveer acht van de tien mensen van 12 jaar
en ouder zich (zeer) gezond. 2
Bijna een kwart van de Amsterdammers beoordeelt
de eigen de gezondheid als minder dan goed: 19%
zegt ‘gaat wel/matig’ en 4% spreekt van een (zeer)
slechte gezondheid. 3 Dit aandeel komt eveneens
vrijwel overeen met dat in 2008 en ligt iets hoger dan
in de jaren daarvoor.
Uit de Amsterdamse Gezondheidsmonitor van de
GGD komt naar voren dat Amsterdammers iets
minder vaak een matig/slechte gezondheid ervaren
dan bewoners van Den Haag en Rotterdam, maar
zichzelf vaker ongezond inschatten dan bewoners
van Utrecht. Cijfers van het CBS laten zien dat
Amsterdammers, en overige bewoners van de G4-
regio’s, hun gezondheid iets vaker als minder dan
goed beoordelen (21% in GGD-regio Amsterdam)
dan Nederlanders gemiddeld (19%, cijfers zijn gecorrigeerd
voor leeftijd en geslacht).
Uiteraard hangt de ervaren gezondheid samen
met de leeftijd. Vooral vanaf 35 jaar gaat de leeftijd
een rol spelen. Tot 35 jaar voelen negen van de
tien Amsterdammers zich gezond, daarna daalt het
van acht van de tien onder de 35- t/m 44-jarigen
(78%) naar de helft onder de 75-plussers (52%). Ook
de gezinssituatie speelt een rol; alleenwonende
Amsterdammers ervaren minder vaak dan gemiddeld
een goede gezondheid (67%). Mannen ervaren iets
vaker een goede gezondheid dan vrouwen (80% om
73%).
Afb. 3.2 Aandeel sterfgevallen door kanker en hart- en vaatziekten in Amsterdam
en Nederland, 1999-2009 (procenten)
%
40
35
30
25
20
15
10
5
0
1999
2000
2001
kanker Nederland
2002
hart- en vaatziekten Nederland
2003
2004
2005
Niet-westerse allochtonen voelen zich vaker minder
gezond (65%) dan autochtonen (81%) en westerse
allochtonen (83%). Surinamers zijn nog het positiefst
(70% voelt zich gezond), maar Marokkanen (60%),
Turken (62%) en mensen uit de groep overige nietwesterse
allochtonen (64%) geven relatief weinig aan
dat ze zich gezond voelen. Dergelijke verschillen hebben
uiteraard met de leeftijdssamenstelling van deze
groepen te maken, maar blijven overeind wanneer
daarvoor wordt gecorrigeerd.
Landelijk onderzoek laat zien dat de gezondheid van
vluchtelingengroepen in Nederland gemiddeld slechter
is dan die van autochtonen. Iets minder dan 70%
van de Afghanen, Irakezen en Iraniërs geeft aan een
goede gezondheid te hebben, tegenover 83% van de
autochtone Nederlanders. Onder de Somaliërs geeft
78% aan zich gezond te voelen. De migranten uit
de vluchtelingengroepen zijn gemiddeld jonger dan
autochtone Nederlanders en de gezondheidsverschillen
worden dan ook groter wanneer we de jongeren
buiten beschouwing laten. Vooral de gezondheidstoestand
van vluchtelingen tussen de 45 en 65 jaar is
slecht. 4
2006
kanker Amsterdam
Gezondheid hangt sterk samen met sociaaleconomische
factoren. Amsterdammers ervaren vaker een
goede gezondheid naarmate zij hoger zijn opgeleid
en een hoger inkomen hebben. De verschillen zijn
onveranderd groot. Bijvoorbeeld, van de ongeschoolde
Amsterdammers ervaart maar de helft een goede
gezondheid (53%), terwijl dat onder de hoogopgeleiden
91% is. Dergelijk grote verschillen zien we
ook terug tussen de inkomensgroepen. Verder is de
gezondheid van uitkeringsgerechtigden minder goed
dan van mensen die betaald werk hebben.
In de stadsdelen zien we gezondheidsverschillen die
voortkomen uit verschillen in demografische opbouw
en sociaaleconomische status (zie afb. 3.3). Inwoners
van stadsdeel Centrum rapporteren het vaakst een
goede gezondheid en die van stadsdeel Noord het
minst vaak. Dergelijke verschillen zien we ook als we
kijken naar woonmilieus (zie voor een beschrijving
2007
hart- en vaatziekten Amsterdam
2008
Afb. 3.3 Ervaren goede gezondheid en geen gezondheidsklachten onder inwoners
(18 jaar en ouder) per stadsdeel, 2010 (procenten)
Amsterdam gemiddeld
Centrum
West
Zuid
Oost
Nieuw-West
Zuidoost
(zeer) goede gezondheid
2009
bron: CBS
Noord
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
geen last van langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps

42
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 3.4 Mate van ervaren beperkingen per terrein, 2010 (procenten)
dagelijkse
mate van beperking bezigheden thuis vrije tijd school/werk
niet 78 78 77
licht 12 10 6
sterk 9 9 5
geen antwoord / niet van toepassing 1 2 13
hoofdstuk 2). Bewoners van herstructureringsmilieus
(zoals transitie en vergrijsde tuinstad) ervaren een
slechtere gezondheid dan bewoners van nieuwbouwgebieden,
gebieden in en rond het centrum en
dorpsgebieden.
Verder blijkt de gezondheid van bewoners van aandachtswijken
minder goed dan die van bewoners van
andere wijken. Zo geven drie van de tien bewoners
van aandachtswijken aan dat hun gezondheid matig
of slecht is (30%), tegenover nog geen twee van de
tien (18%) in de overige wijken.
Drie van de tien hebben last
van ziekten en aandoeningen
Drie van de tien Amsterdammers van 18 jaar en ouder
(29%) geven aan last te hebben van één of meer
langdurige ziekten, aandoeningen of handicaps, al
dan niet als gevolg van ouderdom. Dit komt vrijwel
overeen met het aandeel in de vorige rapportages
(2008: 31%, 2006: 33%, 2004: 31%; in 2002 en 2000
is dit niet gevraagd). Volgens landelijke cijfers, gebaseerd
op huisartsenregistraties, heeft ruim een kwart
van de Nederlanders (27,5%) een chronische ziekte. 5
Afb. 3.5 Percentage inwoners (18 jaar en ouder) sterk belemmerd door één of meer
chronische aandoeningen per stadsdeel, 2010 (procenten)
gemiddeld
Zuidoost
Noord
Nieuw-West
Zuid
Centrum
West
Oost
%
0 5 10 15 20 25 30
licht tot matig beperkt
sterk beperkt
Gezondheidsklachten nemen uiteraard toe met de
leeftijd. Van de 18- t/m 34-jarigen heeft 10% last
van ziekten en aandoeningen, tegenover 57% onder
55-plussers (35 t/m 54 jaar: 30%). Vrouwen geven
vaker aan dergelijke klachten te hebben dan mannen
(33% resp. 26%).
Het voorkomen van dergelijke klachten blijkt ook
hier samen te hangen met sociaaleconomische
factoren. Zo heeft de helft van de ongeschoolde
Amsterdammers last van langdurige ziekten, aandoeningen
of handicaps (52%), terwijl dat onder de
hoogopgeleiden (HBO/WO) maar voor 14% geldt.
Dergelijke verschillen zien we ook tussen inkomensgroepen.
Van de herkomstgroepen rapporteren
Amsterdammers van Turkse en Marokkaanse herkomst
het vaakst dergelijke gezondheidsklachten
(beide 35%), westerse allochtonen het minst vaak
(25%). De verschillen zijn hier niet zo groot als bij
de ervaren gezondheid.
Wordt gekeken naar woongebieden dan zien we de
hiervoor beschreven effecten van verschillen in demografische
opbouw en sociaaleconomische factoren
terug (zie afb. 3.2 en 3.3). Bewoners van de stadsdelen
Noord, Zuid en Nieuw-West hebben vaker dan
gemiddeld last van langdurige ziekten, aandoeningen
of handicaps. In West, Centrum en Oost worden
daarentegen minder vaak dergelijke gezondheidsklachten
gerapporteerd. Bewoners van het woonmilieu
vergrijsde tuinstad, waar veel ouderen wonen,
hebben het vaakst gezondheidsklachten.
Bijna kwart ervaart lichamelijke beperkingen
Evenals in de vorige rapportage geeft bijna een
kwart van de ondervraagde Amsterdammers (23%)
aan (enigszins) belemmerd te zijn bij het uitvoeren
van dagelijkse bezigheden (thuis, school/opleiding/
werk) of in de vrije tijd als gevolg van een ziekte, aandoening
of handicap. In de rapportages daarvoor lag
het percentage Amsterdammers met een lichamelijke
beperking iets hoger (2006: 27%, 2004: 26%, 2002:
27%; in 2000 is dit niet gevraagd). Twaalf procent
geeft aan in sterke mate beperkt te zijn op één of
meer van deze terreinen (2008: 11%).
Cijfers van het CBS laten zien dat het aandeel inwoners
met een lichamelijke beperking in GGD-regio
Amsterdam hoger ligt dan het landelijk gemiddelde
en het hoogst is van alle GGD-regio’s in het land. 6
Ouderen ervaren uiteraard vaker fysieke beperkingen
dan jongeren. Zo geeft 8% van de 18- t/m 34-jarigen
aan beperkingen te ondervinden, 25% van de 35- t/m
54-jarigen en 40% van de 55-plussers. Vrouwen rapporteren
vaker lichamelijke beperkingen dan mannen
(27% tegenover 19%) en alleenstaanden geven vaker
aan lichamelijke beperkingen te ervaren dan gemiddeld
(31%).
Amsterdammers van niet-westerse afkomst, vooral
Turken en Marokkanen (30% resp. 28%), geven vaker
aan fysieke beperkingen te hebben dan westerse
allochtonen (17%) en autochtonen (22%).
De sociaaleconomische status speelt ook hier een
belangrijke rol. Het aandeel Amsterdammers dat
beperkingen ervaart is onder ongeschoolden en
laaggeschoolden (32%) twee keer zo groot als onder
hoger geschoolden (16%). Hiermee samenhangend
rapporteren Amsterdammers met lage inkomens
vaker lichamelijke belemmeringen dan Amsterdammers
met hogere inkomens. Zo hebben vier van de
tien mensen met een netto inkomen tot 1.000 euro
beperkingen (42%), tegenover nog niet één van de
tien mensen met een netto inkomen boven de 3.200
euro (9%).

3 | Gezondheid
43
Bewoners van stadsdeel Zuidoost rapporteren het
vaakst beperkingen (27%), bewoners van Oost het
minst vaak (18%, zie afb. 3.6). Wat opvalt is dat Zuid
qua aandeel bewoners met beperkingen vrij gemiddeld
scoort, maar dat er wel relatief veel bewoners
met een sterke belemmering wonen. In Noord
wonen juist veel mensen met een lichte tot matige
beperking. Bewoners van het woonmilieu vergrijsde
tuinstad, veelal ouderen, ondervinden het vaakst
fysieke beperkingen (29%). Bewoners van welgesteld
stedelijk, met veelal een hoge sociaaleconomische
status, en van het nieuwbouwmilieu transformatie
(De Aker, Nieuw Sloten, Eendrachtspark en het
GWL-terrein bijvoorbeeld ) ervaren het minst vaak
beperkingen: beide 17%.
Afb. 3.6 Hoe vaak heeft u zich de afgelopen 4 weken …… gevoeld?, 2010 (procenten)
voortdurend/
meestal soms zelden/nooit
neerslachtig en somber 8 28 54
kalm en rustig 72 18 8
energiek 61 25 12
Afb. 3.7 Mate waarin men zich de afgelopen 4 weken neerslachtig en somber voelde
per stadsdeel, 2010 (procenten)
Amsterdam gemiddeld
Psychische gezondheid
Ook is gevraagd naar de psychische gezondheid. Het
gaat om drie vragen over de mate waarin men zich
de afgelopen vier weken neerslachtig en somber,
kalm en rustig of energiek voelde (zie afb. 3.6). Acht
procent van de Amsterdammers geeft aan zich de
afgelopen vier weken meestal of voortdurend neerslachtig
en somber te hebben gevoeld (9% in 2008,
zie afb. 3.7). Ruim de helft van de Amsterdammers
(54%, 2008 56%) had zelden of nooit dergelijke
gevoelens en 28% (2008 32%) voelde zich soms neerslachtig
en somber.
Eveneens 8% voelde zich de afgelopen vier weken
zelden of nooit kalm en rustig (2008 9%). Zeven van
de tien Amsterdammers (72%, 2008 67%) voelden
zich de afgelopen vier weken meestal of voortdurend
kalm en rustig. Twee van de tien (18%, 2008 22%)
voelden zich soms kalm en rustig.
Twaalf procent (2008 11%) voelde zich in die periode
zelden of nooit energiek. Zes van de tien (61%, 2008:
57%) voelden zich wel meestal of voortdurend energiek
en drie van de tien soms (28%, 2008: 28%).
Niet-westerse allochtonen voelen zich vaker neerslachtig
en somber dan westerse allochtonen en
autochtonen. Ook voelen niet-westerse allochtonen,
met uitzondering van Surinamers, zich minder
vaak energiek. Overige niet-westerse allochtonen
en Surinamers voelen zich het vaakst zelden of nooit
kalm en rustig. Dergelijke verschillen komen het
sterkst naar voren tussen de generaties: eerste generatie
allochtonen voelen zich vaker (soms) neerslachtig
en somber, voelen zich minder vaak energiek en
zijn minder vaak kalm en rustig dan allochtonen die
hier geboren zijn.
Het psychisch welbevinden hangt samen met sociaaleconomische
factoren; het is gunstiger naarmate
de gevolgde opleiding en het inkomen hoger zijn.
Daarnaast rapporteren mensen met werkloosheidsuitkering,
bijstandsuitkering of uitkering vanwege
ziekte of handicap een slechtere geestelijke gezondheid
dan mensen met een inkomen uit werk.
Eenoudergezinnen en alleenstaanden ervaren een
minder goede geestelijke gezondheid dan mensen
uit andere gezinsvormen. Mannen rapporteren een
Zuidoost
Noord
Zuid
Centrum
Nieuw-West
West
Oost
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
voortdurend/meestal
soms
betere geestelijke gezondheid dan vrouwen.
Dergelijke verschillen zien we weerspiegeld in
gezondheidsverschillen tussen woongebieden.
Bewoners van stadsdeel Centrum zijn het positiefst
over hun psychische gesteldheid, bewoners van Zuidoost
en Noord geven juist vaker dan gemiddeld aan
zich neerslachtig en somber te voelen (zie afb. 3.7).
In de Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2008 werden
psychische klachten gemeten aan de hand van
een internationaal screeninginstrument bestaande uit
tien vragen naar psychische klachten. Op deze wijze
gemeten heeft bijna de helft van de Amsterdammers
(48%) last van psychische klachten, 41% van milde
en 7% van ernstige. Lager opgeleiden, vrouwen en
ouderen hebben er relatief veel last van (zie afb. 3.8).
Het percentage met ernstige psychische klachten
ligt hoog onder Turkse (26%), Marokkaanse (15%)
en Surinaamse Amsterdammers (12%, tegenover
7% gemiddeld). Daarbij valt op dat vrouwen van
Marokkaanse herkomst veel vaker dergelijke klachten
hebben (20%) dan mannen (10%). Dat geldt ook,
maar minder sterk, voor Amsterdammers van Turkse
herkomst (vrouwen: 29% ernstige psychische klachten,
mannen 23%).
Uit landelijk onderzoek komt naar voren dat de
psychische gezondheid van vluchtelingengroepen in
Nederland gemiddeld slechter is dan die van autochtonen.
Van hen hebben de Somalische Nederlanders
de beste psychische gezondheid. Ook hier hangen
de verschillen samen met het feit dat de vluchtelingengroepen
relatief jong zijn en zien we dat de
verschillen met name ontstaan bij het ouder worden.
zelden/nooit

44 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 3.8 Aandeel Amsterdammers van 16 jaar en ouder met milde tot ernstige depressieve of angstklachten naar leeftijd,
geslacht en opleidingsniveau, 2008 (procenten, de gele lijn geeft het gemiddelde in de stad weer)
70
60
50
40
30
20
10
0
16-34
jaar
35-54
jaar
55-74
jaar
75 jaar
en ouder
mannen
vrouwen
LO
MAVO,
LBO
HAVO, VWO,
MBO
HBO,
WO
bron: GGD Amsterdam, Amsterdamse Gezondsheidsmonitor 2008
Hoger opgeleide vluchtelingen hebben een betere
psychische gezondheid dan lager opgeleiden. De
psychische gezondheid is slechter wanneer iemand
langer in de opvang heeft gezeten en wanneer
partner of kind in het buitenland wonen. Volgens dit
onderzoek werkt een slechte gezondheid negatief uit
op de inburgering, het leren van de Nederlandse taal
en het vinden van betaald werk. 7
Uit onderzoek van het CBS blijkt dat bewoners van
de GGD-regio Amsterdam vaker psychische klachten
ervaren dan Nederlanders gemiddeld. Op basis van
Mental Health Inventory-5 had in de periode 2005-
2008 13% van deze bevolking van 12 jaar en ouder
last van psychische klachten, in Nederland was dat
10%. Deze aandelen zijn de afgelopen jaren stabiel.
In de overige GGD-regio’s van de G4 liggen de
percentages ook hoger dan landelijk: Den Haag en
Utrecht 13%, Rotterdam-Rijnmond 11%. 8
Leefstijlfactoren 9
Daling aantal rokers
Volgens de Amsterdamse Gezondheidsmonitor
rookte in 2008 27% van de Amsterdamse bevolking
van 16 jaar en ouder. Dat is ongeveer even veel als
gemiddeld in Nederland (CBS: 28% onder 12 jaar
en ouder) en de overige G4, met uitzondering van
Utrecht (24%, Rotterdam 28%, Den Haag 28%).
Het aandeel rokers daalt. In 1993 rookte nog 42%
van de Amsterdamse bevolking, in 2000 39% en in
2004 33%. Het aandeel rokers is in Amsterdam de
afgelopen acht jaar sneller gedaald dan gemiddeld
in Nederland. Als deze daling zich voortzet wordt
de beleidsdoelstelling van het Amsterdamse college
– 25% rokers in 2011 – gehaald.
Rokers zijn vaker man (29%) dan vrouw (24%).
Mensen met een hoge opleiding roken minder vaak
en áls ze roken, roken ze minder dan lager opgeleide
Amsterdammers. Mannen in de leeftijd van 55 tot 75
jaar zijn relatief vaak zware rokers. Van de herkomstgroepen
roken Turken en Surinamers het vaakst (34%
resp. 32%) en Marokkanen het minst vaak (16%).
Kijken we ook naar sekseverschillen dan roken Turkse
en Surinaamse mannen het vaakst (45% resp. 43%) en
Marokkaanse vrouwen het minst vaak (9%).
Eén op de vijf is zware of overmatige drinker
Van de Amsterdammers van 16 jaar en ouder was
in 2008 20% een zware of overmatige drinker. 10
Dit percentage neemt toe naarmate het opleidingsniveau
stijgt (13% LO, 24% HBO/WO). Zwaar
(gelegenheidsgebruik) of overmatig alcoholgebruik
(gewoontedrinken) komt onder hoogopgeleide
werkende Amsterdammers (26%) en onder
Amsterdammers met een bijstandsuitkering het
vaakst voor (26%). Inwoners van stadsdeel Centrum
en voormalige stadsdeel Oud-Zuid horen het vaakst
tot de zware of overmatige drinkers (beide 30%),
inwoners van Nieuw-West en Zuidoost het minst vaak
(12 tot 18%). Deze verschillen blijven overeind als we
alleen naar de Nederlandse Amsterdammers kijken.
Er zijn duidelijke verschillen per herkomstgroep. Van
de Marokkaanse (89%) en Turkse Amsterdammers
(69%) is een grote meerderheid geheelonthouder.
Ter vergelijking, van de autochtone Amsterdammers
drinkt een op de negen (11%) nooit alcohol. Volgens
deze cijfers van de GGD Amsterdam kan 7% van de
Amsterdammers van 16 t/m 54 jaar als probleemdrinker
worden beschouwd.
Het aandeel zware of overmatige drinkers in de
GGD-regio Amsterdam is ongeveer gelijk aan het
landelijke. In heel Nederland was 18% van de bevolking
van 12 jaar of ouder in de periode 2005-2008
een zware of overmatige drinker. Van de vier grote
steden heeft de regio Amsterdam de meeste zware
of overmatige drinkers, gevolgd door de GGDregio’s
Utrecht (17%), Den Haag (16%) en Rotterdam-
Rijnmond (14%). 11
Het Amsterdamse college streeft ernaar om het
schadelijk alcoholgebruik terug te dringen. In vergelijking
met 2004 is het percentage overmatige
drinkers onder mannen gedaald, van 21% naar 16%
in 2008. Ook onder de Amsterdamse vrouwen daalde
dit aandeel licht (van 8% in 2004 naar 5% in 2008).

3 | Gezondheid
45
Voor de zware drinkers zien we geen duidelijke
daling (mannen: 17% in 2000, 15% in 2004, 18% in
2008; vrouwen: 7% in 2000, 5% in 2004 en in 2008).
Hoewel Amsterdamse jongeren minder drinken dan
Nederlandse jongeren in het algemeen, steeg in
Amsterdam het aantal ambulanceritten in verband
met jongeren (ook toeristen) die onder invloed van
alcohol onwel werden of gewond raakten. 12
Vier van de tien Amsterdammers
hebben overgewicht
Mensen met overgewicht lopen meer kans op harten
vaatziekten, suikerziekte, verschillende vormen
van kanker en gewrichtsklachten. Voornaamste
oorzaak is te weinig lichaamsbeweging in combinatie
met ongezond eten. In hoofdstuk 9 wordt
nader ingegaan op het bewegen en sporten van
Amsterdammers.
Uit de Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2008
van de GGD komt naar voren dat vier van de tien
Amsterdammers van 16 jaar en ouder overgewicht
hebben (40%), van wie één op de tien ernstig (10%).
Dat is iets minder vaak dan in Rotterdam en Den
Haag (48% resp. 47%) en heel Nederland (46%, van
wie 11% ernstig; cijfer CBS over 2005-2008, over
20-plussers).
Onder Amsterdammers van Turkse (23%),
Marokkaanse (20%) en Surinaamse herkomst (17%)
komt overgewicht zo’n twee keer vaker voor dan
gemiddeld (10%). Ook komt het veel vaker onder
laagopgeleiden voor (24% van inwoners met alleen
lager onderwijs). Vrouwen hebben vaker ernstig
overgewicht dan mannen (12% versus 8%), maar
mannen hebben weer vaker matig overgewicht
(36% versus 24% onder vrouwen).
Het aantal mensen met overgewicht neemt wereldwijd
al jaren toe, zo ook in Nederland. Begin jaren
tachtig had een derde van de bevolking te kampen
met overgewicht, nu is dat bijna de helft. Het aandeel
mensen met ernstig overgewicht verdubbelde
van 5 naar 12%. Sinds ongeveer 2000 schommelt
het percentage met overgewicht rond de 40% voor
vrouwen en 50% voor mannen. De grote stijging in
het percentage mensen met overgewicht lijkt af te
vlakken, maar het percentage mannen met ernstig
overgewicht blijft wel toenemen. Opvallend is dat
overgewicht vaker voorkomt onder mannen, maar
dat vrouwen iets vaker kampen met ernstig overgewicht
(obesitas). 13
Overgewicht onder jongeren
Uit de vorige rapportage kwam reeds naar voren
dat het aantal Amsterdamse jongeren dat te dik is
stijgt en dat ze op steeds jongere leeftijd te dik zijn.
Vooral het percentage kinderen met ernstig overgewicht
(obesitas) neemt toe. Ongeveer 15% kampt
met ernstig overgewicht, 60% van de jongeren beweegt
te weinig. Overgewicht komt onder jongeren
van allochtone afkomst vaker voor dan onder jongeren
van autochtone afkomst 14 , vooral onder Turkse
en Marokkaanse meisjes. 15
Amsterdam is een van de zes gemeenten die zich in
november 2010 hebben aangesloten bij de Jongeren
Op Gezond Gewicht (JOGG)-aanpak. JOGG richt
zich op de leeftijdsgroep 0- t/m 19-jarigen (en hun
ouders en omgeving), waarbij gemeenten zich inzetten
om bewegen en gezond eten gemakkelijk en
aantrekkelijk te maken. Het doel is om de stijging
van jongeren met overgewicht om te zetten in een
daling. Naast dit nieuwe project bestaat er al sinds
2002 het project JUMP-in van de gemeente en GGD
Amsterdam. JUMP-in rolt verschillende projecten
uit via de deelnemende Amsterdamse basisscholen;
zestig van de 207 basisscholen (29%) doen al mee.
Gezondheid ouderen
In Amsterdam wonen circa 167.000 mensen van
55 jaar of ouder, ongeveer 22% van de Amsterdamse
bevolking. De 65-plussers maken in Amsterdam
momenteel 11% van de bevolking uit. In hoofdstuk 2
kwam naar voren dat de vergrijzing in de stad meevalt
ten opzichte van de rest van Nederland, maar dat
er wel sprake is van veroudering: het aandeel 55- t/m
64-jarigen neemt toe. Door deze verandering in de
bevolkingssamenstelling zal de vergrijzing ook in
Amsterdam gaan spelen, maar niet zo sterk als in de
rest van het land. Momenteel is in Amsterdam bijna
een derde deel van de 55-plussers van niet-Nederlandse
herkomst. Allochtone ouderen hebben meer
gezondheidsproblemen, die vaak op een jongere
leeftijd beginnen. Zo geeft bijvoorbeeld 40% van de
allochtone ouderen aan een goede gezondheid te
hebben, tegenover 65% van de autochtone ouderen.
In de Gezondheidsmonitor 2008 van de GGD
Amsterdam wordt een beeld gegeven van de gezondheid
van oudere Amsterdammers. Zo vindt 30%
van de 55-plussers de eigen gezondheid matig of
slecht, onder 75-plussers is dat 42%. Dertien procent
van de 55-plussers en 28% van de 75-plussers heeft
moeite met het uitvoeren van dagelijkse activiteiten
in de vorm van beperkingen in de persoonlijke
verzorging of bij de mobiliteit. Het uitvoeren van
huishoudelijke activiteiten kost 44% van de ouderen
moeite en 20% krijgt daar hulp bij. Verder blijkt dat
ouderen vaker kampen met overgewicht (54% van
de 55-plussers) en vaker gevoelens van eenzaamheid
rapporteren dan jongeren.
Er bestaan grote verschillen in gezondheid en levensverwachting
tussen verschillende groepen ouderen.
Ouderen hebben vaak een lage opleiding en gezondheidsproblemen
komen meer voor bij een lagere
economische status. Vooral in de stadsdelen Nieuw-
West, Noord en Oost wonen ouderen met een laag
inkomen en een lage opleiding.
De gemeenteraad van Amsterdam werkt, in samenwerking
met onder andere de GGD, aan het ontwikkelen
van Preventief Gezondheidsonderzoek voor
Ouderen (PGO) om de gezondheid en het welzijn
van ouderen in de stad te bevorderen. Het doel van
een dergelijk PGO is signaleren van risicofactoren en
(gezondheids)problemen, het geven van persoonlijk
advies en het verwijzen op maat. Op twee locaties in
de stad (Noord en voormalig stadsdeel De Baarsjes)
is er al een vorm van PGO, namelijk een consultatie-

46 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 3.9 Contact met tandarts of mondhygiënist in het afgelopen jaar onder Amsterdammers van 16 jaar en ouder naar leeftijd,
geslacht en opleiding, 2008 (procenten. de gele lijn geeft het gemiddelde in de stad weer)
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
16-34
jaar
35-54
jaar
55-74
jaar
75 jaar
en ouder
mannen
vrouwen
LO
MAVO,
LBO
HAVO, VWO,
MBO
HBO,
WO
Amsterdam 16+
bron: GGD Amsterdams, Amsterdamse Gezondsheidsmonitor 2008
bureau voor ouderen (CbO). 16 Ook wordt vanaf 2010
in verschillende stadsdelen (Zuidoost, Oost, West en
Nieuw-West) gewerkt met een meldpunt dementie
en een casemanager voor iedere oudere met dementie,
bijvoorbeeld een wijkverpleegkundige of maatschappelijk
werker die de professionele en mantelzorg
coördineert. In Amsterdam lijden naar schatting
13.000 mensen aan dementie, ongeveer zeventien
per 1.000 inwoners. Een groot deel van hen, 70%,
woont thuis en is vaak afhankelijk van mantelzorg. 17
Zorggebruik
Vrouwen gebruiken vaker zorgvoorzieningen 18
In de Gezondheidsmonitor 2008 van de GGD wordt
een overzicht gegeven van het zorggebruik van
Amsterdammers van 16 jaar en ouder. Bijna driekwart
van de Amsterdammers heeft het afgelopen jaar contact
gehad met de huisarts (74%). Over de afgelopen
twee maanden gezien heeft ruim een derde (36%)
contact gehad met de huisarts. Het huisartsenbezoek
is, conform de landelijke trend, sinds 2000 gedaald
(van 44% in 1999/2000 naar 39% in 2004 en 36% in
2008).
Het bezoek aan de huisarts neemt toe met de
leeftijd. Zo heeft 29% van de 16- t/m 34-jarigen de
huisarts bezocht, tegenover 55% van de 75-plussers.
Amsterdamse vrouwen hebben vaker contact met de
huisarts dan mannen (41% resp. 31% in de afgelopen
twee maanden) en het contact met de huisarts neemt
toe naarmate de genoten opleiding lager is (51%
lager opgeleiden, 31% onder HBO/WO).
Ruim een kwart van de Amsterdammers (26%) heeft
in het voorgaande jaar contact gehad met paramedici
(zoals een fysiotherapeut), één op de negen
met GGZ/Maatschappelijk werk (11%) en 4% met
thuiszorg. Vrouwen maken meer van deze zorgvoorzieningen
gebruik dan mannen. In tegenstelling met
andere vormen van zorg, neemt het contact met
GGZ/Maatschappelijk werk af met het stijgen van
de leeftijd.
Bijna vier op de tien Amsterdammers (37%) brachten
het afgelopen jaar een bezoek aan een medisch
specialist. Landelijk ligt dit percentage op 43 in
2009. 19 Vrouwen hadden vaker dan mannen contact
met een medisch specialist (41% resp. 34%). Oudere
Amsterdammers maken meer gebruik van specialistische
zorg dan jongere Amsterdammers.
Alternatieve geneeswijzen zijn onder Amsterdammers
populair, zo blijkt uit een onderzoek van O+S. Ruim
één op de vijf Amsterdammers (22%) heeft het
afgelopen jaar een alternatieve arts of therapeut
bezocht, vaak voor homeopathie en acupunctuur. Dat
is meer dan landelijk gezien. Voor Nederland liggen
de schattingen tussen de 10 en 15%. Vooral vrouwen
en hoger opgeleiden maken gebruik van alternatieve
geneeswijzen. 20
Ruim twee derde deel van de Amsterdammers (68%)
bezocht in 2008 een tandarts of mondhygiënist (zie
afb. 3.9). Dat is gelijk aan dat in de andere G4, maar
minder dan het landelijk gemiddelde (74%). 21 Bij
ander vormen van zorg zien we geen verschil met
andere Nederlanders. Net als bij de alternatieve
geneeswijzen, en in tegenstelling tot andere vormen
van zorg, bezoeken hoger opgeleiden (HBO/WO:
76%) meer de tandarts of mondhygiënist dan lager
opgeleiden (50%). Verder speelt leeftijd een rol:
bezoek aan tandarts of mondhygiënist is het hoogst
onder 35- t/m 54-jarigen (73%) en het laagst onder
75-plussers (39%). Turkse Amsterdammers blijken
weinig naar de tandarts te gaan (57%). Kijken we
naar gebieden in de stad, dan blijkt dat bewoners
van het voormalig stadsdeel Bos en Lommer en van
stadsdeel Zuidoost maar weinig naar de tandarts
of mondhygiënist gaan (59%) en bewoners van de
voormalige stadsdelen Zeeburg (75%), Westerpark
(74%) en Zuideramstel (74%) juist veel.
Voorzieningen vanuit de Wmo
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is in
2007 landelijk ingevoerd en heeft als doel: het bevorderen
van de zelfredzaamheid en deelname aan de
samenleving. In Amsterdam zijn stad en stadsdelen

3 | Gezondheid
47
samen verantwoordelijk voor de Wmo. 22 Tien procent
van (zelfstandig wonende) Amsterdammers van
18 jaar en ouder geeft in een enquête in 2010 aan
gebruik te maken van een of meer voorzieningen die
onder de Wmo vallen (2009: 7%), onder de 65-plussers
geldt dat voor 31%. 23 Daarbij is hulp in het
huishouden de meest gebruikte voorziening, gevolgd
door woningaanpassing en een scootmobiel. Minder
vaak worden een AOV-voorziening (Aanvullend
Openbaar Vervoer), rolstoel, persoonsgebonden budget,
aangepaste auto, maaltijdvoorziening, personenalarmering
of welzijns- of ouderenwerk genoemd.
Onder ouderen is het gebruik van Wmovoorzieningen
zoals verwacht veel hoger dan onder
jongeren (31% onder 65-plussers, 10% onder 50-
t/m 64-jarigen en 5% of minder onder 50-minners).
Laagopgeleiden zijn bijna vier keer vaker cliënt (23%)
dan hoger opgeleiden (6%), mensen zonder betaald
werk zijn vaker cliënt (23%) dan mensen met werk
(3%) en niet-westerse allochtonen hebben vaker
een Wmo-voorziening (14%) dan autochtonen (9%).
Diverse Wmo-voorzieningen zijn aan te vragen bij
een van de 27 Loketten Zorg en Samenleven die
gevestigd zijn in de stadsdelen. Een derde van alle
Amsterdammers van 18 jaar en ouder kent dat
loket inmiddels (32%, 2009 29%) en de helft van de
ouderen (47%, 2009: 38%). Vier procent heeft er al
gebruik van gemaakt. De bekendheid van het loket
onder 65-plussers is toegenomen (van 44% in 2009
naar 50% in 2010) en ook is het aantal Wmo-cliënten
in die groep toegenomen (van 22% naar 31%). De
Wmo-helpdesk (een stedelijke helpdesk voor algemene
Wmo-vragen en voor het aanvragen van een
AOV-pas) is bij 15% van de Amsterdammers bekend,
terwijl 4% er wel eens contact mee heeft gehad. 24
Naast bovenstaande enquêtegegevens zijn vanuit
de gemeente gegevens beschikbaar over jaarlijkse
aantallen verstrekte voorzieningen. 25 Om zelfstandig
te kunnen (blijven) wonen biedt de gemeente onder
meer hulp bij het huishouden, maaltijdvoorzieningen
en woningaanpassingen. Jaarlijks worden ruim
417.000 maaltijden geserveerd in wijkrestaurants
en bijna 393.000 thuismaaltijden verstrekt. Dit is
evenals de hulp bij het huishouden toegenomen (zie
afb. 3.10). Daarnaast worden veel klussen in het huis
uitgevoerd en woningaanpassingen aangebracht.
Ook worden verhuiskostenvergoedingen gegeven. In
2009 was het aantal toegekende woonvoorzieningen
gestegen, maar in 2010 is het aantal weer op het
niveau van de jaren ervoor: in totaal rond de 6.500
toekenningen aan woonruimteaanpassingen, verhuiskostenvergoedingen
en woonvoorzieningen.
Vanuit de Wmo worden ook voorzieningen geboden
ter bevordering van de mobiliteit. Het gebruik
van het collectieve Aanvullend Openbaar Vervoer
(AOV) 26 , dat in Amsterdam verzorgd wordt door
Connexxion en Stadsmobiel, is flink toegenomen.
Er werden in 2010 circa 800.000 ritten uitgevoerd,
voor circa 35.000 cliënten. Het gaat om zowel nieuwe
cliënten als om bestaande cliënten die meer gebruik
maken van het AOV. Bij Beschermd Vervoer, het AOV
voor 65-plussers zonder lichamelijke beperking die
Afb. 3.10 Jaarcijfers meest voorkomende producten uit het Wmo-basispakket t.a.v.
zelfstandige huishouding, fysieke woonproblemen en sociale redzaamheid,
2007-2009
liever niet meer met het gewone openbaar vervoer
willen reizen, gaat het bijvoorbeeld om 3.300 individuele
gebruikers per maand en 18.000 tot 20.000
maandelijkse ritten. 27 Naast het AOV heeft de
gemeente in 2009 ruim 13.000 individuele vervoersvoorzieningen
verstrekt, zoals rolstoelen, scootmobielen
en vervoersvergoedingen.
Eén van de speerpunten van de Wmo is de ondersteuning
van mantelzorgers en vrijwilligers. Dat
gebeurt door middel van het beantwoorden van
vragen en het geven van advies aan mantelzorgers,
bemiddelingen voor vrijwilligerswerk (1.550 in 2009),
trainingen voor vrijwilligers (vijftien trainingen, voor
297 vrijwilligers) en ondersteuning van vrijwilligersorganisaties
(401 organisaties). Het aantal diensten
voor deze groepen is toegenomen, mede dankzij
actief beleid op dit gebied.
Vanuit de Wmo wordt ook maatschappelijke opvang
geregeld en geïntervenieerd bij huiselijk geweld
en overlast. Het gaat hierbij om onder andere bijna
3.500 meldingen bij het Meldpunt Zorg en Overlast,
5.000 crisisinterventies en bijna 4.000 mensen met
een persoonsgerichte aanpak. Het aantal interventies
inzake huiselijk geweld, zorg- en crisisinterventies en
buurtbemiddelingen is sterk gestegen ten opzichte
van 2007 en 2008.
Jeugdgezondheidszorg
De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de GGD biedt
preventieve zorg aan in de OKC’s (Ouder Kind
Centra) en op scholen. De doelstelling van de JGZ is
het bevorderen en beschermen van de gezondheid,
groei en ontwikkeling van jeugdigen van 0 tot 19 jaar.
Belangrijk hierbij is een permanent hoog bereik van
kinderen en hun ouders. De cijfers over 2009 en 2010
laten zien dat het gewenste bereik behaald wordt.
2007 2008 2009
Hulp bij het huishouden (Hbh, aantal cliënten) 20.787 27.017 28.319
Maatwerk 176 231 345
sociale alarmering (aansluitingen) ± 10.000 ± 10.000 9.580
thuismaaltijden verstrekt 343.790 364.758 392.792
thuisadministratie (aantal cliënten) 806 1.162 1.265
cliëntondersteuning (aantal cliënten) 2.745 3.753 4.444
maatschappelijke steunsystemen 95 344
kleine woningaanpassingen 1.690 3.402 3.026
klussenhulp (verrichte klussen) 15.846 15.879 13.650
verhuiskostenvergoedingen 1.570 1.597 1.878
roerende woningaanpassingen 790 850 1.003
eettafels 35 47 31
wijkrestaurants (verstrekte maaltijden) 308.313 357.881 417.011
gebruikers voedselbank per week 1026-1046 834-854 841
bron: Dienst WZS, De Staat van de Wmo, 2011

48 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 3.11 Bereik Jeugdgezondheidszorg per stadsdeel, 2010 (procenten)
Het bereik van 0- tot 1-jarigen is in 2010 gemiddeld
95% (2009 94%), terwijl de norm minimaal 93% is. 28
Het bereik onder deze doelgroep is het hoogst in
Zuid (96%) en het laagst in Zuidoost (93%, zie afb.
3.11). Van de 3-jarigen is gemiddeld 94% bereikt (in
Afb. 3.12 Aandeel jongeren (0 t/m 17 jaar) per stadsdeel dat in 2009 is aangemeld
bij Bureau Jeugdzorg (procenten)
Amsterdam gemiddeld
Zuidoost
Noord
West
Nieuw-West
Oost
Centrum
bereik bereik bereik bereik
0-1 jarigen 3 jarigen 5 jarigen 10 jarigen
Noord 94 92 86 69
Oost 95 96 88 82
Zuid 96 92 91 78
Centrum 95 97 90 90
Nieuw-West 95 94 88 67
West 95 94 91 78
Zuidoost 93 91 84 71
totaal Amsterdam 95 94 88 75
* Exclusief de kinderen die naar het speciaal onderwijs gaan. bron: GGD Amsterdam (JGZ), maart 2011
Zuid
%
0 1 2 3 4
2009 84%). Hier is de norm minimaal 90%. Ook hier
is het bereik het laagst in Zuidoost (91%). In Centrum
(97%) is het bereik bij 3-jarigen het hoogst. De screening
van 5-jarigen wordt vanaf 2010 grotendeels op
school verricht. Daardoor is het bereik gestegen van
72% in 2009 naar 88% in 2010. Het streven is om met
de nieuwe werkwijze de norm te kunnen verhogen
van 70% tot 95%. Het bereik onder 5-jarigen is het
hoogst in Centrum en West (90% resp. 91%) en het
laagst in Zuidoost (84%). Van de 10-jarigen wordt
driekwart door de JGZ bereikt, relatief het meest in
Centrum (90%) en het minst in Nieuw-West (67%).
Het bereik onder kinderen van 14 is naar schatting
88% (86% in 2009, bij een norm van 90%). 29
Bureau Jeugdzorg
Jongeren, hun ouders en professionals kunnen bij
Bureau Jeugdzorg terecht voor informatie, advies
en hulp met betrekking tot opgroeien en opvoeden.
Bij Bureau Jeugdzorg in Amsterdam kwamen in 2009
3.499 aanmeldingen binnen, ongeveer evenveel
als in 2008 (3.533). Eind 2009 had het bureau
5.289 cliënten, in 2008 nog 5.598.
Veertig procent van de cliënten betrof meisjes,
60% jongens. De helft van de cliënten viel onder
Jeugdhulpverlening (51%, 2.675, 2008: 2.812), een
derde deel onder Jeugdbescherming (34%, 1.785,
2008: 1.871) en de overigen onder Jeugdreclassering
(16%, 825, 2008: 914 cliënten). 30 Daarnaast stonden
324 cliënten (2008: 410) op de wachtlijst.
Bijna 4% van de Amsterdamse jongeren (0 t/m
17 jaar) stond eind 2009 als cliënt ingeschreven bij
Bureau Jeugdzorg en 2,5% van de jongeren meldde
zich in 2009 aan als cliënt.
De aangemelde jongeren komen het vaakst (absoluut
en relatief) uit de stadsdelen Zuidoost (671 jongeren,
3,6% van de jongeren daar) en Noord (668, 3,5%)
en het minst vaak uit Zuid (244, 1,3%) en Centrum
(152, 1,6%, zie afb. 3.12). Dergelijke verschillen zagen
we ook in de vorige rapportage.
bron: Bureau Jeugdzorg, bewerking O+S

3 | Gezondheid
49
Noten
1 CBS.
2 CBS Statline, cijfer over 2008, in: SCP. De
Sociale Staat van Nederland 2007. Den Haag,
2007.
3 1% van de geënquêteerden heeft geen antwoord
op deze vraag gegeven of gaf aan het
niet te weten. Deze respondenten zijn bij de
verdere analyses naar verschillen tussen groepen
(bijvoorbeeld stadsdelen, herkomstgroepen)
verder buiten beschouwing gelaten.
4 SCP. Vluchtelingengroepen in Nederland.
Over de integratie van Afghaanse, Iraakse,
Iraanse en Somalische migranten. Den Haag,
februari 2011.
5 NIVEL, LINH 2003-2007, zie: SCP. De
Sociale Staat van Nederland. Hoofdstuk 7,
Gezondheid en zorg. Den Haag, 2009.
6 CBS (POLS). Het betreft lichamelijke beperkingen
in de periode 2005-2008 gecorrigeerd
voor leeftijd en geslacht. Gerapporteerd in:
www.zorgatlas.nl van het RIVM. De vraagstelling
van het CBS is anders dan in onze
enquête. Het CBS heeft aan mensen gevraagd
om van zeven activiteiten, aan te geven of
ze deze zonder moeite, met enige moeite,
met grote moeite, of niet kunnen verrichten
(zogenaamde OESO-indicator). Personen die
tenminste één activiteit niet of alleen met
grote moeite kunnen verrichten, worden als
lichamelijk beperkt beschouwd. Volgens deze
methode is 16,5% van de Amsterdammers van
12 jaar en ouder beperkt, tegenover 12,5%
landelijk.
7 SCP. Vluchtelingengroepen in Nederland.
Over de integratie van Afghaanse, Iraakse,
Iraanse en Somalische migranten. Den Haag,
februari 2011.
8 Het betreft CBS-cijfers. Psychische klachten
zijn bepaald aan de hand van de Mental
Health Inventory (MHI-5) en gecorrigeerd
voor leeftijd en geslacht.
9 Bron, tenzij anders vermeld in deze paragraaf:
Zo gezond is Amsterdam. Eindrapportage
Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2008.
GGD Amsterdam, november 2009.
10 Volgens de GGD Amsterdam valt onder zware
drinkers: ten minste 1 dag in de week meer
dan 5 (voor mannen) of meer dan 3 (voor
vrouwen) consumpties alcoholhoudende drank
nemen. Overmatige drinkers: gedurende
de week ten minste 21 (voor mannen) of
14 (voor vrouwen) glazen alcoholhoudende
drank drinken.
11 CBS.
12 GGD Amsterdam.
13 CBS-cijfers genoemd door RIVM in artikel
‘Neemt het aantal mensen met overgewicht
of ondergewicht toe of af?’ zie: www.nationaal
kompas.nl/gezondheidsdeterminanten/
persoonsgebonden/lichaam.
14 GGD Amsterdam. Jeugdgezondheidsmonitor
Amsterdam. Facsheet gezondheid, welzijn
en leefstijl van leerlingen in de tweede klas
van het voortgezet onderwijs in Amsterdam;
schooljaar 2005-2006 en 2006-2007.
September 2008.
15 GGD Amsterdam, cluster JGZ en EDG.
Facsheet Gewicht van 2- tot 4-jarigen.
Amsterdam, 2008.
16 GGD Amsterdam. Preventief Gezondheidsonderzoek
voor ouderen Amsterdam.
Inventariserend onderzoek. Amsterdam,
augustus 2010.
17 Dienst Wonen Zorg en Samenleven,
gemeente Amsterdam. De Staat van de Wmo.
De Amsterdamse Wmo kwalitatief en cijfermatig
in beeld 2010. Maart, 2011.
18 Bron, tenzij anders vermeld in deze paragraaf:
Zo gezond is Amsterdam. Eindrapportage
Amsterdamse Gezondheidsmonitor 2008.
GGD Amsterdam, november 2009.
19 CBS.
20 O+S. Alternatieve geneeswijzen. Amsterdam,
april 2010.
21 Landelijk cijfer van CBS over 2009.
22 De Wmo geeft de gemeente de verantwoordelijkheid
om mensen met beperkingen te
ondersteunen zodat zij een huishouden kunnen
voeren, zich in en om de woning kunnen
verplaatsen, zich lokaal kunnen verplaatsen
en deel kunnen nemen aan het sociale verkeer.
In Amsterdam zijn stad en stadsdelen
samen verantwoordelijk voor de Wmo. De
stad is verantwoordelijk voor individuele
Wmo-voorzieningen (hulp bij het huishouden,
rolstoelen, vervoers- en woonvoorzieningen)
en voor voorzieningen voor maatschappelijke
opvang, vrouwenopvang en verslavingszorg.
De stadsdelen zijn verantwoordelijk voor
welzijnsvoorzieningen, variërend van maaltijdvoorziening
en thuisadministratie tot lichte
vormen van dagbesteding en bewegingsactiviteiten.
23 O+S. 1-meting Wmo. Amsterdam, 2011.
24 Idem.
25 Dienst Wonen Zorg en Samenleven,
gemeente Amsterdam. De Staat van de Wmo.
De Amsterdamse Wmo kwalitatief en cijfermatig
in beeld 2010. Maart, 2011.
26 Het Aanvullend Openbaar Vervoer (AOV) is
speciaal vervoer voor Amsterdammers van
65 jaar en ouder en voor Amsterdammers
met een beperking. Het vervoer brengt hen
van deur tot deur, zeven dagen per week van
06.00 uur ‘s ochtends tot 01.00 uur ‘s nachts.
Het AOV vervoert hen naar sociale en recreatieve
bestemmingen, dus niet naar werk,
school of dagbehandeling. In het AOV reist
men over het algemeen samen met anderen
in een personenbus. Er zijn vijf vormen van
AOV, al gelang naar de mate van beperking
van de cliënt, Beschermd Vervoer is daar een
van. Om gebruik te kunnen maken van het
AOV is een vervoerspas nodig die is aan te
vragen bij de Wmo Helpdesk.
27 Deze gegevens over het maandelijks aantal
ritten en gebruikers komen van de dienst
Wonen Zorg en Samenleven van de gemeente
Amsterdam (www.wzs.amsterdam.nl), maart
2011.
28 Een kind is bereikt als het gedurende een
jaar minimaal één keer op het consultatiebureau
is geweest of gebruik heeft gemaakt
van de JGZ op school of op het OKC. Bron:
Jeugdgezondheidszorg GGD Amsterdam.
Rapportage Jeugdgezondheidszorg 2010.
Alle stadsdelen. Amsterdam, maart 2011.
29 In september 2010 is het voorgezet onderwijs
gestart met digitalisering en op 31 oktober
2010 is dit voltooid. Hierdoor is dit percentage
een schatting op basis van praktijkervaringen.
Bron, zie vorige noot.
30 Jeugdreclassering is het uitvoeren van
door de rechter, de Raad voor de Kinderbescherming
of de Officier van Justitie
opgelegde begeleiding aan jongeren. In
de agglomeratie Amsterdam wordt de
jeugd reclassering uitgevoerd door Bureau
Jeugdzorg. De jeugdreclassering schrijft een
plan waarin staat wat de jongere, samen met
zijn ouders, gaat doen om te voorkomen dat
de jongere opnieuw in de fout gaat. Daarnaast
verzorgt BJAA vrijwillige jeugdhulpverlening
(na zelfmelding cliënt of verwijzing via bijvoorbeeld
de huisarts of school) en treedt op als
(gezins)voogd (Jeugdbescherming).

50 De Staat van de Stad Amsterdam VI

4 Participatie
in onderwijs
Participatie in onderwijs vormt een belangrijke basis
voor participatie in de samenleving. Een goede
opleiding verhoogt de kansen op de arbeidsmarkt,
waarmee verdere participatie mogelijk wordt. Wat zijn
de belangrijkste ontwikkelingen in het onderwijs?
Verandert het opleidingsniveau van de Amsterdamse
jeugd en wat is de kwaliteit van het Amsterdamse
onderwijs?

52 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• Het opleidingsniveau van de Amsterdamse
jeugd stijgt: meer leerlingen
krijgen op de basisschool een VWOadvies,
meer leerlingen volgen en
slagen voor het VWO, meer leerlingen
volgen hogere MBO-niveaus en
het aantal studenten in de stad blijft
stijgen.
• Meisjes doen het vanaf het voortgezet
onderwijs beter dan jongens.
• Veel leerlingen halen via het stapelen
van opleidingen een hoger diploma,
ook is er op- en afstroom op alle
niveaus te zien. Vooral niet-westerse
allochtonen wisselen van niveau
en stapelen opleidingen.
• Kwaliteit van scholen blijft een
aandachtspunt. In het basisonderwijs
daalt het aantal (zeer) zwakke
basisscholen. Ook op het speciaal
basisonderwijs, het voortgezet onderwijs
en het MBO zijn er (zeer) zwakke
scholen of afdelingen.
• Het aantal leerlingen in het speciaal
basisonderwijs is gedaald van 1862 in
2005/’06 naar 1492 in 2009/’10. Het
Amsterdamse basisonderwijs telt in
2010 793 leerlingen met een rugzakje
in het gewone basisonderwijs, deze
leerlingen zitten vooral op school in
Zuid en Oost.
• In het derde leerjaar in het voortgezet
onderwijs volgen relatief veel leerlingen
VWO (22%) en VMBO-b/k (31%).
• Het verzuim stijgt, onder andere door
betere meldingen. Op het MBO is de
verzuimregistratie nog niet op orde.
• Het aandeel voortijdige schoolverlaters
is in Amsterdam gedaald
(met 28% ten opzichte van 2005/’06),
maar is nog steeds relatief groot
(5,7%).
Naast de aantallen studenten die op verschillende
niveaus onderwijs volgen staan ook de kwaliteit
van het Amsterdamse onderwijs en de werkelijk
gevolgde schoolcarrières in dit hoofdstuk centraal.
Ontwikkelingen binnen schooladviezen, Citoscores,
gevolgde schoolniveaus en eindexamenresultaten
zijn daarbij van belang. Ook is er op alle niveaus aandacht
voor verzuim. Hiernaast is er speciale aandacht
voor doorstroom binnen schoolsoorten en het combineren
en stapelen van opleidingen. Verschillen tussen
jongens en meisjes en leerlingen van verschillende
herkomstgroepen worden, waar relevant, genoemd.
Voor- en vroegschoolse educatie
Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) bestaat uit
twee onderdelen: de voorschoolse educatie en de
vroegschoolse educatie. De voorschoolse educatie
is bedoeld voor kinderen van 2,5 t/m 3 jaar met een
indicatie VVE en vindt plaats in peuterspeelzalen of
in de kinderopvang. Deze voorscholen werken samen
met een basisschool waar de vroegschoolse educatie
plaatsvindt. De vroegschool is bedoeld voor 4- en
5-jarigen met een indicatie VVE.
Afb. 4.1 Locaties VVE en reguliere kinderdagverblijven en peuterspeelzalen, 2010
bron: DMO

4 | Participatie in onderwijs
53
Kinderen krijgen in Amsterdam van de GGD een
indicatie VVE als thuis geen Nederlands wordt
gesproken, de ouders een laag opleidingsniveau
hebben, de thuissituatie geen stimulerende omgeving
is (afwezigheid van speelgoed en voorleesboeken,
weinig interactie tussen ouder en kind) of
er sprake is van pedagogische onmacht.
In 1998 zijn de eerste voorscholen van start gegaan.
Er werd begonnen op negen locaties, merendeels
in het westen van de stad. In Zuidoost en Noord is
men later begonnen, maar vanaf 2004 is hier het
aanbod aan voorschoolse educatie sterk uitgebreid.
In augustus 2010 is de Wet ontwikkelingskansen door
kwaliteit en educatie (de wet OKE) in werking getreden.
Deze wet heeft als ambitie dat alle kinderen die
het nodig hebben, toegang hebben tot voorschoolse
educatie. Sinds het begin van 2011 bieden alle stadsdelen
de voorschool gratis aan in de peuterspeelzalen,
aan leerlingen met en zonder indicatie VVE.
Afb. 4.2 Doelgroeppeuters op de voorschool, 1 december 2010
aantal doel- % bereik doelgroep
peuters groep peuters
Centrum 231 13%
West 947 70%
Nieuw-West 1.429 55%
Zuid 512 35%
Oost 846 45%
Noord 901 73%
Zuidoost 1.294 55%
onbekend 32
Amsterdam 6.192 55%
bron: DMO
Afb. 4.3 Peuters (2,5 tot 3 jaar) uit de doelgroep die deelnemen aan voorschoolse
programma’s naar stadsdeel van de voorschool, 31 juli 2004-2010
In 2010 telt Amsterdam 206 voorscholen, waar plaats
is voor 5.739 leerlingen. Voorscholen kunnen gevestigd
zijn in peuterspeelzalen (Amsterdam telt er 164)
en binnen de kinderopvang (42). Tachtig procent
van de voorscholen is dus in een peuterspeelzaal
gevestigd, 20% in een kinderopvang. De meeste
voorscholen zijn te vinden in buurten waar veel doelgroepkinderen
wonen. Afbeelding 4.1 laat zien dat
stadsdeel Centrum zeer weinig voorscholen heeft,
terwijl daar wel reguliere kinderdagverblijven en
peuterspeelzalen zijn. In Zuidoost is de kinderopvang
een relatief grote aanbieder van voorscholen
(43% van de voorscholen is in een kinderopvang
gevestigd), mogelijk als gevolg van het hoge aantal
alleenstaande moeders in dit stadsdeel.
De voorschool is toegankelijk voor alle kinderen, ook
voor kinderen die niet binnen de doelgroep vallen.
In totaal nemen 5.192 kinderen (van 0 t/m 3 jaar)
deel aan de voorschool, dat betekent dat er nog 547
plaatsen beschikbaar zijn. Van alle kinderen die op de
voorschool zitten behoort 65% tot de doelgroep. In
Amsterdam wonen 6.192 doelgroeppeuters, van wie
er 3.408 deelnemen aan de voorschool. Van de doelgroep
wordt dus 55% bereikt (zie afb. 4.2). De stadsdelen
Centrum en Zuid zitten onder het gemiddelde
van Amsterdam in hun bereik van doelgroeppeuters.
In Centrum wordt bijvoorbeeld 13% van de 231 doelgroepleerlingen
bereikt. Dit is historisch zo gegroeid.
Om zoveel mogelijk doelgroepleerlingen te bereiken
is de eerste jaren vooral geïnvesteerd in VVE-locaties
in stadsdelen waar veel doelgroepleerlingen wonen.
800
700
600
500
400
300
200
100
0
2004
2007
Centrum Nieuw-West Oost Zuidoost
West Zuid Noord
Taalniveau leidsters niet toereikend
Eind 2008 bleek dat het taalniveau van de leidsters
op de Amsterdamse voorscholen niet toereikend
was. Daarop heeft de Universiteit van Amsterdam de
minimale norm voor de taalvaardigheid van de leidsters
vastgesteld (spreken en lezen B2, schrijven B1)
en het ROC een nascholingsprogramma ontwikkeld.
Van de 815 leidsters die getoetst werden is bijna de
helft in één keer geslaagd. Van de leidsters die met
de training zijn begonnen hebben inmiddels 149 de
taalnorm behaald. Van de overige deelnemers is een
groot deel nog in training.
2010
bron: DMO
In afb. 4.3 is te zien dat het aantal doelgroeppeuters
dat deelneemt aan de voorschoolse programma’s
sinds 2004 toeneemt. Van de 207 basisscholen in
Amsterdam bieden er 116 vroegschoolse educatie
aan in de groepen 1 en 2. De schoolbesturen hebben
in april 2011 besloten dat alle Amsterdamse basisscholen
vroegschool worden. Er zijn geen cijfers
bekend van deelname door doelgroepkinderen aan
de vroegschoolse educatie, dit werd in 2010 nog niet
bijgehouden door de betreffende basisscholen.
Basisonderwijs
In het schooljaar 2009/’10 tellen de 207 scholen
in het primair onderwijs 58.458 leerlingen. Sinds
2005/’06 stijgt het aantal basisschoolleerlingen in
Amsterdam constant in lijn met de bevolkingsgroei,
de laatste vijf jaar met 4% in totaal. Ten opzichte
van 2008/’09 zijn er bijvoorbeeld 762 leerlingen
extra bijgekomen, ongeveer dertig klassen. Van alle
leer lingen die in Amsterdam op school zitten woont

54 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Nederland
Amsterdam
Afb. 4.4 Gewichtleerlingen in het basisonderwijs naar stadsdeel, 2009/2010 (procenten)
Centrum
Zuid
Oost
Noord
Nieuw-West
Zuidoost
West
0 20 40 60 80 100
zeer lage opleiding ouders (gewicht = 1,2)
geen achterstand (gewicht = 0)
lage opleiding ouders (gewicht = 0,3)
bron: OCW/DUO/CBS
ongeveer 3% niet in Amsterdam. Daarnaast gaat
2% van de Amsterdamse leerlingen naar een school
buiten Amsterdam (bijvoorbeeld in Badhoevedorp,
Diemen, Halfweg of Amstelveen).
Een deel van de leerlingen in het basisonderwijs
komt met een taalachterstand op school en heeft
meer begeleiding nodig dan anderen. Voor die extra
begeleiding krijgen scholen extra geld, dat wordt
verdeeld via leerlinggewichten. De gewichtenregeling
gaat uit van het opleidingsniveau van de ouders:
hoe minder opleiding zij hebben, hoe hoger het
leerlinggewicht. 1 Van alle Amsterdamse leerlingen
heeft 19% ouders met een zeer lage opleiding (gewicht
is 1,2), dit is ruim hoger dan het gemiddelde
in Nederland van 6%. Voor 9% van de Amsterdamse
leerlingen geldt dat de ouders maximaal VMBO-t
hebben afgerond (gewicht is 0,3). In Nederland geldt
dit voor 8% van de leerlingen. De overige leerlingen
(72%) hebben minimaal één ouder die VMBO-t of
Afb. 4.5 Basisschooladvies leerlingen in groep 8 naar leerlinggewicht, 2010 (procenten)
Amsterdam
gewicht van 1,2 (zeer
lage opleiding ouders)
gewicht van 0,3
(lage opleiding ouders)
geen gewicht
%
0 20 40 60 80 100
praktijkonderwijs
VMBO-g/t
HAVO/VWO
VMBO met LWOO
VMBO-t/HAVO
VWO
VMBO-b/k
HAVO
kopklas
bron: DMO
%
hoger heeft afgerond, bij hen is er dus geen sprake
van een achterstandssituatie (in Nederland is dit
86%).
In Amsterdam zijn achterstandsleerlingen niet gelijkmatig
over de stad verdeeld (zie afb. 4.4). West en
Nieuw-West hebben veel leerlingen (bijna een derde)
met ouders die zeer laag opgeleid zijn (gewicht 1,2).
In Zuidoost en Noord is het totaal aantal gewichtleerlingen
ook vrij hoog (33%-38%), maar daar heeft
een groter aandeel ouders een lage opleiding
(gewicht 0,3).
Meer adviezen HAVO/VWO
Het basisschooladvies wordt gebruikt om leerlingen
op het juiste niveau tot een middelbare school toe
te laten. Deze adviezen variëren van PRO (praktijkonderwijs)
tot VWO. Leerlingen kunnen ook dubbeladviezen
(zoals VMBO-t/HAVO) hebben. De helft van
de Amsterdamse leerlingen heeft het advies HAVO
en/of VWO, een kwart heeft het advies VMBO-t of
VMBO-t/HAVO en eveneens rond een kwart heeft
een advies voor beroepsgericht onderwijs, het advies
VMBO-b/k of PRO. De schooladviezen in 2010 verschillen
relatief weinig met 2009, wel zijn de adviezen
HAVO/VWO en VWO met 2 procentpunten gestegen.
Opleidingsniveau ouders
van invloed op schooladvies
Als we de schooladviezen van leerlingen met en
zonder gewicht vergelijken, zien we dat leerlingen
met een leerlinggewicht (met laag of zeer laag opgeleide
ouders) duidelijk lagere adviezen hebben
dan de leerlingen zonder gewicht. Tweederde van
de gewichtleerlingen heeft een advies VMBO/PRO
tegenover een derde van de leerlingen zonder
gewicht (zie afb. 4.5). Opleidingsniveau van ouders
blijkt dus een goede voorspeller van onderwijsniveau.
Na de basisschool volgen leerlingen met laagopgeleide
ouders onderwijs op een lager niveau dan
leerlingen met hoogopgeleide ouders.
Een andere indicatie voor de belangrijke rol van het
opleidingsniveau van ouders voor het opleidingsniveau
van leerlingen is een gevonden verschil
tussen schooladviezen van autochtone leerlingen.
Autochtone ouders die niet in Amsterdam zijn geboren,
zijn vaak hoogopgeleide ouders. Autochtone
ouders die wel in Amsterdam zijn geboren, zijn vaker
laagopgeleide ouders. We zien een duidelijk verschil
tussen de schooladviezen voor kinderen van beide
groepen ouders. Gemiddeld krijgt 14% van alle
autochtone leerlingen het advies VMBO-b/k
(incl. LWOO: leerwegondersteunend onderwijs) of
PRO. Van de autochtone leerlingen van wie beide
ouders niet in Amsterdam geboren zijn krijgt slechts
3% een advies VMBO-b/k (incl. LWOO) of PRO,
tegenover 28% van de autochtone leerlingen van wie
beide ouders in Amsterdam geboren zijn. Kinderen
van hoogopgeleide autochtone Amsterdammers
komen dus (haast) niet op de laagste niveaus van
het Amsterdamse VMBO terecht.

4 | Participatie in onderwijs
55
Citoscores
In het laatste jaar van de basisschool maken de meeste
Amsterdamse leerlingen een Citotoets. Deze toets
geeft inzicht in het leerniveau van het kind en wordt,
samen met het schooladvies van de docent, gebruikt
om leerlingen toe te laten op het juiste voortgezet
onderwijs. Voor leerlingen die extra aandacht nodig
hebben bestaan in het voortgezet onderwijs aparte
leertrajecten: het praktijkonderwijs (PRO) en het leerwegondersteunend
onderwijs (LWOO). Het laatste
traject is voor leerlingen die wel VMBO aankunnen,
maar daar extra begeleiding bij nodig hebben. De
Citotoets levert voor deze leerlingen te weinig inzicht
voor een optimale schoolkeuze op en is dus voor hen
niet verplicht (al doen zij wel vaak mee). Voor de berekening
van de gemiddelde Amsterdamse Citoscore
worden alleen de resultaten van leerlingen meegenomen
die niet het advies PRO of LWOO hebben.
In 2010 telde 82% van de Amsterdamse leerlingen
mee voor het berekenen van de gemiddelde
Citoscore, net zoveel als in 2009. De gemiddelde
Citoscore in Amsterdam in 2010 is 537,3, vrijwel
gelijk aan de score in 2009: 537,1. De Amsterdamse
score is al jaren hoger dan het Nederlandse gemiddelde
(535,8 in 2010).
Afb. 4.6 Gemiddelde Citoscore en percentage deelname aan Citotoets naar
herkomstgroep, 2010
De verdeling van de gemiddelde Citoscores over de
stadsdelen is ongeveer gelijk aan 2009. De voormalige
stadsdelen Geuzenveld-Slotermeer en De
Baarsjes doen het echter beduidend beter dan in
2009. Er zijn verschillen in de uitslag van de Citotoets
naar etnische herkomst (zie afb. 4.6), dat komt overeen
met het beeld dat gewichtleerlingen gemiddeld
lagere adviezen krijgen. In Amsterdam hebben
niet-westerse allochtone leerlingen vaker een leerlinggewicht.
Zo scoren de Turkse Amsterdammers
met een score van 533,1 het laagst. Van de Turkse
Amsterdammers doet wel 77% mee aan de Citotoets.
De Marokkaanse en Surinaamse Amsterdammers
scoren met 533,5 en 534 hoger, maar minder van hen
nemen deel aan de Citoets (72% en 73%).
35 scholen permanent geen
afspiegeling van de buurt
Segregatie in het onderwijs komt deels door woonsegregatie:
in wijken met relatief veel niet-westerse
kinderen staan meer scholen met relatief veel niet-
gemiddelde % deelname
Citoscore aan Citotoets
Turks 533,1 77
Marokkaans 533,5 73
Surinaams 534,0 72
Antilliaans 535,6 73
overige niet-westerse allochtonen 536,4 79
autochtonen 540,5 92
westerse allochtonen 540,7 90
gemiddeld Amsterdam 537,3 82
bron: DMO & CITO
Afb. 4.7 Te witte en te zwarte basisscholen ten opzichte van de buurt, 2009/’10
te witte school
te zwarte school
school afspiegeling van de buurt
aandeel allochtone kinderen in de buurt
tot 25%
25 – 50%
50 – 75%
meer dan 75%
bron: DMO

56 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 4.8 Leeftijdsopbouw docenten in het primair onderwijs in Nederland en
Amsterdam, 2009 (procenten)
35
30
25
20
15
10
5
0
%
t/m 30
Nederland
31-40
Amsterdam
41-50
51-60
61 en ouder
bron: OiC
westerse leerlingen. Maar omdat ouders en leerlingen
soms voor een school buiten de eigen buurt
kiezen, kunnen scholen in vergelijking met hun eigen
buurt te zwart of te wit zijn. 2 In schooljaar 2009/’10
zijn 27 scholen geen afspiegeling van de buurt als het
gaat om achterstand en 36 scholen geen afspiegeling
qua herkomst (zie afb. 4.7). Voor 35 scholen geldt dat
ze op meer permanente basis (in drie verschillende
jaren) geen afspiegeling van de buurt zijn (achterstand
of herkomst).
Om segregatie in het onderwijs tegen te gaan lopen
er enkele pilots in Amsterdam, die vooral gericht zijn
op het bevorderen van buurtscholen. Als alle kinderen
in hun eigen buurt naar school gaan, dan zou de
segregatie moeten afnemen.
Hoeveel kinderen in hun eigen buurt naar school
gaan, hangt af van de definitie van buurt. Wanneer
een buurt wordt gedefinieerd als buurtcombinatie,
dan blijkt 57% van de Amsterdamse leerlingen in de
buurt naar school te gaan. Wanneer wordt uitgegaan
van een cirkel van 750 meter rondom de school, dan
is dit 66%. Bij een cirkel van duizend meter stijgt het
aandeel naar 75%.
Hier worden buurtscholen gedefinieerd als scholen
waarvan minimaal 70% van de leerlingen woont in de
buurtcombinatie waarin de school staat. Dan zijn 73
van de 203 basisscholen buurtscholen. Vooral in de
stadsdelen Centrum en West is het aandeel buurtscholen
klein (15 en 19%). Het aandeel buurtscholen
is het grootst in Zuidoost en Noord (57 en 64%).
Verzuim in het primair onderwijs stabiel
In Amsterdam heeft 2,0% van de leerlingen in het
primair onderwijs in het schooljaar 2009/’10 verzuimd.
Dat is minder dan in de twee schooljaren daarvoor:
2,5 en 2,9%. Scholen hebben de aanpak van verzuim
kennelijk verbeterd. Zij werden daarbij ondersteund
door Bureau Leerplicht, dat bijvoorbeeld informatie
over luxeverzuim gaf.
Acht op de tien docenten vrouw
In 2009 werken er ongeveer 5.000 personen op een
van de Amsterdamse basisscholen, 82% van hen is
vrouw. Dit percentage is iets hoger dan in 2005, toen
79% vrouw was (deze gegevens verschillen niet ten
opzichte van Nederlandse gemiddeldes). 3 Het aandeel
vrouwen in directiefuncties ligt in Amsterdam
een stuk lager: 44% van de directeuren en 58% van
de adjunct-directeuren is vrouw, veel hoger dan
de landelijke gemiddeldes (30% en 49%). 4 Verder
vergrijst het Amsterdamse primair onderwijs iets
sterker dan gemiddeld in Nederland (zie afb. 4.8),
in Amsterdam is 40% van de docenten in het basisonderwijs
boven de 50, in Nederland 36%. 5
Recente gegevens over het aandeel niet-westerse allochtonen
in het personeel zijn er niet. Wel is bekend
dat in 2006 in het Amsterdamse basisonderwijs 17%
van het onderwijzend personeel, 8% van de directie
en 34% van het onderwijs ondersteunend personeel
van niet-westerse allochtone herkomst was. 6
Afname van het aantal (zeer) zwakke basisscholen
Het aantal (zeer) zwakke basisscholen neemt af
in Amsterdam. In januari 2011 beoordeelde de
Onderwijsinspectie twee basisscholen als zeer zwak
en negentien als zwak, een kwart van deze scholen
ligt in Zuidoost. Het aantal zwakke scholen is gedaald
met 36%: in januari 2008 waren nog vijf basisscholen
zeer zwak en 28 zwak. Deze verbetering is mogelijk
het gevolg van het in 2008 gestarte Programma
Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (KBA),
dat als doel heeft de kwaliteit van het basisonderwijs
in Amsterdam te verbeteren. De scholen die
meedoen krijgen twee jaar lang ondersteuning van
de gemeente bij het verbeteren van de kwaliteit van
het onderwijs. Doel van kwaliteitsverbetering is om
ervoor te zorgen dat kinderen een goede voorbereiding
krijgen op hun verdere schoolcarrière. Vijftien
deelnemende scholen worden intussen niet meer als
(zeer) zwak beoordeeld. In januari 2011 nemen 110
scholen deel aan een of meer onderdelen van de
Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs, zoals de verbeteraanpak,
de Leergang of het Meesterplan Nieuw-West.
Momenteel zijn vijftien scholen die deelnemen aan
de verbeteraanpak nog (zeer) zwak. Er zijn dus zes
(zeer) zwakke scholen die niet meedoen aan de verbeteraanpak.
Minder leerlingen in speciaal basisonderwijs
In 2009/’10 volgen 1.492 leerlingen les op een van
de veertien scholen voor speciaal basisonderwijs in
Amsterdam. Dit zijn scholen voor moeilijk lerende
kinderen, kinderen met opvoedproblemen en kinderen
die anderszins speciale zorg en aandacht nodig
hebben. Het speciaal basisonderwijs streeft ernaar
dezelfde kerndoelen te halen als het reguliere basisonderwijs,
maar leerlingen mogen er wel langer over
doen (tot en met hun 14e).
Er is een sterke daling in leerlingaantallen in het
speciaal basisonderwijs te zien, 20% ten opzichte van
2005/’06. Dit lijkt een gevolg van het overheidsbeleid
om zoveel mogelijk leerlingen in het reguliere basisonderwijs
te houden. 7 Sinds 2003 kunnen leerlingen
met een beperking binnen het reguliere onderwijs
naar school. Voor deze zogenaamde ‘leerlingen met
een rugzakje’ krijgen scholen extra geld. Het Amsterdamse
basisonderwijs telt momenteel 793 van die

4 | Participatie in onderwijs
57
leerlingen. 8 De meeste leerlingen met een rugzakje
zitten in Zuid en Oost op school (18% resp. 19%
van alle rugzakleerlingen) en de minste in Zuidoost
(7%). Het is niet bekend hoeveel leerlingen met een
rugzakje in eerdere jaren in Amsterdam op een basisschool
zaten.
Een derde van speciale basisonderwijsscholen
(zeer) zwak
Per 1 januari 2011 kent het speciaal basisonderwijs
vier zwakke scholen en één zeer zwakke. Ruim een
derde van de scholen voor speciaal basisonderwijs
wordt dus als zwak beoordeeld door de Onderwijsinspectie.
Speciaal onderwijs
In het (voortgezet) speciaal onderwijs zitten in
2009/’10 3.507 leerlingen (van 4 t/m 22 jaar) op een
van de 34 scholen, het aantal is met 2% licht gedaald
ten opzichte van 2008/’09. Vaak zijn scholen voor
primair en voortgezet speciaal onderwijs samengevoegd.
Het speciaal onderwijs is verdeeld in clusters.
De clusters 1 t/m 3 bestaan uit scholen voor kinderen
met visuele (REC 1), communicatieve (REC 2)
of verstandelijke en/of lichamelijke handicaps (REC
3). Cluster 4 bestaat uit scholen voor kinderen met
ernstige ontwikkelingsstoornissen (psychiatrische of
gedragsstoornissen en langdurig psychiatrisch zieken).
In het speciaal onderwijs zijn jongens al jaren in
de meerderheid, 71% van de leerlingen op speciaal
basisonderwijs of het (voortgezet) speciaal onderwijs
is jongen. De verhouding jongen/meisje verschilt per
cluster, van 55 % (REC 1) tot 83% (REC 4).
Uit onderzoek van het SCP blijkt dat niet-westerse
allochtonen in de clusters 1, 2 en 3 zijn oververtegenwoordigd.
9 In Amsterdam zien we deze oververtegenwoordiging
van niet-westerse allochtonen ook bij
de clusters 2 en 3 (cluster 1 heeft te weinig leerlingen
om iets over hun aandeel te zeggen). Van alle leerlingen
van wie de etniciteit bekend is, is op REC 2 65%
van niet-westerse herkomst (zie afb. 4.9). Op REC 3
is dit percentage 72. In de hele leeftijdsgroep van
4- tot 18-jarigen is 56% van niet-westerse allochtone
herkomst.
Op het REC 4 (onderwijs voor kinderen met ernstige
ontwikkelingsstoornissen) zijn niet-westerse allochtonen
juist licht ondervertegenwoordigd, net als in de
rest van het land: 53% van de leerlingen op het REC
4 in Amsterdam is niet-westerse allochtoon, terwijl
van alle Amsterdammers van 4 tot 18 jaar 56% dat
is. Het SCP geeft als mogelijke verklaring voor deze
(lichte) ondervertegenwoordiging dat mogelijk een
deel van de leerlingen voortijdig het onderwijs heeft
verlaten of omdat er een gebrekkige signalering van
gedragsproblemen bij migrantenkinderen is dan wel
omdat de attitude van migrantenouders anders is
dan die van autochtone ouders. 10
Verzuim op REC 4-scholen hoog
Het verzuim blijkt vooral een probleem op REC
4-scholen. Dat komt voornamelijk doordat leerlingen
Afb. 4.9 Jongeren van 4 tot 18 jaar op het (voortgezet) speciaal onderwijs naar
herkomstgroep, 2010/’11 (procenten)
totaal Amsterdammers
(leeftijd 4-18)
REC 4 (n=1195)
REC 3 (n=1321)
REC 2 (n=898)
%
0 20 40 60 80 100
onbekend
Marokkaans
autochtoon
op deze scholen te maken hebben met (gedrags)-
problemen of psychiatrische stoornissen. In REC 4
voor 12-plussers is het verzuim met 22,3% hoog.
Het aandeel verzuimers is echter ten opzichte van
2007/’08 gedaald. Toen was het 30,5%. In REC 4 is
het verzuim van kinderen t/m 12 jaar met 3,3% in
2009/’10 relatief laag (in 2007/’08 was dat nog 6,4%).
In REC 1-3 is het verzuim vergelijkbaar met het verzuim
in het primair onderwijs: 2,8%, een lichte stijging
ten opzichte van 2007/’08. Toen was het nog 1,8%.
Voortgezet onderwijs
Surinaams/Antilliaans
overig niet-westers
bron: DMO (peildatum 29 oktober 2010) en O+S (peildatum 1 januari 2010)
Amsterdam telt 65 middelbare scholen met in
2009/2010 in totaal 34.909 leerlingen. Het aantal
leerlingen is de laatste jaren constant. Van hen woont
13% niet in Amsterdam, deels omdat Amsterdam
een regiofunctie vervult voor omringende gemeentes
Turks
overig westers
Afb. 4.10 Onderwijsniveau leerlingen derde leerjaar in de G4 en Nederland, 2009/’10
(procenten)
Utrecht
Rotterdam
Den Haag
Nederland
Amsterdam
%
0 20 40 60 80 100
VWO
VMBO g/t
PRO
HAVO/VWO
VMBO b/k
HAVO
VMBO b/k + LWOO
bron: CBS

58 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 4.11 Aandeel leerlingen in derde klas dat HAVO/VWO volgt naar herkomstgroep en geslacht, 2005-2010 (procenten)
%
70
60
50
40
30
20
10
0
niet-westerse
allochtonen
autochtonen
meisjes
westerse
allochtonen
niet-westerse
allochtonen
autochtonen
jongens
westerse
allochtonen
2005/’06 2006/’07 2007/’08 2008/’09 2009/’10
bron: CBS
zonder middelbare scholen, zoals Diemen,
Landsmeer en Badhoevedorp. In totaal gaat ongeveer
4% van de Amsterdamse leerlingen naar een
middelbare school buiten Amsterdam, voornamelijk
in Amstelveen, Weesp en Zaandam.
Groot aandeel leerlingen doet VWO in leerjaar 3
In de eerste twee leerjaren van de middelbare school
zitten leerlingen nog vaak in gemengde (brug)klassen.
Om een idee te krijgen van het niveau van de
Amsterdamse leerlingen is het niveau in het derde
leerjaar een goede indicator. Zo zien we dat er in
Amsterdam in vergelijking met Nederland en de
andere vier grote steden (zie afb. 4.10) relatief weinig
leerlingen VMBO-g/t en HAVO volgen. Verder is het
aandeel leerlingen dat VWO volgt voor een grote
stad relatief hoog (22% in Amsterdam, 17% in Den
Haag, 16% in Rotterdam, 24% in Utrecht en 21% in
heel Nederland).
Niet-westerse allochtonen zijn in Amsterdam en
Nederland oververtegenwoordigd in het VMBO-b/k
en in het praktijkonderwijs. Autochtone Amsterdamse
leerlingen volgen relatief weinig VMBO-b/k en
praktijkonderwijs vergeleken met autochtone leerlingen.
In Amsterdam volgt 47% van de niet-westerse
allochtone leerlingen in de derde klas VMBO-b/k of
praktijkonderwijs, tegenover 21% van de autochtone
leerlingen. In heel Nederland is dit 45% van de
niet-westerse allochtone leerlingen en 27% van de
autochtone leerlingen.
Stijging aandeel VWO-leerlingen,
daling aandeel VMBO-leerlingen
Het aandeel leerlingen dat in het derde leerjaar
VWO volgt blijft stijgen: van 17% in 2002/’03 tot 24%
2009/’10. Het aandeel leerlingen dat in het derde
leerjaar VMBO (incl. LWOO) volgt, blijft dalen: van
59% in 2002/’03 tot 50% in 2009/’10.
De stijging van het aandeel VWO-leerlingen in het
derde leerjaar geldt voor alle herkomstgroepen en
zowel voor jongens als meisjes. Afbeelding 4.11 laat
het aandeel leerlingen in de derde klas dat op het
HAVO of VWO zit verdeeld naar herkomstgroep en
geslacht zien. Duidelijk is dat er meer meisjes HAVO
of VWO volgen dan jongens en dat alle groepen een
stijgende lijn laten zien. Die groei is in Amsterdam
over de periode sinds 2005/’06 gemiddeld 7%, dit
is hoger dan in heel Nederland (4%). Vooral onder
meisjes en westerse allochtone leerlingen is de groei
in Amsterdam hoger dan gemiddeld in Nederland.
Terwijl er geen verschillen waren tussen de schooladviezen
van jongens en meisjes, zien we in de derde
klas duidelijke verschillen tussen jongens en meisjes.
Dat heeft te maken met de op- en afstroom van deze
groepen, daar gaan we in de volgende alinea verder
op in.
Jongens stromen vaker af, meisjes vaker op
Leerlingen die in 2006/’07 in groep 8 zaten en hun
schooladvies kregen, zitten in 2009/’10 in de derde
klas. Van al die leerlingen volgt 67% in het derde
leerjaar nog steeds voortgezet onderwijs op het
niveau van het advies. Wanneer men een dubbeladvies
heeft gekregen (bijvoorbeeld HAVO/VWO), dan
is het behalen van een van de beide niveaus in het
derde leerjaar gewone doorstroom. Acht procent
blijft zitten, 11% ‘stroomt af’ naar een lager niveau en
15% ‘stroomt op’ naar een hoger niveau.
Hier zijn opmerkelijke verschillen zichtbaar tussen
jongens en meisjes en tussen jongeren van verschillende
herkomstgroepen (zie afb. 4.12). In het algemeen
zien we dat meisjes vaker opstromen en minder
vaak blijven zitten (17% stroomt op, 9% af en 7%
blijft zitten) dan jongens (12% stroomt op, 13% af en
10% blijft zitten).
Daarnaast is duidelijk dat niet-westerse allochtone
leerlingen vaker op- en afstromen en blijven zitten
dan autochtone leerlingen. Van alle niet-westerse allochtone
meisjes stroomt bijvoorbeeld 21% op naar
een hoger niveau (10% stroomt af en 7% blijft zitten).
Van alle niet-westerse allochtone jongens stroomt
16% af, 12% blijft zitten en 13% stroomt op. Westerse
allochtone leerlingen stromen vaker op dan autochtone.
Deze resultaten duiden erop dat het moeilijk is
om aan het einde van groep 8 allochtone leerlingen
een advies te geven dat gelijk is aan het niveau dat

4 | Participatie in onderwijs
59
ze drie jaar later volgen; autochtone leerlingen
volgen na drie jaar vaker het geadviseerde niveau.
Als we niet naar herkomst van de leerlingen kijken
maar naar het basisschooladvies (zie afb. 4.13), dan
zien we dat leerlingen met het advies VMBO-basis,
VMBO-kader en HAVO relatief vaak opstromen (minimaal
20%) en dat leerlingen met het advies VMBO-k,
VMBO-g/t of HAVO relatief vaak afstromen (ongeveer
20%). Zo stroomt 34% van de leerlingen met het
advies VMBO-b door naar VMBO-k (van de jongens is
dit 31%, van de meisjes 37%). Van de leerlingen met
het advies VMBO-b zonder LWOO stroomt zelfs ruim
de helft door naar VMBO-k, van de leerlingen met
het advies VMBO-b inclusief LWOO is dit 30%. Het
grootste aandeel afstromers is te vinden onder leerlingen
met het advies VMBO-g/t. Van hen stroomt
20% af (naar VMBO-b/k), 8% blijft zitten en 16%
stroomt op (naar HAVO of VWO). Hier geldt weer dat
vooral jongens afstromen (25% tegenover 16% van
de meisjes) en blijven zitten (10% tegenover 7% van
de meisjes). Meisjes stromen vooral op (16% tegenover
9% van de jongens). Ook leerlingen met het advies
HAVO stromen zowel veel op (21%; jongens 18%
en meisjes 25%) als af (20%; jongens 22% en meisjes
17%) en blijven relatief vaak zitten (10%; jongens 12%
en meisjes 8%). Leerlingen met het advies HAVO/
VWO kunnen alleen blijven zitten of afstromen en
doen dit relatief weinig (5% en 8%).
Eindexamenresultaten stabiel
De slagingspercentages in het voortgezet onderwijs
zijn redelijk stabiel. Amsterdam scoort altijd iets
onder het landelijke gemiddelde. Amsterdam loopt
wel in, maar vooral omdat heel Nederland daalt. Op
het VWO slaagt in 2009/’10 zowel in Amsterdam als
in Nederland 91% van de examenkandidaten, op
het HAVO zijn deze percentages 86 (Amsterdam) en
87. Op het VMBO scoort Amsterdam lager: 91% op
VMBO-t en 92% op VMBO b-k tegenover 94% en
95% landelijk.
De slagingspercentages onder jongens en meisjes
zijn vrijwel gelijk, maar – en dit is in lijn met de
stijgende aantallen meisjes op het VWO in de derde
klas – in Amsterdam is het aandeel meisjes onder
eindexamenkandidaten in het VWO groter: 57% van
de Amsterdamse eindexamenkandidaten in het VWO
is meisje, landelijk is dit 54%. Onder niet-westerse
allochtonen is dit percentage zelfs 62 (landelijk 56).
Op alle andere niveaus is het aandeel jongens en
meisjes gelijk.
Het ROA 11 concludeert dat meisjes beter presteren
omdat ze meer profiteren van de tweede fase dan
jongens (de bovenbouw van HAVO en VWO hebben
die tweede fase sinds 1998). Vaardigheden die
meisjes beter liggen (bijvoorbeeld zelfstandig of in
groepsverband leren) zijn in de tweede fase belangrijker
geworden, vaardigheden waarin jongens beter
zijn (bijvoorbeeld rekenvaardigheid) juist minder
belangrijk. De onderzoekers vinden dat meisjes dubbel
bevoordeeld zijn. Ten eerste volgen zij onderwijs
waar ze geschikter voor zijn dan jongens. Ten tweede
worden ze beoordeeld op deze vaardigheden en
Afb. 4.12 Leerlingen die in de derde klas op of afgestroomd zijn t.o.v. hun
basisschooladvies naar herkomstgroep en geslacht, 2009/’10 (procenten)
autochtonen
westerse
allochtonen
niet-westerse
allochtonen
V (n=942)
M (n=943)
V (n=205)
M (n=190)
V (n=1533)
M (n=1519)
%
0 20 40 60 80 100
blijven zitten afstroom doorstroom opstroom
Afb. 4.13 Leerlingen die in de derde klas op of afgestroomd zijn t.o.v. hun
basisschooladvies naar basisschooladvies, 2009/’10 (procenten)
VWO (n=958)
HAVO/VWO (n=623)
HAVO (n=804)
VMBO t/HAVO (n=510)
VMBO g/t (n=790)
VMBO k (n=620)
VMBO b/k (n=220)
VMBO b (n=674)
worden overige vaardigheden minder belangrijk.
Dat de verschillen tussen jongens en meisjes tijdens
de tweede fase groter worden laat het onderzoek
van ROA zien. Maar ook in de derde klas zijn er in
Amsterdam al duidelijke verschillen te zien tussen
jongens en meisjes.
Negen procent van de afdelingen
scoort onvoldoende
Per januari 2010 scoren volgens de Onderwijsinspectie
vier Amsterdamse VWO-afdelingen onvoldoende.
Hiernaast scoren twee VMBO-afdelingen
van verschillende scholen onvoldoende, één school
scoort op alle (VMBO-)afdelingen onvoldoende.
In totaal scoren negen van de 103 Amsterdamse
afdelingen onvoldoende, 9%. Hiernaast zijn op
zeventien van de 98 bovenbouwafdelingen en zeven
van de 47 onderbouwafdelingen de rendementscijfers
onvoldoende.
bron: DMO
PRO (n=106)
%
0 20 40 60 80 100
blijven zitten afstroom doorstroom opstroom
bron: DMO

60 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 4.14 Brugklasleerlingen naar samenstelling leerlingenpopulatie basis- en middelbare school, 2010
po en vo zwart
po of vo zwart
po en vo gemengd
po of vo wit
po en vo wit
bron: DMO
Twee op de tien op zowel zwarte
basis- als middelbare school
In Amsterdam heeft een derde van de leerlingen een
gesegregeerde onderwijscarrière. Twintig procent zit
zowel op een zwarte basisschool als op een zwarte
middelbare school (scholen met meer dan 80% leerlingen
van niet-westerse herkomst), de helft van hen
zit op de middelbare school op het VMBO-basis of
-kader. Tien procent van de Amsterdamse leerlingen
zit zowel op een witte basis als middelbare school
(een school met minder dan 20% van de leerlingen
van niet-westerse herkomst), de helft van hen zit op
het VWO.
Deze segregatie wordt voor een deel verklaard door
woonsegregatie. Leerlingen in wijken met relatief
veel niet-westerse allochtonen zitten vaker op een
zwarte school. Ook kan segregatie op het voortgezet
onderwijs voor een deel verklaard worden door het
verschil in onderwijsniveau tussen autochtonen en
niet-westerse allochtonen.
Naast woonsegregatie en een verschil in onderwijsniveau
zijn er ook andere redenen voor segregatie in
het voortgezet onderwijs. Er zijn namelijk ook witte
VMBO-scholen (basis en kader) en zwarte HAVO/
VWO-scholen in de stad. Daarom heeft O+S onderzocht
op welke wijze verschillende groepen leerlingen
hun school kiezen.
Van alle leerlingen die in 2009/’10 in groep 8 zaten
is bepaald welke scholen ze met hun schooladvies
konden kiezen. Omdat bekend is welke school deze
leerlingen hebben gekozen kunnen we bepalen
welke kenmerken van een school leerlingen bewust
of onbewust van belang achten. De belangrijkste
factor blijkt de afstand naar de school: hoe dichter bij
huis, hoe beter. Verder is ook het aandeel leerlingen
van de eigen herkomstgroep van belang. Autochtone
leerlingen willen bijvoorbeeld ongeveer 500 meter
verder reizen voor 10% meer autochtone leerlingen.
Dit is het minst belangrijk voor allochtone HAVO/
VWO-leerlingen, zij vinden het belangrijk dat er een
zeker aandeel allochtone leerlingen op de school
zit, maar die hoeven niet tot de eigen etniciteit te
behoren. Ook zijn scholen met een hoger niveau dan
het schooladvies aantrekkelijker. Voor een gymnasiumafdeling
rijdt een leerling met het advies HAVO
en/of VWO een halve tot een hele kilometer verder.
Omgekeerd: leerlingen met het advies VMBO-t reizen
een kilometer extra om een school met VMBObasis
en -kader te mijden.
Dit betekent uiteindelijk dat allochtone VMBOleerlingen
(basis en kader) terechtkomen op een
school dichtbij hun huis, die door veel anderen gemeden
wordt. Autochtone VMBO-leerlingen (basis
en kader) gaan namelijk naar een zo wit mogelijke
school, bijvoorbeeld groenscholen of specifieke vakscholen.
Leerlingen van het VMBO-t mijden scholen
die VMBO-basis en -kader aanbieden, omdat dit een
lager advies is dan zij hebben gekregen.
Verder is onderzocht waar leerlingen van zwakke basisscholen
in het voortgezet onderwijs terechtkomen.
Er zijn ongeveer tien scholen in Amsterdam waar
meer dan 40% van de leerlingen afkomstig is van

4 | Participatie in onderwijs
61
een zwakke basisschool. Acht van deze scholen zijn
VMBO-scholen. Deze scholen hebben een specifieke
instroom: leerlingen met een zwakkere startpositie.
Gymnasiasten niet minder tevreden na loting
Elk jaar krijgt een aantal middelbare scholen in
Amsterdam te maken met meer aanmeldingen dan er
plaatsen zijn. Sommige scholen loten om de beschikbare
plaatsen zo eerlijk mogelijk te verdelen. O+S
heeft in opdracht van DMO 12 onderzocht hoe het
gaat met de leerlingen die zijn uitgeloot.
Uitgelote leerlingen doen het vrijwel even goed als
leerlingen die wel naar de school van hun eerste
keuze mochten. Wel blijken uitgelote leerlingen
minder tevreden met school en met hun leven in het
algemeen. VMBO’ers lijken de meeste hinder van
uitloting te ondervinden (zie afb. 4.15). Ook HAVO/
VWO-leerlingen die werden uitgeloot zijn wat minder
tevreden met hun leven dan leerlingen die hetzelfde
niveau volgen maar niet werden geloot of niet hoefden
te loten. Van leerlingen met de voorkeur voor de
categorale gymnasia wordt vaak gesteld dat ze hinder
ondervinden van uitloting, maar uit dit onderzoek
blijkt dat uitloting bij hen niet tot minder tevredenheid
met de school of het leven leidt.
Verzuim stabiel
Het verzuim in het voortgezet onderwijs ligt de afgelopen
drie jaar (2007-2010) rond hetzelfde gemiddelde.
Tien procent van de leerplichtige jongeren op
een middelbare school verzuimt wel eens en 4,5%
van de bovenleerplichtige jongeren. Het gaat hier
om verzuim dat gemeld wordt. 13 Het werkelijke verzuim
ligt naar schatting een factor 1,2 hoger dan het
gemelde verzuim aan Bureau Leerplicht Plus. 14
Vergrijzing onder docenten in Amsterdam
sterker dan in Nederland
In 2009 werken er ongeveer 5.000 docenten in het
Amsterdamse voortgezet onderwijs. Ruim de helft
van hen (52%) is vrouw. Dit is een lichte stijging
ten opzichte van 2005, toen 50% vrouw was. In
Nederland lagen en liggen de percentages lager:
44 in 2005 en 47 in 2009. De vergrijzing onder
docenten is in Amsterdam duidelijker zichtbaar dan
in heel Nederland (zie afb. 4.16). Zo is in Amsterdam
70% van de docenten 40 jaar of ouder tegenover
65% in heel Nederland. 15
Recente gegevens over het aandeel niet-westerse
allochtonen in het personeel zijn er niet Wel is bekend
dat in 2006 in het Amsterdam voortgezet onderwijs
17% van het onderwijzend personeel, 3% van
de directie en 23% van het onderwijs ondersteunend
personeel van niet-westerse allochtone herkomst
was. 16
MBO
In 2009/’10 volgen 29.229 leerlingen een opleiding
aan twee van de vijf Amsterdamse MBO-instellingen,
het ROC van Amsterdam of het Mediacollege. Van
die 29.229 leerlingen woont 41% in Amsterdam, de
Afb. 4.15 Cijfer van leerlingen voor school in het algemeen naar niveau en uitgeloot/
niet uitgeloot
10
8
6
4
2
0
VMBO
(b, k, b/k of g/t)
VMBO/
HAVO
op school voorkeur
HAVO
uitgeloot
HAVO/
VWO
rest in steden als Almere, Haarlem, Haarlemmermeer,
Hilversum en Purmerend. Er zijn geen gegevens
beschikbaar over de leerlingen op de Amsterdamse
vestigingen van het ROC ASA, het Hout en
Meubileringscollege en Wellant. In de rest van deze
paragraaf gaat het daarom niet over leerlingen die
in Amsterdam onderwijs volgen, maar alleen over
MBO-studenten die in Amsterdam wonen.
In 2009/’10 volgen 19.905 Amsterdamse jongeren
een MBO-opleiding (zie afb. 4.17). De grootste groep
(41%) volgt niveau 4: middenkader/specialisten. Een
kwart volgt niveau 3: vakopleiding en nog een kwart
niveau 2: basisberoepsopleiding. Vijf procent volgt
een assistentenopleiding (niveau 1). Deze opleiding
is niet voldoende voor een startkwalificatie voor de
arbeidsmarkt. Ten opzichte van 2005 is het aantal
leerlingen dat niveau 4 of 3 volgt toegenomen
(niveau 4 met 15% en niveau 3 met 13%). Het
aantal leerlingen dat niveau 2 of 1 volgt is gedaald
(2 met 11% en 1 met 36%). De stijging van het aantal
leerlingen op niveau 3 is even groot als in geheel
Nederland, voor de overige opleidingen gold in
Nederland een lichte stijging van 4 tot 8%.
Op het MBO is het mogelijk om studie en stage te
combineren (de beroepsopleidende leerweg, BOL).
Een andere mogelijkheid is om studie en werk te
combineren. Een student werkt dan vier dagen in de
week en gaat een dag naar school (de beroepsbegeleidende
leerweg, BBL). In Amsterdam is de BOL op
VWO
Gymnasium
Afb. 4.16 Leeftijdsopbouw docenten in het voortgezet onderwijs in Nederland en
Amsterdam, 2009 (procenten)
%
40
35
30
25
20
15
10
5
0
t/m 30
Nederland
31-40
Amsterdam
41-50
51-60
61 en ouder
bron: O+S
bron: OiC

62 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 4.17 Aantal MBO-studenten naar niveau en soort opleiding, 2005-2010
x 1.000
8
7
6
5
4
3
2
1
0
BOL
BBL
BOL
BBL
BOL
BBL
BOL
BBL
niveau 1 niveau 2 niveau 3 niveau 4
2005/’06 2007/’08 2009/’10
bron: CBS
alle niveaus het populairst. Landelijk is dit niet het geval:
de BOL en BBL zijn even populair. In Amsterdam
volgt bijvoorbeeld 18% van alle MBO-leerlingen BOL
op niveau 2 en maar 9% BBL op niveau 2. Landelijk is
dit 13 resp. 12%.
Vaak doorstroom naar hoger niveau
na behalen MBO-diploma
In 2008/’09 haalden 6.253 Amsterdamse MBOleerlingen
een diploma. Ruim een kwart van hen
(28%) haalt een diploma in de richting handel/administratie
en juridische dienstverlening. In Amsterdam
studeren meer mensen aan deze studierichting af
dan landelijk. Daarnaast zijn zorg (24%) en persoonlijke
dienstverlening, vervoer en veiligheid (17%)
populaire studies. In Nederland studeert ook een
groot aandeel leerlingen af in de richting techniek,
industrie en bouw (21%). Dat percentage ligt in
Amsterdam aanzienlijk lager: 11%.
Leerlingen op het MBO stromen vaak door naar een
hoger niveau. Een ander gedeelte verlaat juist het
Afb. 4.18 Niveau van studenten vijf jaar na de start van een MBO-opleiding
in 2005/’06, naar niveau (procenten)
niveau 1 in 2005/’06
niveau 2 in 2005/’06
niveau 3 in 2005/’06
niveau 4 in 2005/’06
0 20 40 60 80 100
geen diploma
MBO 2 diploma
in MBO
MBO 3 diploma
MBO 1 diploma
MBO 4 diploma
%
bron: CBS
MBO zonder diploma, zij hebben geen startkwalificatie
en zijn dus voortijdig schoolverlater (waarover
in de volgende paragraaf meer). In afbeelding 4.18
is goed te zien wat de verschillende MBO-carrières
zijn, 35% van de studenten die in 2005/’06 zijn begonnen
aan MBO 1 heeft vijf jaar later een diploma;
23% heeft een diploma op het niveau MBO 2 en de
rest zit nog op school (6%) of is uitgestroomd zonder
diploma (23%). Van de studenten die in 2005/’06 zijn
begonnen met MBO 2 heeft 48% vijf jaar later een
diploma; 12% van hen heeft zelfs een diploma op het
niveau MBO 3 of 4. De rest zit nog op school (13%)
of is uitgestroomd zonder diploma (25%).
Van de studenten die zijn begonnen aan niveau 3 of
4 zit een op de vijf nog op school, is een op de vijf
uitgestroomd en heeft de rest een diploma gehaald.
Van de MBO 3-studenten heeft na vijf jaar een derde
een MBO 4-diploma.
Als we kijken of een jongere ingeschreven staat om
onderwijs te volgen het jaar nadat hij zijn diploma
heeft gehaald zien we interessante verschillen tussen
autochtone Amsterdammers (en westerse allochtonen)
en Amsterdammers van niet-westerse herkomst.
In alle gevallen studeert een groter aandeel allochtone
leerlingen het jaar erna verder dan autochtone
leerlingen (zie afb. 4.19). Van de niet-westerse allochtone
leerlingen die in 2008/’09 een MBO 4-diploma
hebben gehaald stroomt de helft door naar een
HBO-opleiding en nog 5% naar een andere MBOopleiding;
43% stroomt uit en gaat (waarschijnlijk)
werken. Van de autochtone leerlingen gaat 35% na
het afronden van het MBO 4 naar het HBO en 4%
naar het MBO; 61% stopt met studeren.
Stages
Uit onderzoek van Colo blijkt dat de economische
crisis ook de Amsterdamse stagemarkt heeft bereikt.
Daar waar voorheen voldoende mogelijkheden waren
in vrijwel alle branches is er in 2009 een verlies
aan met name leerbaanmogelijkheden. In de laatste
vier maanden van 2009 zijn in Groot-Amsterdam
892 jongeren geplaatst op een leerwerkbaan (BBL);
tweederde van hen had nog geen startkwalificatie,

4 | Participatie in onderwijs
63
de rest leerde verder na het eerder behalen van een
MBO-diploma. In dezelfde periode zijn 3.381 jongeren
geplaatst op een stage (BOL). Van hen had 83%
nog geen startkwalificatie. Er is een redelijk tot groot
tekort aan leerbanen in de sectoren detailhandel
food en non-food, dierverzorging, mobiliteit, horeca
en bakkerij. Uit de cijfers blijkt verder dat er voor een
aantal beroepen steeds minder kansen op een baan
zijn. Met name schoonheidsspecialisten zullen moeilijker
een baan vinden. Dit geldt in wat mindere mate
voor kappers en de leerlingen in de sectoren hout en
meubel, mobiliteit, textiel, industrie en reizen.
Tien MBO-opleidingen zwak en negen met onvoldoende
examenresultaten
De Onderwijsinspectie beoordeelt de kwaliteit van
de MBO-opleidingen. Per februari 2011 zijn tien
Amsterdamse opleidingen zeer zwak en van negen
opleidingen zijn de examenresultaten onvoldoende.
Zes van de 446 opleidingen van het ROC
van Amsterdam zijn zeer zwak en drie opleidingen
hebben onvoldoende examenkwaliteit. Dit betekent
dat 3,2% van de 28.911 leerlingen van het ROC van
Amsterdam een zeer zwakke opleiding volgt.
Amarantis (ROC ASA) verzorgt 354 opleidingen in
geheel Nederland, zes van die opleidingen zijn zeer
zwak (waarvan drie in Amsterdam) en tien opleidingen
hebben onvoldoende examenkwaliteit (waarvan
vier in Amsterdam). In totaal volgt 4,2% van de
19.474 Nederlandse deelnemers van deze instelling
zeer zwak onderwijs.
Een van de 34 opleidingen van het Mediacollege
Amsterdam is zeer zwak. Dit betreft 7,9% van de
2372 deelnemers van deze instelling. Ook het Houten
Meubileringscollege, dat twintig opleidingen in
heel Nederland verzorgt, heeft twee Amsterdamse
opleidingen met onvoldoende examenresultaat.
Verzuim flink gestegen, verzuimregistratie
nog niet in orde
Het MBO houdt verzuim niet goed bij. Slechts negen
van de 64 onderzochte MBO-afdelingen heeft de
verzuimregistratie voldoende op orde. Onderzoek
van O+S laat zien dat het werkelijke verzuim in
2009/’10 naar schatting tweemaal zo hoog was als
het verzuim dat is gemeld aan Bureau Leerplicht
Plus. 18
Maar verzuim wordt wel beter dan voorheen geregistreerd.
Als gevolg daarvan en als gevolg van de
verhoogde aandacht van leerplichtambtenaren in het
kader van het programma De aanval op de uitval is
het verzuimpercentage gestegen. Het percentage
verzuimers op het MBO (aantal leerlingen dat één of
meerdere keren verzuimt ten opzichte van het totaal
aantal leerlingen) is gestegen van 19% onder leerplichtige
MBO’ers in 2007/’08 tot 52% in 2009/’10. 19
Ook onder bovenleerplichte MBO’ers is een stijging
te zien, van 6% in 2007/’08 tot 19% in 2009/’10.
Aandeel voortijdige schoolverlaters gedaald,
maar nog steeds hoog
Voortijdig schoolverlaters (VSV’ers) zijn jongeren die
de school verlaten zonder startkwalificatie (minimaal
een HAVO- of MBO 2-diploma). In 2005/2006 was
Afb. 4.19 Doorstroom van studenten die in 2008/’09 een MBO diploma halen,
naar herkomst en niveau (procenten)
MBO 4
diploma
MBO 3
diploma
MBO 2
diploma
MBO 1
diploma
niet-westerse
allochtonen
autochtonen +
westerse allochtonen
niet-westerse
allochtonen
autochtonen +
westerse allochtonen
niet-westerse
allochtonen
autochtonen +
westerse allochtonen
niet-westerse
allochtonen
autochtonen +
westerse allochtonen
%
0 20 40 60 80 100
HBO
MBO
uitstroom
Amsterdam de stad met het hoogste aandeel voortijdig
schoolverlaters van de G4: 7,8%. In 2009/’10 is
dit aandeel met 28% gedaald tot 5,7%. Daarmee is
het aandeel voortijdig schoolverlaters in Amsterdam
even groot als in Rotterdam, maar nog wel hoger
dan in Utrecht en Den Haag. Veel voortijdig schoolverlaters
zijn afkomstig van de Amsterdamse MBOinstellingen.
Amsterdamse ROC’s hebben een relatief hoog percentage
VSV’ers. Zo verlaat 12% van de ingeschreven
studenten bij het ROC van Amsterdam in 2009/’10
de school zonder startkwalificatie, dit is het hoogste
aandeel van alle MBO-instellingen in Nederland.
Bij het ROC ASA, dat veel opleidingen in Amsterdam
maar ook opleidingen op andere plekken in
Nederland verzorgt, verlaat 10,7% de school zonder
startkwalificatie. 20
Veel dynamiek binnen de groep VSV’ers
Onderzoek naar alle VSV’ers die bekend zijn bij
Bureau Leerplicht Plus laat zien dat er veel dynamiek
is binnen deze groep. 21 In afbeelding 4.21 worden de
jongeren tussen 18 en 23 jaar getoond die al aan het
begin van 2009/’10 voortijdig schoolverlaters waren
en jongeren die dat gedurende het schooljaar zijn
geworden (en dat aan het eind van het schooljaar
nog waren). Er is op individueel niveau gekeken naar
de verandering in de status (doorstroom) van een
jongere. Daarbij zijn twee peilmomenten geweest.
Afb. 4.20 Percentage verzuimers in het MBO, 2007-2010
%
60
50
40
30
20
10
0
2007/’08
MBO, leerplichtig (n=2.000)
bron: CBS
2008/’09
2009/’10
MBO, bovenleerplichtig (n=10.000) bron: DMO

64
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 4.21 Voortijdig schoolverlaters zonder werk en zonder ketenpartner in
het schooljaar 2009-2010
1 augustus 2009 31 juli 2010
154 startkwalificatie
In het begin van 2009/’10 waren er 3.769 voortijdig
schoolverlaters. Aan het einde van het schooljaar is
het aantal voortijdige schoolverlaters zonder werk
en zonder ketenpartner (een instantie die jongeren
helpt aan school of werk) groter, namelijk 4.242. In
de grafiek is duidelijk te zien dat het gedeeltelijk om
dezelfde jongeren gaat. Er zijn slechts 763 jongeren
(4,9%) die aan het begin én aan het einde van het
schooljaar voortijdig schoolverlater waren. Van de
3.769 voortijdige schoolverlaters aan het begin van
het schooljaar hebben er 154 een startkwalificatie behaald,
726 zijn terug naar school gegaan, 399 hebben
werk gevonden en 183 zijn in traject bij een ketenpartner
terechtgekomen. Er zit dus veel beweging in
de groep voortijdige schoolverlaters zonder werk en
ketenpartner.
3.769
voortijdig
schoolverlaters
van school 1.317
van werk 433
met ketenpartner 150
726 naar school
399 aan het werk
183 met ketenpartner
1.544
uitgestroomd
763 voortijdig schoolverlater gebleven
4.242
voortijdig
schoolverlaters
De 1.544 jongeren die zijn uitgestroomd wonen niet
meer in Amsterdam (39%) of zijn 23 jaar geworden
(61%). Van al deze jongeren die uitstromen heeft
37,5% mogelijk een startkwalificatie; 80% heeft twee
jaar of korter in Amsterdam ingeschreven gestaan.
Dit is uitstroom van jongeren die kort geleden zijn
ingestroomd, voornamelijk studenten en werkenden. 22
Hetzelfde geldt voor een aantal voortijdige schoolverlaters
(1.477) van de instromers. Dit zijn ook vaak
jongeren uit het buitenland die naar Nederland
komen om te studeren en/of werken. Een gedeelte
van de jongeren die als VSV’ers in de cijfers staan zijn
dus buitenlandse studenten/werkenden .
Hoger onderwijs
ingestroomd 1.477
vrijstelling 102
1 augustus 2009 31 juli 2010
bron: DMO
Aan het begin van het schooljaar op 1 augustus 2009
en op het eind van het schooljaar op 31 juli 2010.
Afb. 4.22 Aantallen studenten op het Amsterdamse HBO en WO naar geslacht, 2004-2010
x 1.000
35
30
25
In Amsterdam studeren in 2009/’10 in totaal 99.810
studenten aan een Amsterdamse hogeschool of universiteit.
Iets meer dan de helft (54%) studeert aan
de universiteit. Op het HBO is het aandeel mannen
en vrouwen gelijk. Op de Amsterdamse universiteiten
studeren meer vrouwen dan mannen, 57% van de
studenten is vrouw. Op zowel het HBO als het WO
stijgen de Amsterdamse studentenaantallen al jaren,
ten opzichte van 2004/’05 is het aantal studenten
op het HBO met 37% en op het WO met 31% toegenomen
(zie afb. 4.22). Dit is een aanzienlijk grotere
stijging dan in heel Nederland in dezelfde periode,
daar was de stijging op zowel het HBO als het WO
16% tot 17%. Ook het aantal promoties steeg de
afgelopen jaren. In 2009 waren er aan de VU en de
UvA 666 promoties, 19% meer dan in 2005.
De groei van aantallen studenten is vooral zichtbaar
in enkele richtingen, zo zijn op het HBO de studentenaantallen
bij de richtingen economie en gedrag
en maatschappij flink gestegen. Op het WO zijn de
aantallen vooral gestegen bij economie en gedrag
en maatschappij. Amsterdamse vrouwen en mannen
volgen verschillende studies, zo zijn vrouwen op het
HBO en/of WO oververtegenwoordigd bij studies
in de richtingen gedrag en maatschappij, onderwijs,
gezondheid en taal en cultuur. Mannen zijn oververtegenwoordigd
bij de richtingen techniek en
economie. Op de universiteit is zelfs 67% van de
studenten economie een man.
20
15
10
5
0
2004/’05 2005/’06
mannen op het HBO
mannen op de universiteit
2006/’07 2007/’08 2008/’09
vrouwen op het HBO
vrouwen op de universiteit
2009/’10
bron: CBS
Niet alle studenten die in Amsterdam studeren
wonen ook in Amsterdam. Van de HBO-studenten
woont een derde in Amsterdam en van de WOstudenten
woont de helft (48%) in Amsterdam. Op
zowel het HBO als het WO wonen de vrouwelijke
studenten vaker in Amsterdam dan de mannelijke.
In de rest van de paragraaf gaat het niet over alle
studenten die in Amsterdam onderwijs volgen,
maar over de studenten die in Amsterdam wonen.

4 | Participatie in onderwijs
65
Verdubbeling studenten van
niet-westerse herkomst
Amsterdammers van niet-westerse herkomst zijn
ondervertegenwoordigd in het hoger onderwijs. In
2009/’10 is een kwart van de Amsterdamse studenten
van niet-westerse herkomst, op het HBO is dit met
37% duidelijk meer dan in het WO (16%). Relatief
gezien is er een enorme groei te zien in de aantallen
niet-westerse studenten. Zo zijn de afgelopen tien
jaar de aantallen Antilliaanse, Turkse, Marokkaanse
en overige niet-westerse studenten ruim verdubbeld
(zie afb. 4.23). Dit is voornamelijk te danken aan een
grote stijging van het aandeel vrouwelijke studenten
in deze groepen. Onder Surinaamse Amsterdammers
is het verschil tussen absolute aantallen mannen en
vrouwen het grootst, 61% van de Surinaamse studenten
is vrouw.
Doorstroom binnen het hoger onderwijs
In het HBO heeft volgens de HBO-raad de vooropleiding
op korte termijn een belangrijke invloed op de
studieloopbaan van studenten. Van de MBO-ers is na
drie jaar 29% uitgevallen op het HBO terwijl dit voor
Havisten 18% en VWO-ers 11% is. Op langere termijn
is voor de studieloopbaan de herkomst van een student
belangrijker. Vijf jaar na de instroom in het HBO
heeft 59% van de autochtone studenten een diploma
gehaald, ten opzichte van 43% van de niet-westerse
studenten. 23 De Hogeschool van Amsterdam, waar
89% van de HBO-studenten die in Amsterdam studeren
zitten, heeft lage rendementscijfers. Van alle
studenten heeft na vijf jaar 49% een diploma gehaald
(ten opzichte van 57% gemiddeld in Nederland); 57%
heeft na acht jaar een diploma gehaald (69% heel
Nederland). 24 In het Amsterdamse HBO zijn nietwesterse
studenten, die een lager studierendement
hebben, oververtegenwoordigd.
Afb. 4.23 Relatieve groei niet-westerse en autochtone studenten hoger onderwijs
Amsterdam, 2000/’01-2009/’10 (2000/’01 = 100%)
%
250
200
150
100
50
0
Afb. 4.24 Onderwijsdeelname 19- tot 24-jarigen in Amsterdam per herkomstgroep,
2007/’08 en 2009/’10 (procenten)
nietwesterse
allochtonen
2000/’01 ’01/’02
westerse
allochtonen
autochtonen
autochtonen westerse allochtonen Marokkanen Turken
Surinamers Antillianen
overige niet-westerse allochtonen
2009/’10
2007/’08
2009/’10
2007/’08
2009/’10
’02/’03
’03/’04
’04/’05
’05/’06
’06/’07
’07/’08
’08/’09 2009/’10
bron: CBS
2007/’08
%
0 20 40 60 80 100
niet-onderwijsvolgend VO MBO HBO WO
bron: CBS/O+S
Op de VU heeft 13% van de eerstejaars bachelor
studenten en 33% van de eerstejaars master studenten
een HBO-diploma. Het rendement van deze studenten
ligt iets lager. Op de VU slaagt tussen de 60%
en 75% binnen twee jaar voor een eenjarige masteropleiding,
afhankelijk van de opleiding. Bij studenten
die uit het HBO afkomstig zijn is dit gemiddeld
5 procentpunt lager. 25
Op de UvA ligt het rendement voor de masteropleidingen
tussen de 57% en 80%, ook weer
afhankelijk van de opleiding. Gemiddeld heeft 71%
van de studenten aan een eenjarige masteropleiding
na twee jaar een diploma en 72% van de studenten
aan een tweejarige masteropleiding na drie jaar een
diploma. 26
Niet-westerse jongeren studeren vaker door
Jongeren tussen de 19 en 24 jaar kunnen onderwijs
volgen (op het MBO, HBO of WO) of werken, een
tussenjaar hebben of een uitkering ontvangen. In
2009/’10 volgt 57% van de Amsterdamse jongeren
van 19 tot 24 jaar een opleiding, dat is iets meer dan
de 55% in 2007/’08. Een mogelijkheid is dat dit grotere
aandeel studerenden een gevolg is van de crisis,
dat jongeren langer doorstuderen omdat ze moeilijk
aan een baan kunnen komen. Het kan ook een gevolg
zijn van de gestage groei in hogere opleidingen
(zoals hiervoor te lezen was) en de stijging van het
gemiddelde opleidingsniveau van de Amsterdamse
jongeren. Duidelijk is dat vooral Amsterdammers van
niet-westerse herkomst vaker doorstuderen en dit op
een hoger niveau doen. Zo volgt 23% van de Turkse
jongeren van 19 tot 24 jaar in 2009/’10 een HBO- of
WO-opleiding, ten opzichte van 18% in 2007/’08,
voor Surinaamse Amsterdammers is dit 27% (23 in
2007/’08), voor Antilliaanse Amsterdammers 40%
(was 34%), voor Marokkaanse Amsterdammers 23%
(was 20%) en voor de groep overige niet-westerse
allochtonen 35% (32%). Ook onder autochtone en
westerse allochtone Amsterdammers is een groei
van het aandeel studenten op het hoger onderwijs
te zien, al is deze groei minder groot dan onder
niet-westerse allochtonen (zie afb. 4.24).

66 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Noten
1 Een gewicht van 1,2: Leerlingen van wie één
van de ouders een opleiding heeft gehad uit
categorie 1 en de ander een opleiding uit
categorie 1 of 2.
Een gewicht van 0,3: Leerlingen van wie beide
ouders of de ouder die belast is met de dagelijkse
verzorging een opleiding uit categorie 2
heeft gehad.
Een gewicht van 0,0: Leerlingen van wie één
van de ouders een opleiding heeft gehad uit
categorie 3.
Categorie 1: Maximaal basisonderwijs of (v)
so-zmlk.
Categorie 2: Maximaal lbo/vbo, praktijkonderwijs
of VMBO-basis of kaderberoepsgerichte
leerweg.
Categorie 3: Overig voortgezet onderwijs en
hoger.
2 Een school is te wit als er 20 procentpunt
meer autochtone leerlingen dan gemiddeld in
de buurtcombinatie op zitten. Een te zwarte
school is een school met 20 procentpunt meer
niet-westerse allochtone leerlingen dan gemiddeld
in de buurtcombinatie.
3 Cijfers van de website www.onderwijscijfers.
nl, van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO),
Ministerie van OCW. Onderwijs in Cijfers.
2011.
4 PAO. Pieken aan de Amstel, Arbeidsmarktbeleid
en innovatiestrategie monitor.
Amsterdam, 2010.
5 Cijfers van Onderwijs in Cijfers, DUO
(zie noot 3).
6 SBO. Diversiteitsmonitor Cijfers en feiten over
diversiteit in het po, vo, MBO en op lerarenopleidingen.
Een stand van zaken. 2010.
7 CBS. Jaarboek onderwijs 2010. Den Haag
2010.
8 BBO. Spiegel Primair Onderwijs Amsterdam
2009/’10. Amsterdam, 2010.
9 SCP. Naar Hollands gebruik? Verschillen in
gebruik van hulp bij opvoeding, onderwijs
en gezondheid tussen autochtonen en
migranten. Den Haag, 2010.
10 Idem.
11 ROA. Schoolsucces van jongens en meisjes in
het HAVO en VWO: waarom meisjes het beter
doen. Maastricht, 2011.
12 O+S. Schoolkeuze en tevredenheid jongeren
in het voortgezet onderwijs. Amsterdam,
2010.
13 Bureau Leerplicht Plus. Bestuurlijke
Rapportage, schooljaar 2009/’10. Amsterdam,
2010.
14 O+S. Niet gemeld verzuim in het VO en MBO
2009-2010. Amsterdam, 2010.
15 Cijfers van Onderwijs in Cijfers, DUO
(zie noot 3).
16 SBO. Diversiteitsmonitor Cijfers en feiten over
diversiteit in het po, vo, MBO en op lerarenopleidingen.
Een stand van zaken. 2010.
17 COLO. COLO basiscijfers van de stageplaatsen-
en leer banenmarkt regio Groot-
Amsterdam. Zoetermeer, 2010.
18 O+S. Niet gemeld verzuim in het VO en
MBO 2009/’10. Amsterdam, 2010.
19 Bureau Leerplicht Plus. Bestuurlijke
Rapportage, schooljaar 2009/’10.
Amsterdam, 2010.
20 Ministerie van OCW. Bijlage VSV-brief 2011.
2011.
21 Bureau Leerplicht Plus. Bestuurlijke
Rapportage, schooljaar 2009/’10.
Amsterdam, 2010.
22 O+S. Instroom VSV’ers in Amsterdam.
Amsterdam, 2010.
23 HBO-raad. Feiten en cijfers. Afgestudeerden
en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs.
2010.
24 Idem.
25 VU. Jaarverslag 2009. Amsterdam, 2010.
26 UvA. Jaarverslag 2009. Amsterdam, 2010.

5 Economie
De economische situatie van Amsterdam is bepalend
voor de mogelijkheden van bedrijven en consumenten.
Twee jaar geleden bepaalde de recessie de
Amsterdamse economie. Inmiddels is het dieptepunt
gepasseerd en zitten we in een herstelfase. Wat dit
betekent voor de Amsterdamse economie wordt
verkend in dit hoofdstuk.

68 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• In vergelijking met heel Nederland
heeft Amsterdam weinig last gehad
van de recessie. De economie van
Amsterdam kromp in 2009 met 2,2%,
aanzienlijk minder dan heel Nederland
(–3,9%).
• In 2010 groeide de Amsterdamse
economie alweer, maar wel minder
voorspoedig dan in voorgaande
jaren. Deze groei is voor een belangrijk
deel toe te wijzen aan het herstel
in de groothandel en transport.
Daarnaast groeide ook de dienstverlening
weer.
• De Amsterdamse economie is
gespecialiseerd in financiën, advies
en recht, media, ontwerp en kunsten,
ICT en telecommunicatie, groothandel
en overige zakelijke
diensten.
• Financiën, advies en recht is
verreweg de belangrijkste sector
in Amsterdam, zowel in termen
van toegevoegde waarde als
werkgelegenheid (absoluut en
relatief ten opzichte van de rest
van Nederland).
• De wereldwijde recessie uitte zich
in Amsterdam in eerste instantie in
een afname van het aantal toeristen
en in een kentering in de omzet van
Schiphol. Eind 2009/begin 2010 zette
het herstel weer in, maar nog niet
meteen op alle fronten.
• Het herstel op de vastgoedmarkt
is nog niet overtuigend, vooral wat
woningen betreft. Het aanbod te
koop staande woningen is verruimd,
de gemiddelde verkoopprijs en het
aantal verkochte woningen liggen 7%
onder het niveau van voor de crisis.
Dit heeft gevolgen voor verwante
sectoren zoals de bouw en architectuur.
• De totale werkgelegenheid bleef in
2009 en het grootste deel van 2010
op peil, wanneer er gecorrigeerd
wordt voor de nieuwe Wet op
het Handelsregister. Pas sinds het
laatste kwartaal van 2010 neemt
het totale aantal banen weer toe.
• In 2009 en 2010 gingen vooral
banen verloren in de financiële sector,
bij banken en financiële holdings.
• De gemiddelde omvang van de
Amsterdamse vestigingen is afgenomen
tot 5,7 werknemer per vestiging.
Bij twee van de drie Amsterdamse
vestigingen werkt maar één persoon.
• De economie van de Metropoolregio
Amsterdam heeft zich ook snel
hersteld, een krimp van 3,4% in 2009
werd gevolg door een groei van 2,9%
in 2010.
• De afgelopen jaren is de pendel naar
Amsterdam toegenomen, terwijl de
uitstroom van pendel afnam. Aantal
en aandeel hoger opgeleide pendelaars
naar Amsterdam zijn gegroeid.
Het hoofdstuk economie in de vorige Staat van de
Stad stond in het teken van onzekerheid als gevolg
van de economische recessie. Inmiddels is het
dieptepunt van de recessie gepasseerd en zitten we
in een herstelfase, waarvan onbekend is hoe lang
deze zal aanhouden. Internationale onzekerheden
blijven groot en belemmeren een spoedige terugkeer
naar een structurele groei van rond de 3% per
jaar. In dit hoofdstuk wordt nader onderzocht wat het
effect van de recessie is geweest. Vervolgens wordt
aangegeven hoe de Amsterdamse economie er nu
voor staat en wat de positie van Amsterdam in de
Metropoolregio Amsterdam (MRA) is. Het hoofdstuk
sluit af met een korte blik op de toekomst.
Afb. 5.1 Volume wereldhandel in indexcijfers (2000=100)
170
volume 2000=100
160
150
140
130
120
110
100
jan
apr
jul
okt
jan
apr
2008 2009 2010
jul
okt
jan
apr
jul
okt
bron: O+S
Het effect van de recessie
op de Amsterdamse economie
De recessie begon met een financiële crisis, in eerste
instantie in de Verenigde Staten. In de tweede helft
van 2008 sloeg deze over op de reële sector en
stortte de wereldhandel in. Hierdoor daalde het
vertrouwen in de economie aanzienlijk, wereldwijd.
In Amsterdam had dit direct gevolgen voor de toeristische
sector. Het aantal hotelgasten daalde in
2008 met 6% ten opzichte van 2007 en Schiphol zag
het vrachtvervoer fors afnemen als gevolg van de
ingestorte wereldhandel. Ook het aantal passagiers
daalde. Vanaf december 2009 neemt het vrachtvervoer
weer toe, het aantal passagiers sinds januari
2010. Overigens verblijft een deel van de passagiers
dat Schiphol aandoet, als toerist in de stad, in 2009
was dit 21%.
Ook de haven kreeg te kampen met de gevolgen van
de vraaguitval, net als de vastgoedmarkt. De leegstand
op de kantorenmarkt is in 2009 en 2010 verder
toegenomen, tot een gemiddelde van 18,5%. Op
sommige locaties heeft dit geleid tot een daling van
de huurprijzen. Op andere plekken, bijvoorbeeld
in het centrum van Amsterdam maar ook in de
Riekerpolder, zijn de prijzen inmiddels weer gestegen.
De woningmarkt in Amsterdam heeft eveneens een
forse klap gehad door de crisis, vooral door het afgenomen
vertrouwen en de aangescherpte regelgeving
bij kredietverstrekking door banken. Het aanbod te
koop staande woningen is verruimd, de gemiddelde

5 | Economie
69
Afb. 5.2 Schiphol en het effect van de recessie (procentuele verandering ten opzichte van dezelfde maand een jaar eerder)
15
10
5
0
–5
–10
–15
passagiers
% %
30
20
10
0
–10
vracht
–20
–25
jan
apr
jul
okt
jan
apr
jul
okt
jan
aswolk
apr
jul
okt
jan
–20
–30
jan
apr
jul
okt
jan
apr
jul
okt
jan
apr
jul
okt
jan
2008 2009 2010 ’11 2008 2009 2010 ’11
Europa
continentaal
bron: O+S
verkoopprijs en het aantal verkochte woningen liggen
7% onder het niveau van voor de crisis. Er is minder
vraag naar nieuwbouwwoningen. Toch was de vraag
in 2010 alweer het dubbele van die in 2009. De voorraad
onverkochte nieuwbouwwoningen is echter
nog hoog. Een op de drie onverkochte nieuwbouwwoningen
staat in Nieuw-West.
De vraaguitval op de vastgoedmarkt heeft niet
alleen tot stagnatie geleid, maar heeft ook gevolgen
voor andere sectoren: de banken worden geconfronteerd
met minder vraag naar hypotheken en zijn
tegelijkertijd gedwongen om hun financiële eisen aan
te scherpen. De bouwsector kampt met minder opdrachten,
evenals architecten- en ingenieurs bureaus.
Inkrimping, faillissementen en vertraging van grote
bouwprojecten waren het gevolg. Hoofdstuk 2
gaat uitgebreider in op de huidige situatie op de
Amsterdamse woningmarkt.
Gematigde reactie arbeidsmarkt
De gevolgen van de recessie op de arbeidsmarkt
volgden met enige vertraging en kwamen na enige
tijd tot uiting in een stijgende werkloosheid. Maar de
stijging was veel minder dan verwacht en was bovendien
eerder dan verwacht alweer over het dieptepunt
heen. Sinds begin 2010 neemt de werkloosheid langzaam
maar gestaag af.
De totale werkgelegenheid bleef in 2009 en het
grootste deel van 2010 op peil. Pas sinds het laatste
kwartaal van 2010 neemt het totale aantal banen
weer toe. Per sector waren er wel degelijk verschillen.
Zie voor cijfers over de ontwikkeling van de werkloosheid
onder (verschillende groepen) Amsterdammers
het hoofdstuk Participatie in arbeid.
Schijnbare groei werkgelegenheid
De veranderingen die zich voordeden in de economische
groei zijn veel groter dan de verandering van
de werkgelegenheid in Amsterdam. In 2009 bleef
de totale werkgelegenheid nagenoeg gelijk, wanneer
er gecorrigeerd wordt voor de nieuwe Wet op
het Handelsregister. Deze is medio 2008 ingevoerd
en schrijft voor dat alle vestigingen zich moeten
Afb. 5.3 Ontwikkelingen op de Amsterdamse woningmarkt, 2005-2010
aantal verkocht
1800
1500
1200
900
600
300
0
jan mei
verkochte woningen
inschrijven bij de Kamer van Koophandel. De wetswijziging
veroorzaakte een verhoging van het aantal
vestigingen in Amsterdam, vooral van bedrijven met
maar één werkzame persoon. Het gevolg is dus een
koopprijs x 1.000 euro
300
0
sep jan mei sep jan mei sep jan mei sep jan mei sep jan mei sep
2005 2006 2007 2008 2009 2010
gemiddelde prijs
Afb. 5.4 Groei van de Amsterdamse werkgelegenheid naar oorzaken, 2008-2010
x 1.000
10
8
6
4
2
0
–2
kw 1
kw 2
kw 3
2008 2009 2010
werkelijke groei
kw 4
kw 1
kw 2
wetswijziging
saldo
250
200
150
100
50
bron: O+S
* voorlopige cijfers bron: O+S
kw 3
kw 4
kw 1
kw 2
kw 3
kw 4

70 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 5.5 Verandering van de werkgelegenheid naar sectoren 1 , in 2009 en 2010* samen
25
x 1.000
20
15
10
5
0
–5
–10
overheid
financieel
overige
zakelijke
diensten
detailhandel
bouw
water
onderwijs
horeca
overige
diensten
energie cultuur,
sport,
gezondheid
advisering
en
totaal
recreatie onderzoek
ICT
saldo
werkelijke verandering
* 2010 is voorlopig. bron: O+S
kunstmatige verhoging van de werkgelegenheid: het
gaat niet om nieuwe werkgelegenheid maar om het
zichtbaar worden in de statistieken van bestaande
werkgelegenheid. Zonder de wetswijziging was het
aantal werkzame personen in het eerste kwartaal van
2009 en in het eerste en derde kwartaal van 2010
gedaald.
Vooral in de sector cultuur, sport en recreatie en in
iets mindere mate advisering en onderzoek steeg
het aantal vestigingen door de wetswijziging.
Ondanks de overheidssteun gingen in 2009 en 2010
in de financiële sector 4.500 banen verloren, vooral
bij banken en financiële holdings. Andere sectoren
waar relatief veel banen verloren gingen zijn overige
zakelijke dienstverlening, overheid en bouw.
Bij energiebedrijven en in de gezondheid nam het
aantal banen in deze periode juist toe. In de gezondheidszorg
gaat het om een reële toename, vooral bij
de VU kwamen er veel banen bij. Bij de energiebedrijven
is de toename voornamelijk een administratieve
aangelegenheid. Nuon stond eerst ingeschreven
als hoofdkantoor en maakte toen deel uit van de
Afb. 5.6 Groei van de werkgelegenheid in 2009
groei/afname werkgelegenheid
5%
werkgelegenheid
tot 40.000 arbeidsplaatsen
groei vanwege wetswijziging
overige verandering
totale verandering
40.000–50.000 arbeidsplaatsen
50.000–90.000 arbeidsplaatsen
meer dan 90.000 arbeidsplaatsen
bron: O+S

5 | Economie
71
Afb. 5.7 Arbeidsplaatsen per buurtcombinatie, 1 januari 2010
tot 1.000 arbeidsplaatsen
1.000–2.500 arbeidsplaatsen
2.500–5.000 arbeidsplaatsen
5.000–10.000 arbeidsplaatsen
10.000–20.000 arbeidsplaatsen
meer dan 20.000 arbeidsplaatsen
bron: O+S
sector zakelijke dienstverlening. In 2009 heeft Nuon
het hoofdkantoor verplaatst naar Arnhem. De werkgelegenheid
van Nuon die in Amsterdam gebleven is,
staat nu geregistreerd onder de sector energie.
Verandering van de werkgelegenheid
naar stadsdelen
Zoals gezegd veranderde de werkgelegenheid per
saldo in 2009 niet. Wanneer er uitsluitend gekeken
wordt naar de werkelijke ontwikkeling dan nam
de werkgelegenheid in Zuidoost, Zuid en Centrum
af. Dit was vooral het gevolg van de afname van
de werkgelegenheid in de financiële sector. Maar
Centrum en Zuid blijven de belangrijkste werkgelegenheidsgebieden.
In Westpoort, Noord en Oost
nam de werkgelegenheid juist toe. Vooral in West,
Oost, Zuid en Centrum kwamen er veel nieuwe inschrijvingen
bij als gevolg van de wet. Dit zijn ook de
stadsdelen waar relatief veel creatieve ondernemers
zitten. In deze stadsdelen nam het aantal kleine vestigingen
dus aanmerkelijk toe en daalde de gemiddelde
omvang van de vestigingen.
Afbeelding 5.6 laat zien dat de werkgelegenheid
niet gelijk verdeeld is over de stadsdelen. Er zijn
duidelijke concentraties in Centrum en Zuid. In de
centraal gelegen concentraties zijn vooral de kleinere
bedrijven te vinden: veel dienstverlening en creatieve
industrie. Wanneer er preciezer gekeken wordt, blijkt
dat ook aan de randen van de stad concentraties
van werkgelegenheid te vinden zijn (afb. 5.7). Hier
liggen de meeste bedrijventerreinen en kantoorlocaties.
In 2009 was iets minder dan de helft van
de Amsterdamse werkgelegenheid te vinden op
één van de bedrijfslocaties. Bij een gemiddeld bedrijf
dat gevestigd is op een bedrijventerrein werken
zeventien mensen, een bedrijf dat gevestigd is op
een kantoorlocatie telt gemiddeld 33 werknemers. 2
Bij een gemiddelde Amsterdamse vestiging werken
zes werkzame personen.
In het havengebied bevindt zich een speciale vorm
van bedrijventerreinen, de havengebonden bedrijvigheid.
Dit zijn vooral industriële en transportbedrijven.
Op kantoorlocaties zijn vooral de grotere zakelijke
en financiële dienstverleners gevestigd en is er veel
minder sprake van functiemenging dan in de centrale
delen van de stad.
Leegstand op de kantorenmarkt
De kantorenmarkt is een huurmarkt, terwijl de panden
die op bedrijventerreinen staan vaker eigendom
zijn van het bedrijf. De kantorenmarkt kampt
nog steeds met leegstand. In 2010 liep de leegstand
in Amsterdam op tot 18,5%, terwijl gemiddeld in
Nederland 13,9% van de voorraad leeg staat.
Op sommige locaties daalde de huurprijs ten opzichte
van 2009, op bepaalde locaties is de prijs inmiddels
alweer gestegen (in Centrum en Riekerpolder).
Er zijn signalen dat de plannen om de leegstand in
Amsterdam aan te pakken enig effect beginnen te
sorteren. Er zijn echter nog geen cijfers om dit te
onderbouwen.
Van werkgelegenheid naar toegevoegde waarde
De ontwikkelingen in de werkgelegenheid lopen niet
een-op-een met de ontwikkelingen in de toegevoegde

72 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 5.8 Kantorenmarkt
20
16
12
8
4
%
400
350
300
250
200
150
100
50
0
0
2007
2008
2009
2010
Oud Zuid
Zuidas
De Omval
Centrum
Nederland Amsterdam 2009 2010
IJ-oevers
Buitenveldert
Riekerpolder
Zuidoost
Teleport/Sloterdijk
Westas
Amstel Business Park
bron: DTZ
waarde naar sector. De toegevoegde waarde is
het verschil tussen de marktwaarde van de productie
en de daarvoor ingekochte goederen en geeft dus
aan wat er wordt toegevoegd aan de productie.
Bij dienstverlening is dit niet zo gemakkelijk te
concretiseren, maar ook hier wordt er iets toegevoegd
aan wat er al was. Als de toegevoegde waardes
van alle sectoren bij elkaar opgeteld worden,
krijg je respectievelijk het bruto nationaal, regionaal
of stedelijk product. Veranderingen in de toegevoegde
waarde geven de economische groei weer.
Een groot aandeel van een sector in de totale toegevoegde
waarde, hoeft niet samen te gaan met een
groot aandeel in de werkgelegenheid. Het bekendste
voorbeeld hiervan is de industrie of nijverheid. Deze
sector heeft in heel Nederland nog een relatief groot
aandeel in de toegevoegde waarde (11,4%) maar een
steeds kleiner aandeel in de werkgelegenheid (8,5%).
Afb. 5.9 Aandeel van sectoren in de Amsterdamse economie, 2009 (procenten)
financiën, advies en recht
consumentendiensten
zorg
groothandel
media, ontwerp en kunst
overige zakelijke diensten
overheid
onroerend goed
kennis
ICT en telecommunicatie
overig transport
bouw
industrie
water en energie
0 5 10 15 20 25 30 35
aandeel in werkgelegenheid
aandeel in toegevoegde waarde
bron: Economische Verkenningen
%
In de industrie is arbeid relatief gemakkelijk te vervangen
door kapitaal. In Amsterdam heeft de sector
ook ingeboet als bron van werkgelegenheid. Hier ligt
het aandeel van de werkgelegenheid nog wel hoger
dan de toegevoegde waarde, maar beide aandelen
zijn marginaal (1,9 resp. 1,3%) .
In Amsterdam, een echte dienstenstad, is het aandeel
van een sector in de totale werkgelegenheid
juist vaak groter dan het aandeel in de toegevoegde
waarde. Dit doet zich onder andere voor in de
arbeidsintensieve bedrijfstakken als consumentendiensten,
zorg en overige zakelijke diensten. In deze
bedrijfstakken is het veel moeilijker om de productiviteit
en de toegevoegde waarde te verhogen door de
inzet van automatisering.
Financiën, advies en recht is verreweg de belangrijkste
sector in Amsterdam, vooral door het aandeel in
de toegevoegde waarde. De sector biedt evenveel
arbeidsplaatsen als de consumentendienstverlening.
Zorg is de derde sector van Amsterdam. Dit is onder
andere toe te schrijven aan de aanwezigheid van
twee academische ziekenhuizen.
Effect van recessie op toegevoegde waarde
In 2009 kromp de totale Amsterdamse economie met
2,2%, zowel de buitenlandse als de binnenlandse
vraag nam af. Vooral de industrie, groothandel en
transport werden hier de dupe van. De laatste sector
groeide alweer in 2010, evenals de dienstensector.
Ook voor consumentendiensten en de bouw was
2009 een zwaar jaar. De bouw is een verhoudingsgewijs
kleine sector in Amsterdam, in tegenstelling tot
consumentendiensten. Dit blijkt ook uit afbeelding
5.10. Delen van de zakelijke dienstverlening hebben
geleden onder de recessie. Hierbij kan onder andere
gedacht worden aan de reclamesector, architectuur
en andere bedrijfstakken die gerelateerd zijn aan de
vastgoedsector. Zorg en overheid hebben als enige
in 2009 geen last gehad van de recessie. De toegevoegde
waarde nam in 2009 alleen in deze sector
nog toe, terwijl het aantal banen bij de overheid wel

5 | Economie
73
wat terugliep. In 2010 verandert dit beeld, naar verwachting.
De groei die Amsterdam in 2010 laat zien is
toe te wijzen aan het herstel in de sector groothandel
en transport en de dienstverlening.
Forse toename aantal vestigingen
Het aantal vestigingen is de afgelopen tien jaar
met 50% toegenomen. In 2010 telde Amsterdam
ruim 80.000 vestigingen, in 2000 waren het er nog
54.000. Voor de groei van de laatste jaren is ook hier
de invoering van de Wet op het Handelsregister de
verklaring: als gevolg van die wet kwamen er in 2008
ruim 600 vestigingen bij, in 2009 9.600 en in 2010 ongeveer
3.000. 3 Dit zijn vaak kleine bedrijven, meestal
eenmanszaken. Dit verklaart de recente daling van
de gemiddelde omvang in Amsterdam, die zich
overigens ook in de rest van Nederland voordoet,
maar gematigder. 4 In 2009 nam het aantal eenpersoonsvestigingen
in heel Nederland toe met 5%. 5 In
Amsterdam nam dit soort vestigingen met 26% toe,
waarvan 2,6% echt nieuw was. De rest bestond al,
maar was nog niet geregistreerd.
Dit is echter alleen de verklaring voor het grote
verschil tussen 2008 en 2010. Er is nog meer aan de
hand. De ontwikkeling is al langer aan de gang: in
1990 werkten er gemiddeld 7,7 mensen bij een vestiging,
tien jaar later was dit gedaald tot 7,2 en in 2010
zelfs tot 5,7 mensen per vestiging. Vermoedelijk heeft
dit te maken met de veranderingen die zich hebben
voorgedaan in de sectorstructuur.
Wereldwijd verminderde het belang van de industrie
en kwamen diensten op, (dus) ook in Amsterdam.
De opkomst van diensten heeft te maken met de
stijging van het welvaartspeil: hoe hoger de welvaart,
hoe hoger de behoefte aan diensten. De meeste
dienstverleningsbedrijven zijn klein, veel kleiner van
omvang dan de van oudsher grote industriële bedrijven.
Een bijkomende verklaring voor de schaalverkleining
is dat bedrijven als gevolg van risicospreiding
of om andere redenen hun bedrijf opsplitsen.
Dit komt bijvoorbeeld voor bij creatieve bedrijven.
Filmproducenten richten per film een aparte BV op
en liquideren deze vaak pas jaren nadat de film is
gemaakt.
Zoals afbeelding 5.11 laat zien is het vooral de dienstensector
waar het aantal vestigingen de afgelopen
tien jaar is toegenomen. Er zijn echter ook sectoren
waar het aantal vestigingen juist afnam, bijvoorbeeld
de detailhandel en de financiële sector. In 2000 behoorde
één op de zes vestigingen tot de detailhandel
en reparatie, in 2010 waren dat er nog maar één op
de tien. Ook het aandeel in de werkgelegenheid nam
af, van 8,3% naar 6,9%, terwijl het aantal arbeidsplaatsen
absoluut gezien vrijwel ongewijzigd bleef,
net boven de 30.000.
In de financiële sector nam het aantal vestigingen in
tien jaar tijd af van 4.400 tot 3.300, het aandeel van
de sector neemt hierdoor af met 4 procentpunten.
Ook in deze sector is het absolute niveau van de
werkgelegenheid in 2010 vergelijkbaar met dat van
2000: 44.000 banen.
Afb. 5.10 Economische groei (verandering toegevoegde waarde) naar hoofdsectoren,
2009 en 2010 (prognose, procenten)
nijverheid
groothandel
en transport
consumentendienstverlening
bouw
media/ICT/ kennis/ kunst
food & flowers
financiële en zakelijke
dienstverlening
zorg en overheid
totaal
%
–8 –6 –4 –2 0 2 4
2009 2010
Steeds meer kleine bedrijven
Vergeleken met heel Nederland telt Amsterdam veel
eenpersoonsvestigingen: twee van de drie vestigingen
in Amsterdam is een vestiging waar maar één
persoon werkt. De afgelopen tien jaar is het aantal
eenpersoonsvestigingen in Amsterdam bijna verdubbeld,
terwijl het totale aantal vestigingen met 50%
bron: Economische Verkenningen
Afb. 5.11 Aandeel en verandering aandeel vestigingen, 2000-2010 (procenten)
%
35
30
25
20
15
10
5
0
–5
–10
verandering aandeel 2000-2010
Afb. 5.12 Verdeling vestigingen naar grootteklasse in Amsterdam en Nederland,
1 januari 2010 (procenten)
70
60
50
40
30
20
10
0
%
zakelijke
diensten
aandeel in 2010
1 wp
Amsterdam
overige
diensten
Nederland
detailhandel
2-9 wp
horeca
10-100 wp
groothandel
>100 wp
financieel
bron: O+S
bron: O+S/CBS

74 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 5.13 Zzp’ers ten opzichte van het totale aantal vestigingen naar buurtcombinatie
veel minder dan gemiddeld
minder dan gemiddeld
meer dan gemiddeld
veel meer dan gemiddeld
bron: O+S
toenam. Amsterdam kent verhoudingsgewijs wat
minder bedrijven waar tussen de twee en honderd
mensen werken. Het aandeel grotere vestigingen,
vanaf honderd werkzame personen, is in Amsterdam
vergelijkbaar met heel Nederland: rond de 1%.
De aanwezigheid van veel kleine bedrijven en –
vooral – een constante aanwas van nieuwe bedrijven
zijn tekenen van economische vitaliteit. De aanwezigheid
van kleine bedrijven alleen is echter geen succesgarantie.
In combinatie met andere factoren kan
het bepalen of een stad succesvol is of niet. Volgens
de Amerikaanse econoom Glaeser gedijen steden
bij de gratie van kleine, onafhankelijke bedrijfjes en
goed opgeleide werknemers, vooral als ze verdeeld
zijn over een groot aantal bedrijfstakken. Diversiteit,
ondernemerschap en opleiding samen vormen de
sleutel tot succes van steden. 6 Glaeser treedt met
deze gedachte in het voetspoor van Jane Jacobs, die
al eerder de meerwaarde van diversiteit en kleinschaligheid
zag. Hierdoor zouden er sneller innovaties
plaatsvinden, vooral ook tussen sectoren. 7
Relatief veel zzp’ers
Eenpersoonsvestigingen zijn niet allemaal zzp’ers.
Zzp’ers kenmerken zich doordat ze voor eigen risico
werken, vaak voor verschillende opdrachtgevers.
Soms werken ze ook nog in loondienst. Ze werken
niet in de detailhandel. 8 In Amsterdam zijn zzp’ers
vooral actief in de creatieve industrie, advisering en
onderzoek, overige zakelijke dienstverlening en de
bouw. Hoeveel zzp’ers Amsterdam precies telt is
onbekend. In 2010 is hun aantal geraamd op 42.000. 9
De afgelopen drie jaar is het aantal zzp’ers verdubbeld.
Uitgaande van deze benadering worden negen van
de honderd vestigingen in Amsterdam gerund door
een zzp’er. Ruim 60% hiervan werkt (voornamelijk)
thuis. Dit laatste betekent dat ze vaak niet zichtbaar
zijn in het straatbeeld.
Zzp’ers worden ook wel de flexibele schil of de buffer
van de arbeidsmarkt genoemd. Hiermee wordt
bedoeld dat ze extra ingezet kunnen worden in fasen
van hoogconjunctuur, terwijl ze in slechtere tijden
voorkomen dat de werkloosheid erg oploopt. Zzp’ers
melden zich namelijk niet massaal als werkzoekende
als het een tijdje tegen zit. Overigens heeft de slappere
arbeidsmarkt er ook voor gezorgd dat meer
mensen voor zichzelf zijn begonnen. Het is beter om
vanuit de positie van zzp‘er te solliciteren dan vanuit
een uitkeringspositie. Vanuit dit gezichtspunt gezien
duidt de groei van de zzp’ers op een zekere mate van
verborgen werkloosheid.
Zzp’ers zitten gelijkmatig over de stad verdeeld. Toch
is sprake van enige concentratie: de meesten hebben
zich binnen de Ring A10 gevestigd. In absolute aantallen
is er een oververtegenwoordiging in West, Zuid
en Centrum. Als het aantal zzp’ers per buurtcombinatie
wordt afgezet tegen het totale aantal vestigingen,
komt West nog duidelijker naar voren als hotspot
voor zzp’ers.

5 | Economie
75
De recessie en de zzp’er
De recessie is niet ongemerkt aan de Amsterdamse
zzp’ers voorbijgegaan. 10 Een aanzienlijk aandeel zag
de omzet teruglopen door minder opdrachten en
voortijdige beëindiging van opdrachten, vaak vanwege
financiële problemen van de opdrachtgever. Het
gevolg was dat zzp’ers regelmatig moesten interen
op financiële reserves, die toch al niet zo groot zijn
bij deze groep. Een ander kenmerk is dat men slecht
verzekerd is, onder andere voor ziekte, arbeidsongeschiktheid
en pensioen. Overigens hebben niet
alle zzp’ers last gehad van de recessie. Het waren
vooral de ondernemers die actief zijn in de bouw en
creatieve industrie, die hun omzet zagen teruglopen.
Andere ondernemers hadden veel minder of geen
last van de recessie.
Conclusie: per saldo weinig last
van de recessie
Al met al heeft Amsterdam als geheel weinig last
gehad van de recessie. Terwijl de Amsterdamse economie
in 2009 kromp met 2,2%, was de krimp voor
de Metropoolregio Amsterdam 3,4% en voor heel
Nederland 3,9%. In 2010 was er weer sprake van
groei (zie afb. 5.14). In de vorige Staat van de Stad
werd dit al voorspeld op basis van een analyse van
de VU. Een deel van de verklaring is te vinden in de
sectorstructuur van Amsterdam. Amsterdam beschikt
nauwelijks over sectoren die sterk reageren op een
recessie, zoals aardolie-industrie, chemische industrie
en bouwnijverheid.
Ook de aanbodkant heeft een bijdrage geleverd aan
het snelle herstel. Een deel van de klap is opgevangen
door de flexibele schil, die de afgelopen jaren
is toegenomen in omvang: een deel van de zzp’ers
zag hun inkomen tijdelijk dalen. Door de aanwezigheid
van deze flexibele schil bleef de toename van de
werkloosheid beperkter dan verwacht. Dit kwam ook
door bedrijven zelf. Deze deden aan labour hoarding,
hielden personeel vast omdat ze verwachtten
dat de terugval tijdelijk was. Het gevolg hiervan was
een daling van de arbeidsproductiviteit: met dezelfde
voorraad arbeid werd plotseling veel minder geproduceerd.
Een ander deel van de verklaring is te herleiden tot
overheidsinterventies. Zo is de financiële sector, een
aanzienlijke sector in Amsterdam, voor een belangrijk
deel in stand gehouden met behulp van overheidssteun.
Bovendien is de massale werkloosheid die
werd voorspeld voor een deel voorkomen door
deeltijd-WW, een andere interventie van de
overheid. 13 Overigens is het effect van de deeltijdwerkloosheid
voor Amsterdam beperkt, omdat
het vooral industriële bedrijven waren die hiervoor
in aanmerking kwamen. Deze sector is gering in
Amsterdam.
Afb. 5.14 Economische groei van Amsterdam vergeleken met de Metropoolregio en
Nederland, 1996-2001 (procenten)
%
7
6
5
4
3
2
1
0
–1
–2
–3
–4
–5
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Nederland
MRA
Amsterdam
De Amsterdamse economie anno 2011
Belangrijkste sectoren in Amsterdam
De Amsterdamse economie staat er anno 2011
goed voor. Dit is vooral te danken aan de sectoren
financiën, advies en recht, media, ontwerp en kunst,
groothandel en overige zakelijke diensten. Dit zijn de
sectoren waar Amsterdam in gespecialiseerd is en die
bovendien relatief snel gegroeid zijn in de periode
1995-2009.
Toelichting op afbeelding 5.15
Afbeelding 5.15 geeft de specialisatiegraad van de
Amsterdamse economie in 2009 weer. De specialisatiegraad
drukt de relatieve positie uit die elke
sector in Amsterdam inneemt ten opzichte van de
totale Nederlandse economie. Het is de verhouding
tussen het sectorale aandeel in de lokale economie
in vergelijking met het nationale aandeel. Voor elke
sector is het aandeel in de Nederlandse economie op
100 gesteld. Deze referentiewaarde is in de afbeelding
weergegeven met de verticale stippellijn. Een
specialisatiegraad hoger dan 100 wil zeggen dat de
betreffende sector in Amsterdam relatief oververtegenwoordigd
is, ofwel dat er sprake is van een sterke
(binnenlandse) concurrentiepositie op dit terrein.
Om de concurrentiekracht te bepalen moet de specialisatiegraad
in samenhang worden gezien met de
omvang van een sector. Een sector met een hoge
concentratie in Amsterdam maar een laag aandeel in
het Nederlandse bbp, kent een hoge specialisatiegraad
terwijl de economische betekenis in werkelijkheid
toch gering is. De omvang van de toegevoegde
waarde blijkt in afbeelding 5.15 uit de omvang van de
bol. De verticale positie van de bol (zie de linkeras)
geeft de gemiddelde groei in toegevoegde waarde
weer in de periode 1995-2009. De gemiddelde economische
groei van de Metropoolregio Amsterdam
(MRA) in deze periode wordt hierbij aangegeven
door de horizontale stippellijn. Hierdoor ontstaat een
overzicht van de relatieve sterktes van Amsterdam en
het economische belang van verschillende sectoren,
ten opzichte van het gemiddelde van de MRA. Tot
bron: Economische Verkenningen

76 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 5.15 Specialisatiegraad Amsterdamse economie, 2009
8
groei in procenten
zeetransport
6
4
2
0
–2
–4
landbouw
en visserij
overig
transport
onroerend
goed
overheid
chemie
bouw
50
luchttransport
food &
flowers
overige
industrie
groothandel
overige
zakelijke
diensten
zorg
consumentendiensten
kennis
ICT en
telecommunicatie
media,
ontwerp
en kunst
financiën,
advies en
recht
gemiddelde groei
MRA 1995-2009
100 150 200 250 300 350 400
water en
specialisatiegraad
energie
–6
a lagere specialisatie hogere specialisatie e
Nederlands
gemiddelde
bron: Economische Verkenningen
slot geeft de kleur van de bol aan of de specialisatiegraad
is toe- of afgenomen (groen betekent toename,
blauw afname).
Samenvattend: sectoren rechtsboven in de afbeelding,
kennen een relatief hoge groei en een hoge
specialisatiegraad, sectoren linksonder groeien
weinig en zijn minder onderscheidend voor de
Amsterdamse economie. De grootte van een bol
geeft de absolute omvang van een sector weer en de
kleur de verandering in specialisatiegraad.
Trek uit de stad
De Amsterdamse economie heeft niet altijd zo’n
sterke positie gehad. In de jaren zeventig liep de
economische groei in Amsterdam juist achter op het
nationale gemiddelde. Dit was de periode waarin
zowel bedrijven als bewoners de stad verlieten.
Bedrijven deden dit als gevolg van het proces van
de-industrialisatie en door een gebrek aan uitbreidingsruimte.
Vooral groothandelsbedrijven verlieten
Afb. 5.16 Groei toegevoegde waarde, 1970-2009 (procenten)
%
5
4
3
de stad. Bewoners verlieten de stad als gevolg van
suburbanisatie.
Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw kwam
de stad weer in trek. Behalve corporatiewoningen
werden er ook koopwoningen gebouwd, waarmee de
stad ook mensen met een midden- of hoger inkomen
woningen aanbood. De ruimte die vrijkwam door
het vertrek van de eerder genoemde bedrijfstakken,
bood ruimte voor dienstverlening (waaronder
de financiële en zakelijke), horeca, winkels, ICT en de
creatieve industrie. Dit is echter alleen de ruimtelijke
kant van het verhaal. Daarnaast is de huidige
bloei van de stad nauw verweven met de opkomst
van de laatste general purpose-technologie. 15 Deze
twee ontwikkelingen samen hebben geresulteerd in
een forse verhoging van de economische groei van
Amsterdam. 16
Gevolgen van de trek naar de stad
Amsterdam is nu duidelijk weer in trek: bij (buitenlandse)
bedrijven en sinds eind jaren negentig ook
weer bij bewoners. De stad groeit weer. De aanwezigheid
van veel mensen, veel werkgelegenheid,
toeleveranciers, afnemers en verkooppunten levert
agglomeratie-effecten op. Dit zijn effecten die ervoor
zorgen dat werknemers productiever zijn in verstedelijkte,
dichtbevolkte gebieden als Amsterdam.
En deze hoge productiviteit trekt nog meer nieuwe
bedrijven aan.
2
1
0
1970-1980 1980-1990 1990-1995 1995-2000
Nederland MRA Amsterdam
2000-2005
2005-2009
bron: Economische Verkenningen
Het gevolg van deze populariteit is dat de waarde
van Amsterdamse grond een stuk hoger ligt dan in
de rest van Nederland. De prijs van grond in het
centrum van Amsterdam is bij voorbeeld tweehonderd
keer zo hoog als die op het platteland van
Oost-Groningen. Bovendien is het prijsverschil tussen
1985 en 2007 verdubbeld. Het belang van locatie is
dus sterk toegenomen. 17

5 | Economie
77
Ook de huizenprijzen in Amsterdam liggen een stuk
hoger dan het Nederlandse gemiddelde en ook
hoger dan in de andere grote steden. Dat een relatief
groot deel van de woningvoorraad uit corporatiewoningen
bestaat, zorgt voor een extra druk op het
prijsniveau van de koopwoningen in Amsterdam.
Omdat het leven duurder is in een grote stad, zowel
de kosten van wonen als uitgaan, liggen de gemiddelde
lonen ook hoger. De loonverschillen worden
voor een deel verklaard door verschillen in opleidingsniveau
(in Amsterdam wonen en werken relatief
veel hoger opgeleiden), door urbanisatievoordelen
(de massa aan bedrijven en bewoners en de bijbehorende
veelheid van voorzieningen) en door de hogere
productiviteit. Het verschil in loon is echter veel kleiner
dan het verschil in grondprijs: binnen Nederland
verschillen de lonen maximaal 20%. In hoofdstuk 7
wordt ingegaan op de inkomensongelijkheid binnen
Amsterdam.
Door de jaren heen is de stad veranderd van een
gebied waarin werken centraal staat in een gebied
waarin het steeds meer om consumptie draait.
Mensen zijn bereid om een hoge prijs te betalen om
te wonen in een stad met een hoog voorzieningenniveau.
Dit geldt in Nederland in het bijzonder voor
Amsterdam. De hoge grondprijzen in Amsterdam
worden voor 25% bepaald door de beschikbaarheid
van werk en voor de overige 75% door de voorzieningen.
Dit zijn alle aspecten die een woonomgeving
aantrekkelijk maken, van detailhandel tot een levendig
park in de buurt. In Amsterdam levert het culturele
aanbod de belangrijkste bijdrage. De relatie tussen
Afb. 5.17 Productie- of consumptiestad
Amersfoort
Rotterdam
Leiden
Utrecht
Haarlem
’s-Gravenhage
gemiddelde
Amsterdam
grondwaarde
per m 2
0 100 200 300 400 500 600
productiestad
consumptiestad
locatietheorieën en de groei van steden staat centraal
in De aantrekkelijke stad. 18 Qua voorzieningen neemt
Amsterdam in Nederland een toppositie in.
Metropoolregio Amsterdam
Amsterdam maakt deel uit van een groter geheel, de
Metropoolregio Amsterdam (MRA). In dit gebied, dat
van Lelystad tot Zandvoort en van Haarlemmermeer
tot Zeevang loopt, wonen 2,3 miljoen en werken 1,3
miljoen mensen. De economie van de MRA heeft zich
net als Amsterdam relatief snel hersteld van de recessie.
De afname van de werkgelegenheid was beperkt,
bron: CPB
Afb. 5.18 Werkgelegenheid naar aantallen en groei in 2009
groei 5% daling 5%
tot 70.000 arbeidsplaatsen
70.000 – 100.000 arbeidsplaatsen
100.000 – 200.000 arbeidsplaatsen
meer dan 400.000 arbeidsplaatsen
bron: Economische Verkenningen/bewerking O+S

78 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 5.19 Woon-werkpendel Amsterdam met omliggende Corop-regio’s
Aantallen x 1.000; gebaseerd op driejaarsgemiddelden, 2007-2009
Pendelstromen binnen de MRA
Amsterdam heeft de grootste economie van de MRA.
Bijna 40% van de toegevoegde waarde van de MRA
is toe te schrijven aan Amsterdam. De stad is dan ook
de economische motor van de MRA, maar is voor
haar ontwikkeling sterk afhankelijk van de rest van
de MRA. Deze afhankelijkheid uit zich onder andere
op de arbeidsmarkt. De Metropoolregio kent een
levendig pendelsysteem, met Amsterdam als kern.
Ongeveer de helft van de Amsterdamse banen wordt
vervuld door iemand die in Amsterdam woont. 20
Meer hoger opgeleiden
pendelen naar Amsterdam
De afgelopen jaren is de pendel naar Amsterdam
toegenomen, terwijl de uitstroom van pendel afnam.
De totale pendel bleef gelijk. Daarbinnen deed zich
wel een verschuiving voor: het aantal hoger opgeleiden
dat niet in Amsterdam woont maar wel werkt
is het afgelopen decennium verdubbeld van 20.000
naar ruim 40.000. Daarentegen bleef het aandeel
lager en middelbaar opgeleiden dat naar Amsterdam
komt om te werken constant (14.000) respectievelijk
steeg licht van 47.000 tot 54.000. Het aandeel
hoger opgeleiden in de inkomende pendel is dus nog
kleiner (39%) dan het aandeel middelbaar opgeleiden
(49%), maar het aandeel hoger opgeleiden is
het afgelopen decennium wel het meest gegroeid.
Wat vooral opvalt is de groei van het aantal hoger
opgeleiden dat in Haarlem woont en in Amsterdam
werkt. Voor een deel zijn dit mensen die voorheen
in Amsterdam woonden. Uit eerder onderzoek is
gebleken dat hoogopgeleide tweeverdieners uit
Amsterdam relatief vaak voor Haarlem kiezen als ze
op zoek zijn naar een grotere woning. 21
bron: CBS/bewerking I&O Research
evenals de toename van de werkloosheid. De verklaringen
voor dit snelle herstel zijn vergelijkbaar met
die voor Amsterdam: de sectorstructuur was stevig
en divers genoeg om de klap op te vangen, de aanbodkant
ving een deel van de klap op en overheidsinterventies
boden bescherming.
Verschil tussen noord en zuid
Overigens tekent zich wel een tweedeling af tussen
het zuidelijke en noordelijke deel van de MRA.
Het zuidelijke deel heeft een sterkere basis en
oogt vitaler. Dit komt tot uiting in het grote aandeel
hoger opgeleiden, het relatief grote aanbod
banen, de lage werkloosheid en het relatief hoge
aantal starters in met name Amsterdam, Amstelveen,
Haarlem, Hilversum en (in iets mindere mate) in
Haarlemmermeer. Het noordelijke deel staat er
minder goed voor: minder banen, minder nieuwe
bedrijven, minder hoog opgeleide beroepsbevolking,
hogere werkloosheid en meer mensen die afhankelijk
zijn van een uitkering. 19
Toekomst
Hoewel de Amsterdamse economie er in 2011 beter
voor staat dan twee jaar geleden is het duidelijk
dat de recessie nog niet uitgewoed is. De economische
groei ligt nog niet op het niveau van voor de
recessie en vermoedelijk duurt dat ook nog even.
Afgezien van de internationale ontwikkelingen, die
grote invloed hebben op de Amsterdamse economie,
zijn er wereldwijd immers forse bezuinigingen in het
vooruitzicht.
De Nederlandse overheid heeft een deel van de recessie
weten te voorkomen, maar moet nu gaan bezuinigen
om de kosten van deze reddingsactie terug
te verdienen. Er staan onder andere bezuinigingen
op het OV en kunst en cultuur op het programma. De
Amsterdamse economie zal hier zeker de gevolgen
van ondervinden, maar in welke mate is nog ongewis.
Daarnaast zullen reorganisaties, zoals het voorgestelde
afschaffen van de stadsdelen of de aanbesteding
van het OV, ook banen kosten.
Het is de vraag of het bedrijfsleven voldoende
hersteld is en geheel op eigen benen dit herstel kan
bekostigen. Het is evenwel waar dat de tekenen op
dit moment voorzichtig positief zijn, zo beginnen op

5 | Economie
79
macroniveau de investeringen van bedrijven weer toe
te nemen. Maar het herstel is nog pril. De verwachte
tekorten op de arbeidsmarkt – mede als gevolg van
de vergrijzing – zullen de zaak geen goed doen. 22
Bovendien is de bouw nog niet uit het slop. Dit kan
ook behoorlijke gevolgen hebben voor de rest van
de economie van de MRA.
Kortom: de toekomst van de Amsterdamse economie
ziet er beter uit dan twee jaar geleden, maar een
spoedige terugkeer naar het gemiddelde groeipad
van voor de recessie is op korte termijn niet te
verwachten.
Noten
1 De sectorindeling van O+S is volgens SBI
2008. Deze verschilt van de indeling die in de
Economische Verkenningen wordt gebruikt.
2 O+S, Monitor werkgelegenheid
bedrijfslocaties 2009, 2010.
3 Cijfers over 2010 zijn voorlopig.
4 CBS webmagazine, Steeds meer kleine
bedrijven, 2 maart 2011.
5 CBS.nl.
6 Glaeser, E. Triumph of the city, 2011.
7 Jacobs, J. The Economy of Cities, 1969.
8 Deze definitie is een samenvatting van
de CBS-definitie.
9 Dit zijn de eenpersoonsvestigingen met
de rechtsvorm eenmanszaak.
10 O+S, Zzp’ers in Amsterdam, het effect van
de economische recessie, 2010.
11 S. Groot, J. Möhlmann en H. de Groot ‘Hoe
schokbestendig is de regionale economie?’,
ESB, 15 mei 2009.
12 idem.
13 Zie voor andere verklaringen voor de
mee vallende werkloosheid hoofdstuk 6.
14 Dit onderdeel is gebaseerd op hoofdstuk
2 van de Economische Verkenningen
Metropoolregio Amsterdam 2011.
15 De Groot, H. e.a., Stad en land, CPB, 2010.
16 Hierbij is de kanttekening te plaatsen dat
het huidige succes van de stad geen garantie
biedt voor de toekomst.
17 De Groot, H. e.a., Stad en land, CPB, 2010.
18 G. Marlet, De aantrekkelijke stad, 2009.
19 Esselink, R en T. Lenderink, De arbeidsmarkt
van de Metropoolregio: veerkrachtig
en vitaal?, in: Economische Verkenningen
Metropoolregio Amsterdam, 2011.
20 idem.
21 Van der Groep, R., C. van Oosteren en
J. Slot, De woningmarkt als motor van de
Haarlemse creatieve industrie?, in: Trends
in de Metropoolregio Amsterdam en hun
lokale impact, 2008.
22 Dosker, R. en P. Risseeuw, De toekomst
van de arbeidsmarkt in de Metropoolregio
Amsterdam, SEO, 2010

80 De Staat van de Stad Amsterdam VI

6 Participatie
in arbeid
In Amsterdam is werken het doel en participeren
de norm, aldus het Programakkoord van het
gemeentebestuur. Werk geeft toegang tot welvaart en
sociale netwerken en biedt opleidingsmogelijkheden
en integratiekansen. Het wel of niet hebben van werk
heeft een sterke invloed op het welzijn en wordt daarom
tot de primaire vormen van participatie gerekend.
Ook wordt in dit hoofdstuk gekeken naar de gevolgen
die de wereldwijde economische crisis voor de
Amsterdamse arbeidsmarkt heeft gehad. Hoe heeft
de werkloosheid zich in deze periode ontwikkeld en
welke groepen Amsterdammers doen het goed of
minder goed op de arbeidsmarkt?

82 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• De gevolgen van de economische
crisis voor de werkloosheid zijn
minder ernstig dan in 2008 werd
gevreesd. In Amsterdam steeg het
aandeel niet-werkende werkzoekenden
(NWW) in de potentiële beroepsbevolking
tussen 2008 en 2010 met
0,8% tot 7,5%. In Nederland steeg
dat aandeel met 0,4% tot 4,6%.
• In 2010 herstelt de arbeidsmarkt zich
in Amsterdam sneller dan in de rest
van het land. De werkloosheid is in
oktober 2010 met 6,7% NWW’ers
weer terug op het lage niveau van
begin 2008.
• Het aantal NWW’ers nam in 2010
het meest af onder laagopgeleiden
en niet-westerse allochtonen.
Deze ontwikkeling heeft deels een
administratieve oorzaak.
• Van alle herkomstgroepen heeft de
groep overige niet-westerse
allochtonen de hoogste werkloosheid
(oktober 2010: 13,5% NWW).
Bovendien is dit de enige herkomstgroep
waarvan de werkloosheid in
2010 ruim hoger is dan in 2007.
• Sinds 2007 is de werkloosheid het
sterkst gedaald onder Amsterdammers
van Surinaamse en Antilliaanse
herkomst.
• Door de verhoogde instroom van
werklozen in 2009 zal in 2011 voor
het eerst in jaren het aantal langdurige
werklozen in Amsterdam
toenemen.
• Zes van de tien werklozen in
Amsterdam zijn laagopgeleid.
• Begin 2009 is de jeugdwerkloosheid
in Amsterdam 18%. Dit is 10 procentpunt
hoger dan gemiddeld in
Nederland. Landelijk is sinds 2009 de
jeugdwerkloosheid met 3,3% gestegen,
voor Amsterdam zijn geen cijfers
beschikbaar.
• Zuidoost is het stadsdeel met de
hoogste werkloosheid (oktober 2010:
8,8% NWW). In Centrum is de werkloosheid
het laagst (4,6%).
• De buurt met de hoogste werkloosheid
is De Kolenkit (14,5% NWW).
In Buitenveldert-West is de werkloosheid
het laagst (1,4%).
• De verwachting van het UWV WERKbedrijf
is dat de werkloosheid in de
regio Amsterdam de komende jaren
zal blijven dalen.
Dit hoofdstuk beschrijft de samenstelling van de
Amsterdamse beroepsbevolking en de ontwikkeling
van de werkloosheid. Zie voor de ontwikkeling van
de Amsterdamse economie en de vraag naar arbeid
hoofdstuk 5. Voor het beschrijven van de hoogte van
de werkloosheid worden twee verschillende definities
gehanteerd:
• de omvang van de werkloze beroepsbevolking
wordt bepaald met behulp van enquêtes. De beroepsbevolking
bestaat uit alle Amsterdammers
tussen 15 en 65 jaar die minimaal 12 uur per
week (willen) werken. In 2010 is volgens het CBS
6,6% van deze groep werkloos;
• uit registraties van het UWV WERKbedrijf is bekend
hoeveel Amsterdammers staan ingeschreven
als niet-werkende werkzoekende (NWW’er).
Deze groep wordt gepercenteerd op de bevolking
tussen 15 en 65 jaar (de potentiële beroepsbevolking).
In oktober 2010 is de werkloosheid
op basis van deze definitie 6,7%.
Afb. 6.1 Werkloze beroepsbevolking in de G4 en Nederland, 2003-2010 en prognose 2011
(procenten)
%
12
10
8
6
4
2
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Rotterdam Amsterdam Den Haag Utrecht Nederland
2011
bron: CBS en prognose CPB
Werkloosheid over hoogste punt heen
Begin 2008 was de werkloosheid in Nederland
uitzonderlijk laag (3,8% op basis van de enquête beroepsbevolking).
In de periode daarna nam de werkloosheid
toe als gevolg van de wereldwijde economische
crisis. De stijging is veel minder sterk dan vooraf
werd gevreesd: begin 2010 bereikte de werkloosheid
met 5,4% het hoogste punt. De werkloosheid
is hiermee ondanks de crisis nooit boven het niveau
van 2006 uitgekomen. Sinds 2010 daalt in Nederland
de werkloosheid weer en de verwachting is dat deze
in 2011 uitkomt op 5%. Voor 2012 verwacht het
CPB een verdere daling van de werkloosheid en een
nieuwe periode van krapte op de arbeidsmarkt. 1
In de grote steden is de werkloosheid hoger dan
gemiddeld in Nederland (zie afb. 6.1). Doordat er
veel mensen van baan wisselen is de frictiewerkloosheid
(de werkloosheid die ontstaat doordat mensen
‘in between jobs’ zitten) relatief hoog. Daarnaast is
ook de structurele werkloosheid (de werkloosheid
die ontstaat door het verschil in vraag en aanbod
op de arbeidsmarkt) hoger. Dit is onder andere het
gevolg van het relatief hoge aantal laagopgeleiden in
de beroepsbevolking (Amsterdam: 30%). De meeste
werkgelegenheid voor laagopgeleiden biedt de
dienstensector (bewaking, schoonmaken, catering
etc.). 2 In Rotterdam, een stad met een relatief kleine
dienstensector, is de werkloosheid het hoogst en
ligt de werkloosheid over het algemeen 3% tot 4%
boven het landelijk gemiddelde. In Amsterdam ligt
het verschil met het Nederlands gemiddelde de laatste
jaren (ruim) onder de 2%. In 2008 was het verschil
het kleinst en lag de werkloosheid in de stad volgens
het CBS op 4,5%, tegenover 3,8% in Nederland.
In 2009, het eerste jaar na de kredietcrisis, nam
de werkloosheid in Amsterdam met 2% toe tot

6 | Participatie in arbeid
83
6,5%. Deze toename is sterker dan gemiddeld in
Nederland (1%) en sterker dan in de andere drie
grote steden (Den Haag: 1,2%, Rotterdam: 1,1% en
Utrecht: 0,6%). Door de sterke aanwezigheid van de
financiële sector in de stad werd Amsterdam relatief
hard geraakt door de kredietcrisis. In 2010 bleef de
werkloosheid in Amsterdam met 6,6% vrijwel gelijk.
Ook in Utrecht neemt de werkloosheid nog nauwelijks
toe. In Rotterdam en Den Haag is echter nog
steeds sprake van een sterke toename.
De werkloosheid in Nederland is na de sterke economische
krimp in 2009 veel minder sterk toegenomen
dan verwacht. Het CPB 3 noemt de volgende bijzondere
omstandigheden die de groei van de werkloosheid
hebben getemperd.
• Doordat voor de crisis sprake was van krapte op
de arbeidsmarkt stonden aanvankelijk veel vacatures
open. Werkgevers hebben meer dan anders
openstaande vacatures laten vervallen.
• Zelfstandigen hebben deze crisis een groter
deel van de economische terugval opgevangen
dan gewoonlijk. Zelfstandigen dragen bij aan
een flexibele reactie van de arbeidsmarkt door
in goede tijden veel uren te werken, terwijl zij
in slechte tijden formeel niet worden geteld als
werkzoekend.
• Werknemers hebben minder uren gewerkt.
Tijdens laagconjunctuur is er minder behoefte aan
overwerk. Ook worden stuwmeren aan vakantieverlof
opgemaakt. Daarnaast is in deze economische
crisis het aantal gewerkte uren extra afgenomen
door de invoering van deeltijd-WW.
• Werkgevers hebben meer dan gewoonlijk overtollig
personeel vastgehouden. Hierdoor ontstond
de uitzonderlijke situatie dat de gemiddelde
arbeidsproductiviteit in Nederland achteruit
ging. 4 Mogelijk anticiperen werkgevers op een
langdurig krappe arbeidsmarkt en aarzelen ze om
overtollig personeel te ontslaan.
Bovengenoemde oorzaken zijn specifiek voor de
situatie in 2009. Wanneer de economie niet snel
genoeg herstelt, bestaat het risico dat bedrijven alsnog
overtollig personeel moeten ontslaan en zzp’ers
hun bedrijf moeten opgeven. De crisis zou dan met
enkele jaren vertraging alsnog kunnen zorgen voor
een sterk oplopende werkloosheid. 5
De hoogte van de werkloosheid is in 2009 niet alleen
geremd door specifieke omstandigheden in 2009. In
perioden van laagconjunctuur treedt ook het discouraged
worker-effect op. Doordat het moeilijker wordt
om een baan te krijgen besluit een deel van de beroepsbevolking
geen kans te wagen en zich terug te
trekken van de arbeidsmarkt. Een bekend voorbeeld
zijn jongeren die besluiten om langer door te leren.
Aantal niet-werkende werkzoekenden
daalt sterk in 2010
Eén van de manieren om de hoogte van de werkloosheid
vast te stellen is te kijken naar het aantal mensen
dat zich bij het UWV WERKbedrijf heeft ingeschreven
als niet-werkende werkzoekende (NWW). Gedurende
Afb. 6.2 Niet-werkende werkzoekenden in aantallen en als aandeel van de bevolking
van 15 tot 65 jaar, januari 2000-2010 en 1 oktober 2010
Amsterdam
2010 is in Nederland het aandeel NWW’ers onder
alle 15- t/m 64-jarigen gedaald van 4,6% naar 4,4%.
Ook in Amsterdam daalt het aandeel NWW’ers sinds
april 2010. De afname is met 0,8% veel sterker dan
gemiddeld. In oktober 2010 is het aandeel NWW’ers
in Amsterdam met 6,7% weer terug op het lage
niveau van 2008. De verwachting van het UWV
WERKbedrijf is dat in het aankomende jaar het aantal
niet-werkende werkzoekenden sterk zal blijven dalen
in Groot-Amsterdam. 6
Economisch herstel is een belangrijke oorzaak van de
verbeteringen op de arbeidsmarkt. De trend wordt
echter versterkt door een administratieve opschoning.
In 2008 heeft een onbekend aantal inburgeraars zich
ingeschreven als niet-werkende werkzoekende, omdat
dit een verplicht onderdeel was van de aanvraag
voor taalscholing of kinderopvang. Deze inschrijvingen
om administratieve redenen zijn in 2010 deels
uit het bestand verwijderd. Hierdoor is een afname
van de werkloosheid zichtbaar onder niet-westerse
allochtonen en laagopgeleiden.
Sterke toename van personen die
langer dan twee jaar werkloos zijn
De crisis heeft de drempel naar de arbeidsmarkt
verhoogd. In 2009 is hierdoor een sterke toename
zichtbaar van het aantal Amsterdammers dat langer
dan een halfjaar bij het UWV staat ingeschreven als
werkzoekende (+5.094). Deze groep heeft geen
recent arbeidsverleden en daarom blijft het voor hen
lastiger om een ingang te vinden tot de arbeidsmarkt.
In 2010 groeit hierdoor het aantal Amsterdammers
dat langer dan een jaar maar korter dan twee jaar
werkloos is (+6.560, zie afb. 6.3). In oktober 2010
is een groot deel van deze groep doorgestroomd
naar de categorie die langer dan twee jaar werkloos
is. De verwachting is dat in 2011 het aantal
Amsterdammers dat langer dan drie jaar werkloos is
voor het eerst in jaren weer zal toenemen. Het gaat
Nederland
% 15-64 % 15-64
absoluut jarigen absoluut jarigen
2000 59.233 11,3 674.000 6,3
2001 52.895 10,0 583.000 5,4
2002 49.085 9,3 585.000 5,4
2003 44.088 8,3 694.000 6,4
2004 51.648 9,7 771.000 7,1
2005 51.500 9,6 692.210 6,3
2006 46.832 8,7 671.476 6,1
2007 39.923 7,4 554.000 5,0
2008 36.746 6,7 458.055 4,2
2009 38.752 7,0 444.298 4,1
2010 42.361 7,5 507.796 4,6
oktober 2010* 37.469 6,7 491.000 4,4
*O.b.v. van potentiële beroepsbevolking per 1 januari 2010.
bron: O+S/UWV WERKbedrijf/CBS

84 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 6.3 Niet-werkende werkzoekenden naar werkloosheidsduur, 1 januari 2001-2010
x 1.000
30
25
20
15
10
5
0
hier om een eenmalige piek die het gevolg is van de
verhoogde instroom tijdens de crisis.
Afb. 6.4 Niet-werkende werkzoekenden als percentage van het aantal 15 t/m 64-jarigen
per herkomstgroep, 1 januari 2007-2010 en 1 oktober 2010 (procenten)
%
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2001
2002
overig
niet-westers
2003
Marokkanen
2004
Turken
2005
2006
t/m 3 maanden 4 t/m 6 maanden 7 t/m 12 maanden
1 t/m 2 jaar 2 t/m 3 jaar langer dan 3 jaar
Antillianen/
Arubanen
2007
2008
Surinamers
2007 2008 2009 2010 oktober 2010
gemiddelde oktober 2010
2009
bron: UWV WERKbedrijf
westerse
allochtonen
2010
okt ’10
autochtonen
bron: UWV WERKbedrijf
Werkloosheid het hoogst onder
overige niet-westerse allochtonen
De hoogte van de werkloosheid verschilt sterk
per etnische groep. In oktober 2010 is deze onder
autochtonen met 3,8% het laagst en onder overige
niet-westerse allochtonen met 13,5% het hoogst.
Toen de werkloosheid in 2009 omhoog ging was de
toename het sterkst bij de groepen die al een hoge
werkloosheid kenden, namelijk Amsterdammers met
een Marokkaanse, Turkse of overig niet-westerse
herkomst. Nu de economie zich herstelt, daalt het
aandeel NWW’ers ook weer het sterkst onder deze
groepen. De werkloosheid binnen de niet-westerse
groepen schommelt onder andere sterker doordat allochtonen
twee keer vaker een flexibele baan hebben
(landelijk: 17%) dan autochtonen. 7 De schommeling
tussen 2008 en 2010 is in werkelijkheid minder sterk
dan in de statistieken naar voren komt. De stijging
van het aandeel NWW’ers in deze groepen werd
verstrekt doordat personen die een inburgeringstraject
gingen volgen verplicht waren zich in te schrijven
bij het UWV. In 2010 is de inschrijving van veel van
deze personen verlopen of uit het bestand gehaald.
Hierdoor lijkt de werkloosheid sterker te dalen.
Vergeleken met 2007 – het jaar voor aanvang van de
crisis en de verplichte inschrijving bij het UWV voor
inburgeraars – geldt voor bijna alle herkomstgroepen
dat de werkloosheid in oktober 2010 lager is. Vooral
onder Surinaamse en Antilliaanse Amsterdammers
is een sterke afname zichtbaar van 1,8% resp. 2,9%.
Ook Turkse Amsterdammers hebben sinds 2007
hun afstand tot het stedelijk gemiddelde verkleind,
maar met 11,4% is de werkloosheid onder deze
groep nog steeds hoog. Onder Amsterdammers van
Marokkaanse afkomst is de huidige werkloosheid
12%, een daling van 0,1% ten opzichte van 2007.
Deze daling is veel minder sterk dan de daling van
het gemiddelde (0,7%). Onder autochtonen daalde
de werkloosheid met 0,9% iets sterker dan gemiddeld
tot 3,8%. Onder twee groepen nam de werkloosheid
sinds 2007 toe. Onder overige niet-westerse allochtonen
steeg de werkloosheid met 0,4% tot 13,5%.
Deze groep heeft hiermee net als voorgaande jaren
de hoogste werkloosheid. Onder westerse allochtonen
steeg de werkloosheid met 0,1% licht tot 5,3%.
Bijna zes van de tien werklozen laagopgeleid
De meeste werklozen in Amsterdam (57%) zijn laagopgeleid
en hebben maximaal een VMBO-diploma.
Het merendeel (35%) heeft alleen basisonderwijs
gevolgd. Het aandeel zeer laagopgeleiden is hiermee
lager dan in 2009 (41%). Het is echter niet bekend
in hoeverre deze afname is beïnvloed door het
verlopen van de verplichte inschrijving bij het UWV
WERKbedrijf door inburgeraars.
Wanneer het aandeel zeer laagopgeleide werklozen
wordt vergeleken met 2007 – een jaar voor de crisis
en de inburgeringsmaatregel – blijkt de groep zowel
relatief als absoluut sterk in omvang te zijn toegenomen
(van 20% naar 35%). Voor alle andere opleidingsniveaus
geldt dat de situatie ten opzichte van 2007
(licht) is verbeterd. Het opvallendst zijn de vmbo’ers.
Hun aandeel onder de werklozen is ondanks de crisis
elk jaar gedaald (sinds 2007 van 34% naar 22%).
Uit landelijke cijfers blijkt dat middelbaar opgeleiden
(MBO, HAVO of VWO) op de arbeidsmarkt het
conjunctuurgevoeligst zijn. 8 Ook in Amsterdam
neemt in 2009 het aantal NWW’ers met een middelbare
opleiding het sterkst toe (van 19% naar 22%).
Werkloosheid daalt onder alle leeftijdsgroepen
Het CBS heeft gesignaleerd dat gedurende 2010
in Nederland het aantal werklozen tot 25 jaar sterk
afnam, terwijl onder 45-plussers de werkloosheid nog
toenam. In Amsterdam nam in 2010 de werkloosheid
echter onder alle leeftijdsgroepen af.
Het aandeel jongeren tot 20 jaar dat zich inschrijft
als werkzoekende bij het UWV WERKbedrijf is erg
laag (1,3%, zie afb. 6.6). Omdat schoolverlaters over
het algemeen geen recht hebben op een uitkering

schrijven zij zich meestal niet in bij het UWV WERKbedrijf.
Van de jongeren van 20 t/m 24 jaar staat 2,8%
ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf (oktober
2010). Het feit dat er weinig NWW’ers zijn onder de
jongeren wil niet zeggen dat er geen sprake is van
werkloosheid. De werkloosheid onder jongeren die
zich niet hebben ingeschreven bij het UWV wordt
beschreven in de volgende paragraaf.
Na 2008 is de werkloosheid het sterkst toegenomen
onder 25- t/m 34-jarigen, van 4,5% naar 6,7%. In
2010 daalt dit percentage weer tot 5,6%. De leeftijdscategorie
25- t/m 34-jarigen is daarmee de enige
leeftijdscategorie waarin het aandeel NWW’ers in
oktober 2010 nog ruim boven het niveau van januari
2008 ligt.
Van de 35- t/m 44-jarige Amsterdammers is in oktober
2010 8,2% werkloos. Aan het begin van het jaar
ging het nog om 9,6%. Deze leeftijdsgroep herstelt
zich hiermee het sterkst van de gevolgen van de
economische crisis. De werkloosheid ligt echter nog
steeds ruim boven het stedelijk gemiddelde van 6,7%.
Van de verschillende leeftijdsgroepen staan 45-plussers
het vaakst bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven
als niet-werkende werkzoekenden. In oktober
2010 gaat het om 8,8%. De werkloosheid onder deze
groep kent al jaren een dalende tendens, die nauwelijks
is beïnvloed door de crisis.
Stijging Nederlandse jeugdwerkloosheid
beperkt door langere studie
De hoogte van de jeugdwerkloosheid in Amsterdam
wordt eens in de twee jaar vastgesteld via de
Regionale Enquête Beroepsbevolking. De meest
recente cijfers hebben betrekking op eind 2008.
Ongeveer de helft van de Amsterdamse jongeren
tussen 15 en 25 jaar werkt of zoekt een baan van
minimaal 12 uur per week (52%). Van deze groep
is in 2008 18% werkloos. De jeugdwerkloosheid in
Amsterdam is hiermee ongeveer 10 procentpunt
hoger dan gemiddeld in Nederland.
Voor heel Nederland is bekend hoe de jeugdwerkloosheid
zich heeft ontwikkeld sinds 2008. In 2009
nam de werkloosheid onder jongeren met 2,6% toe
tot 11%. In 2010 bleef het aantal werklozen tussen 15
en 25 jaar gelijk, maar steeg het werkloosheidspercentage
van deze groep naar 11,7%. Deze stijging is
veroorzaakt door een afname van het aantal jongeren
dat tot de beroepsbevolking wordt gerekend: meer
jongeren geven aan niet te kunnen of willen werken
vanwege een studie. De werkloosheid onder de beroepsbevolking
van 15 tot 25 jaar is hoger dan onder
andere leeftijdscategorieën (25- t/m 44-jarigen: 4,7%,
45-plussers: 4,6%). 9
Cijfers voor Amsterdam ontbreken, maar wanneer
wordt aangenomen dat de jeugdwerkloosheid in
Amsterdam dezelfde ontwikkeling heeft doorgemaakt
als in de rest van het land is de jeugdwerkloosheid
in 2010 ongeveer 22%. Dit komt neer op zo’n
11.000 werkloze jongeren.
6 | Participatie in arbeid
85
Afb. 6.5 Niet-werkende werkzoekenden naar opleidingsniveau, 1 januari 2005-2010
en 1 oktober 2010 (procenten onder NWW’ers)
%
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
2005 2006 2007 2008 2009 2010 okt ’10
basisonderwijs VMBO MBO/HAVO/VWO
HBO/bachelor WO/master
bron: UWV WERKbedrijf
Afb. 6.6 Niet-werkende werkzoekenden per leeftijdscategorie, 1 januari 2006-2010
en 1 oktober 2010 (procenten)
%
12
10
8
6
4
2
0
15-19 jaar 20-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-64 jaar
2006 2007 2008 2009 2010 oktober 2010
gemiddelde 1 oktober 2010
bron: UWV WERKbedrijf
Afb. 6.7 Werkloosheid jongeren van 15 t/m 24 jaar in Nederland (2005-2010) en
Amsterdam (2005-2008, vanaf 2009 situatie indien zelfde ontwikkeling als
Nederland) (procenten)
%
25
20
15
10
5
0
2005
2007
2008
2009
2010
Nederland Amsterdam
bron: CBS/O+S
De jeugdwerkloosheid verschilt sterk per etnische
groep. Landelijk steeg de werkloosheid onder nietwesterse
allochtone jongeren van 15 tot 25 jaar tussen
2009 en 2010 van 20% naar 23%. Onder autochtone
jongeren bleef de werkloosheid in deze periode
10%. De jeugdwerkloosheid is in Nederland het
hoogst onder Marokkaanse en Surinaamse jongeren
(respectievelijk 28% en 27%). 10

86 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Werkloosheid het hoogst in Zuidoost
De werkloosheid is al jarenlang het hoogst in
Zuidoost (oktober 2010: 8,8% NWW) en sinds 2009
het laagst in Centrum (oktober 2010: 4,6%). Voor
bijna alle stadsdelen geldt dat het herstel van de
werkloosheid in 2010 zo sterk is dat deze in oktober
2010 lager of ongeveer gelijk is aan het percentage
begin van 2008. Opvallende uitzondering hierop is
stadsdeel Zuid, waar de werkloosheid 0,9% boven
Afb. 6.8 Niet-werkende werkzoekenden per stadsdeel, 1 januari 2006-2010
en 1 oktober 2010 (procenten)
%
12
10
8
6
4
2
het niveau van 2008 ligt. Met 5,4% ligt de werkloosheid
in Zuid echter nog steeds ruim onder het gemiddelde.
Nieuw-West herstelt zich het sterkst: de werkloosheid
is hier sinds januari 2010 met 1,7% gedaald
tot 7%, een score dicht bij het stedelijk gemiddelde
van 6,7%.
Op de kaart (zie afb. 6.9) is aangegeven op welke
plekken in de stad veel meer werklozen bij elkaar
wonen dan gemiddeld. Met name in de ring rondom
het centrum bevinden zich concentratiegebieden
met een werkloosheid van minimaal 16%. De meeste
concentratiegebieden liggen in een buurtcombinatie
waar de werkloosheid ruim boven het gemiddelde
ligt. Uitzonderingen zijn de concentratiegebieden in
Osdorp-Oost en in Hoofdweg e.o., waar de werkloosheid
in de directe omgeving van het concentratiegebied
lager is.
Er zijn ook gebieden waar de werkloosheid niet sterk
geconcentreerd is in een bepaalde buurt, maar waar
verspreid over een groter gebied veel werkloosheid
voorkomt. Het gaat om de Bijlmer, het voormalige
stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer, Nieuwendam-
Noord en de buurtcombinatie Slotervaart.
0
Zuidoost Noord West Nieuw-West Oost Zuid Centrum
2006 2007 2008 2009 2010 oktober 2010
gemiddelde oktober 2010
bron: UWV WERKbedrijf
De buurtcombinatie met de hoogste werkloosheid is
de Kolenkitbuurt in Bos en Lommer (1 januari 2010:
14,5%). In Buitenveldert-West in Zuid wonen de
minste werklozen (1,4%).
Afb. 6.9 Concentratiegebieden van werkloosheid in 2008 (geel) en 2010 (blauw), minimaal 16% en 75 personen
2010
2008
bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S/UVA

6 | Participatie in arbeid
87
Afb. 6.10 Beroepsbevolking Amsterdam, 2001-2010 en prognose tot 2030
prognose 2010*
2001 2003 2005 2007 2009 2010 2015 2030
potentiële beroepsbevolking
(alle 15 t/m 64-jarigen) 529.000 531.100 539.200 541.700 553.700 561.855 572.000 595.000
beroepsbevolking (Amsterdammers met of op
zoek naar baan van minimaal 12 uur per week) 386.500 388.700 386.700 390.300 405.100 423.000 464.000
niet-beroepsbevolking (pensioen, studenten etc.) 142.500 142.400 152.600 151.400 148.600 149.000 131.000
bruto arbeidsparticipatie (% beroepsbevolking
in potentiële beroepsbevolking) 73% 73% 72% 72% 73% 74% 78%
werkzaam 368.400 357.600 346.500 359.500 381.300
netto arbeidsparticipatie
(% werkzamen in potentiële beroepsbevolking) 70% 67% 64% 66% 69%
werkloos 18.100 31.300 40.200 30.800 23.800
werkloosheidspercentage Amsterdam
(aandeel werklozen in beroepsbevolking) 5% 8% 10% 8% 6%
* Prognose arbeidsparticipatie obv cijfers uit 2007. bron: O+S/Regionale Enquête Beroepsbevolking (REB)
Omvang potentiële beroepsbevolking
blijft toenemen
De potentiële beroepsbevolking bestaat uit alle
Amsterdammers tussen 15 en 65 jaar. Deze groep is
de afgelopen jaren steeds in omvang toegenomen;
begin 2010 gaat het om 561.855 personen (zie afb.
6.10). Volgens de prognoses gaat de groei van de
potentiële beroepsbevolking nog enkele jaren door.
Tussen 2013 en 2016 wordt echter een kleine krimp
verwacht, omdat in die jaren veel Amsterdammers 65
jaar worden. Daarnaast worden door de crisis minder
woningen opgeleverd en zal de Amsterdamse bevolking
tijdelijk minder sterk toenemen. Na 2016 zal het
aantal 15- t/m 64-jarigen in de stad weer toenemen.
In 2030 bestaat de potentiële beroepsbevolking in
Amsterdam naar verwachting uit 595.000 personen.
Mocht de werkloosheid in de komende jaren alsnog
oplopen als gevolg van de crisis, dan komt de tijdelijke
krimp van de potentiële beroepsbevolking op een
gunstig moment. Positievere prognoses gaan echter
uit van een sterk aantrekkende vraag naar arbeidskrachten.
Volgens het UWV zal op middellange termijn
in Nederland het aantal banen sneller toenemen
dan de beroepsbevolking, waardoor de werkloosheid
kan dalen. In de regio Groot-Amsterdam en Midden-
Utrecht zal in dit geval de krapte op de arbeidsmarkt
het eerst en het sterkst voelbaar zijn.
In tegenstelling tot de rest van het land heeft
Amsterdam de komende jaren niet te maken met
een krimpende potentiële beroepsbevolking (zie
afb. 6.11). Integendeel, omdat de arbeidsparticipatie
onder vrouwen en ouderen de laatste jaren toeneemt
(net als in de rest van het land) zal ook de beroepsbevolking
toenemen. Maar deze toename is naar verwachting
onvoldoende om aan de toenemende vraag
naar arbeidskrachten te kunnen voldoen.
werken (zie afb. 6.12). Dit is een stijging van 14%
ten opzichte van 2001. Belangrijke oorzaak van de
toenemende bruto arbeidsparticipatie is het feit dat
de babyboomgeneratie hoger opgeleid is dan de
vorige generatie. Daarnaast is het minder aantrekkelijk
gemaakt om eerder te stoppen met werk. Naar
verwachting is de bruto arbeidsparticipatie onder
55-plussers in 2030 verder opgelopen tot 68%. Ook
45- t/m 54-jarigen zijn de afgelopen jaren steeds
vaker deel gaan uitmaken van de beroepsbevolking.
Sinds 2001 ligt hun bruto arbeidsparticipatie ruim
boven het stedelijk gemiddelde en dit zal de
komende jaren ook zo blijven (2009: 79%).
Ondanks de stijging van de bruto arbeidsparticipatie
onder Amsterdammers van 45 jaar en ouder verandert
de gemiddelde arbeidsparticipatie in de stad
de komende jaren niet. Dit komt door de toename
van het aantal ouderen in de bevolking die relatief
weinig participeren (52% bruto arbeidsparticipatie
onder 55-plussers). Zodra de toename van het aantal
ouderen stopt, zal de toegenomen bruto arbeids-
Afb. 6.11 Potentiële beroepsbevolking Amsterdam naar leeftijdscategorie, 2001-2010
en prognose tot 2030
x 1.000
210
190
170
150
130
110
90
Ouderen blijven langer werken
Ruim de helft (52%) van alle Amsterdammers tussen
55 en 65 jaar werkt of wil minimaal 12 uur per week
70
2000 2005 2010 2015 2020
15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-64 jaar
2025
2030
bron: O+S

88 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 6.12 Bruto arbeidsparticipatie in Amsterdam naar leeftijd, 2001-2009 en prognose
tot 2030 (procenten)*
%
90
80
70
60
50
40
30
2001
2003
15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar
45-54 jaar 55-64 jaar Amsterdam
*Prognose obv-cijfers uit 2007.
2005
2007
2009
2015
2020
2030
bron: O+S/Regionale Enquête Beroepsbevolking (REB)
Afb. 6.13 Bruto arbeidsparticipatie in Amsterdam en Nederland naar geslacht, 2001-2009
(procenten)
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
vrouwen
Amsterdam
2001 2003 2005 2007 2009
gemiddelde Amsterdam 2009
vrouwen
Nederland
mannen
Amsterdam
Afb. 6.14 Bruto arbeidsparticipatie naar herkomst, 2005-2009 (procenten)
80
70
60
50
%
mannen
Nederland
bron: O+S/CBS
participatie van ouderen ook zichtbaar worden in
het gemiddelde. Naar verwachting neemt na 2020
de bruto arbeidsparticipatie toe tot 78% in 2030.
Arbeidsparticipatie onder
vrouwen licht toegenomen
Amsterdamse mannen zijn net zo vaak actief op de
arbeidsmarkt als mannen in de rest van het land: 79%
wil of heeft een baan van minimaal 12 uur per week
(zie afb. 6.13). Bij vrouwen ligt de bruto arbeidsparticipatie
lager: in Amsterdam gaat het om 68% en landelijk
om 63%. Het verschil tussen de Amsterdamse
vrouwen en die uit de rest van het land wordt steeds
kleiner. Landelijk stijgt het aandeel vrouwen dat deel
uitmaakt van de beroepsbevolking al jaren, terwijl in
Amsterdam de situatie redelijk stabiel is. In 2009 is de
bruto arbeidsparticipatie van Amsterdamse vrouwen
voor het eerst in jaren weer iets gestegen. De bruto
arbeidsparticipatie onder bepaalde groepen allochtone
vrouwen nam toe. Onder Turkse vrouwen steeg
de arbeidsparticipatie van 35% in 2007 naar 42% in
2009, onder overige niet-westerse vrouwen van 54%
naar 61% en bij westerse vrouwen van 71% naar 77%.
Bij de Surinaamse en Antilliaanse Amsterdammers
is de bruto arbeidsparticipatie tussen mannen en
vrouwen gelijk (68%). Bij de Turkse en Marokkaanse
Amsterdammers is er een groot verschil tussen mannen
en vrouwen: slechts 42% van de Turkse en 37%
van de Marokkaanse vrouwen werkt of wil werken.
Voor de overige groepen geldt dat mannen iets meer
participeren dan vrouwen.
Een grote drempel voor de arbeidsparticipatie van
vrouwen is de zorg voor kinderen. Amsterdam heeft
in september 2010 ruim 20.000 plaatsen in kinderdagverblijven.
Hiermee is er plaats voor 44% van alle
0- t/m 4-jarigen. De vraag is echter groter: er bestaat
een wachtlijst voor 2.480 kindplaatsen. Dit is 12% van
de totale capaciteit. Alleen in Rotterdam-Rijnmond is
de wachtlijst met 14% groter dan in Amsterdam. Voor
de buitenschoolse opvang staan in Amsterdam 1.210
kinderen op een wachtlijst. Dit is 8% van de 15.870
beschikbare plaatsen. Amsterdam heeft hiermee in
absolute zin de langste wachtlijst. Relatief gezien
is de wachtlijst korter dan in Utrecht en de Gooi en
Vechtstreek (beide 10%). Rotterdam heeft een groot
aanbod van buitenschoolse activiteiten en een wachtlijst
van 5%. 11
40
30
20
10
0
westerse
allochtonen
autochtonen
Surinamers/
Antillianen
overig
niet-westers
Turken
2005 2007 2009 gemiddelde Amsterdam 2009
Marokkanen
bron: O+S/Regionale Enquête Beroepsbevolking (REB)
Arbeidsparticipatie Marokkanen laag,
maar stijgende
Westerse allochtonen maken het vaakst deel uit
van de beroepsbevolking (80%) en Turkse en
Marokkaanse Amsterdammers het minst (56% en
53%, zie afb. 6.14). De belangrijkste verklaring voor
de lage participatie van deze laatste twee groepen
is het (zeer) lage opleidingsniveau en de lage
arbeids participatie van de vrouwen in deze groepen.
De arbeidsparticipatie onder Amsterdammers van
Marokkaanse afkomst volgt de laatste jaren een
stijgende lijn. Met 53% is deze echter nog steeds
het laagst van alle herkomstgroepen.

6 | Participatie in arbeid
89
Noten
1 Centraal Planbureau (CPB). Centraal
Economisch Plan 2011. Den Haag,
maart 2011.
2 Waal, J. van der. Stedelijke economieën in een
tijd van mondialisering. Arbeidsmarktkansen
en etnocentrisme van laagopgeleiden in
Nederlandse steden. Amsterdam, 2010.
3 CPB. Centraal Economisch Plan 2010.
Den Haag, maart 2010.
4 UWV Werkbedrijf. Arbeidsmarktprognose
2010-2011. Amsterdam, 3 juni 2010.
5 Beer, P. de. Arbeidsmarktgevolgen crisis
worden schromelijk onderschat. Me Judice,
jaargang 2, 13 november 2009.
6 Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam.
Werkgelegenheidsmonitor Rotterdam. 2011.
7 Forum. Allochtonen op de arbeidsmarkt
2009-2010. 8e kwartaalmonitor: effecten van
de economische crisis. Utrecht, maart 2011.
8 UWV Werkbedrijf. Arbeidsmarktprognose
2010-2011. Amsterdam, 3 juni 2010.
9 CBS.
10 Forum. Allochtonen op de arbeidsmarkt
2009-2010. 8e kwartaalmonitor: effecten van
de economische crisis. Utrecht, maart 2011.
11 ITS. Wachtlijsten en wachttijden kinderdagverblijven
en buitenschoolse opvang -
6e meting. Nijmegen, januari 2011.

90 De Staat van de Stad Amsterdam VI

7 Participatie
in welvaart
Amsterdam kent grote inkomensverschillen: er wonen
zowel veel mensen met een minimuminkomen als
veel hoogopgeleiden met een goed inkomen. In dit
hoofdstuk wordt gekeken hoe het in de stad met de
welvaart van verschillende bevolkingsgroepen is gesteld
en in hoeverre er sprake is van een gedeelde stad.

92 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• Het gemiddelde Amsterdamse
huishouden heeft minder te besteden
dan het gemiddelde Nederlandse
huishouden.
• Het gemiddelde koopkrachtinkomen
van Amsterdamse huishoudens is de
afgelopen jaren sterker gestegen dan
gemiddeld in Nederland.
• De inkomensongelijkheid in Amsterdam
is groter dan gemiddeld in
Nederland en neemt toe. Belangrijkste
oorzaken zijn het toenemende
aantal tweeverdieners en het toenemende
aantal hoge inkomens.
• In de stadsdelen Centrum en Zuid
is het gemiddelde inkomen relatief
hoog. In deze stadsdelen is de inkomensongelijkheid
ook het hoogst:
hoge en lage inkomens wonen hier
door elkaar.
• In 2010 is het aantal uitkeringen
voor het eerst in jaren gestegen (van
85.000 naar 89.000). Door de crisis
neemt het aantal WW- en bijstandsuitkeringen
het sterkst toe. Het aantal
arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
neemt af door de geleidelijke afschaffing
van de WAO en WAZ.
• Ongeveer 70.000 Amsterdamse
huishoudens hebben een minimuminkomen.
Tussen 2005 en 2009 daalde
het aandeel minimahuishoudens van
18,5% naar 16,5%.
• Ruim een kwart van de Amsterdamse
jongeren (26,3%) groeit op in een
minimahuishouden. Onder Marokkaanse
jongeren is het aandeel
minima het hoogst (43,8%).
• Typen huishoudens die relatief
vaak van het minimum leven zijn
eenoudergezinnen, huishoudens
van niet-westerse herkomst en
65-plussers.
• Ruim een derde van de Amsterdammers
heeft moeite met rondkomen.
Dit aandeel is na 2008 niet verder
gedaald.
• In 2009 en 2010 meldden meer
Amsterdammers zich aan voor
schuldhulpverlening dan in voorgaande
jaren. In 2010 waren er over
het algemeen geen wachtlijsten.
• Moeite hebben met rondkomen
hangt samen met een lagere deelname
aan sociale activiteiten. Daarnaast
beoordelen Amsterdammers
die moeite hebben met rondkomen
hun gezondheid slechter en hebben
ze vaker psychische klachten.
In dit hoofdstuk komen de volgende, aan welvaart
gerelateerde thema’s aan de orde: inkomensverdeling
en spreiding, inkomensontwikkeling, armoede,
moeite met rondkomen en inkomensongelijkheid.
Inkomen
Amsterdams koopkrachtinkomen
dichter bij Nederlands gemiddelde
In 2008 had een huishouden in Amsterdam gemiddeld
30.600 euro te besteden. Dit is bijna 4.000 euro
minder dan gemiddeld in Nederland (34.300 euro).
Ook in de overige grote steden is het gemiddelde
inkomen lager dan gemiddeld. Een huishouden in
Utrecht had in hetzelfde jaar gemiddeld 33.600 euro
te besteden, in Den Haag 31.500 en in Rotterdam
29.200 euro.
Afb. 7.1 Ontwikkeling van het koopkrachtinkomen in de vier grote steden, 1998-2008
(indexcijfers, Nederland=100)
104
102
100
98
96
94
92
90
88
1998
Amsterdam
2000
2002
2004
2006
Rotterdam Den Haag Utrecht Nederland
2008
bron: CBS/bewerking O+S
Een oorzaak van het lage gemiddelde huishoudinkomen
in steden kan het lage aandeel tweeverdieners
zijn. In steden bestaan veel huishoudens uit
één persoon. Om het inkomen van huishoudens van
verschillende grootte en samenstelling te kunnen
vergelijken, wordt het besteedbaar inkomen daarom
omgerekend naar een gestandaardiseerd inkomen,
ook wel koopkrachtinkomen genoemd. Het koopkrachtinkomen
geeft niet het geldbedrag aan dat een
huis houden kan besteden, maar op welk ‘welvaartsniveau’
de leden van een huishouden zich bevinden.
De omvang van de huishoudens verklaart niet volledig
waarom het gemiddelde inkomen in steden laag is,
want ook het gemiddelde koopkrachtinkomen is in
Amsterdam lager dan gemiddeld (98,3 tegenover
100).
Het lage gemiddelde huishoudinkomen in Amsterdam
komt niet door de hoogte van de lonen. Een willekeurige
werknemer verdient in Amsterdam gemiddeld
zelfs 10% meer dan in Friesland of Groningen 1
(zie voor de oorzaak van de hogere lonen hoofdstuk 5).
Het gemiddelde huishoudinkomen is dus laag doordat
relatief veel Amsterdammers geen of laagbetaald
werk hebben.
Tussen 1998 en 2008 steeg het koopkrachtinkomen
van Amsterdamse huishoudens sneller dan gemiddeld
in Nederland, maar het ligt nog steeds onder
het Nederlands gemiddelde. Van de vier grote
steden ligt alleen in Utrecht het koopkrachtinkomen
boven het Nederlands gemiddelde. Den Haag zag
in 2008 de koopkracht afnemen en ligt daarmee
voor het eerst onder het niveau van Amsterdam.
Rotterdam heeft al jaren de laagste koopkracht en
daarmee de grootste afstand tot het Nederlandse
gemiddelde.

7 | Participatie in welvaart
93
Afb. 7.2 Koopkrachtinkomen huishoudens naar buurtcombinatie, 2008 (index Amsterdam=100)
110 – < –
220
90 – < 110
35 – < 90
bron: CBS/bewerking O+S
Koopkrachtinkomen stijgt sterker in rijke buurten
Door het koopkrachtinkomen van huishoudens te
indexeren op het Amsterdams gemiddelde is een
beeld te geven van de ruimtelijke spreiding van de
inkomens over de stad (zie afb. 7.2). Van de stadsdelen
heeft Zuidoost het laagste koopkrachtinkomen
(index 83). Ook in Noord (86), West (92) en Nieuw-
West (92) ligt het koopkrachtinkomen onder het
Amsterdams gemiddelde. Zuid en Centrum hebben
het hoogste koopkrachtinkomen; beide hebben een
index van 119. In Oost ligt het koopkrachtinkomen
rond het Amsterdamse gemiddelde (101).
De zuidelijke centrale delen van de stad hebben veelal
een koopkrachtinkomen boven het Amsterdamse
gemiddelde. Ook in de nieuwbouwgebieden IJburg,
Oostelijk Havengebied, Sloter- en Riekerpolder en
Middelveldsche Akerpolder/Sloten is het koopkrachtinkomen
bovengemiddeld. De vijf buurten
met de hoogste koopkrachtinkomens in 2008 zijn
de Apollobuurt, Vondelbuurt, Station Zuid/WTC e.o.,
Willemspark en het Museumkwartier. De vijf buurten
met de laagste koopkracht per huishouden zijn
De Kolenkit, Volewijck, IJplein/Vogelbuurt, Bijlmer-
Centrum en Indische Buurt West.
Tussen 2005 en 2008 nam het gemiddelde koopkrachtinkomen
in bijna alle Amsterdamse buurten
toe, alleen de Omval kende een kleine afname. De
stijging van het gemiddelde koopkrachtinkomen was
het sterkst in welvarende buurten als de Vondelbuurt
en de Grachtengordel-West. Een opvallende stijger is
de Weesperzijdebuurt, waar het koopkrachtinkomen
steeg van gemiddeld (index 101 in 2005) naar ruim
bovengemiddeld (114 in 2008).
Amsterdam: veel lage en hoge inkomens
en weinig middeninkomens
In grote steden is de inkomensverdeling over het
algemeen meer gepolariseerd dan gemiddeld in
Nederland. Relatief veel stedelingen hebben of
een laag of een hoog inkomen, terwijl middeninkomens
relatief weinig voorkomen. Vergeleken met de
andere grote steden heeft Amsterdam het hoogste
aandeel huishoudens met een zeer laag inkomen:
18,8% van de Amsterdamse huishoudens heeft maximaal
het inkomen dat hoort bij de 10% minst verdienende
huishoudens in Nederland. Als het gaat om
zeer hoge inkomens staat Amsterdam op de tweede
plaats: 11,8% van de Amsterdamse huis houdens
heeft een inkomen in deze categorie tegenover
12,5% in Utrecht en 10% in Nederland.
Afb. 7.3 Inkomensverdeling vier grote gemeenten ten opzichte van Nederland, 2008
(procenten)
%
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
hoog
inkomen
inkomen
Amsterdam Rotterdam Den Haag Utrecht Nederland
bron: CBS/bewerking O+S

94 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 7.4 Gini- en Theil-coëfficiënt, Nederland en Amsterdam, 2000, 2005 en 2007
Nederland
Amsterdam
2000 2005 2007 2000 2005 2007
Gini-coëfficient 0,23 0,25 0,27 0,28 0,30 0,32
Theil-coëfficient 0,09 0,12 0,14 0,15 0,18 0,20
bron: RIO/bewerking O+S
Gemeenten met veel woningen voor de middenklasse
zoals Purmerend, Almere en Zaanstad hebben
juist veel huishoudens met een gemiddeld inkomen
en relatief weinig met een heel laag of heel hoog inkomen.
‘Rijke’ gemeenten zoals Amstelveen hebben
relatief veel huishoudens met een heel hoog inkomen
en juist weinig huishoudens met een laag inkomen.
De Gini-coëfficiënt en Theil-coëfficiënt geven met
een getal tussen 0 en 1 aan hoe groot de inkomensongelijkheid
in een gebied is: hoe hoger de coëfficiënt
des te meer de inkomens uit elkaar liggen. 2
In 2008 was de Gini-coëfficiënt voor Nederland 0,29.
Dit is laag vergeleken met andere Europese landen.
In de Scandinavische landen zijn de inkomensverschillen
het kleinst. In Griekenland en Portugal, maar ook
in de Baltische landen en Polen, zijn de inkomensverschillen
relatief groot. 3
De inkomensongelijkheid tussen Nederlandse
huishoudens neemt langzaam toe. Een belangrijke
oorzaak van deze stijging is het toenemende aantal
tweeverdieners (tweeverdieners hebben samen
doorgaans een hoger inkomen dan eenverdieners).
De sterkste toename van inkomensongelijkheid vond
plaats in 2006 en 2007, toen door de florerende
economie het aantal hoge inkomens toenam.
In Amsterdam is de inkomensongelijkheid groter dan
in heel Nederland. De meest recente Gini-coëfficiënt
heeft betrekking op 2007 en is 0,32 (Nederland:
0,27). Conform de landelijke trend is de inkomensongelijkheid
in Amsterdam de laatste jaren toegenomen.
In de relatief welvarende buurten in Centrum en Zuid
is de inkomensongelijkheid groter dan in de rest
van Amsterdam en tussen 2005 en 2007 is in deze
stadsdelen het aantal buurtcombinaties met een
Gini-coëfficiënt boven de 0,37 nog toegenomen.
Maar niet alleen binnen buurten is de ongelijkheid
toegenomen. De toename van de Theil-coëfficient
in Amsterdam is voor een deel te verklaren doordat
verschillen tussen buurten zijn gestegen. Dit wijst op
een toenemende segregatie: lage en hoge inkomens
raken meer geconcentreerd in bepaalde wijken.
Afb. 7.5 Inkomensongelijkheid naar buurtcombinatie, 2007 (Gini-coëfficiënt)
Amsterdam = 0,32
0,37 – 0,49
0,33 – 0,36
0,28 – 0,32
0,23 – 0,27
0,19 – 0,22
bron: RIO/bewerking O+S

Afb. 7.6 Uitkeringen naar soort regeling, 1 januari 2006-2010
Uitkeringsafhankelijkheid
Aantal uitkeringen in 2009 gestegen
Begin 2010 worden in Amsterdam ongeveer 89.000
uitkeringen uitgekeerd aan Amsterdammers onder
de 65 jaar. Dit zijn er 4.000 meer dan het jaar daarvoor.
Hiermee is het aantal uitkeringen voor het eerst
in jaren toegenomen. In 2006 werden nog bijna
100.000 uitkeringen geteld. De toename van het aantal
uitkeringen gedurende 2009 is vooral het gevolg
van de sterke stijging van het aantal WW-uitkeringen
(+64% tot 15.500) en ook het aantal bijstandsuitkeringen
nam voor het eerst in jaren toe (+5% tot
32.000). Maar ook op de meeste andere uitkeringen
werd meer aanspraak gemaakt. Uitzondering zijn
de afgeschafte arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
WAO en WAZ. Sinds 2005 is het niet meer mogelijk
om in te stromen in deze regelingen. Het aantal
Amsterdammers dat nog WAO of WAZ ontvangt nam
in 2010 sterk af. De reden van de beëindiging van de
uitkering is meestal overlijden, het bereiken van de
65-jarige leeftijd of herstel. De instroom in de nieuwe
regeling voor arbeidsongeschikten (WIA) is kleiner
dan de uitstroom van WAO en WAZ-regeling.
Uitkeringsafhankelijkheid toegenomen
Door de sterke toename van het aantal WWuitkeringen
na 2009 is de uitkeringsafhankelijkheid
in Amsterdam in 2010 iets hoger dan in 2008. Op
1 januari 2010 was 5,7% van de Amsterdammers
tussen 15 en 65 jaar afhankelijk van een bijstandsuitkering
en ontving 7% een uitkering voor arbeidsongeschiktheid
(WIA/WAO/WAZ- of Wajong-uitkering).
Het aandeel Amsterdammers dat aanspraak maakt
op deze uitkeringen volgt een dalende trend (zie
afb. 7.7). De uitkeringsafhankelijkheid van de WWuitkering
laat een golvend patroon zien, dat sterk
samenhangt met de ontwikkeling van de economie.
Tussen 2005 en 2008 daalde het aantal WW-uitkeringsafhankelijken,
om na het uitbreken van de kredietcrisis
in 2008 weer toe te nemen. Op 1 januari 2010
was 2,8% van de Amsterdammers afhankelijk van een
WW-uitkering, waarmee dit aandeel sinds 2008 met
1% is gestegen.
7 | Participatie in welvaart
95
2006 2007 2008 2009 2010
bron: DWI/UWV
Afb. 7.7 Ontwikkeling uitkeringsafhankelijkheid (aantal uitkeringen als % van
de bevolking van 15 t/m 64 jaar), 2000-2010
%
10
8
6
4
2
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
bijstand wia/wao/waz/wajong werkloosheidswet (ww)
bron: DWI/UWV
Afb. 7.8 laat zien in welke gebieden in Amsterdam
zeer veel bewoners een bijstandsuitkering ontvangen.
Concentraties van bijstandscliënten bevinden
zich vooral in de negentiende-eeuwse gordel en
Zuidoost. De concentratiegebieden in 2010 komen
voor een groot deel overeen met die in 2008.
Nieuwe opvallende concentraties zijn te vinden in
Tuindorp Frankendael in Oost en de Burgemeester
Tellegenbuurt-West, Borgerbuurt alsmede Buurt 2 en
Buurt 3 in Nieuw-West.
Armoede
Aantal minimahuishoudens beperkt gestegen
Het armoedebeleid van de gemeente Amsterdam
richt zich sinds 2006 op huishoudens met een
inkomen tot 110% van het wettelijk sociaal minimum.
Voor een alleenstaande komt dit neer op een netto
jaarinkomen van maximaal 16.021 euro en voor
een alleenstaande met kind(eren) op maximaal
18.996 euro. Voor een stel met of zonder kinderen
lag het toetsbedrag in 2009 op 20.664 euro. In de
Armoedemonitor worden de ontwikkelingen in de
armoede in de stad gevolgd. 4
DWI WWB thuiswonend jonger dan 65 jaar 36.899 35.520 33.320 30.600 32.032
WWB verpleegden en verzorgden 589 698 762 847 916
IOAW + IOAZ 549 381 336 384 459
WIK/Wwik 619 449 494 524 622
overige regelingen 128 174 141 104 138
UWV WIA 948 1.871 3.242 4.448
WAO 37.604 33.896 31.757 32.048 27.452
WAZ 1.568 1.379 1.264 1.249 1.005
Wajong 5.131 5.357 5.679 6.490 6.466
WW (Werkloosheidswet) 16.597 13.086 10.075 9.445 15.456
totaal 99.68491.88885.669 84.99388.994

96
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 7.8 Concentraties van bijstandscliënten (thuiswonend jonger dan 65 jaar), 2008 en 2010 (aantal >50 en percentage >14%)
2010
2008
bron: DWI/O+S
Afb. 7.9 Amsterdamse huishoudens naar inkomen onder of boven 110%
van het wettelijk sociaal minimum (WSM), 2002-2009
totaal aantal
aantal minima- % minimahuishoudens
huishoudens huishoudens
2002 403.858 69.780 17,3
2003 405.464 71.565 17,7
2004 407.985 75.348 18,5
2005 410.940 74.554 18,1
2006 411.548 73.470 17,9
2007 413.225 73.765 17,9
2008 419.002 69.067 16,5
2009 424.512 70.157 16,5
bron: DIA 5 /bewerking O+S
Tussen 2004 en 2008 daalde het aantal minimahuishoudens
in Amsterdam. In 2009 worden de gevolgen
van de economische crisis echter zichtbaar, dat wil
zeggen: de daling stopte. Het aandeel minimahuishoudens
bleef dat jaar hetzelfde (16,5%). Voorlopige
cijfers over 2010 laten een zelfde beeld zien (16,6%).
Het aandeel minimahuishoudens verschilt per huishoudtype.
Onder eenoudergezinnen is het aandeel
minima het grootst (38%) en onder meerpersoonshuishoudens
zonder kinderen het kleinst. Gedurende
2008 name het aandeel minima alleen toe onder
alleenstaanden. Onder huishoudens met kinderen
nam het aandeel minima licht af en onder stellen
zonder kinderen bleef het gelijk (zie afb. 7.10).
Afb. 7.10 Aandeel minimahuishoudens per huishoudtype, 2005-2009 (procenten)
40
%
35
30
25
20
15
10
5
0
2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008
gezin zonder kinderen gezin met kinderen alleenstaand eenouder
2009
minimahuishoudens gemiddelde 2009
bron: DIA/bewerking O+S

7 | Participatie in welvaart
97
Het aandeel minima is het hoogst onder Marokkaanse
huishoudens. Meer dan een derde van de Marokkaanse
huishoudens (36,5%) heeft een minimuminkomen.
Bij Surinaamse, Turkse en de groep overige
niet-westerse Amsterdammers ligt het percentage
minima rond de 30. Westerse allochtonen behoren
het minst vaak tot de minima (10,2%) en ook onder
autochtone huishoudens zijn relatief weinig minima
te vinden (11,2%).
Van de stadsdelen hebben Zuidoost (22,3%), Noord
(19,6%) en Oost (18,2%) de hoogste aandelen minimahuishoudens.
In Zuid en Centrum wonen naar
verhouding de minste minimahuishoudens (14,2%
resp. 10,7%).
In de periode 2004-2009 is in alle stadsdelen behalve
Oost het aantal minima afgenomen. Dat het aantal
minimahuishoudens in Oost is toegenomen, is vooral
het gevolg van de verhuizing van ruim vijfhonderd
minimahuishoudens uit andere delen van de stad
naar IJburg. In Centrum daalde het aantal minimahuishoudens
in de periode 2004-2009 met ruim 20%
het sterkst. Een gedeeltelijke verklaring hiervoor
is de verhuizing van een vestiging van HVO van
Centrum naar Zuid, een vestiging die het (post)adres
is van honderden daklozen.
In 2009 leeft 72,6% van de minimahuishoudens
langer dan drie jaar van een minimuminkomen. Het
aantal langdurige minimahuishoudens is tussen 2002
en 2008 steeds gestegen (van 45.104 tot 58.150). In
2009 is echter sprake van een kentering. Het aantal
langdurige minimahuishoudens daalde met 13% tot
50.936. De verklaring ligt gedeeltelijk in de naweeën
Afb. 7.11 Aandeel minimajongeren per herkomstgroep, 2008 en 2009 (procenten)
%
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Surinamers
Marokkanen
Antillianen
2008 2009
Turken
overige
nietwesterse
allochtonen
van de hoogconjunctuur, maar ook in andere wet- en
regelgeving, waardoor bepaalde huishoudens niet
meer tot de minima worden gerekend.
westerse
allochtonen
Een kwart van de jongeren groeit op
in een minimahuishouden
Iets meer dan een kwart van de jongeren in Amsterdam
groeit op in een minimahuishouden (26,3%). Het
gaat hier om ruim 37.000 jongeren. Zowel het aantal
als het aandeel jongeren in een minimahuishouden is
sinds 2006 ieder jaar licht gedaald (in totaal met 2%).
autochtonen
totaal
bron: DIA/bewerking O+S
Afb. 7.12 Aandeel minimajongeren per buurtcombinatie t.o.v. het stedelijk gemiddelde (26,3%), 2009
buiten beschouwing
veel minder dan gemiddeld
minder dan gemiddeld
meer dan gemiddeld
veel meer dan gemiddeld
Noot: buurtcombinaties met minder dan 25 minimajongeren zijn buiten beschouwing gelaten
bron: DIA/bewerking O+S

98
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 7.13 Werkende en overige minima van 20-64 jaar naar leeftijd, 2009 (procenten)
60-64 jaar
50-59 jaar
40-49 jaar
30-39 jaar
20-29 jaar
%
0 10 20 30 40 50
werkende minima
overige minima
bron: DIA/UWV/bewerking O+S
Voor alle niet-westerse groepen geldt dat het aandeel
minimajongeren boven het stedelijk gemiddelde
van 26,3% ligt (zie afb. 7.11). Ruim vier van de tien
Marokkaanse jongeren wonen in een minimahuishouden
(43,8%). Het laagste percentage minimajongeren
is te vinden onder de autochtone bevolking (11,5%).
Afbeelding 7.12 laat zien waar in Amsterdam relatief
veel en weinig minimajongeren wonen. De wijken
met het hoogste aandeel minimajongeren liggen verspreid
over de stad. Het gaat om De Kolenkitbuurt
(48%), IJplein/Vogelbuurt (45%), Overtoomse Veld
(43%), Nieuwendam-Noord (42%), Transvaalbuurt
(42%) en de Indische Buurt en Bijlmer-Centrum
(beide 40%). Buurten met een relatief klein aandeel
minimajongeren zijn te vinden in Centrum en Zuid
en in enkele gebieden aan de rand van Amsterdam.
Afb. 7.14 Percentage dat moeite heeft met rondkomen per stadsdeel, 2010
(procenten)
Amsterdam
Oost
Zuidoost
Noord
Nieuw-West
Zuid
Centrum
West
%
0 10 20 30 40 50
zeer moeilijk moeilijk eerder moeilijk dan makkelijk
Ruim één op de vijf ouderen
leeft van het minimum
In Amsterdam leeft ruim één op de vijf 65-plussers
(22%) van een inkomen op of onder het sociaal
minimum. Onder de minima heeft deze leeftijdscategorie
een aandeel van 13%. Bijna twee derde van
de 65-plussers met een minimuminkomen is vrouw,
van wie de meerderheid alleenstaand. Ongeveer de
helft van de minima van 65 jaar of ouder is autochtoon
(48%). Mannen van 65 jaar of ouder zijn vaker
van niet-westerse afkomst (53%), terwijl vrouwen van
deze leeftijd vaker autochtoon zijn (54%).
Ruim 12.500 huishoudens met
werkende minima in loondienst
In 2009 is van 12.652 minimahuishoudens bekend
dat een of meer gezinsleden een inkomen uit betaald
werk in loondienst hebben. In totaal gaat het om
15.279 personen tussen de 20 en 65 jaar. Dit aantal
is vergelijkbaar met 2008 (15.150). Van de werkende
minima is 55% vrouw en 58% niet-westers. Deze
verdeling wijkt nauwelijks af van de groep minima
met een uitkering.
Verschillen zijn er wel in leeftijd en inkomen.
Werkende minima zijn gemiddeld jonger: 43% van
hen is tussen de 20 en 29 jaar. Van de minima die van
een uitkering leven is 15% tussen de 20 en 29 jaar
(zie afb. 7.13). Ook hebben werkende minima vaker
met een wisselende inkomenssituatie te maken. Van
de werkende minima in 2009 behoort de helft drie
jaar of langer aaneengesloten tot de minima, van de
minima met een uitkering in dezelfde leeftijdsgroep
is dat meer dan 70%.
Moeite met rondkomen
Ruim een derde van de Amsterdammers
heeft moeite met rondkomen
Ruim één op de tien huishoudens in Nederland heeft
moeite met rondkomen (11%). Dit percentage is in
2008 en 2009 niet meer veranderd, terwijl tussen
2005 en 2007 nog sprake was van een afname van
17 naar 11%. 6 Voor Amsterdam zijn cijfers bekend op
persoonsniveau: 34% van de Amsterdammers geeft
in de Staat van de Stad-enquête aan moeite te hebben
met rondkomen. Deze groep is op te splitsten
in 6% die het zeer moeilijk vindt om rond te komen,
14% noemt het moeilijk en 14% eerder moeilijk. In
2004 gaf nog 45% van de Amsterdammers aan moeite
te hebben met rondkomen. Net als in de rest van
het land is het aandeel huishoudens dat moeite heeft
om rond te komen niet verder afgenomen sinds 2008.
Naarmate het inkomen stijgt, neemt het aantal
mensen dat moeite heeft met rondkomen af: van
de Amsterdammers met een inkomen van 1000 euro
netto of minder per maand geeft 69% aan (eerder tot
zeer) moeilijk rond te kunnen komen, van de mensen
met een inkomen boven de 3.200 euro netto is dat
4%. Ditzelfde geldt voor opleiding, hoe lager de
opleiding des te vaker mensen moeite hebben met
rond komen.
Het percentage dat moeite heeft met rondkomen is
hoger onder allochtonen (44%) dan onder autochtonen
(26%). Net als in 2008 en 2006 is het aandeel dat
moeite heeft met rondkomen groter onder de eerste
generatie allochtonen (52%) dan onder de tweede

7 | Participatie in welvaart
99
(27%). Ook eenoudergezinnen hebben vaker moeite
met rondkomen: meer dan de helft (57%) van de
eenoudergezinnen geeft aan moeite te hebben met
rondkomen.
Verschillen tussen stadsdelen
Evenals in voorgaande jaren zijn er tussen stadsdelen
grote verschillen in het aandeel inwoners dat moeite
heeft met rondkomen. Dit heeft uiteraard te maken
met de verschillen in de sociaaleconomische status
van de bewoners. In Oost (42%) en Zuidoost (38%)
wonen relatief veel mensen die moeite hebben met
rondkomen. Bewoners in de stadsdelen West (27%)
en Centrum (32%) hebben het minst vaak moeite
met rondkomen (zie afb. 7.14).
Mensen die moeite hebben met
rondkomen gaan minder uit
Naarmate Amsterdammers meer moeite hebben
met rondkomen, gaan ze minder uit. Twee derde
(68%) van de Amsterdammers die makkelijk rondkomen
gaat wel eens uit, tegenover 29% van de
Amsterdammers die moeilijk kunnen rondkomen.
In afbeelding 7.15 is het uitgaansgedrag te zien van
Amsterdammers die makkelijk en Amsterdammers
die moeilijk rondkomen.
Afb. 7.15 Uitgaan voor makkelijk en moeilijk rondkomen, 2010 (procenten)
film
museum
dansavond of
houseparty
concert (pop)
toneelvoorstelling
concert (klassiek)
musical
cabaretvoorstelling
balletuitvoering
opera
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80
komt makkelijk rond
komt moeilijk rond
Afb. 7.16 Cliënten bij het Bureau voor schuldhulpverlening, 2001-2010
25
20
x 1.000
Samenhang tussen moeilijk rondkomen
en fysieke en psychische klachten
Hoe meer moeite Amsterdammers hebben met
rondkomen, hoe vaker zij hun gezondheid als slecht
beoordelen. Zo vinden acht van de tien (84%)
Amsterdammers die makkelijk rondkomen hun lichamelijke
gezondheid (zeer) goed, tegen zes van de
tien (63%) Amsterdammers die moeilijk rondkomen.
Niet alleen de lichamelijke gezondheid, ook de geestelijke
gezondheid hangt samen met de mate waarin
mensen goed kunnen rondkomen. Zo voelt bijvoorbeeld
13% van de Amsterdammers die moeilijk rondkomen
zich meestal tot voortdurend neerslachtig en
somber, tegen 5% van de Amsterdammers die makkelijk
rondkomen. Verder voelen Amsterdammers die
moeilijk rondkomen zich minder energiek, kalm en
rustig dan Amsterdammers die makkelijk rondkomen.
Ook uit landelijke cijfers van het CBS komt naar voren
dat personen die deel uitmaken van een huishouden
met een lager inkomen minder deelnemen aan
het maatschappelijke leven dan personen uit een
huishouden met een hoger inkomen. Zo hebben personen
met de laagste inkomens minder vaak contact
met vrienden, zijn ze minder vaak actief als vrijwilliger
en nemen ze minder vaak deel aan activiteiten in
verenigingen. Maar er zijn ook afwijkende patronen:
zo verschillen de onderscheiden inkomensgroepen
niet in aantal contacten met familieleden en in het
geven van informele hulp. 7
Schuldhulpverlening 8
Amsterdammers met problematische schulden
kunnen voor hulp terecht bij het Bureau voor schuldhulpverlening.
Tussen 2006 en 2009 schommelde het
aantal nieuwe aanvragen voor schuldhulpverlening
rond de 10.000. In 2009 en 2010 zochten ongeveer
15
10
5
0
2001
2002
2003
2004
2005
lopende dossiers aan begin van het jaar
2006
2007
13.000 Amsterdammers hulp vanwege financiële problemen.
De toename heeft voor een deel te maken
met de kredietcrisis: vooral mensen met flexibele
arbeidscontracten en uitzendkrachten kwamen hierdoor
in financiële problemen. Daarnaast neemt het
aantal aanmeldingen toe; door de intensivering van
de Vroeg Eropaf!-aanpak is het aantal aanmeldingen
toegenomen. Vanaf 1 januari 2009 bestaat de Vroeg
Eropaf!-aanpak in alle stadsdelen. Woningcorporaties,
instellingen voor maatschappelijke dienstverlening,
de Dienst Werk en Inkomen en de stadsdelen werken
samen om mensen te helpen die vanwege een
huurachterstand mogelijk een huisuitzetting boven
het hoofd hangt. In totaal zijn er in 2009 ruim 3.800
aanmeldingen voor Vroeg Eropaf! binnengekomen.
In 2009 heeft 2,7% van alle huishoudens in
Amsterdam gebruik gemaakt van een of meer
diensten van het Bureau voor schuldhulpverlening.
Achttien procent van de eenoudergezinnen zit in
de schuldhulpverlening, terwijl maar 9% van de
huis houdens in Amsterdam uit eenoudergezinnen
bestaat. Ook gezinnen met kinderen zijn oververtegenwoordigd
onder de cliënten: 21%, terwijl het
percentage gezinnen met kinderen in de stad 15 is.
2008
nieuwe aanmeldingen
2009
2010
bron: KWIZ

100 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Van de stadsdelen springen met name Noord, Zuidoost
en Westerpark er negatief uit, het aantal cliënten
in de schuldhulpverlening is daar relatief hoog.
De gemiddelde schuld is toegenomen ten opzichte
van 2008. In 2009 lag de gemiddelde schuld op
22.794 euro, in 2008 op 18.800 euro. Ook het gemiddeld
aantal schulden is toegenomen, van 7,3 in 2008
naar 7,9 in 2009. In 2007 lag dit nog op 6,5.
De uitval is groot in de schuldhulpverlening. Van alle
cliënten die zich aanmelden, beëindigt 79% zijn of
haar hulpverlening in het voortraject. Bij een kwart
van de deze groep (23%) is het probleem opgelost.
Bij 41% is sprake van uitval (de cliënt komt niet opdagen)
en een kwart voldoet niet aan de voorwaarden
voor hulpverlening. De uitval is hoger onder jongere
cliënten dan onder de ouderen.
In de eerste helft van 2009 ontstonden in een aantal
stadsdelen wachtlijsten door toename van het aantal
aanmeldingen. Aan het einde van het jaar waren
deze grotendeels weggewerkt. In 2010 waren er,
over het algemeen, geen wachtlijsten. 9
Noten
1 CPB. Henri de Groot e.a. Stad en land.
Den Haag, 2010.
2 De Gini-coëfficiënt ligt tussen nul en één.
Nul staat voor perfecte gelijkheid, iedereen
heeft evenveel inkomen en één staat voor
perfecte ongelijkheid, één persoon heeft
alles, de rest heeft niets. Hoe dichter de
Gini-coëfficiënt bij nul ligt des te gelijker is
de inkomensverdeling. De ondergrens van de
Theil-coëfficiënt is eveneens nul. De bovengrens
wordt bepaald door (het logaritme van)
het aantal waarnemingen. De Theil-coëfficiënt
is gevoeliger in de staarten van de inkomensverdeling.
De Gini-coëfficiënt is vooral
gevoelig voor veranderingen in het midden
van de verdeling. Deze maten worden dan
ook vaak als aanvulling op elkaar gebruikt.
3 CBS. De Nederlandse Samenleving 2010.
Den Haag, november 2010.
4 O+S. Amsterdamse Armoedemonitor,
nummer 13. Amsterdam, oktober 2010.
5 Gegevens uit DIA. Dynamisch Inkomensbestand
Amsterdam.
6 CBS. De Nederlandse Samenleving 2010.
Den Haag, november 2010.
7 CBS. Minder sociale participatie door
personen met weinig inkomen. Sociaaleconomische
trends, 1e kwartaal 2010.
8 KWIZ. Uitvoeringsmonitor
Schuldhulpverlening Amsterdam 2010.
Groningen, april 2011. Dit is de bron voor
deze paragraaf over schuldhulpverlening,
tenzij anders wordt vermeld.
9 Gemeente Amsterdam Begroting 2011.
Raadsdruk 6 oktober 2010 (pagina 84).

8
Maatschappelijke
participatie
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de maatschappelijke
participatie van Amsterdammers. De belangrijkste
thema’s die aan bod komen zijn: deelname aan het
verenigingsleven en vrijwilligerswerk, mate van sociaal
contact en sociaal isolement en maatschappelijke
integratie van verschillende herkomstgroepen. Per
thema wordt de nadruk gelegd op groepen die het
goed of minder goed doen, verschillen tussen de zeven
stadsdelen en verschillen tussen herkomstgroepen en
generaties.

102 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• Rond een derde van de Amsterdammers
is actief in een vereniging.
• Drie van de tien Amsterdammers
zijn actief als vrijwilliger (28%).
Dit is minder dan landelijk (42%).
• Zelfstandige ondernemers in
Amsterdam (42%) zijn twee keer
zo vaak vrijwilliger als zelfstandige
ondernemers in geheel Nederland
(21%).
• De helft van de Amsterdammers
verleent regelmatig informele
hulp. Dit ligt boven het landelijke
gemiddelde.
• Het aandeel bewoners dat wekelijks
contact heeft met buren is gestegen,
het meest in Zuidoost en West.
• Eén van de acht Amsterdammers
(12%) voelt zich in sterke mate
sociaal geïsoleerd en 28% van de
65-plussers.
• Jongeren en allochtonen voelen
zich minder vaak sterk geïsoleerd
dan in 2008.
• Vier van de tien Amsterdammers
voelen zich verwant met een religie.
• Meer Amsterdammers (79%) hebben
contact met mensen uit andere bevolkingsgroepen
dan in 2008 (71%).
• In 2009 vond bijna de helft (48%) dat
de omgang tussen herkomstgroepen
goed ging, in 2010 is dat gedaald
naar 38%. Dit is conform 2006 en
2007.
• Allochtonen zien vaker verbetering
(26%) dan verslechtering (17%) in
de positie van hun eigen bevolkingsgroep.
• Ruim een derde van de Amsterdammers
van niet-Nederlandse herkomst
geeft aan moeite te hebben met het
Nederlands (35%).
• Amsterdammers voelden zich in 2010
iets minder vaak gediscrimineerd dan
in 2007 (21%, 2007: 26%), maar er is
een toename in het aantal meldingen
van discriminatie.
Actief verenigingsleven onder jongeren,
hoogopgeleiden en studenten
Bijna een derde van de Amsterdammers (32%) neemt
tenminste één keer per maand actief deel aan activiteiten
van een of meer verenigingen. Dit aandeel verandert
niet veel over de jaren heen (2000: 33%, 2002:
30%, 2004: 32%, 2006: 32%, 2008: 28%, 2010: 32%).
Jongeren tussen 18 en 24 jaar (39%), hoogopgeleiden
(42%) en studenten/scholieren (48%) zijn relatief
actief in verenigingen; 75-plussers (19%), ongeschoolden
(22%) en arbeidsongeschikten (10%) zijn
juist minder actief in het verenigingsleven.
Westerse allochtonen (39%) zijn actiever in het
verenigingsleven dan autochtonen (22%) en nietwesterse
allochtonen (19%). Van de niet-westerse allochtonen
zijn Surinaamse Amsterdammers (28%) het
actiefst. Het minst actief zijn Marokkaanse en Turkse
Amsterdammers (19%). Allochtonen van de tweede
generatie zijn nog steeds actiever dan allochtonen
van de eerste generatie (36% resp. 25%).
Afb. 8.1 Tenminste één keer per maand actief in vereniging of organisatie per stadsdeel,
2008 en 2010 (procenten)
Amsterdam
Zuidoost
Noord
Nieuw-West
Oost
Zuid
Centrum
West
%
0 5 10 15 20 25 30 35 40
2008 2010
In afbeelding 8.1 staat per stadsdeel weergegeven
welk deel van de bevolking actief lid is van een
vereniging of organisatie. Volgens het CBS neemt
het aantal bewoners dat actief is in verenigingen of
organisaties af naarmate de stedelijkheid van een
woongebied toeneemt. 1 Dit effect is ook te zien in
Amsterdam. Woonmilieus met een sterk stedelijk
karakter hebben minder actieve bewoners dan woonmilieus
met een minder sterk stedelijk karakter. Zo
zijn in de nieuwbouwmilieus moderne stad en compacte
vernieuwing (zoals Oostelijke Handelskade en
Westerdokseiland) relatief veel bewoners (45%) actief
in een vereniging of organisatie, terwijl in het woonmilieu
transitie (grote delen van de Bijlmer en overig
Zuidoost bijvoorbeeld) relatief weinig bewoners
(17%) actief zijn. Zie hoofdstuk 2 voor een toelichting
op de verschillende typen woonmilieus.
De stadsdelen West (39%), Centrum (37%) en Zuid
(35%) kennen de hoogste aandelen bewoners die
actief zijn in verenigingen of organisaties, de stadsdelen
Zuidoost (24%) en Noord (26%) de laagste.
Drie van de tien actief als vrijwilliger
Voor vrijwilligerswerk geldt hetzelfde als voor deelname
aan het verenigingsleven: hoe stedelijker, hoe
minder. 2 Landelijk gezien verandert het aandeel
vrijwilligers nauwelijks. In Amsterdam fluctueert dat
aandeel sterker, maar blijft rond de 30% (zie afb. 8.2).
In 2010 is 28% van de bewoners vrijwilliger. Dat percentage
ligt aanzienlijk lager dan het landelijke (42%).
In Amsterdam is men vooral in sportverenigingen
(8%) en organisaties met maatschappelijke doelen
(6%) actief als vrijwilliger.
Wat opvalt, is dat zelfstandige ondernemers in
Amsterdam (42%) twee keer zo vaak actief zijn als
vrijwilliger dan zelfstandige ondernemers in geheel
Nederland (21%). 3 Daarnaast verrichten hoogopge-

8 | Maatschappelijke participatie
103
leide Amsterdammers (39%) twee keer zo vaak vrijwilligerswerk
als ongeschoolde (14%); 35 t/m 54-jarigen
zijn relatief vaak actief als vrijwilliger (36%), terwijl
18- t/m 34-jarigen en 55-plussers minder vaak actief
zijn. Het aandeel vrijwilligers onder 55-plussers is
gedaald (2008: 34%, 2010: 25%).
Verder zijn niet-westerse allochtonen (20%) minder
actief als vrijwilliger dan autochtonen (31%) en
westerse allochtonen (38%).
Vrijwilligerswerk per woongebied
In afbeelding 8.3 is per stadsdeel weergegeven welk
deel van de bevolking actief is als vrijwilliger. De
stadsdelen Zuidoost, Nieuw-West en Noord zitten
onder het gemiddelde. Oost, Zuid, West en Centrum
erboven.
Bijna helft Amsterdammers
verleent informele hulp
Voorbeelden van het verlenen van informele hulp
zijn: boodschappen doen voor zieke buren, oppassen
of iemands hond uitlaten. Net als in 2008 verleende
bijna de helft van de Amsterdammers soms tot vaak
informele hulp (48%, zie afb. 8.4). Dit ligt boven het
landelijk gemiddelde: drie van de tien Nederlanders
verlenen regelmatig dergelijke hulp. 4 Het aantal
Amsterdammers dat zegt vaak informele hulp te
verlenen is gestegen van 16% in 2008 naar 21%.
De helft van de Amsterdamse vrouwen (52%) verleent
soms tot vaak informele hulp, tegenover 43%
van de mannen. Slechts 35% van de ongeschoolden
geeft aan soms tot vaak informele hulp te verlenen,
tegenover 55% van de hoogopgeleiden.
Net als in de voorgaande jaren verlenen allochtonen
van de eerste generatie minder vaak informele hulp
dan allochtonen van de tweede generatie en autochtonen.
Het hoogste aandeel allochtonen dat soms tot
vaak informele hulp verleent is van Surinaamse komaf
(50%), tegenover 32% van Turkse komaf.
Er zijn kleine verschillen tussen de stadsdelen, maar
Zuidoost kent het laagste aandeel bewoners (41%)
dat soms tot vaak informele hulp verleent.
Onderlinge contacten
Net als in 2008 hebben acht van de tien
Amsterdammers tenminste een keer per week contact
met familieleden (78%) en vrienden (80%). In
2008 had 55% van de Amsterdammers tenminste
een keer per week contact met de buren. Nu is dat
61% en een dergelijke toename vindt ook plaats bij
Amsterdammers die aangeven veel contact met directe
buren (2008: 50%, 2010: 56%) en andere buurtbewoners
(2008: 29%, 2010: 33%) te hebben.
In afbeelding 8.5 is per herkomstgroep weergegeven
welk deel van de bevolking tenminste een keer per
week contact heeft met familie, vrienden, buren en
buurtgenoten.
Afb. 8.2 Deelname aan vrijwilligerswerk, 2000, 2002, 2004, 2006, 2008 en 2010
(procenten)
%
40
30
20
10
0
2000
2002
2004
2006
Contact met familie en vrienden
Acht van de tien Amsterdammers hebben tenminste
wekelijks contact met familie of vrienden. Vrouwen
hebben vaker contact met familie dan mannen.
Het aantal Amsterdamse vrouwen dat tenminste
een keer per week contact heeft met familie is licht
toegenomen (2008: 81%. 2010: 84%), terwijl dit
bij Amsterdamse mannen juist iets is afgenomen
(2008: 76%, 2010: 72%). Ongeschoolden hebben
minder vaak contact dan gemiddeld. Wel is het aantal
ongeschoolde Amsterdammers dat aangeeft meer
dan een keer per week contact te hebben met familie
gestegen (naar 71%, 2008: 62%). Amsterdammers
met een WW-uitkering hebben relatief weinig
contact met vrienden (61%). Negen van de tien
zelfstandigen/freelancers (93%) en studenten/scholieren
(95%) hebben tenminste een keer per week
contact met vrienden, terwijl arbeidsongeschikten,
invaliden en langdurig zieken relatief weinig contact
met familie (54%) en vrienden (61%) hebben. Ook
Amsterdammers die meewerken in een familiebedrijf
hebben relatief weinig contact met vrienden (60%).
2008
Afb. 8.3 Deelname aan vrijwilligerswerk per stadsdeel, 2010 (procenten)
Amsterdam
Zuidoost
Nieuw-West
Noord
Oost
Zuid
West
2010
Centrum
%
0 5 10 15 20 25 30 35
Afb 8.4 Regelmaat waarmee Amsterdammers informele hulp bieden,
2002, 2004,2006, 2008 en 2010 (procenten)
2002 2004 2006 2008 2010
vaak 12 14 15 16 21
soms 21 28 29 28 27
zelden 11 13 11 17 15
nooit 55 44 43 38 37
weet niet, geen antwoord 2 1 2 1 0

104 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb 8.5 Tenminste een keer per week contact met familie, vrienden, buren en buurtgenoten per herkomstgroep, 2010 (procenten)
100
%
80
60
40
20
0
Surinamers
familie
Turken
Marokkanen
vrienden buren buurtgenoten
overige
niet-westerse
allochtonen
westerse
allochtonen
autochtonen
Amsterdam
Verder geldt: hoe jonger, des te meer contact met
familieleden en vooral vrienden. Dit leeftijdseffect
zien we ook terug in verschillen tussen allochtonen
van de eerste en tweede generatie. Allochtonen
van de eerste generatie hebben iets meer contact
met familieleden (76%) dan met vrienden (74%),
terwijl allochtonen van de tweede generatie juist
meer contact hebben met vrienden (87%) dan met
familieleden (77%). Van de niet-westerse allochtonen
hebben Surinaamse en Turkse Amsterdammers het
meeste contact met hun familieleden (82%), terwijl
Marokkaanse Amsterdammers juist het meeste contact
met hun vrienden hebben (80%).
Afb 8.6 Tenminste één keer per week contact met buren per stadsdeel, 2008 en 2010
(procenten)
Amsterdam
Afb 8.7 Mate van sociaal isolement, 2004, 2006, 2008 en 2010 (procenten)
60
50
40
30
20
10
Zuidoost
Centrum
%
Zuid
Noord
West
Nieuw-West
Oost
%
0 10 20 30 40 50 60 70
2008 2010
Contact met buren
In hoofdstuk 11 komt in de paragraaf over leefbaarheid
de omgang met buren en buurtgenoten en
het vertrouwen in elkaar uitgebreid aan de orde.
Kijken we in het kader van dit hoofdstuk alleen naar
de frequentie van contact met buren dan valt een
aantal verschillen tussen herkomstgroepen op. Van
de niet-westerse allochtonen hebben Marokkaanse
Amsterdammers (72%) het meeste en Surinaamse
Amsterdammers (58%) en de groep overige nietwesterse
allochtonen (55%) het minste contact met
hun buren (zie ook afb. 8.5).
Amsterdammers boven de 35 hebben meer contact
met hun buren (65%) dan 18- t/m 34-jarigen (55%).
Vooral gezinnen die bestaan uit twee volwassen
met kind(eren) hebben contact met hun buren: 77%.
Alleenstaanden hebben juist relatief weinig contact
met hun buren (55%).
In afbeelding 8.6 is voor elk stadsdeel weergegeven
welk deel van de bevolking tenminste een keer per
week contact heeft met de buren. De verschillen
tussen de stadsdelen zijn niet zo groot. Wat opvalt,
is dat in vrijwel alle stadsdelen het aandeel inwoners
dat wekelijks contact heeft met zijn buren is toegenomen,
het sterkst in Zuidoost en West.
Minder sociaal isolement
onder jongeren en allochtonen
Om na te gaan in hoeverre Amsterdammers zich
sociaal geïsoleerd voelen zijn de respondenten zes
stellingen voorgelegd, zoals: ‘Ik voel me van andere
mensen geïsoleerd’ en ‘Mijn sociale contacten zijn
oppervlakkig.’ Dit resulteerde in een schaal lopend
van sterk geïsoleerd (score 6-13) via gemiddeld
geïsoleerd (score 14-17) naar niet geïsoleerd (score
18). Eén van de acht Amsterdammers (12%) voelt
zich in sterke mate sociaal geïsoleerd. Het aantal
Amsterdammers dat zich in sterke mate geïsoleerd
voelt is vrijwel gelijk gebleven (zie afb. 8.7). Wel voelen
meer Amsterdammers zich niet sociaal geïsoleerd
dan in de jaren daarvoor.
0
2004
sterk geïsoleerd
2006
gemiddeld geïsoleerd
2008
niet geïsoleerd
2010
Met de jongeren in Amsterdam gaat het opvallend
goed: minder dan 1% voelt zich sterk geïsoleerd. In

8 | Maatschappelijke participatie
105
2006 en 2008 was dit nog 11%. Tussen de leeftijdsgroepen
bestaan grote verschillen. Zo voelt 28%
van de 65-plussers zich sterk geïsoleerd, tegenover
slechts 5% van de Amsterdammers jonger dan 34 jaar.
Ook binnen de opleidingsniveaus zijn er grote verschillen.
Net als in 2008 geldt: hoe lager opgeleid
men is, des te geïsoleerder men zich voelt. Zo voelt
23% van de ongeschoolde Amsterdammers zich sterk
geïsoleerd, tegenover slechts 4% van de hoogopgeleide
Amsterdammers.
Vooral mensen die een uitkering ontvangen voelen
zich sterk sociaal geïsoleerd, terwijl met name
mensen met een eigen bedrijf (52%) en ontvangers
van een studiebeurs of ouderbijdrage (73%) zich niet
sociaal geïsoleerd voelen. Dit laat zich mogelijk verklaren
door het feit dat ontvangers van een uitkering
ouder zijn en vaker thuis zitten, terwijl ontvangers van
een studiebeurs of ouderbijdrage juist jonger zijn en
in het onderwijs vanzelf sociale contacten aanknopen.
In afbeelding 8.8 is per herkomstgroep weergegeven
welk deel van de bevolking zich sociaal geïsoleerd
voelt. Niet-westerse allochtonen voelen zich iets geïsoleerder
dan autochtonen en westerse allochtonen,
maar de mate waarin is wel afgenomen. Met Turkse
Amsterdammers en Marokkaanse Amsterdammers
gaat het iets beter. Meer Turken en Marokkanen voelen
zich niet geïsoleerd. Echter, van de Surinaamse
Amsterdammers voelt een kleiner aandeel zich niet
geïsoleerd. Onder de eerste en tweede generatie
allochtonen is nog steeds enige verbetering te zien:
beide generaties voelen zich iets minder geïsoleerd.
Sociaal isolement per woongebied
In afbeelding 8.9 is voor elk stadsdeel weergegeven
welk deel van de bevolking zich sociaal geïsoleerd
voelt. Het stadsdeel met het kleinste aantal sterk
sociaal geïsoleerde bewoners is Zuid (7%), Noord
heeft het grootste aandeel sterk geïsoleerde bewoners
(18%). Met de bewoners in Zuidoost gaat het
beter dan in 2008: het aantal bewoners dat zich daar
sterk sociaal geïsoleerd voelt is gedaald (2008: 20%,
2010: 14%). Ook West, Nieuw-West en Oost doen
het beter dan in 2008: het aantal bewoners dat zich
niet geïsoleerd voelt is daar gestegen.
Vier van de tien voelen
zich verwant met religie
Vier van de tien Amsterdammers (41%) voelen zich
verwant met een godsdienst, religieuze of levensbeschouwelijke
stroming. Dit aandeel is sinds 2000 vrijwel
constant en in overeenstemming met cijfers uit
de Amsterdamse Burgermonitor. 5 Natuurlijk voelen
niet alle groepen Amsterdammers zich even verwant
met een religie. Die verwantschap is sterker naarmate
leeftijd toeneemt en het opleidingsniveau afneemt.
Van de hoogopgeleide Amsterdammers voelt bijna
een derde (31%) zich verwant, tegenover meer dan
de helft (54%) van de laagopgeleide of ongeschoolde
Amsterdammers.
Afb 8.8 Sociaal isolement per herkomstgroep, 2008 en 2010 (procenten)
100
80
60
40
20
0
%
2008 2010 2008 2010 2008 2010 2008 2010
Surinamers Turken Marokkanen overige
niet-westerse
allochtonen
sterk geïsoleerd
gemiddeld geïsoleerd
Afb 8.9 Sociaal isolement per stadsdeel, 2010 (procenten)
Amsterdam
Zuid
Oost
West
Centrum
Zuidoost
Nieuw-West
Noord
niet geïsoleerd
Daarmee samenhangend neemt verwantschap met
een religie af naarmate het inkomen toeneemt.
Zo voelt 58% van de Amsterdammers met een laag
inkomen (minder dan 700 euro per maand) zich
verwant met een religie, tegenover 21% van de
Amsterdammers met een hoog inkomen (meer dan
3201 euro per maand).
Hetzelfde is terug te vinden in de frequentie van het
bezoek aan een religieuze instelling. Amsterdammers
een lager inkomen bezoeken vaker een religieuze
instelling dan Amsterdammers met een hoger
inkomen. 6
Verder voelen ook relatief weinig 18- t/m 34-jarigen
(36%) en autochtonen (24%) zich verwant met een
religie. Het verschil tussen allochtonen van de eerste
en tweede generatie is groot. Zo voelt 69% van de
eerste generatie allochtonen zich verwant met een
religie, tegenover 42% van de tweede generatie. In
afbeelding 8.10 is per herkomstgroep weergegeven
welk deel van de bevolking zich verwant voelt met
een religie. Onder niet-westerse allochtonen – en
dan met name onder Amsterdammers met een
Marokkaanse achtergrond (88%) – en overige nietwesterse
allochtonen (76%) ligt dit aandeel relatief
hoog, terwijl onder de Surinaamse Amsterdammers
dit aandeel lager ligt (60%, zie afb. 8.10).
2008 2010
Amsterdam
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
sterk geïsoleerd gemiddeld geïsoleerd niet geïsoleerd
%

106
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb 8.10 Amsterdammers die zich verwant voelen met een godsdienst, religieuze of
levensbeschouwelijke stroming per herkomstgroep, 2010 (procenten)
Amsterdam
autochtonen
westerse allochtonen
Surinamers
Turken
overige niet-westerse
allochtonen
Marokkanen
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Afb 8.11 Amsterdammers die zich verwant voelen met een godsdienst, religieuze
of levensbeschouwelijke stroming per stadsdeel, 2010 (procenten)
Amsterdam
Centrum
Noord
West
Zuid
Oost
Nieuw-West
Zuidoost
%
0 10 20 30 40 50 60
Afb 8.12 Locatie contact met andere bevolkingsgroepen, 2010 (procenten;
meer dan één antwoord mogelijk)
op het werk
in de buurt
bezoek vrienden
bij het sporten
bij het uitgaan
op uw school of opleiding
bezoek familie
op school of kinderdagverblijf
van uw kinderen
andere manier
in het vrijwilligerswerk,
bestuur
partner uit andere
bevolkingsgroep
%
0 10 20 30 40 50 60
In afbeelding 8.11 is per stadsdeel weergegeven
welk deel van de bevolking zich verwant voelt met
een religie. Zoals in voorgaande jaren zijn er relatief
weinig gelovigen in Centrum (22%) en relatief veel in
Zuidoost (53%).
Maatschappelijke integratie
herkomstgroepen
De mate waarin de verschillende herkomstgroepen
maatschappelijk integreren is bepaald aan de hand
van vragen over onder andere onderlinge contacten,
moeite met taal, beelden over herkomstgroep en
gevoelens van discriminatie.
Contacten tussen bevolkingsgroepen
Acht van de tien Amsterdammers (79%) hebben soms
tot vaak contact met mensen uit andere bevolkingsgroepen.
In 2008 was dit nog 71%. Autochtonen en
westerse allochtonen (76% resp. 75%) hebben minder
contact met andere bevolkingsgroepen dan nietwesterse
allochtonen (86%). Amsterdammers hebben
voornamelijk contact met andere bevolkingsgroepen
op het werk en in de buurt (zie afb. 8.12).
In afbeelding 8.13 staat per herkomstgroep weergegeven
welk aandeel van de bevolking in zijn vrije tijd
wel eens omgaat met autochtonen. Wat opvalt, is dat
een relatief klein deel van de Turkse Amsterdammers
zegt vaak contact te hebben met autochtonen (25%).
Allochtonen van de eerste generatie (39%) gaan
minder vaak met autochtonen om dan allochtonen
van de tweede generatie (68%).
Beeld over omgang groepen
Hoe gaan mensen met verschillende etnische of culturele
achtergronden met elkaar om in Amsterdam?
Die vraag werd in de Amsterdamse Burgermonitor
gesteld.
Ten opzichte van de vorige meting zijn Amsterdammers
hier negatiever over. In 2009 vond bijna de
helft (48%) dat de omgang goed was, in 2010 is
dat gedaald naar 38%. Bijna de helft van de respondenten
geeft aan dat zij vinden dat groepen bewoners
matig met elkaar omgaan (47%) en 10% vindt
de omgang (zeer) slecht. Hiermee is het beeld dat
Amsterdammers hebben over deze omgang weer
meer in lijn met dat in 2006 en 2007 (34% resp. 41%
vond toen de omgang goed; 2008 47%).
Afb. 8.13 Gaat u in uw vrije tijd wel eens om met autochtonen? 2008 en 2010 (procenten)
2008 2010
herkomstgroep vaak soms nooit vaak soms nooit
Surinamers 61 31 8 60 30 10
Turken 22 48 30 25 57 19
Marokkanen 32 50 18 36 48 16
totaal van niet-Nederlandse afkomst 53 33 13 51 36 12

8 | Maatschappelijke participatie
107
Autochtonen vinden vaker dan allochtonen dat de
omgang matig of slecht is (62% voor autochtonen
en 50% voor allochtonen). Vooral lager opgeleide
autochtonen geven aan niet positief te zijn over de
omgang tussen de verschillende groepen (70%).
Positie van eigen bevolkingsgroep in Nederland
Hoe staan allochtone Amsterdammers tegenover de
positie van hun eigen bevolkingsgroep in Nederland?
Het blijkt dat 26% van de allochtonen verbetering en
17% verslechtering ziet. Ruim een derde (36%) ziet
geen verschil en 21% heeft geen mening. Het aandeel
Amsterdammers dat vindt dat de positie is verslechterd
daalt, maar het aandeel dat verbetering ziet
daalt eveneens. Van 2008 op 2010 zien we bij beide
groepen weer een lichte toename (zie afb. 8.14).
Ongeveer hetzelfde aandeel Marokkaanse
Amsterdammers als in 2008 vindt dat de positie van
hun eigen bevolkingsgroep is verslechterd (2008:
32%, 2010: 31%). Allochtonen van de eerste generatie
zijn positiever over de positie van de eigen groep
dan allochtonen van de tweede generatie: 28% van
de eerste generatie tegenover 20% van de tweede
ziet verbetering. Toch zijn de allochtonen van de
tweede generatie iets positiever geworden over de
positie van hun eigen groep: in 2008 zag namelijk
slechts 17% verbetering. Allochtonen van de eerste
generatie zijn juist iets negatiever geworden over hun
eigen groep. In afbeelding 8.15 staat per herkomstgroep
weergegeven hoe die groep denkt dat de
eigen positie het laatste jaar is veranderd.
Moeite met de Nederlandse taal
Ruim een derde van de Amsterdammers van niet-
Nederlandse herkomst geeft aan moeite te hebben
met de Nederlandse taal (35%, 2008: 37%). Onder
problemen met de Nederlandse taal verstaan we
moeite met lezen, spreken en/of schrijven. In afbeelding
8.16 wordt per herkomstgroep weergegeven
hoeveel allochtone Amsterdammers moeite met het
Nederlands hebben. Overige niet-westerse allochtonen
ondervinden het vaakst taalproblemen. Zoals
te verwachten hebben allochtonen van de eerste
generatie (42%, 2008: 44%) meer moeite met het
Nederlands dan allochtonen van de tweede generatie
(19%, 2008: 23%).
Lidmaatschap zelforganisaties
Van alle niet-westerse allochtone Amsterdammers is
4% lid van een allochtone (zelf)organisatie
Afb 8.14 Meent u dat de positie van ‘uw bevolkingsgroep’ in Nederland het laatste
jaar is veranderd, dus verbeterd of verslechterd? 2004, 2006, 2008 en 2010
(procenten)
%
35
30
25
20
15
10
5
0
2004
verbeterd
verslechterd
2006
2008
(2008: 5%). Vooral overige niet-westerse allochtonen
zijn lid (10%) van allochtone (zelf)organisaties.
Surinaamse en Turkse Amsterdammers zijn relatief
vaak als vrijwilliger actief voor dergelijke organisaties
(5%). Er is geen duidelijk verschil meer tussen allochtonen
van de eerste en tweede generatie wat betreft
hun lidmaatschap en activiteit als vrijwilliger voor
allochtone organisaties.
Wens tot terugkeer
In hoeverre koesteren allochtone Amsterdammers
de wens om voorgoed terug te keren naar het land
waar zij of hun ouders vandaan komen? Het percentage
dat dit zou willen, fluctueert over de jaren in
2010
Afb 8.15 Meent u dat de positie van ‘uw bevolkingsgroep’ in Nederland het laatste
jaar is veranderd, dus is verbeterd, verslechterd of gelijk is gebleven? 2010
(procenten)
Amsterdam totaal
Surinamers
Turken
overige nietwesterse
allochtonen
Marokkanen
westerse allochtonen
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
verbeterd gelijk gebleven verslechterd weet niet
Afb 8.16 Aandeel dat aangeeft een beetje/veel moeite te hebben met het Nederlands, 2010 (procenten)
één of twee
van de drie alle drie de
lezen spreken schrijven vaardigheden vaardigheden
Surinamers 3 0 3 6 0
Turken 33 37 35 17 28
Marokkanen 32 33 34 14 28
overige niet-westerse allochtonen 42 48 57 25 36
totaal van niet-Nederlandse afkomst 18 22 26 19 15

108
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb 8.17 Zou u zelf nog eens voorgoed naar het land waar u of uw ouders vandaan
komt terug willen keren? per herkomstgroep, 1998, 2004, 2006, 2008 en 2010
(percentage dat hierop ‘ja’ antwoordt)
%
60
50
40
30
20
10
0
1998
2004
2006
2008
2010
Marokkanen Turken Surinamers
bron: SPVA 1998 en Staat van de Stad (2004-2010)
Afb 8.18 Heeft u zichzelf in de afgelopen twaalf maanden wel eens gediscrimineerd
gevoeld? 2007 en 2010 (percentage ‘ja’)
2007 2010
Surinamers 38 29
Turken 39 32
Marokkanen 53 38
overige niet-westerse allochtonen 37 42
westerse allochtonen 19 19
autochtonen 20 13
gemiddeld 26 21
bron: O+S/Burgermonitor
een dalende trend, maar lijkt nu echt af te nemen
(2004: 33%, 2006: 28%, 2008: 31% en 2010: 27%).
In vergelijking met 2008 zeggen nu veel minder
Marokkanen en Turken terug te willen keren (zie
afb. 8.17). Allochtonen van de eerste generatie (33%)
denken vaker aan terugkeer dan allochtonen van de
tweede generatie (14%). Ook denken laagopgeleide
allochtonen (34%) vaker aan terugkeer dan hoogopgeleide
allochtonen (22%).
Discriminatie
In de Burgermonitor is gevraagd naar het beeld dat
Amsterdammers hebben over de verschillende herkomstgroepen.
Over Marokkaanse Amsterdammers
heeft men het minst vaak een positief beeld (2006:
45%, 2007: 41%, 2008: 32%, 2010: 34%). Dit zien
we terug in het relatief hoge aantal Marokkaanse
Amsterdammers dat zich de afgelopen twaalf maanden
wel eens gediscrimineerd voelde (38%). Dit aandeel
ligt echter wel een stuk lager dan in 2008 (53%).
Over het algemeen voelden Amsterdammers zich in
2010 wel iets minder gediscrimineerd dan in 2007
(2010: 21%, 2007: 26%). Er is echter een toename te
zien in het aantal meldingen van discriminatie (bij het
Meldpunt discriminatie, regio Amsterdam), wat wellicht
verklaard kan worden door de grotere aandacht
die de afgelopen tijd aan discriminatie en het melden
ervan is besteed. In afbeelding 8.18 staat per herkomstgroep
aangegeven welk deel van de bevolking
zich de afgelopen twaalf maanden wel eens gediscrimineerd
voelde. Het valt op dat de ervaren discriminatie
voor de meeste herkomstgroepen afnam, het
sterkst voor Marokkanen, maar voor de groep van
overige niet-westerse allochtonen juist toenam.
Noten
1 CBS. Sociale Samenhang: Participatie,
Vertrouwen en Integratie. Den Haag, 2010.
2 Idem.
3 Idem.
4 Idem.
5 O+S. De Amsterdamse Burgermonitor 2010.
Amsterdam, 2010.
6 Idem.
7 Idem.

9
Participatie
in hobby’s,
cultuur, sport en vakantie
Amsterdammers hebben vele mogelijkheden om hun
vrije tijd te besteden: aan hobby’s, door actief lid te zijn
van verenigingen, te participeren in cultuur en sport,
met internetten en televisiekijken en door op vakantie
te gaan. Welke activiteiten zijn populair onder welke
groepen Amsterdammers, welke ontwikkelingen zijn
zichtbaar?

110 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• Bijna driekwart (73%) van de
Amsterdammers heeft een hobby.
• Ruim de helft van de Amsterdammers
is lid van een vereniging (54%).
• De populairste vormen van uitgaan
zijn in 2010 film (64%), museum
(54%), popconcert (34%), multicultureel
festival (31%) en dansavond
of houseparty (29%).
• Sinds 2004 is het totale aandeel
Amsterdammers dat de afgelopen
twaalf maanden tenminste een keer is
uitgegaan ongeveer gelijk gebleven
(80% in 2010).
• Kijken we naar de specifieke vormen
van uitgaan, dan blijkt dat in 2010
bijna alle vormen (film, toneel,
popconcert, museum etc.) minder
Amsterdammers hebben getrokken
dan in 2008 en 2006.
• In 2009 sport 59% van de volwassen
Amsterdammers minimaal twaalf keer
per jaar, in 2003 was dit nog maar
49%.
• Van de verschillende herkomstgroepen
sporten autochtonen het meest
en Turken en Marokkanen het minst.
• Mannen zijn vaker sporter dan
vrouwen. Dat geldt voor bijna alle
herkomstgroepen. Alleen bij autochtonen
en Turken sporten evenveel
mannen als vrouwen.
• Het aandeel Amsterdammers dat
voldoet aan de Nederlandse Norm
Gezond Bewegen blijft stijgen en is
nu 72%. Dit is hoger dan het landelijk
gemiddelde (59%).
• Steeds meer Amsterdammers hebben
toegang tot internet. Dit is sinds
2004 gestegen van 79% naar 91% in
2010.
• Voor 21% van de Amsterdammers
is televisie de belangrijkste vorm
van vermaak, voor 15% van de
Amsterdammers is dat computeren/
internetten.
• Bijna driekwart van de Amsterdammers
van 18 jaar of ouder is in 2010
op vakantie geweest (72%). Ruim een
derde ging vaker dan één keer.
In dit hoofdstuk staat centraal wat Amsterdammers
doen in hun vrije tijd. Brengen ze deze buitenshuis
door (sporten, uitgaan) of binnenshuis (lezen, hobby’s,
tv-kijken, computeren/internetten)? Van welke
(culturele) voorzieningen als bioscopen, theaters en
sportaccommodaties maken ze gebruik? Sommige
Amsterdammers gaan één keer of vaker per jaar op
vakantie.
Al deze aspecten van vrijetijdsbesteding van
Amsterdammers komen in dit hoofdstuk aan bod.
Afb. 9.1 Aandeel Amsterdammers dat zegt een of meerdere hobby’s te hebben
naar achtergrondkenmerken, 2010 (procenten)
gemiddeld
18-24 jaar
25-34 jaar
35-44 jaar
45-54 jaar
55-64 jaar
65-74 jaar
75+ jaar
ongeschoold
laag
middelbaar
hoog
alleenstaanden
2 volw. z. kind(eren)
2 volw. m. kind(eren)
eenoudergezin
1e generatie allochtoon
2e generatie allochtoon
autochtoon
man
vrouw
0 10
20
%
30 40 50 60 70 80 90
We beginnen met hobby’s en het verenigingsleven.
Vervolgens komen uitgaan, sport, ontspanning in huis
en vakantie aan bod.
Hobby’s
Bijna driekwart van de Amsterdammers heeft een
hobby (73%). Dit is vergelijkbaar met voorgaande
jaren (2008: 71%, 2006: 73%, 2004: 70%). Van alle
Amsterdammers heeft 35% drie of meer hobby’s,
20% heeft er twee en 15% heeft één hobby. In de
enquête Staat van de Stad is niet ingegaan op het
soort hobby’s dat Amsterdammers hebben. Cijfers
van het CBS geven aan dat in 2009 een derde van
de Nederlanders een paar uur per week klusjes in en
om het huis verricht. Doe-het-zelven is daarmee het
populairst, populairder dan zingen of muziek maken
(17%). 1
Het al dan niet hebben van hobby’s verschilt tussen
de verschillende bevolkingsgroepen. Vooral
Marokkaanse en Turkse Amsterdammers hebben
minder vaak een hobby dan andere Amsterdammers.
Allochtonen hebben in het algemeen minder vaak
een hobby. Verder geldt: hoe hoger het opleidingsniveau,
hoe vaker een hobby. En ook: hoe ouder, hoe
minder vaak. Deze daling wordt onderbroken door
65- t/m 74-jarigen. Die hebben vaker een hobby dan
zij die de pensioengerechtigde leeftijd nog net niet
hebben bereikt. Amsterdammers zonder kinderen
hebben vaker een hobby dan Amsterdammers met
kinderen. Mannen hebben iets vaker een hobby dan
vrouwen.
Lidmaatschappen van verenigingen
Ruim de helft van de Amsterdammers is lid van een
vereniging 2 (54%), wat gelijk is aan eerdere jaren.

9 | Participatie in hobby’s, cultuur, sport en vakantie
111
Ook zijn er nauwelijks wijzigingen ten opzichte van
2008 als men kijkt naar het soort verenigingen waarvan
men lid is.
Mannen zijn vaker lid dan vrouwen, Amsterdammers
van Nederlandse herkomst zijn vaker lid dan allochtonen,
hoogopgeleiden vaker dan laagopgeleiden
en huishoudens met een hoog inkomen vaker dan
huishoudens met een laag inkomen. 65-plussers zijn
minder vaak lid dan jongere Amsterdammers. Al deze
bevindingen zien we ook in het landelijke onderzoek
van het CBS terugkomen. 3
Vergelijking met landelijk onderzoek van het CBS 5
laat zien dat Amsterdammers qua type vereniging
of organisatie vaker dan gemiddeld lid zijn van een
organisatie met een specifiek maatschappelijk doel
(9% landelijk, 21% Amsterdam).
Net als vorig jaar kent stadsdeel Centrum het grootste
aandeel inwoners dat lid is van een vereniging
(66%). Noord (39%) staat in dezen op de laagste
plaats.
In enkele woonmilieus (zie hoofdstuk 2 voor uitleg)
zijn gemiddeld meer mensen lid van een vereniging.
Dit zijn de woonmilieus centrum en centrumrand
en de nieuwbouwmilieus water en groen, moderne
stad en compacte vernieuwing. In het woonmilieu
transitie, een herstructureringsmilieu, zijn minder
mensen dan gemiddeld lid van een vereniging. Dit
woonmilieu kenmerkt zich onder meer door hoge
werkloosheid, bijstandsafhankelijkheid en een hoog
percentage allochtonen.
Van de Amsterdammers die lid zijn van één of meer
organisaties is 50% actief lid (minimaal een keer
per maand actief deelnemen aan een activiteit).
Toneelverenigingen worden erg actief bezocht (ruim
driekwart van de leden bezoekt de activiteiten
minstens een keer per maand). Minimaal de helft
van de leden van allochtone verenigingen, sport- en
hobbyverenigingen neemt minstens één keer per
maand actief deel aan activiteiten. Zie hoofdstuk 8
voor meer informatie over deelname aan deze activiteiten
en vrijwilligerswerk voor deze verenigingen.
Afb. 9.2 Lidmaatschap organisaties en verenigingen, 2008 en 2010
(meer dan één antwoord mogelijk, procenten)
Afb. 9.3 Aandeel dat lid is van een vereniging per stadsdeel, 2010 (procenten)
Centrum
Oost
West
Zuid
Zuidoost
Nieuw-West
Noord
Amsterdam totaal
%
0 10 20 30 40 50 60 70
Lidmaatschap bibliotheek
In 2010 zijn drie op de tien Amsterdammers van
18 jaar of ouder lid van de bibliotheek. Dit aandeel
daalde van 2000 op 2006 van 35% naar 28% en steeg
in 2008 en 2010 tot 30%.
De Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) heeft
één centrale bibliotheek en 27 filialen. In totaal zijn
bijna 80.000 volwassen lid (2009). Sinds 2006 is het
aantal volwassen leden gestegen van bijna 60.000
naar iets meer dan 70.000 in 2007 en 2008 en naar
bijna 80.000 in 2009. 6 De eerste sprong in ledenaantal
kan worden verklaard door de opening van
de nieuwe centrale bibliotheek op 7 juli 2007 op het
Oosterdokseiland. De tweede sprong kan te maken
hebben met de economische crisis, waardoor men
minder boeken koopt.
Uit de Cultuurmonitor 2010 van Amsterdam 7 blijkt
dat de centrale bibliotheek een grote aantrekkingskracht
heeft: 44% van de volwassen bibliotheekbezoekers
gaat meestal daar naartoe. Zij komen uit de
hele stad. De filialen trekken voornamelijk bezoekers
uit de buurt.
Uitgaan en cultuurbezoek
Amsterdam heeft een groot aanbod van culturele
voorzieningen en uitgaansgelegenheden. Daar maken
zowel Amsterdammers als mensen uit de regio
en toeristen gebruik van. Zo heeft Amsterdam zestien
bioscopen en filmhuizen, 41 accommodaties voor
podiumkunsten (inclusief acht buurttheaters) en
46 musea. 8
In totaal is het aantal bezoekers van zestien grote
theaters en concertzalen 9 van 2007 op 2009 met
1% gestegen. In 2009 bezochten 3.049.000 mensen
7.562 voorstellingen. 10 Het is niet bekend om hoeveel
‘unieke’ Amsterdammers het hierbij gaat.
In 2010 is onderzoek gedaan naar de cultuurparticipatie
van Amsterdammers, zowel in Staat van de
Stad als in de Kunst- en Cultuurmonitor Amsterdam.
In Staat van de Stad gaat het om cultuurparticipatie
van Amsterdammers in het algemeen, in de
Kunst- en Cultuurmonitor over cultuurparticipatie
van Amsterdammers in Amsterdam. Daardoor is in
de Kunst- en Cultuurmonitor het aandeel cultuur-
2008 2010
sportvereniging 29 27
organisatie met maatschappelijke doelen
(mensenrechten, natuur- of dierenbescherming) 19 21
organisatie voor werknemers/werkgevers 15 15
hobbyvereniging 6 7
vereniging met godsdienstig/levensbeschouwelijk doel 5 6
politieke organisatie 5 5
zangvereniging of muziekvereniging 3 3
vrouwenvereniging/bond 4 1 3
allochtone vereniging/(zelf)organisatie 2 2
toneelvereniging 1 2
bibliotheek 30 30
overige organisaties 16 18

112 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 9.4 Bezoek aan uitgaansmogelijkheden (afgelopen 12 maanden), 2006-2010 (procenten)
70
%
60
50
40
30
20
10
0
film
museum
popconcert
multicultureel
festival
dansavond/
house
toneel
klassiek
cabaret
musical
homofestival
of
-activiteit
opera
ballet
2006 2008 2010
participatie op verschillende terreinen lager dan in
Staat van de Stad. Popconcerten, musicals en bijvoorbeeld
concerten van klassieke muziek bezoeken
Amsterdammers (ook) buiten de stad. In dit hoofdstuk
gaan we uit van de cijfers uit Staat van de Stad.
Al jaren is een bezoek aan de bioscoop de populairste
uitgaansmogelijkheid onder Amsterdammers. Uit
de enquête voor Staat van de Stad blijkt dat 64%
van de volwassenen tenminste één keer per jaar naar
de film gaat (2010). In Amsterdam gaat een groter
aandeel van de bevolking naar de bioscoop dan in
Rotterdam: 58% van de Rotterdammers tussen 13
en 75 jaar gin in 2009 naar de bioscoop. 11 Van alle
Nederlanders vanaf 12 jaar ging in 2009 50% een
keer of vaker naar de bioscoop. Gemiddeld gaan
Nederlanders 1,8 keer per jaar, jongeren vaker dan
ouderen. 12
Onder Amsterdammers is Pathé de Munt de populairste
bioscoop, gevolgd door Pathé Arena en
Pathé Tuschinski. Dertien kleinere filmtheaters in
Amsterdam zijn sinds 2008 met elkaar verbonden
in Cineville. Het doel van deze samenwerking is de
Afb. 9.5 Bezoek aan uitgaansmogelijkheden (frequentie in afgelopen 12 maanden),
2010 (procenten)
film
museum
popconcert
multicultureel festival
dansavond of houseparty
toneeluitvoering
concert van klassieke muziek
cabaretvoorstelling
musical
homofestival of -activiteit
opera
balletuitvoering
%
0 20 40 60 80 100
1 keer per maand of vaker
1 keer per jaar
4-11 keer per jaar 2-3 keer per jaar
niet bezocht
arthouse film nieuw leven in te blazen. Cineville is
vooral populair onder autochtone en westers allochtone
hoogopgeleide volwassenen. The Movies is het
meest populaire filmtheater van Cineville (28% van
alle volwassen Amsterdammers bezocht deze bioscoop
in 2010). 13
Op de tweede plaats staat bij volwassen Amsterdammers
het bezoek aan musea, 54% van hen heeft
het afgelopen jaar wel eens een museum bezocht
(Rotterdam: 40%). 14 In Nederland bezocht in 2007
41% van alle Nederlanders vanaf 6 jaar een museum.
De Hermitage was in 2010 het meest bezochte
museum onder Amsterdamse volwassenen (27%).
Op de derde en vierde plaats staan bij volwassen
Amsterdammers bezoeken aan popconcerten (34%)
resp. multiculturele festivals (31%). In de Kunst- en
Cultuurmonitor is gevraagd naar bezoek van festivals
in het algemeen (multicultureel of niet) en daaruit
blijkt dat 52% van de Amsterdamse volwassenen in
2010 een festival of evenement heeft bezocht. De
top 5 van meest bezochte festivals en evenementen
is Sail, Uitmarkt, Parade, Gay Pride en Kwakoe.
Tachtig procent van de Amsterdammers heeft tenminste
één keer in de afgelopen twaalf maanden een
van de in afbeelding 9.4 getoonde uitgaansmogelijkheden
bezocht. In de jaren 2008, 2006 en 2004 lag
dit percentage op 78, in 2002 op 87 en in 2000 op
90. In Rotterdam was dit in 2009 78%. Het aandeel
Amsterdammers dat uitgaat, is sinds 2004 dus min
of meer gelijk gebleven, maar ten opzichte van 2000
en 2002 gedaald.
Per vorm van uitgaan is het aandeel participanten
vaak wel gedaald sinds 2006 en 2008 (zie afb. 9.4).
Voor bijna alle vormen van uitgaan geldt dat er minder
Amsterdammers tenminste een keer naartoe zijn
gegaan dan in 2008 en 2006.
Landelijke cijfers van de Vereniging van Schouwburgen
Concertgebouwdirecties (VSCD) zijn in lijn met
dit beeld. Het aantal bezoeken aan de 160 leden van
de vereniging nam in 2010 met 750.000 af van 12,3
tot 11,6 miljoen. Ook in 2009 was al sprake van een

9 | Participatie in hobby’s, cultuur, sport en vakantie
113
krimp, met 7% (-1,1 miljoen bezoeken ). Voor 2011
verwacht de vereniging een verdere terugloop van
1,6% (-200.000 bezoeken).
De belangrijkste oorzaak van deze vraaguitval is de
economische crisis. Enerzijds hebben mensen minder
te besteden, anderzijds zijn de voorstellingen duurder
geworden door de kortingen op gemeentelijke
subsidies en door lagere bijdragen van sponsoren.
Het duurdere uitgaansleven (zoals musical, populaire
muziek, klassieke muziek en opera) merkt als eerste
de gevolgen van de crisis. Mensen gaan minder vaak
uit of kiezen voor goedkopere alternatieven zoals de
film.
In afbeelding 9.5 zijn de verschillende uitgaansmogelijkheden
voor Amsterdammers in 2010
afzonderlijk weergegeven, inclusief de frequentie.
Het beeld komt overeen met het beeld van 2008.
Amsterdammers die dus bijvoorbeeld naar de film
gaan, blijven dat in dezelfde frequentie doen.
Hoewel een bezoek aan de film of het museum bij
alle leeftijdsgroepen de meest populaire uitgaansactiviteit
is, zien we een aantal duidelijke verschillen
tussen de leeftijdscategorieën. Zo bezoeken twintigers
en dertigers veel vaker een film, multicultureel
festival, popconcert of dansavond dan 35-plussers.
Bij het bezoeken van musea zijn de verschillen minder
duidelijk: jongvolwassenen bezoeken het vaakst een
museum. Er is geen verschil in museumbezoek tussen
35- t/m 54-jarigen en 55-plussers.
Er zijn grote verschillen in cultuurparticipatie door de
verschillende herkomstgroepen. Van de Marokkaanse
Amsterdammers blijkt 48% minimaal één keer per
jaar ten minste één van die uitgaans mogelijkheden
te bezoeken, van de Turkse Amster dam mers 54% en
van de westerse allochtonen 92%.
Naast herkomst spelen ook leeftijd en opleiding een
rol. De participatie wordt minder naarmate de leeftijd
stijgt en lager opgeleiden participeren minder dan
hoger opgeleiden.
Uitgaan naar woongebied
Wanneer we kijken naar de totale participatie in
uitgaansactiviteiten (het percentage dat minimaal
één per jaar deelneemt aan een van de genoemde
activiteiten) zien we duidelijke verschillen tussen
Afb. 9.6 Bezoek aan uitgaansmogelijkheden naar leeftijdsgroepen, 2010 (procenten)
museum film
multicultureel
festival
popconcert dansavond/
houseparty
18-34 jaar
35-54 jaar
55+ jaar
18-34 jaar
35-54 jaar
55+ jaar
18-34 jaar
35-54 jaar
55+ jaar
18-34 jaar
35-54 jaar
55+ jaar
18-34 jaar
35-54 jaar
55+ jaar
%
0 20 40 60 80 100
1 keer per maand of vaker
1 keer per jaar
Afb. 9.7 De totale participatie in uitgaansmogelijkheden per
herkomstgroep, 2010 (procenten)
stads delen. Amsterdammers uit stadsdeel Centrum
participeren het meest, bewoners van Noord en
Nieuw-West het minst.
Ook als we naar de vijf meest populaire activiteiten
kijken zien we verschillen (zie fig. 9.8). De verschillen
wijzen erop dat Amsterdammers die verder van
het centrum verwijderd wonen minder participeren
dan Amsterdammers die nabij het centrum wonen.
Enerzijds zou dit verklaard kunnen worden uit het feit
4-11 keer per jaar 2-3 keer per jaar
niet bezocht
2010
Marokkanen 48
Turken 54
Surinamers en Antillianen 71
overige niet-westerse allochtonen 76
autochtonen 85
westerse allochtonen 92
totaal 80
Afb. 9.8 Participatie in de meest genoemde activiteiten (minimaal één keer per jaar) en de totale participatie in
uitgaansmogelijkheden per stadsdeel, 2010 (procenten)
multicultureel
stadsdeel film museum festival dansavond popconcert totaal
Centrum 78 78 23 37 42 90
West 67 61 34 40 46 82
Nieuw-West 58 41 24 20 23 74
Zuid 71 63 33 35 38 82
Oost 61 55 36 26 37 80
Noord 49 39 25 17 18 73
Zuidoost 55 37 44 25 24 78
totaal 64 54 31 29 34 80

114 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 9.9 Concentraties stadspashouders, 2000 en 2009
2000
2009
bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S/UvA afdeling Geografie en planologie
dat de meeste cultuurvoorzieningen zich in het centrum
bevinden. Anderzijds kunnen de verschillen verklaard
worden uit de verschillen in eerder genoemde
achtergrondkenmerken tussen de inwoners van de
verschillende stadsdelen in herkomst, leeftijd, maar
vooral ook in opleiding en inkomen.
Uitgaan hangt ook samen met het type wijk waar
men woont. Voor een beschrijving van de woonmilieus
zie hoofdstuk 2. Inwoners van het woonmilieu
transitie (een herstructureringswijk) participeren
weinig op alle uitgaansterreinen. Ook inwoners van
vergrijsde tuinstad (waar veel ouderen wonen) gaan
weinig naar dansavonden, houseparty’s en multiculturele
festivals. Inwoners van centrum en centrumrand
(vaak met een bovenmodaal sociaaleconomisch
niveau) participeren juist veel op elk uitgaansterrein.
Homofestivals en -activiteiten en cabaret zijn ook
erg in trek bij inwoners van welgesteld stedelijk,
een woonmilieu met bewoners met een zeer hoge
sociaaleconomische status (bijvoorbeeld buurten
in Zuid en delen van Buitenveldert, De Baarsjes en
Watergraafsmeer).
Stadspas
De gemeente Amsterdam stelt zich als doel met de
Stadspas ervoor te zorgen dat ook mensen met een
minimuminkomen en ouderen kunnen deelnemen
aan sportieve, recreatieve en culturele activiteiten.
De Stadspas geeft 65-plussers en mensen met een
uitkering (en hun gezinsleden) korting op dergelijke
activiteiten. De pas is geldig bij circa 350 verschillende
bedrijven en instellingen, waaronder bioscopen,
musea en diverse sportclubs. In totaal was het bereik
van de Stadspas onder de doelgroep in 2008 83%.
In 2008 heeft 24% van houders de bijbehorende
cheques gebruikt, die recht geven op tijdelijke extra
korting. 17
In afbeelding 9.9 staan voor 2000 en 2009 de concentraties
van stadspashouders weergegeven. In het
algemeen geldt dat de concentraties voornamelijk
zijn te vinden in de stadsdelen aan de rand van de
stad. In deze negen jaar heeft een aantal verschuivingen
plaatsgevonden. De concentraties in Nieuw-West
zijn verminderd en verschoven. In Oost zijn er concentraties
bijgekomen. In Noord zijn concentraties
verdwenen en ontstaan.
Niet alleen wat betreft het bezit van de Stadspas
hebben zich verschuivingen voorgedaan, ook in het
gebruik van de bijbehorende cheques hebben zich
verschuivingen in concentraties voorgedaan. In 2000
was er een aantal duidelijke concentraties zichtbaar in
Zuid en Nieuw-West, deze concentraties zijn in 2009
minder aanwezig en deels verschoven.
Een vergelijking van het bezit van de Stadspas en
het gebruik van de cheques laat zien dat hierin nogal
wat verschillen bestaan. Zo komen concentraties
van gebruikers van de cheques in 2009 vaak voor in
gebieden waar de concentratie stadspashouders niet

9 | Participatie in hobby’s, cultuur, sport en vakantie
115
Afb. 9.10 Concentraties van gebruik stadspascheques, 2000 en 2009
2000
2009
bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S/UvA afdeling Geografie en planologie
duidelijk zichtbaar is (bijvoorbeeld in Zuid, West en
Centrum). In deze gebieden is de algemene cultuurparticipatie
sowieso bovengemiddeld. Ook zijn
er gebieden waar een duidelijke concentratie van
stadspasbezitters is, maar waar geen concentratie
van gebruik van stadspascheques zichtbaar is (o.a. in
Zuidoost). Dit is een gebied waar de cultuurparticipatie
over het algemeen gemiddeld laag is.
Sport 18
Uit de Sportmonitor Amsterdam 2009 blijkt dat 61%
van de Amsterdammers van 6 jaar of ouder sport. Dit
is een daling ten opzichte van 2006 (65%). Ten opzichte
van 2003 is er nog steeds sprake van een stijging:
toen sportte 56%. In deze paragraaf over sport
zullen we ons richten op Amsterdammers van 18
jaar of ouder. Derhalve zijn enkele uitkomsten uit de
Sportmonitor met behulp van het databestand teruggerekend
naar de groep volwassen Amsterdammers.
Volgens de definitie van de Richtlijn Sportdeelname
Onderzoek is iemand sporter als hij twaalf keer of
vaker per jaar sport. Dan is 59% van de volwassen
Amsterdammers in 2009 sporter. 19 Wie zijn deze
sporters? Alle cijfers voor Amsterdam komen uit de
data die verzameld zijn voor de Sportmonitor 2009.
In vergelijking met 2003 is het aandeel volwassen
Amsterdamse sporters gestegen van 49% naar 59%.
Afb. 9.11 Sporters (18+) naar diverse achtergrondkenmerken, 2009 (procenten)
totaal
18-34 jaar
35-54 jaar
55 jaar en ouder
alleenstaand
2 volw zonder kind
2 volw met kind
eenoudergezin
ongeschoold
laag
middelbaar
hoog
man
vrouw
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Sportparticipatie verschilt tussen groepen
Amsterdammers (zie afb. 9.11). Zo speelt leeftijd
een duidelijke rol, 55-plussers sporten minder en
mensen tussen 18 en 35 jaar sporten meer dan
gemiddeld. Verder zien we dat mensen met thuiswonende
kinderen minder vaak sporten dan volwassenen
zonder kinderen en alleenstaanden. Hoger
bron: O+S/enquête Sportmonitor 2009

116 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 9.12 Top 5 populaire sporten onder sportende Amsterdammers (18+)
per leeftijdsgroep, 2009 (procenten)
18-34 jaar
35-54 jaar
fitness
hardlopen
voetbal
zwemsport
wielrennen
fitness
hardlopen
zwemsport
voetbal
wielrennen
Surinamers en Antillianen, Marokkanen en de groep
overige niet-westerse allochtonen. Redenen voor dit
verschil – hun mannen sporten vaker – zou te maken
kunnen hebben met geloof. Het kan zijn dat de
vrouwen uit deze groepen vanwege hun geloof niet
(gemengd) mogen sporten. Dit geldt dan overigens
vaker voor oudere allochtone vrouwen. Het aandeel
jonge allochtone vrouwen dat sport neemt wel toe.
Om het ‘probleem’ van niet gemengd mogen sporten
te omzeilen, verrijzen in Amsterdam steeds meer
sportscholen en worden steeds meer sportactiviteiten
georganiseerd voor alleen vrouwen.
55-plus
fitness
zwemsport
tennis
hardlopen
wandelsport
%
0 5 10 15 20 25 30 35 40
bron: O+S/enquête Sportmonitor 2009
opgeleide Amsterdammers sporten duidelijk vaker
dan Amsterdammers met een lage opleiding. Dit is in
overeenstemming met resultaten uit landelijk onderzoek.
Verder is het aandeel mannen dat sport groter
dan het aandeel vrouwen. 20
Fitness populair
In afbeelding 9.12 zijn de favoriete sporten naar leeftijdsgroep
weergegeven. In alle drie de leeftijdsgroepen
is fitness het populairst: 40% van de sportende
18- t/m 34-jarigen fitnest, 38% van 35- t/m 54-jarigen
en 31% van de sportende 55-plussers. Bij alle drie de
leeftijdsgroepen staan fitness, hardlopen en zwemsport
in de top 5. Bij 55-plussers zijn voetbal en wielrennen
vervangen door de iets minder inspannende
sporten tennis en wandelen.
Verschillen naar herkomst
Eerder in dit hoofdstuk zagen we dat een groter
aandeel mannen sport dan vrouwen. De volgende
afbeelding laat zien dat dit niet voor alle herkomstgroepen
in Amsterdam geldt. Onder Turkse en
autochtone Amsterdammers is er geen significant
verschil in beider aandeel, maar wel onder
Van alle volwassen Amsterdammers sport 59%. Dat
betekent dat 41% niet sport; 53% van de niet-westerse
allochtonen, 59% van de Turken en 60% van de
Marokkanen sport niet. Van de autochtone bevolking
in Amsterdam sport 33% niet, in Nederland 37%. 21
Uit landelijke cijfers blijkt dat de helft van de nietwesterse
allochtonen nooit of minder dan één keer
per jaar sport, met als uitschieters Marokkanen en
Turken (beiden 56%).
Ook bij jongeren bestaan verschillen tussen herkomstgroepen.
Autochtone Amsterdammers sporten
vaker dan allochtone Amsterdammers, ook al is hier
het verschil minder groot dan bij de hogere leeftijdsgroepen.
Dit blijkt ook uit SCP-gegevens. Verschillen
in sportdeelname tussen autochtone en allochtone
jongeren zijn aanzienlijk kleiner dan bij ouderen. 22
Als men bij de tweede generatie corrigeert voor
verschillen in opleidingsniveau en inkomen, dan blijkt
er geen verschil meer te zijn in de sportdeelname
van allochtone en autochtone jongeren in de grote
steden. Bij de jonge autochtone Amsterdammers is
er geen verschil tussen het percentage jongens en
meisjes dat sport, bij de allochtone Amsterdammers
is dit wel het geval.
Stadsdelen
Kijken we naar het aandeel volwassen sporters per
stadsdeel dan zien we dat Zuid met 67% de meeste
sporters telt. In Noord doet minder dan de helft van
de bevolking maandelijks aan sport.
Afb. 9.13 Sporters (18+) naar herkomst en geslacht, 2009 (procenten)
70
%
60
50
40
30
20
10
0
Surinamers/
Antillianen
Turken
man vrouw totaal
Marokkanen
overige
niet-westerse
allochtonen
westerse
allochtonen
autochtonen
totaal
bron: O+S/enquête Sportmonitor 2009

Norm gezond bewegen
Uit de enquête voor Staat van de Stad blijkt dat
Amsterdammers steeds beter voldoen aan de
Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB): op
minimaal vijf van de zeven werkdagen tenminste een
half uur matig intensief bewegen. Bijna driekwart
(74%) van de geënquêteerde Amsterdammers van
18 jaar en ouder voldoet aan deze norm, in 2008 was
dat 72% en in 2006 67%. 23 In heel Nederland voldeed
in 2008 ‘slechts’ 59% aan de norm. 24
Ook hier zijn er verschillen tussen groepen
Amsterdammers (zie afb. 9.15). Amsterdammers van
18 t/m 34 jaar sporten weliswaar vaker dan andere
volwassen Amsterdammers, maar voldoen minder
vaak aan deze norm dan de 35- t/m 54-jarigen.
Westerse allochtone Amsterdammers, op de voet
gevolgd door autochtone, voldoen vaker aan de
norm (beide 79%) dan alle andere herkomstgroepen;
Marokkaanse Amsterdammers blijven met 62%
achter.
Net als bij sporten zijn er duidelijke verschillen tussen
vrouwen en mannen, maar net andersom: vrouwen
voldoen vaker aan de norm voor gezond bewegen
dan mannen. Dat geldt voor vrouwen uit bijna alle
herkomstgroepen. Alleen Surinaams/Antilliaanse
mannen en Marokkaanse mannen voldoen vaker aan
de NNGB dan de vrouwen uit die herkomstgroepen.
Fietsen
Met de fiets naar je werk of school is een van de
mogelijkheden om te voldoen aan de Norm Gezond
Bewegen. Voor 34% van de Amsterdammers is de
fiets het belangrijkste vervoermiddel om mee naar
het werk te gaan. Van hen voldoet 89% aan de Norm
Gezond Bewegen. Van de Amsterdammers die met
de auto naar hun werk gaan voldoet 67%.
Van de mensen die binnen Amsterdam werken
gaat bijna de helft met de fiets (44%). Dit is vooral
populair onder autochtone en westerse allochtone
Amsterdammers. Onder de niet-westerse allochtone
Amsterdammers die in Amsterdam werken zijn het
openbaar vervoer en de auto populairder. Zo gaat
32% van de Turkse Amsterdammers met de auto
(tegenover 20% gemiddeld) en 55% van de
Surinaamse en Antilliaanse Amsterdammers met
het openbaar vervoer (tegenover 23% gemiddeld).
Ook nemen hoger opgeleiden vaker de fiets.
Verder zijn er duidelijke verschillen tussen de stadsdelen,
die te maken hebben met de ligging en ontsluiting
van het stadsdeel. De mensen die aan de rand
van de stad wonen in bijvoorbeeld Noord of Zuidoost
gaan duidelijk minder vaak met de fiets naar hun
werk (beide 17%). In Zuidoost is vooral het openbaar
vervoer populair (47%) en in Noord de auto (53%).
De helft van de volwassen Amsterdammers (50%)
fietst vaak in de stad, 12% nooit en 14% heeft niet
eens een fiets. Tussen de herkomstgroepen bestaan
in dezen grote verschillen. Zo fietst bijna de helft van
de Turkse Amsterdammers (45%) nooit, tegenover
19% van de autochtone bevolking. Van de niet-wes-
9 | Participatie in hobby’s, cultuur, sport en vakantie
117
Afb. 9.14 Sporters (18+) per stadsdeel, 2009 (procenten)
Zuid
Centrum
Oost
West
Nieuw-West
Zuidoost
Noord
Amsterdam totaal
%
0 10 20 30 40 50 60 70
bron: O+S/Sportmonitor 2009
Afb. 9.15 Amsterdammers (18+) die minimaal vijf dagen in de week tenminste een half
uur matig intensief bewegen naar achtergrondkenmerken, 2010 (procenten)
gemiddeld
18-34
35-54
55 en ouder
ongeschoold
laag
middelbaar
hoog
man
vrouw
autochtonen
westerse allochtonen
ov. niet-westerse allochtonen
Marokkanen
Turken
Surinamers/Antillianen
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Afb. 9.16 Vervoersmiddel naar werk van mensen die in Amsterdam werken en wonen
naar herkomstgroep, 2010 (procenten)
Surinamers/
Antillianen
Marokkanen
Turken
overige nietwesterse
allochtonen
autochtonen
westerse allochtonen
gemiddeld
%
0 20 40 60 80 100
fiets ov (trein, bus, tram, metro) auto lopend anders/weet niet
terse allochtone Amsterdammers fietst 39% nooit
(22% heeft geen fiets en 17% fietst nooit). Verder fietsen
jongeren vaker dan ouderen, hoger opgeleiden
vaker dan lager opgeleiden en mannen vaker dan
vrouwen. Landelijk onderzoek bevestigt dit beeld. 25
%

118 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 9.17 Fietsen in de stad per stadsdeel, 2010 (procenten)
Centrum
West
Zuid
Oost
Nieuw-West
Noord
Zuidoost
gemiddeld
%
0 20 40 60 80 100
vaak
soms zelden nooit n.v.t., ik heb geen fiets
In Noord en Zuidoost fietst men duidelijk minder vaak
dan in Centrum. Zo fietst in Zuidoost bijna de helft
van de bewoners nooit en in Noord een derde nooit
(45% resp. 36%). In Centrum fietst driekwart van de
bevolking vaak.
Ontspanning in huis
Ook binnenshuis zijn er verschillende mogelijkheden
van vermaak, zoals internetten en televisiekijken.
TV voor een vijfde de belangrijkste
vorm van vermaak
Vrijwel alle Nederlanders beschikken over minstens
een televisietoestel en het aantal toestellen in de
huishoudens stijgt gestaag. Het gemiddelde aantal
toestellen per Nederlands huishouden is nu 1,7. 26
Vrijwel alle Amsterdammers kijken televisie, 4% nooit.
Gemiddeld kijken volwassen Amsterdammers op een
doordeweekse dag in 2010 bijna drie uur televisie,
Nederlanders vanaf 6 jaar gemiddeld ruim drie uur
(doordeweekse en in het weekeinde). 27
Uit de Amsterdamse Burgermonitor 2010 28 blijkt dat
78% van de Amsterdammers van 16 jaar of ouder
voor nieuws- en/of actualiteitenprogramma’s afstemt
op Nederland 1, gevolgd door Nederland 2 (60%),
Afb. 9.18 Kijkgedrag van Amsterdammers naar lokale zenders, 2007-2010 (procenten)
%
80
70
60
50
40
30
20
Nederland 3 (55%) en RTL4 (45%). AT5 wordt in 2010
door 44% van de Amsterdammers genoemd als bron
van informatie.
Iets minder dan twee derde van de Amsterdammers
(63%) kijkt regelmatig – in ieder geval een paar
keer per week – naar AT5. Sinds 2006, toen bijna
acht op de tien Amsterdammers regelmatig keken,
is het percentage ieder jaar gedaald. 29 Naar RTV
Noord-Holland wordt iets meer gekeken, van 18%
in 2009 tot 21% in 2010. De zenders SALTO (4%) en
MTNL (1%) worden minder bekeken. Het aandeel
Amsterdammers dat aangeeft naar geen enkele
lokale zender te kijken is de laatste jaren sterk toegenomen,
van 17% in 2006 naar 32% in 2010 (zie
afbeelding 9.18). 30 Allochtonen kijken in verhouding
meer naar Salto (6%) en MTNL (2%) dan autochtonen
(2 resp. 0%). Aan de andere kant kijken autochtonen
weer meer naar RTV-NH (24% versus 19%). Er is geen
duidelijk verschil zichtbaar tussen allochtonen en
autochtonen in kijkgedrag naar AT5. 31
Internet
In 2010 heeft 91% van de Amsterdammers van
16 jaar of ouder toegang tot internet (thuis, op
het werk, via studie of anderszins), onder de
Nederlanders is dat 94%. 32 Sinds 2004 blijft het deel
van de Amsterdammers met internettoegang continu
stijgen (zie afbeelding 9.19). 33
Toegang tot internet neemt toe met het opleidingsniveau.
Van de Amsterdammers zonder opleiding
heeft 62% toegang tot internet. Dit percentage loopt
op tot 97% bij hoogopgeleide Amsterdammers. Ook
is er een duidelijke relatie met leeftijd. In de jongste
groep (tot 24 jaar) is er bijna niemand meer zonder
internettoegang (1%), bij de groep boven de 55
jaar ligt dit op ruim 20%. Ook hebben autochtonen
gemiddeld vaker internettoegang dan allochtonen
(94% resp. 89%). Het is dan ook niet verrassend dat
het laagste aandeel internettoegang gevonden wordt
in de groep oudere laagopgeleide niet-westerse allochtonen
(54%).
Thuis heeft 88% van de Amsterdammers beschikking
over internet (zie afb. 9.19). Het aandeel dat thuis
internet heeft, is het hoogst bij Amsterdammers in
de leeftijd 16 t/m 24 jaar (94%) en het laagst onder
65-plussers (63%). Onder ouderen neemt het internetgebruik
wel het sterkst toe.
Gemiddeld internetten Amsterdammers acht uur
per week voor privégebruik. Dat is een uur langer
dan twee jaar geleden. Ruim een derde van de
Amsterdammers (39%) internet gemiddeld minder
dan één uur per dag, een kwart één à twee uur en
18% meer dan twee uur per dag voor privégebruik.
10
0
2007
2008
2009
2010
AT5 RTV-NH SALTO MTNL
anders geen enkele weet niet
bron: O+S/Amsterdamse Burgermonitor 2010
Internetgebruik hangt samen met leeftijd (hoe ouder,
hoe minder vaak men thuis internet heeft; hoe jonger,
hoe meer uur men per week internet) en opleiding
(hoe hoger opgeleid, hoe meer internetgebruik). In
stadsdeel Centrum is het aandeel Amsterdammers
dat nooit internet, het kleinst (10%).

9 | Participatie in hobby’s, cultuur, sport en vakantie
119
Sociale netwerksites 34
In 2010 zijn iets meer Amsterdammers lid van een
sociale netwerksite (o.a. Hyves, Facebook, LinkedIn)
dan in 2009. Ruim de helft van de Amsterdammers
die toegang hebben tot internet (52%) is nu lid van
een netwerksite (in 2009 was dit 48%). Dat komt
neer op 47% van alle Amsterdammers van 16 jaar en
ouder. Het hoogst is het gebruik van sociale netwerksites
onder Amsterdammers in de leeftijd 16 t/m
34 jaar (75%). Het lidmaatschap daalt tot 20% in de
groep van 55 jaar en ouder. Westerse allochtonen
zijn het vaakst lid van een vriendengroep (61%) en
Marokkanen het minst (25%). Vrouwen zijn iets actiever
op vriendensites dan mannen (54% resp. 49%).
De populariteit van Hyves onder Amsterdammers
met internet is afgenomen van 33% in 2009 tot 27%;
Hyves is duidelijk voorbijgestreefd door Facebook
(35%). Ook LinkedIn heeft een sterke groei doorgemaakt,
van 16% in 2009 tot 24% in 2010.
Er zijn wel duidelijke verschillen in de gebruikerskarakteristieken
van de verschillende netwerksites.
Hyves is met name populair onder de internetter
tot 35 jaar (46%) en is het populairst onder
Amsterdammers van Surinaamse herkomst (38% van
alle Surinaamse Amsterdammers gebruikt Hyves).
LinkedIn wordt met name gebruikt door hoogopgeleide
autochtonen tot 55 jaar (46%). Veertig procent
van de gebruikers van Hyves heeft meer dan honderd
vrienden. Voor Facebook is dit 34% en voor LinkedIn
38%.
Sociale netwerksites bieden een groeiende mogelijkheid
om met burgers in contact te komen. Van de
Amsterdammers die lid zijn van een van de sociale
netwerksites geeft 23% aan dat ze via deze site op de
hoogte gehouden zou willen worden over zaken in de
stad of stadsdeel. Bij mensen met veel vrienden ligt
dit percentage op 31%.
Gebruik Twitter 35
Ruim driekwart (79%) van de Amsterdammers met
toegang tot internet schrijft nooit iets op internet,
20% zegt dit wel te doen. Sinds 2009 is het aandeel
mensen dat op een forum of blog schrijft min of meer
gelijk gebleven (8 resp. 9% in 2010). Het gebruik van
Twitter is toegenomen van 3% in 2009 naar 7% in
2010 en gerelateerd aan opleiding: het meest twitteren
hoogopgeleiden (10%), het minst laagopgeleiden
(3%). Ook is het gebruik wat frequenter onder
Amsterdammers tot 35 jaar (11%).
De helft van de Twitteraars gebruikt Twitter dagelijks,
een kwart een paar keer per week en de overige 25%
minder dan een keer per week. De meeste mensen
volgen maximaal tien mensen (37%), 10% volgt er
meer dan honderd. Eenzelfde beeld is te zien bij het
aantal volgers dat mensen hebben. Bij ruim 40% zijn
dit er minder dan tien en bij 12% meer dan honderd.
De rest zit er tussen in. De meeste Twitteraars gebruiken
de site om de actualiteit bij te houden (45%),
professioneel (41%) of om contact te onderhouden
met vrienden en familie (38%).
Afb 9.19 Toegang tot internet thuis per leeftijdscategorie, 2004-2010 (procenten)
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Belangrijkste vormen van vermaak
Van de Amsterdammers die toegang hebben tot
internet, ziet 18% computeren of internetten als
belangrijkste vorm van vermaak; dat is 15% van
alle Amsterdammers. Dit zijn met name hoger opgeleiden
en 18- t/m 34-jarigen. Voor 21% van de
Amsterdammers is televisiekijken de belangrijkste
vorm van vermaak. Dit zijn vooral lager opgeleiden
en ouderen. Binnen deze beide groepen is 5%
overlap: deze groep Amsterdammers vindt zowel
televisie kijken als computeren of internetten de
belangrijkste vorm van vermaak.
Hierbij moet worden vermeld dat de scheiding tussen
televisiekijken en internetten niet meer zo scherp is
als tien jaar geleden. Je kunt nu televisie kijken op
de computer en vice versa.
Afb. 9.20 Aantal uur privégebruik internet per week naar stadsdelen, 2010 (procenten)
Centrum
Zuid
Oost
Nieuw-West
Zuidoost
Noord
West
gemiddeld
%
0 20 40 60 80 100
Vakantie
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
16-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar
55-64 jaar 65 jaar en ouder Amsterdam gemiddeld
geen internet
geen antwoord
1-6 uur 7-14 uur
Bijna driekwart van de Amsterdammers van 18 jaar of
ouder is in 2010 op vakantie geweest (72%), in 2008
was dat nog 74%. Het cijfer van dit jaar is vergelijkbaar
met 2006 (72%), 2004 (72%), 2002 (71%) en
2000 (72%). Ruim een derde van alle Amsterdammers
is in 2010 vaker dan één keer op vakantie geweest
(38%, 2008: 40%).
bron: O+S/Amsterdamse Burgermonitor 2010
15 uur of meer

120
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 9.21 Aantal keer dat Amsterdammers de afgelopen twaalf maanden met vakantie zijn geweest, 2000-2010 (procenten)
%
40
35
30
25
20
15
10
5
0
geen enkele keer
één keer
meer dan één keer
weet niet, geen antwoord
2000 2002 2004 2006 2008 2010
Het lijkt er op dat Amsterdammers minder vaak op
vakantie gaan dan landelijk. Van de Amsterdammers
gaat in 2010 72% op vakantie. Een landelijk cijfer is
niet voor 2010 beschikbaar, wel voor 2009: 81% van
de Nederlanders ging toen minimaal één keer op
vakantie. 36
Negentig procent van de Amsterdammers die in 2010
op vakantie zijn geweest, ging naar het buitenland.
Allochtone Amsterdammers gaan iets vaker naar het
buitenland (96%) dan autochtone (85%). Het aandeel
vakantiegangers dat naar het buitenland op vakantie
gaat is sinds 2002 gestegen van 85% naar 90% in
2010. In 2000 ging 87% van de Amsterdammers die
op vakantie gingen, naar het buitenland.
Het aandeel mensen dat op vakantie gaat verschilt
per opleidingsniveau (hoe hoger opgeleid, hoe vaker
op vakantie), leeftijd (hoe ouder, hoe minder vaak) en
inkomen (hoe lager het inkomen, hoe minder vaak).
Ook blijkt ruim een derde van de alleenstaanden
(39%) en eenoudergezinnen (38%) niet op vakantie
te gaan. Gemiddeld gaat 28% niet. Stadsdelen waar
inwoners weinig op vakantie gaan zijn Zuidoost (47%)
en Noord (33%).
Noten
1 CBS. Statline. 2009.
2 Exclusief lidmaatschap van de bibliotheek.
3 CBS. Sociale samenhang: participatie,
vertrouwen en integratie. Den Haag, 2010.
4 Het gaat hier om het percentage vrouwen
dat lid is van een vrouwenvereniging of bond.
5 CBS. Sociale samenhang: participatie,
vertrouwen en integratie. Den Haag, 2010.
6 O+S. Amsterdam in cijfers 2010, 2009, 2008
en 2007.
7 O+S. Kunst- en cultuurmonitor Amsterdam
2010. Amsterdam, 2011.
8 Vragenlijst Kunst- en Cultuurmonitor
Amsterdam 2010. O+S in samenwerking
met DMO, Kunst en Cultuur, gemeente
Amsterdam.
9 O+S. Amsterdam in cijfers 2010. Amsterdam,
2010. Zalen: het Concertgebouw, Paradiso,
Koninklijk Theater Carré, Melkweg,
Het Muziektheater, De Meervaart,
Stadsschouwburg, De Kleine Komedie,
Muziekgebouw aan ’t IJ, Bimhuis, Bellevue
Theater, De Balie, Jeugdtheater de Krakeling,
Theater de Engelenbak, Hetveem Theater.
10 O+S. Amsterdam in cijfers 2010. Amsterdam,
2010.
11 COS. Cultuurparticipatie van Rotterdammers,
2009. Gemeente Rotterdam.
12 Stichting Filmonderzoek. Bioscoopmonitor
2009/2010. 2010.
13 O+S. Kunst- en cultuurmonitor Amsterdam
2010. Amsterdam, 2011
14 COS. Cultuurparticipatie van Rotterdammers,
2009. Gemeente Rotterdam.
15 Idem.
16 VSCD. Podiumkunst verloor in 2010
6% publiek. (18 maart 2011 – www.vscd.nl).
17 O+S. Bekendheid en gebruik Stadspas.
Amsterdam, 2010.
18 Alle gegevens over sportgedrag van
Amsterdammers komen uit de data van: O+S,
Sportmonitor 2009, Inzicht in het sportgedrag
van Amsterdammers in 2009.
19 Vergelijking met landelijke cijfers is niet
mogelijk, omdat landelijk onderzoek niet rapporteert
over volwassenen als aparte groep.
Landelijk ligt het aandeel sporters vanaf
6 jaar op 68%. (Bron: W.J.H. Mulier Instituut.
SportersMonitor 2008.) In Amsterdam ligt
het aandeel sporters vanaf 6 jaar op 61%.
20 W.J.H. Mulier Instituut. SportersMonitor 2008.
21 Bron Nederlandse cijfers: SCP/WJH Mulier instituut.
Rapportage sport 2008. Den Haag, 2008.
22 SCP/WJH Mulier instituut. Rapportage sport
2010, Sport: een leven lang. Den Haag, 2010.
23 Matig intensief betekent inspannende
lichaams beweging waarvan men merkbaar
sneller gaat ademen. Het gaat niet alleen
om sporten, maar ook om wandelen, fietsen,
huishoudelijke arbeid als stoffen, stofzuigen of
tuinieren.
24 SCP/WJH Mulier instituut. Rapportage sport
2008. Den Haag, 2008.
25 SCP. Overwegend onderweg. Den Haag,
2008.
26 SPOT. Televisierapport 2010. Amstelveen,
2010.
27 Idem.
28 O+S. De Amsterdamse Burgermonitor 2010.
Amsterdam, november 2010.
29 Idem.
30 Idem.
31 Idem.
32 CBS. Statline, 14 maart 2010.
33 O+S. De Amsterdamse Burgermonitor 2010.
Amsterdam, november 2010.
34 Idem.
35 Idem.
36 CBS. Vakanties van Nederlanders 2009.
Den Haag, 2010.

10 Participatie
in politiek
In dit hoofdstuk staat politieke participatie centraal,
zoals (intentie tot) stemmen, partijvoorkeur en
vertrouwen in politiek. Ook worden verbanden gelegd
met achtergrondkenmerken en andere vormen van
participatie.

122 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
•Bijna zes van de tien Amsterdammers
(58%) zijn geïnteresseerd in politiek.
•Het aandeel Amsterdammers dat
geïnteresseerd is in de gemeentepolitiek
ligt lager (47%), maar is vanaf
2000 redelijk constant en tussen 2008
en 2010 licht gestegen.
•Stadsdeel Oost kent het grootste
aandeel bewoners dat geïnteresseerd
is in de gemeentepolitiek (57%).
Bewoners van Nieuw-West zijn het
minst geïnteresseerd.
•Bijna driekwart van de Amsterdammers
zegt zeker te stemmen als er
morgen gemeente- en stadsdeelraadsverkiezingen
zouden worden
gehouden. Dit relatief hoge percentage
wordt veroorzaakt doordat 2010
een verkiezingsjaar was.
•Sinds 2000 is er een stijgende lijn te
zien in het aandeel Amsterdammers
dat aangeeft zeker te gaan stemmen.
•Ook de daadwerkelijke opkomst bij
verkiezingen laat een licht stijgende
lijn zien sinds 2000.
•Bij Turkse Amsterdammers ligt de
stemintentie het laagst, bij autochtonen
het hoogst.
•De populariteit van de PvdA is tussen
2008 en 2010 gestegen. In 2008 gaf
18% aan op de PvdA te stemmen bij
gemeenteraadsverkiezingen, in 2010
is dit 25%.
•De PVV behaalde bij de verkiezing
voor de Provinciale Staten in maart
2011 8% van de stemmen.
•Het politieke zelfvertrouwen van
Amsterdammers is licht gestegen
sinds 2000.
•Driekwart van de Amsterdammers
heeft redelijk tot veel vertrouwen
in het gemeentebestuur.
Interesse in gemeentepolitiek
stabiel gebleven
Het aandeel Amsterdammers dat (tamelijk tot zeer
veel) interesse heeft in de gemeentepolitiek is sinds
de eerste Staat van de Stad (2000) redelijk constant.
Wel zijn er lichte schommelingen te zien (zie
Afb. 10.1 Interesse in gemeentepolitiek, 2000-2010 (procenten)
40
35
30
25
20
15
10
5
0
%
zeer
geïnteresseerd
tamelijk
geïnteresseerd
weinig
geïnteresseerd
niet
geïnteresseerd
2000 2002 2004 2006 2008 2010
Afb. 10.2 Interesse in gemeentepolitiek naar opleiding, 2010 (procenten)
hoog
middelbaar
laag
weet niet,
geen antwoord
ongeschoold
%
0 20 40 60 80 100
zeer geïnteresseerd tamelijk geïnteresseerd weinig geïnteresseerd
niet geïnteresseerd
weet niet
afb. 10.1). Zo was het aandeel tussen 2006 en 2008
gedaald van 49% naar 45% en steeg dit in de afgelopen
twee jaar weer iets. In 2010 heeft 47% van de
Amsterdammers interesse in de gemeentepolitiek.
Het aandeel Amsterdammers dat niet geïnteresseerd
is, is vergeleken met twee jaar geleden gelijk
gebleven. In de laatste tien jaar is er echter een licht
dalende lijn te zien in het aandeel Amsterdammers
dat niet geïnteresseerd is in gemeentepolitiek.
Er is ook gevraagd of mensen interesse hebben in
politiek in het algemeen. Dit blijken bijna zes van de
tien Amsterdammers (58%) te hebben. Dit aandeel is
ongeveer gelijk gebleven sinds 2008 (56%).
Opleiding speelt een rol bij de interesse in gemeentepolitiek:
hoe hoger opgeleid, hoe meer geïnteresseerd.
Zo is van de hoger opgeleiden 63% tamelijk
tot zeer geïnteresseerd en van de ongeschoolden
36% (zie afb. 10.2).
Ook zijn er verschillen tussen de diverse herkomstgroepen
(zie afb. 10.3). Autochtonen en westerse
allochtonen hebben het meest interesse in gemeentepolitiek
(54% resp. 49%). Turkse Amsterdammers
geven het minst vaak aan geïnteresseerd te zijn
in de gemeentepolitiek (29%). Bij Marokkaanse
Amsterdammers is er na een piek in 2006 sprake van
een daling in interesse. In 2006 was nog 44% van
hen tamelijk of zeer geïnteresseerd in de gemeentepolitiek,
in 2008 was dit gedaald tot 38% en in 2010
tot 32%. Het hoge aandeel geïnteresseerden onder
Marokkanen in 2006 zal samenhangen met het feit
dat Ahmed Aboutaleb nummer twee was op de lijst
van de PvdA bij de gemeenteraadsverkiezingen in
dat jaar. Dit effect is ook terug te zien in de daadwerkelijke
opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen in
2006, 37% van de Marokkaanse Amsterdammers is
gaan stemmen in 2006 tegenover 22% in 2002. 1
De interesse in de gemeentepolitiek verschilt per
stadsdeel (zie afb. 10.4). Anders dan in voorgaande
jaren staat stadsdeel Centrum niet meer ruim boven-

10 | Participatie in politiek
123
aan, maar deelt het de eerste plaats met Oost: beide
56%. Nieuw-West en Zuidoost hebben het laagste
aantal bewoners dat geïnteresseerd is (beide 37%).
Driekwart zou gaan stemmen
Bijna driekwart van de Amsterdammers (74%) zegt
zeker te zullen stemmen als er morgen gemeenteen
stadsdeelraadsverkiezingen worden gehouden.
Dit komt overeen met het percentage dat in de
Burgermonitor 2010 werd gevonden. In 2008 zei
66% van de Amsterdammers zeker te gaan stemmen.
Dat hogere percentage in 2010 is waarschijnlijk
het gevolg van het feit dat 2010 een verkiezingsjaar
was. In 2006 (ook een verkiezingsjaar) gaf 70% van
de Amsterdammers aan zeker te gaan stemmen. De
aandacht die media aan verkiezingen en dus politiek
geven, kan ertoe leiden dat meer mensen zich met
politiek gaan bezighouden en dus meer mensen aangeven
te gaan stemmen.
Over het algemeen is er sinds 2000 een stijgende
lijn te zien in het aandeel Amsterdammers dat de
intentie heeft te stemmen (zie afb. 10.5). Ook bij de
daadwerkelijke opkomst zien we in die periode een
licht stijgende lijn. Toch ligt het percentage dat bij
de gemeenteraadsverkiezingen daadwerkelijk gaat
stemmen een stuk lager dan het aandeel dat vooraf
aangeeft te gaan stemmen (tussen de 10 en 20%). Bij
dit soort vragen wordt vaak een sociaal wenselijke
antwoord gegeven.
Bij sommige groepen Amsterdammers is de stemintentie
hoger dan bij andere. Hierin zien we in grote
lijnen geen grote verschillen in vergelijking met 2008
(zie afb. 10.6). Hoe ouder Amsterdammers zijn, hoe
hoger hun opleiding en hoe meer ze verdienen, des
te groter de stemintentie. Dit is ook terug te vinden
op landelijk niveau in de tweede verdiepende studie
van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven
van het Sociaal Cultureel Planbureau. 2 Ook uit de
Burgermonitor blijkt dat autochtone Amsterdammers
meer dan allochtone Amsterdammers geneigd zijn te
gaan stemmen.
Afb. 10.3 Interesse in gemeentepolitiek per herkomstgroep, 2010 (procenten)
autochtonen
westerse
allochtonen
Surinamers
overige nietwesterse
allochtonen
Marokkanen
Turken
%
0 20 40 60 80 100
zeer geïnteresseerd tamelijk geïnteresseerd weinig geïnteresseerd
niet geïnteresseerd
weet niet, geen antwoord
Afb. 10.4 Tamelijk/zeer geïnteresseerd in de Amsterdamse gemeentepolitiek naar
stadsdelen, 2010 (procenten)
Oost
Centrum
Zuid
West
Noord
Zuidoost
Nieuw-West
%
0 10 20 30 40 50 60
zeer geïnteresseerd
tamelijk geïnteresseerd
Afb. 10.5 Aandeel Amsterdammers dat zegt te zullen gaan stemmen in geval van
gemeenteraads- en stadsdeelraadsverkiezingen en dat tamelijk tot zeer
geïnteresseerd is in de gemeentepolitiek, 2000-2010 (procenten)
%
80
70
60
50
40
Het aandeel van de Turkse Amsterdammers dat
aangeeft zeker te gaan stemmen als er morgen
gemeenteraads- en stadsdeelraadsverkiezingen
gehouden zouden worden, neemt de laatste jaren
af. In Staat van de Stad IV zagen we nog dat van
allochtone Amsterdammers Turken vaker van plan
waren te stemmen. Maar de stemintentie van Turkse
Amsterdammers daalt. In 2008 was die al gelijk aan
die van andere niet-westerse allochtonen, in 2010 is
ze lager. Dit komt overeen met de mate van politieke
interesse bij deze groep. Er bestaat namelijk
een duidelijke relatie tussen interesse in de politiek
en stemintentie. Ruim negen van de tien zeer in de
gemeentepolitiek geïnteresseerde Amsterdammers
(94%) zeggen zeker te zullen gaan stemmen als er nu
verkiezingen zouden zijn, tegen 90% van de tamelijk
geïnteresseerden, 65% van de weinig geïnteresseerden
en 47% van de Amsterdammers die niet geïnteresseerd
zijn in de gemeentepolitiek. Als we kijken
30
20
10
0
2000 2002
gaat zeker stemmen
2004 2006
tamelijk/zeer geïnteresseerd
naar de algemene interesse van Amsterdammers in
politiek, dan zien we eenzelfde patroon (zie afb. 10.7).
De daadwerkelijke opkomst in Amsterdam (en
Nederland) daalde tot 2000 (zie afb. 10.8) en stijgt
sindsdien licht. Over het algemeen is de opkomst bij
de verkiezingen voor de Tweede Kamer het hoogst
en die voor de Provinciale Staten het laagst. De opkomst
voor de Provinciale Staten is in de periode tot
2000 ook het sterkst gedaald.
2008
2010

124 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 10.6 Stemintentie (gaat zeker stemmen bij gemeenteraads- en stadsdeelraadsverkiezingen)
naar achtergrondkenmerken, 2010 (procenten)
Afb. 10.7 Stemintentie (gaat zeker stemmen bij gemeenteraads- en stadsdeelraadsverkiezingen)
naar politieke interesse (algemeen en gemeentepolitiek), 2010
(procenten)
%
100
80
60
40
20
0
gemiddeld
18-34 jaar
35-54 jaar
55 jaar en ouder
ongeschoold
laag
middelbaar
hoog
< € 700 p.m.
€ 701- € 1000 p.m.
€ 1001- € 1350 p.m.
€ 1351- € 2050 p.m.
€ 2051- € 3200 p.m.
> € 3201 p.m.
Turken
Surinamers
Marokkanen
ov. niet-westerse allocht.
westerse allochtonen
autochtonen
1e generatie allochtonen
2e generatie allochtonen
autochtonen
%
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
weet het niet,
geen antwoord
niet
geïnteresseerd
algemene politieke interesse
weinig
geïnteresseerd
tamelijk
geïnteresseerd
interesse gemeentepolitiek
zeer
geïnteresseerd
Afb. 10.8 Opkomst in Amsterdam bij verschillende verkiezingen, 1966-2011 (procenten)
100
80
60
40
20
%
0
1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014
Gemeenteraad
landelijk
Provinciale Staten
bron: O+S
In 2011 nam de opkomst bij de verkiezingen voor
de Provinciale Staten ten opzichte van 2007 flink toe
(54% resp. 40%). De verkiezingen van 2011 werden
door de kiezers gezien als een stem over de
huidige Tweede Kamer, dit was een kans je steun
dan wel afkeur te laten horen voor het huidige
kabinet. Aangezien de opkomst bij de Tweede
Kamerverkiezingen altijd een stuk hoger ligt dan bij
andere verkiezingen, is de toename in opkomst bij
de Provinciale Statenverkiezingen dan ook goed te
begrijpen.
Partijvoorkeur
De Amsterdammers is ook gevraagd op welke partij
ze zouden stemmen bij verkiezingen voor de gemeenteraad.
Eén van de vier Amsterdammers geeft
aan dat nog niet te weten (23%).
De PvdA is al decennia de grootste partij in
Amsterdam. In 2006 kreeg de partij nog 27% van de
stemmen. Een jaar later was dat percentage gedaald
tot 18. Nu (2010) ligt het percentage op 25, waarmee
de partij nog steeds de grootste is.
De keuzemogelijkheid overige partijen (zie afb. 10.9)
bestaat voor een aanzienlijk deel uit mensen die
aangeven op de PVV te gaan stemmen. De populariteit
van de PVV is in deze Staat van de Stad niet
onderzocht, omdat de beweging in Amsterdam niet
meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen.
In de Amsterdamse Burgermonitor 2010 is wel
gevraagd hoe groot de kans was dat men PVV zou
stemmen als de PVV in Amsterdam aan de gemeenteraadsverkiezingen
had meegedaan. Negen op de
tien mensen gaf aan dat die kans (heel) klein was.
Een klein deel (6%) van de ondervraagden, gaf aan
dat de kans groot tot redelijk groot was. Hierbij gaat
het met name om lager opgeleide autochtonen
boven de 35 jaar, een vijfde deel van deze groep gaf
aan mogelijk PVV gestemd te hebben. Deze groep
woont over het algemeen buiten de ring A10 (Noord,
Nieuw-West en bepaalde delen van Zuidoost). Dit
zijn gebieden waar relatief meer lager opgeleide autochtonen
wonen.
Bij de verkiezing voor de Provinciale Staten in maart
2011 was de PvdA in Amsterdam de grootste partij
(29%). D66 werd de op een na grootste partij , waarmee
de partij een flinke inhaalslag maakte en de
VVD heeft ingehaald (zie afb. 10.10). Ruim 8% van de
Amsterdammers stemde PVV. Het gaat hier om mensen
die over het algemeen buiten de ring A10 wonen
(zie afb. 10.11).
Amsterdammers verschillen in hun voorkeur voor
partijen (zie afb. 10.12). De PvdA heeft vooral veel
aanhang onder allochtonen. Vooral Marokkaanse
Amsterdammers stemmen vaak op de PvdA (22%
meer dan gemiddeld in Amsterdam). De VVD,
GroenLinks en D66 hebben juist relatief weinig
steun van allochtone groepen. Marokkaanse
Amsterdammers stemmen het minst op de VVD (12%
minder dan gemiddeld), westerse allochtonen het

10 | Participatie in politiek
125
meest. Ook D66 krijgt veel steun van westerse allochtonen.
GroenLinks krijgt de meeste stemmen van
autochtone Amsterdammers.
In de Amsterdamse Burgermonitor 2010 is ook
gekeken naar verschillende demografische factoren
die een rol spelen bij partijvoorkeur. Uit dit onderzoek
bleek dat de belangrijkste voorspeller voor een
Amsterdamse stem op de PvdA de herkomst van
de kiezer is. In de Burgermonitor bleek verder dat
autochtonen onder de 55 jaar het minst vaak op de
PvdA stemmen. Opleiding bleek bij PvdA-stemmers
geen rol te spelen. Of Amsterdammers GroenLinks
stemmen wordt vooral voorspeld door leeftijd: des
te jonger des te groter de kans dat ze GroenLinks
stemmen.
Er bestaat ook een relatie tussen partijvoorkeur en
stemintentie (zie afb. 10.13). In Amsterdam bestaat
weinig steun voor het CDA. Van de mensen die een
voorkeur hebben voor deze partij geeft een groot
deel aan zeker te gaan stemmen.
De groep die aangeeft op een andere partij te zullen
stemmen (bijvoorbeeld Leefbaar Amsterdam of de
Partij voor de Dieren) heeft – afgezien van de groep
die nog niet weet waarop te zullen stemmen – de
laagste stemintentie.
Van Amsterdammers die niet willen zeggen wat ze
stemmen of aangeven het nog niet te weten is het
grootste deel niet geïnteresseerd in de Amsterdamse
gemeentepolitiek (zie afb. 10.14).
Van de Amsterdammers die op een partij zouden
stemmen die in de categorie ‘anders’ valt, is een
groot deel niet geïnteresseerd in gemeentepolitiek
Afb. 10.9 Partijvoorkeur als er morgen gemeenteraadsverkiezingen zouden zijn,
2008 en 2010 (procenten)
PvdA
GroenLinks
VVD
SP
D66
CDA
Trots op Nederland
overige partijen
weet (nog) niet
niet/geen antwoord
%
0 5 10 15 20 25 30 35
2008
2010
Afb. 10.10 Uitslag Amsterdam bij Provinciale Staten verkiezing, 2011 (procenten)
PvdA
D66
VVD
GroenLinks
SP
PVV
CDA
PvdD
Overig
CU-SGP
%
0 5 10 15 20 25 30
bron: O+S
Afb. 10.11 Aandeel PVV-stemmers bij de Provinciale Staten-verkiezingen, naar buurtcombinatie, 2011 (procenten)
veel minder dan gemiddeld
minder dan gemiddeld
meer dan gemiddeld
veel meer dan gemiddeld
heel veel meer dan gemiddeld
bron: O+S

126 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 10.12 Partijvoorkeur gemeenteraadsverkiezingen per herkomstgroep, 2010 (procentpunten afwijkingen van het gemiddelde)
totaal ov. niet-west. westerse
Amsterdam Turken Surinamers Marokkanen allochtonen allochtonen autochtonen
PvdA 25 +17 +10 +22 +20 –7 –7
VVD 12 –10 –5 –12 –7 +5 +4
GroenLinks 10 –5 +1 –4 –5 –4 +3
SP 4 +2 0 –3 –3 –1 +1
CDA 1 +3 –1 +2 –1 –1 0
D66 8 –3 –5 –1 –7 +6 +1
andere partij 6 –5 –3 0 +2 +1 +1
weet het (nog) niet 23 +1 –4 +2 +7 –2 +2
geen antwoord 10 0 +6 0 –5 +2 –1
totaal 100
(20%). De partijen die onder deze categorie zijn
genoemd, zijn vooral de PVV en in mindere mate de
Partij voor de Dieren en Leefbaar Amsterdam.
Een relatief groot deel van de Amsterdammers die SP
of PvdA stemmen is niet geïnteresseerd in gemeentepolitiek
(17% resp. 16%).
Afb. 10.13 Intentie te gaan stemmen naar partijvoorkeur, 2010 (procenten)
CDA
GroenLinks
VVD
Socialistische
Partij (SP)
wil niet zeggen
D66
PvdA
anders
weet (nog) niet
%
0 20 40 60 80 100
ga zeker stemmen
ga zeker niet stemmen
ga misschien stemmen
Afb. 10.14 Niet geïnteresseerd in gemeentepolitiek naar partijvoorkeur, 2010 (procenten)
40
35
30
25
20
15
10
5
0
%
wil niet
zeggen
weet
(nog) niet
anders
SP
PvdA
VVD
CDA
GroenLinks
D66
Meer uitgesproken
mening over politiek
Volgens de Amsterdamse Burgermonitor is het politieke
zelfvertrouwen van Amsterdammers aangaande
de lokale politiek al vijf jaar redelijk constant. Het
politieke zelfvertrouwen wordt bepaald aan de hand
van het antwoord op de vragen of men het gevoel
heeft invloed te hebben op de politiek en of men
denkt dat politieke partijen en raadsleden geïnteresseerd
zijn in de mening van de inwoners van
Amsterdam. Zowel het aandeel mensen dat minder
politiek zelfvertrouwen heeft als het aandeel mensen
dat meer politiek zelfvertrouwen heeft neemt toe
tussen 2008 en 2010 (zie afb. 10.15). Mensen lijken
een meer uitgesproken mening te hebben over de
genoemde stellingen. Het aandeel mensen dat meer
politiek zelfvertrouwen heeft neemt wel sterker toe
dan het aandeel mensen dat minder politiek zelfvertrouwen
heeft. Het totale politieke zelfvertrouwen is
tussen 2008 en 2010 dan ook licht gestegen; op een
schaal van drie tot negen stijgt het politieke zelfvertrouwen
van 5,7 in 2008 naar 5,9 in 2010. Ook in de
laatste tien jaar zien we een licht stijgende lijn in het
politieke zelfvertrouwen (van 5,5 in 2000 tot 5,9 in
2010). Het valt op dat het politieke zelfvertrouwen in
de verkiezingsjaren hoger ligt.
In 2010 is in Staat van de Stad voor het eerst de
vraag gesteld in welke mate men vertrouwen heeft in
het gemeentebestuur van Amsterdam. Acht procent
van alle ondervraagden heeft veel vertrouwen, 66%
redelijk vertrouwen, 12% geen vertrouwen en 4%
helemaal geen vertrouwen. De resterende 10% weet
het niet. Stemmers op CDA hebben het vaakst vertrouwen
in het gemeentebestuur en stemmers op de
groep overige partijen en de SP het minst vaak (zie
afb. 10.16).
Eenzelfde beeld was zichtbaar in de Amsterdamse
Burgermonitor 2010. Hieruit bleek dat slechts één
van de acht mensen (12%) die aangeven PVV gestemd
te hebben als de PVV had meegedaan aan
de gemeenteraadsverkiezingen 3 een groot politiek
vertrouwen heeft. Over het algemeen hebben de
mensen die op protestpartijen stemmen relatief
weinig politiek vertrouwen. Stemmers op de PvdA,

127
10 | Participatie in politiek
grootst. 4 25
GroenLinks en D66 hebben juist relatief vaak veel
vertrouwen in de Amsterdamse politiek.
Ten aanzien van maatschappelijk onbehagen is het
beeld (op landelijk niveau) hetzelfde. Mensen die
aangeven op het CDA, D66, GroenLinks of de PvdA
te gaan stemmen, hebben het minst gevoelens van
onbehagen. Bij mensen die aangeven op de PVV
te gaan stemmen is het gevoel van onbehagen het
Afb. 10.15 Politiek zelfvertrouwen, 2000, 2002, 2004, 2006, 2008 en 2010, groen is
wel vertrouwen, rood is geen vertrouwen (procenten)
%
45
40
35
30
20
15
10
5
0
2000
2002
2004
2006
2008
2010
stelling 1 mee eens
stelling 2 mee eens
stelling 3 mee eens
stelling 1 mee oneens
stelling 2 mee oneens
stelling 3 mee oneens
Stelling 1 – Raadsleden bekommeren zich niet om de mening van mensen als ik.
Stelling 2 – Mensen zoals ik hebben wel degelijk invloed op de gemeentepolitiek.
Stelling 3 – De politieke partijen in Amsterdam zijn alleen maar geïnteresseerd in mijn stem
en niet in mijn mening.
Afb. 10.16 Vertrouwen in het gemeentebestuur naar partijvoorkeur, 2010 (procenten)
CDA
D66
GroenLinks
PvdA
VVD
weet (nog) niet
Socialistische
Partij (SP)
wil niet zeggen
geen antwoord
anders
0 20 40 60 80 100
veel vertrouwen
helemaal geen vertrouwen
redelijk vertrouwen
geen vertrouwen
weet niet, geen antwoord
%
Noten
1 IMES. Opkomst en stemgedrag van migranten
tijdens gemeenteraadsverkiezingen van
3 maart 2010. Amsterdam, 2010.
2 SCP. Stemming onbestemd. Den Haag, 2011
(Hoofdstuk 4).
3 De Amsterdamse Burgermonitor is uitgevoerd
voor de landelijke verkiezingen, hierover zijn
geen vragen gesteld.
4 SCP Stemming onbestemd. Den Haag, 2011
(Intermezzo 3).

128 De Staat van de Stad Amsterdam VI

11 Leefbaarheid
en veiligheid
De mate waarin de woonomgeving als leefbaar en
veilig wordt ervaren heeft invloed op hoe mensen zich
voelen in de stad en op hun participatie. Daarbij is de
tevredenheid met de woning en de verhuisgeneigdheid
van belang. Deels hangen deze zaken samen met
de plek waar men woont. Ook het samenleven met
buurtbewoners is van belang voor de perceptie van
de woonomgeving. Veiligheid, leefbaarheid en sociale
cohesie zijn de centrale thema’s in dit hoofdstuk.

130 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• De leefbaarheid in de stad neemt
toe, in 2009 was er nog maar één
buurt die van de bewoners een onvoldoende
kreeg: Overtoomse Veld.
In twee buurten is de leefbaarheid
achteruit gegaan: IJburg en Holendrecht.
• De verhuisgeneigdheid is gedaald,
in 2010 geeft 19% van de huishoudens
aan verhuisplannen te hebben.
Met name de neiging te kopen of
te verhuizen naar een woning met
tuin of balkon is door de kredietcrisis
gedaald.
• De sociale omgang in de buurt is de
belangrijkste peiler voor de leefbaarheid:
hoe beter het gaat op sociaal
gebied, hoe hoger de tevredenheid
met de buurt.
• Het contact met de buren is iets
toegenomen: 60% heeft wekelijks
contact met de buren, voorgaande
jaren lag dit op 55%.
• De ervaren sociale cohesie is stabiel.
• De ervaren verloedering neemt af.
• De subjectieve veiligheid is voor de
stad als geheel redelijk stabiel, maar
in de stad ontstaan meer verschillen.
In Zuid en Centrum neemt de ervaren
veiligheid toe. In Nieuw-West, Noord
en Zuidoost neemt de ervaren veiligheid
na 2006 af.
• In 2008 was er nog één buurt die
in de subjectieve veiligheid zeer
ongunstig scoorde: Transvaalbuurt.
De situatie in deze buurt is wel sterk
verbeterd. Zeven andere buurten
gingen achteruit.
• Het aandeel Amsterdammers dat
plekken vermijdt vanwege onveiligheid
is afgenomen naar 35%. In 2008
was het nog 39% in en 2006 42%.
• De toename in jongerenoverlast
is gestopt. Twintig procent van de
bewoners ervaart vaak overlast van
jongeren en dit aandeel is van 2008
tot 2010 stabiel.
• De objectieve index laat een verbetering
van de veiligheid zien. Er is geen
enkele buurt meer die zeer ongunstig
scoort en er zijn nog maar vier buurten
die onder het gemiddelde van
2003 scoren.
• De daling van het aantal aangiften is
in 2010 gestopt. Het aantal aangiften
van vermogenscriminaliteit stijgt.
• De jeugdcriminaliteit is afgenomen.
Buurten die een hoge jeugdcriminaliteit
kennen zijn de Bijlmer, De Punt,
Indische Buurt Oost, Volewijck en
IJplein/Vogelbuurt.
• In 2010 registreerde de politie 5.714
incidenten van huiselijk geweld. Het
aantal aangiftes van huiselijk geweld
is veel lager: 1.476.
• Zuidoost laat op het gebied van
veiligheid en criminaliteit een gemengde
ontwikkeling zien. Bewoners
ervaren meer buurtproblemen, de
subjectieve veiligheid is verslechterd
en er komt veel jeugdcriminaliteit
voor. De veiligheid uitgedrukt in de
objectieve index is echter verbeterd.
In dit hoofdstuk komen aspecten van leefbaarheid en
veiligheid aan de orde. Hoe denken bewoners over
hun woonomgeving, hoe leven ze samen met buurtgenoten,
ervaren ze overlast? De veiligheid in de
stad wordt bekeken vanuit de subjectieve of ervaren
veiligheid en de objectieve veiligheid in de vorm van
aangiften en slachtofferschap.
Wonen, leefbaarheid en samenleven
Tevredenheid met de buurt
Veel buurten in Amsterdam kennen een positieve
ontwikkeling qua leefbaarheid. 1 In de periode 2001-
2009 steeg de tevredenheid van bewoners met
hun buurt (in rapportcijfers: van een 6,9 naar een
7,3). In 2009 kreeg nog maar één buurt een onvoldoende:
Overtoomse Veld (5,6). De Kolenkit kreeg
in 2007 nog een onvoldoende (5,7), maar kreeg een
6,1 in 2009. Andere buurten die verbeterden waren
de Burgwallen-Oude Zijde, De Weteringschans,
Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt, Indische Buurt
West, Nellestein, Transvaalbuurt en Buitenveldert-
West/Zuid-WTC e.o.
Op de Burgwallen is het project 1012 gaande.
Prostitutiepanden worden opgekocht en krijgen
een andere bestemming. Ook krijgen criminogene
ondernemers in dit gebied geen vergunning of wordt
hun vergunning ingetrokken. Dit lijkt een positieve
invloed te hebben op de leefbaarheid in het gebied:
het rapportcijfer steeg van 6,8 naar 7,2. In vergelijking
met 2007 ervaren bewoners minder overlast van
prostitutie (van 6,0 naar 7,0) en criminaliteit (van 5,0
naar 5,9) en de bewoners voelen zich veiliger (van
6,7 naar 7,0). De bewoners vinden de buurtbewoners
ook meer betrokken bij de buurt (van 5,9 naar 6,3).
In de Indische Buurt West zijn verschillende vernieuwingsactiviteiten
gaande die een positief effect op
de leefbaarheid lijken te hebben. De waardering voor
de buurt steeg van 6,3 in 2007 naar 7,0 in 2009. In
2003 kreeg deze buurt nog een 5,3. Onderhoud en
schoonhouden van de openbare ruimte worden beter
gewaardeerd; de rapportcijfers stegen van rond de
5,5 naar boven de 6. Ook de sociale omgang wordt
beter gewaardeerd, de ervaren betrokkenheid van
bewoners ging van een 5,1 naar een 6,0. Bewoners
voelen zich veiliger (van 6,2 naar 6,9).
De Indische Buurt Oost gaat nog niet mee in deze
ontwikkeling, hier ligt de waardering voor de buurt
nog op een 6,5.
In De Kolenkit wordt veel geïnvesteerd en de buurtwaardering
stijgt, tussen 2007 en 2009 van een 5,7
naar een 6,1. Die 6,1 is de eerste voldoende sinds de
eerste meting in 2001, toen de buurt een 5,0 kreeg.
Over de toekomst van de buurt is men hoopvol. De
bewoners geven de verwachte ontwikkeling een 6,8.
De leefbaarheid in de buurt blijft echter kwetsbaar:
de overlast van criminaliteit steeg (wat wordt uitgedrukt
in een lager rapportcijfer: van een 6,1 naar een
5,8) en de ervaren veiligheid ’s avonds werd minder
(van 6,2 naar 5,9).

11 | Leefbaarheid en veiligheid
131
Afb. 11.1 Tevredenheid met de buurt, 2009 (rapportcijfer)
ver boven gemiddeld (> 8,0)
boven gemiddeld (7,3 – 8,0)
onder gemiddeld (6,0 – 7,3)
ver onder gemiddeld (< 6,0)
bron: Wonen in Amsterdam/WZS/O+S
De Transvaalbuurt kreeg in de periode 2001-2005
ook onvoldoendes. In 2007 kreeg de buurt voor het
eerst een voldoende (6,1) en in 2009 steeg het rapportcijfer
tot een 6,5.
De verbeteringen zijn ook terug te zien in de waarderingen
voor het schoonhouden van de buurt. Het
schoonhouden van straten en stoepen ging van een
4,9 naar een 5,9 en de overlast van vervuiling van
een 4,4 naar een 5,4. Maar het blijven onvoldoendes.
Bewoners zijn positiever over de toekomstige ontwikkeling:
van 6,2 naar 6,7.
Holendrecht is in de afgelopen tijd vaak negatief in
het nieuws geweest vanwege overlast en criminaliteit.
De waardering voor de buurt is hier dan ook gedaald
van een 7,0 naar een 6,7. In de andere indicatoren
voor leefbaarheid is geen verandering te zien, alleen
de overlast van buren is toegenomen. Het rapportcijfer
daalde van een 7,4 naar een 7,1.
Ook op IJburg nam de waardering voor de buurt af:
van 7,4 naar 7,1. Bewoners zijn minder tevreden over
de manier waarop bewoners met elkaar omgaan (van
7,4 naar 6,9), de betrokkenheid van bewoners (7,2
naar 6,7) en de ervaren van criminaliteit is groter (van
8,0 naar 7,2), iets wat in 2007 nog nauwelijks speelde.
Bewoners zijn minder positief over toekomstige
ontwikkelingen (7,5 naar 6,6).
Verwachte ontwikkeling van de buurt
Gemiddeld genomen zijn buurtbewoners redelijk
positief over de verwachte ontwikkeling van hun
buurt: 7,0. In het algemeen geldt: hoe hoger bewoners
hun buurt waarderen, hoe positiever zij zijn over
de toekomstige ontwikkelingen.
Afbeelding 11.2 laat het verschil per buurt zien.
In de groene gebieden verwachten de bewoners een
positieve ontwikkeling, in vergelijking met de huidige
waardering van de buurt, in de rode gebieden een
negatieve. In De Baarsjes en Bos en Lommer, maar
ook in het gebied tussen de ring en het spoor in
Nieuw-West, is men positief over de toekomst van de
buurt. Hetzelfde geldt voor de Bijlmer en de Indische
buurt. In een aantal (wat oudere) nieuwbouwbuurten
liggen de verwachtingen lager: De Eendracht,
De Aker en Nieuw-Sloten in Nieuw-West en
Nellestein in Zuidoost. Ook in enkele tuindorpen
is de verwachting negatiever: Tuindorp Buiksloot/
Tuindorp Nieuwendam en Betondorp.
In enkele buurten in Centrum en Zuid is de verwachting
ook lager dan de huidige waardering. Hier ligt
de buurtwaardering echter zo hoog, dat hier niet
van een negatieve stemming over de toekomst
gesproken kan worden.
Verhuiswensen
Het aandeel huishoudens met verhuisplannen is sinds
2000 redelijk constant: een vijfde tot een bijna een
kwart. In 2010 is dit aandeel voor het eerst onder
de 20% gedaald: nog maar 19% geeft aan zeker te
willen verhuizen.
Ook in de enquête Wonen in Amsterdam daalde dit
percentage, van 26 in 2007 naar 22 in 2009. Door de
kredietcrisis zijn mensen terughoudender geworden.
Vooral in Oost, Zuidoost en Centrum nam de verhuisgeneigdheid
af. In Nieuw-West en Noord was er
geen verandering; daar blijft de verhuisgeneigdheid
hoog.

132 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 11.2 Verschil tussen het rapportcijfer voor de buurt en de verwachte ontwikkeling van de buurt, 2009
zeer positief (> 0,27)
positief (0,13 – 0,27)
neutraal (–0,83 – 0,13)
negatief (–1,67 – –0,83)
zeer negatief (< –1,67)
bron: Wonen in Amsterdam/WZS/O+S
Aan de hand van de woonmilieus, die beschreven zijn
in hoofdstuk 2, worden de verschillen duidelijker. In
transitie blijft de verhuisgeneigdheid onverminderd
hoog, 32% wil hier verhuizen. In de woonmilieus centrum
en centrumrand (18%), dorp en stadsrand (18%)
en het nieuwbouwmilieu transformatie (9%) bleef de
verhuisgeneigdheid gelijk. In alle andere woonmilieus
is de verhuisgeneigdheid gedaald. Met name in
het nieuwbouwmilieu moderne stad, in compacte
vernieuwing (van 25% naar 16%) en in welgesteld
stedelijk (van 17% naar 7%) was de daling fors.
De redenen om te willen verhuizen zijn iets veranderd.
De kwaliteit van de woning blijft de belangrijkste
reden. Redenen die te maken hebben met de
buurt (zoals de ervaren sfeer en overlast) nemen – net
als in voorgaande jaren – iets af. De groep die wil
Afb. 11.3 Amsterdammers die zeker willen verhuizen, 2008 en 2010
%
30
25
20
15
10
5
0
In de volgende paragrafen wordt ingegaan op deze
bepalende aspecten van leefbaarheid: woning, voor-
Nieuw-
West
West
2008 2010
Noord
Zuidoost
Oost
Centrum
Zuid
Amsterdam
kopen of meer buitenruimte wil is als gevolg van de
kredietcrisis en de onzekerheid op de woningmarkt
kleiner geworden.
Leefbaarheid: fysiek en sociaal
Sociale omgang in de buurt
belangrijkste peiler voor leefbaarheid
Hoe tevreden Amsterdammers zijn met hun buurt
hangt sterk samen met hun waardering van de
sociale omgang in hun buurt. Des te beter de sociale
omgang, des te hoger de leefbaarheid. Het gaat
dan om de omgang tussen buurtbewoners, de sfeer
in de buurt en het vertrouwen in de buurt.
Ook de fysieke woonomgeving bepaalt voor een
belangrijk deel de leefbaarheid. Hoe meer tevreden
iemand is met de woningen in de buurt, de inrichting
van de woonomgeving en het groen, hoe hoger het
totaaloordeel over de buurt.
Het gevoel van veiligheid draagt eveneens bij aan
de leefbaarheid, zij het minder. Hoe veiliger iemand
zich voelt, hoe hoger de tevredenheid over de buurt.
Op buurtniveau speelt de sociaaleconomische status
een rol. Hoe lager die status, hoe lager de tevredenheid
over de buurt.
Wat bepalend is voor de leefbaarheid in een buurt
vertoont ruimtelijke verschillen. Zo is het aanbod van
voorzieningen binnen de ring een belangrijker factor
inzake leefbaarheid dan erbuiten. Buiten de ring
speelt de sociale factor juist een veel grotere rol. 2

11 | Leefbaarheid en veiligheid
133
zieningen, sociale aspecten en beheer van de buurt.
Meeste Amsterdammers
tevreden met hun woning
Gemiddeld waarderen Amsterdammers hun woning
met een ruime voldoende: 7,5. Vooral mensen met
een koopwoning zijn tevreden, zij geven een 8,3.
Dit is door de jaren heen gelijk gebleven.
Wat de huurwoningen betreft: de waardering voor
corporatiewoningen steeg van een 6,7 in 2001 naar
een 7,0 in 2007 en daalde in 2009 weer naar een 6,9.
Bewoners van particuliere huurwoningen gaven in
2001 een 6,7 en nu een 7,2. Vooral in de stadsdelen
binnen de ring nam de tevredenheid met de woning
toe.
Winkels en openbaar vervoer
voor iedereen belangrijk
Voorzieningen als winkels en openbaar vervoer vindt
bijna iedereen in Amsterdam belangrijk. Ook willen
alle Amsterdammers graag zorgvoorzieningen in hun
buurt. Ten aanzien van parkeervoorzieningen, basisscholen,
buurthuizen, sport- en speelvoorzieningen
zijn de verschillen groter.
Parkeervoorzieningen worden belangrijker gevonden
door bewoners buiten de ring. Inkomen speelt hierbij
Afb. 11.4 Verhuisredenen, 2004-2010 (percentage van het totaal aantal
verhuisgeneigden, meerdere antwoorden mogelijk)
kwaliteit van de woning
wil tuin, balkon, groen,
landelijke omgeving
omstandigheden in
mijn huishouden
sfeer in de buurt
(criminaliteit, asociaal
gedrag, het soort mensen)
overlast in omgeving (lawaai,
stank, verkeersdrukte)
wil kopen
voorkeur elders
(andere buurt/wijk/stad)
wil zelfstandig wonen
vanwege gezondheid,
invaliditeit, leeftijd
omstandigheden in
werk of studie
wil beneden wonen
prijs van de woning
parkeren,
parkeerproblemen
%
0 10 20 30 40 50
2004 2006 2008 2010
Afb. 11.5 Samenhang leefbaarheidfactoren (op individueel niveau) met tevredenheid met de buurt
tevredenheid met de buurt
sociaal
tevredenheid
fysieke
woonomgeving
veilig
voelen
aanbod
van
voorzieningen
tevredenheid
woning
tevredenheid
mate
van menging
leefstijl
tevredenheid
mate van
menging
leeftijd
tevredenheid
openbare
ruimte
tevredenheid
mate
van menging
etniciteit
overlast
bron: Wonen in Amsterdam/WZS/O+S
Afb. 11.6 Rapportcijfer voor de woning per stadsdeel en eigendomsvorm van de woning, 2001 (donkerblauw) en 2009 (lichtblauw)
koopwoningen
corporatiewoningen
particuliere huurwoningen
West
West
West
Centrum
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Oost
Centrum
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Oost
Centrum
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Oost
Zuid
Nieuw-
West Zuid
Nieuw-
West Zuid
Nieuw-
West
Noord
Zuidoost
Noord
Zuidoost
Noord
Zuidoost
2001
2009
bron: WZS/Wonen in Amsterdam

134 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 11.7 Belang dat bewoners hechten aan voorzieningen in de buurt, 2009 (rapportcijfers 1 = niet belangrijk, 10 = zeer belangrijk)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
sportgelegenheden
parkeervoorzieningen
openbaar
vervoer
winkels
basisscholen
speelvoorzieningen
zorgvoorzieningen
buurthuizen,
wijkcentra
Centrum West Oost Zuid Nieuw-West Noord Zuidoost
bron: WZS/O+S
een rol: hoe hoger het inkomen, hoe belangrijker
men het vindt dat er goede parkeervoorzieningen
zijn.
Voorzieningen als basisscholen, speel- en sportgelegenheden
zijn belangrijker voor huishoudens met kinderen.
Omdat zij vaker buiten de ring wonen, is het
belang daar iets groter dan binnen de ring. Verder
vinden jongeren sportgelegenheden belangrijk.
Ouderen hechten meer waarden aan buurthuizen en
zorgvoorzieningen in de buurt dan jongeren. Ook
hechten bewoners buiten de ring A10 iets meer waarde
aan deze voorzieningen dan bewoners binnen de
ring.
Voor alle voorzieningen behalve parkeervoorzieningen
geldt dat mensen met lagere inkomens er
meer belang aan hechten dan mensen met hogere
inkomens. Voor de eerste groep telt de nabijheid van
voorzieningen in het algemeen meer.
Winkels zijn voor de meeste Amsterdammers belangrijke
buurtvoorzieningen. Maar niet overal is
het aanbod voldoende. Bewoners van een aantal
buurten in Noord (Volewijck, Tuindorp Oostzaan en
Waterland/De Dijken), Nieuw-West (De Eendracht en
Overtoomse Veld), Zuidoost (Geerdinkhof, Nellestein
en Driemond), drie buurten in Oost (Betondorp,
Frankendael en IJburg) en die van de Oostelijke
eilanden (Centrum) geven het winkelaanbod een
onvoldoende.
Naast het Centrum worden de winkels in Oud-West
(o.a. Kinkerstraat, Ten Katemarkt, Bilderdijkstraat),
de Pijp (Albert Cuypmarkt, Ferdinand Bolstraat,
Van Woustraat), de Dapperbuurt (Dappermarkt,
Eerste Van Swindenstraat) en de Buikslotermeer
(Buikslotermeerplein) hoog gewaardeerd.
Afb. 11.8 Beoordeling aanbod aan winkels in de buurt, 2009 (rapportcijfers)
zeer goed (8 en hoger)
goed (7 tot 8)
voldoende (6 tot 7)
onvoldoende (lager dan 6)
bron: WZS/O+S

11 | Leefbaarheid en veiligheid
135
Bewoners meest tevreden
over weinig gemengde buurt
Het al of niet mengen van bevolkingsgroepen in een
buurt is een terugkerend onderwerp van discussie.
In het onderzoek Wonen in Amsterdam is aan de bewoners
gevraagd wat zij er zelf van vinden. In welke
mate vinden zij hun buurt gemengd en hoe tevreden
zijn ze over die mate van menging? De relatie tussen
de ervaren mate van menging en de tevredenheid
erover is niet eenduidig. 3
Tussen de mate van menging die bewoners ervaren
en de tevredenheid erover zijn twee verbanden waar
te nemen. In de grachtengordel, Zuid en de nieuwbouwgebieden
Nieuw-Sloten, De Aker, Oostelijk
Havengebied en IJburg lijkt er een negatief verband
te zijn: wordt de mate van menging als groter ervaren,
dan zijn de tevredenheidcijfers lager (blauw in afb.11.9).
In de negentiende-eeuwse gordel, West, Geuzenveld-
Slotermeer en Zuidoost zijn de cijfers juist hoger wanneer
de mate van menging als groter wordt ervaren
(rood in afb. 11.9). Hier wordt een hoge mate van
menging dus als positief ervaren. In buurten in
Oud-West geldt dit het sterkst. Het laagst eindigen
buurten als de Kolenkit en Overtoomse Veld.
Bewoners vinden de buurt niet gemengd en zijn daar
zeer ontevreden over.
Betrokkenheid buurtbewoners
De mate waarin Amsterdammers vinden dat hun
buurtbewoners betrokken zijn bij de buurt is door
de jaren heen langzaam gestegen. Toch zijn de rapportcijfers
nog altijd laag, gemiddeld een 6,1 in 2009
(in 2001 was dit een 5,6). West ging er het meest op
vooruit: van een 5,2 in 2001 naar een 6,0 in 2009.
Ook in Oost was er een sterke vooruitgang, van een
5,6 naar een 6,3. In Noord was er tot 2005 een afname
aan ervaren betrokkenheid van bewoners, maar
deze negatieve trend lijkt te zijn gekeerd.
In de twintig Amsterdamse wijken van de wijkaanpak
wordt onder andere gewerkt aan meer betrokkenheid
van bewoners bij de buurt. Hier was de verbetering
bovengemiddeld: De score ging van een 5,4 in 2007
naar een 5,7 in 2009. 4
Meer dan de helft van de Amsterdammers
heeft wekelijks contact met de buren
Een meerderheid (61%) van de Amsterdammers heeft
minimaal eenmaal per week contact met de buren.
Dit is iets hoger dan in voorgaande jaren: in 2008 en
tevredenheid over menging
Afb. 11.9 Ervaren mate van menging en de tevredenheid over de menging totaal,
2007-2009 (stip=buurtcombinatie)
7,5
7,0
6,5
6,0
5,5
5,0
4,5
4,0
4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5
de ervaren mate van menging
zwakke correlatie (0,450)
trendlijn
bron: WZS/O+S
Afb. 11.10 Beoordeling betrokkenheid buurtbewoners bij de buurt, 2001-2009 (rapportcijfers)
8
6
4
2
0
Nieuw-West
West
Zuidoost
Oost
Noord
Zuid
Centrum
Amsterdam
2001 2003 2005 2007 2009
bron: WZS/Wonen in Amsterdam

136 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 11.11 Sociaal vertrouwen naar stadsdelen, 2008 en 2010
(percentage redelijk/veel vertrouwen)
Centrum
Zuid
Oost
West
Nieuw-West
Noord
Zuidoost
Amsterdam
%
0 20 40 60 80 100
2008 2010
Afb. 11.12 Gemiddelde score op sociale cohesie naar
stadsdelen, 2008 en 2010 (hoe hoger, des te
meer sociale cohesie)
stadsdeel 2008 2010
Centrum 6,4 6,6
West 5,9 6,0
Nieuw-West 5,6 5,7
Zuid 6,3 6,5
Oost 6,1 6,2
Noord 5,9 6,2
Zuidoost 6,3 6,2
Amsterdam 6,0 6,2
Afb. 11.13 Inzet voor de buurt of stad gedurende de afgelopen twaalf maanden
per stadsdeel, 2008 en 2010 (procenten)
Centrum
Oost
Noord
Zuid
Nieuw-West
West
Zuidoost
Amsterdam
%
0 5 10 15 20 25
2008 2010
Mensen met een hogere opleiding (83%) en betaald
werk (78%) hebben meer vertrouwen in buurtgenoten.
Ouderen hebben eveneens meer vertrouwen (80%) in
buurtgenoten.
In stadsdeel Centrum is het vertrouwen het grootst
(89%), gevolgd door Zuid (82%). In Zuidoost (66%) en
Noord (67%) is het vertrouwen het laagst. In Nieuw-
West lag het vertrouwen in 2008 laag (63%) en in
2010 aanmerkelijk hoger: 72%.
Sociale cohesie
De ervaren sociale cohesie wordt bepaald aan de
hand van zes vragen. 5
• De mensen in deze buurt kennen elkaar
nauwelijks.
• De mensen in deze buurt gaan op een prettige
manier met elkaar om.
• Ik woon in een (gezellige) buurt waar veel
saamhorigheid is.
• Ik voel me thuis bij de mensen die in deze buurt
wonen.
• Ik heb veel contact met mijn directe buren.
• Ik ben tevreden met de bevolkingssamenstelling
van deze buurt.
Respondenten konden aangeven of zij het hier helemaal
mee eens waren, mee eens, niet mee eens, niet
mee oneens, mee oneens of helemaal mee oneens.
De zes vragen zijn daarna omgezet naar één cohesieschaal
van 1 tot 10. Gemiddeld komt deze schaal
uit op een 6,2 in 2010. Dit is vergelijkbaar met 2008
(6,0).
In de woonmilieus dorp en Amsterdamse suburb en
het nieuwbouwmilieu water en groen is de cohesie
het hoogst (7,0). In transitie en verbinding, bestaand
voornamelijk uit buurten met een lage sociaaleconomische
status, is de sociale cohesie gering (5,6 resp.
5,7). De verschillen tussen 2008 en 2010 zijn per
woonmilieu niet significant.
Amsterdammers die vaak contact hebben met de buren
ervaren meer sociale cohesie, evenals bewoners
die hun buurtbewoners vertrouwen. Verloedering
in een buurt leidt tot een lagere sociale cohesie.
Daarnaast vinden mensen met een hogere opleiding,
met betaald werk, met kinderen en mensen van
Turkse, Marokkaanse alsmede de groep overige
niet-westerse allochtonen de sociale cohesie in hun
buurt groter. Bewoners van Nieuw-West ervaren
minder cohesie dan bewoners van andere stadsdelen.
Inzet voor buurt of stad stabiel
Iets minder dan een vijfde deel (18%) van de
Amsterdammers heeft zich in de twaalf maanden
voorafgaand aan het onderzoek ingezet voor een
onderwerp dat met wonen in de stad te maken heeft.
Dit aandeel is de afgelopen jaren constant, tussen
de 16% en 18%.
Tussen de stadsdelen varieert de inzet van 22% in
Centrum tot 13% in Zuidoost. In Zuidoost ligt de inzet
in 2010 lager dan in 2008. In Noord was de inzet
voor de buurt iets groter in 2010 dan in 2008. In de
andere stadsdelen bleef de inzet ongeveer gelijk.

11 | Leefbaarheid en veiligheid
137
Afb. 11.14 Ontwikkeling verloedering naar stadsdelen,
2008 en 2010
stadsdeel 2008 2010
Centrum 3,8 3,8
West 4,3 3,7
Nieuw-West 4,6 3,5
Zuid 3,7 3,4
Oost 4,0 3,4
Noord 4,9 4,2
Zuidoost 4,1 3,7
Amsterdam 4,2 3,6
Afb. 11.15 Subjectieve veiligheidsindex naar stadsdeel, 2003-2010
(hoe hoger, hoe onveiliger)
120
110
100
90
80
70
60
50
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Minder ervaren verloedering
en minder vuil op straat
Verloedering wordt veel gebruikt als indicator voor
leefbaarheid. Het kengetal wordt samengesteld op
basis van vragen naar het vóórkomen van bekladding
van muren en gebouwen, rommel op straat, hondenpoep
en vernieling van telefooncellen, bus- of tramhokjes.
De score loopt van 0 tot en met 10.
De ervaren verloedering neemt af in de stad. In 2006
stond de score nog op 4,5, in 2008 was dit gedaald
naar 4,2 en in 2010 ging de daling door tot 3,6.
In alle stadsdelen, op Centrum na, is de verloedering
afgenomen. De afname was het sterkst in Nieuw-
West (van 4,6 naar 3,5) en in Noord (van 4,9 naar 4,2).
Centrum
Onveiligheidsgevoelens,
vermijding en overlast
West Nieuw-West Zuid
Oost Noord Zuidoost Amsterdam
Subjectieve veiligheidsindex
Sinds 2003 wordt in Amsterdam de veiligheidsindex
bijgehouden, waarmee de ontwikkeling van subjectieve
en objectieve veiligheid wordt gevolgd. De
toestand in 2003 vormt de basis. De gemiddelde veiligheidsscore
in Amsterdam, berekend op basis van
politie- en enquêtegegevens, is toen op 100 gezet;
de volgende jaren worden steeds met 2003 vergeleken.
Een score boven de 100 duidt op minder veiligheid
dan in 2003, een lagere score op meer.
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
Afb. 11.16 Subjectieve veiligheidsindex, 2010 (hoe hoger, hoe onveiliger)
veilig
relatief veilig
relatief onveilig
onveilig
bron: O+S/Veiligheidsmonitor

138 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 11.17 Bewoners die zich wel eens onveilig voelen naar politieregio, 2008-2010
(procenten)
%
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Nederland
Utrecht
2008 2009 2010
Rotterdam-
Rijnmond
Haaglanden
Amsterdam-
Amstelland
bron: Integrale Veiligheidsmonitor Rijk/CBS
Afb. 11.18 Veiligheidsbeleving in de eigen woonbuurt, 2006-2010 (% dat zich wel eens
onveilig voelt)
Zuid
Centrum
Oost
Zuidoost
West
Nieuw-West
Noord
Amsterdam
%
0 5 10 15 20 25 30 35 40
2006 2007
2008 2009 2010
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
Afb. 11.19 Vermijdingsgedrag naar stadsdelen, 2008 en 2010 (% dat aangeeft dat er
plekken zijn in de eigen woonbuurt waar ze ’s avonds liever niet alleen komen)
Zuidoost
Noord
Nieuw-West
Oost
West
Zuid
Centrum
Amsterdam
%
0 10 20 30 40 50 60
In deze paragraaf wordt ingegaan op de subjectieve
veiligheidsindex, de objectieve veiligheidsindex volgt
later in het hoofdstuk.
De subjectieve veiligheidsindex is gebaseerd op
enquêtegegevens over onveiligheidsgevoelens,
vermijdingsgedrag en ervaren buurtproblemen. De
subjectieve veiligheid nam tot 2006 in alle stadsdelen
toe. Daarna stabiliseert de index voor de stad als
geheel. Tussen stadsdelen ontstaan sindsdien meer
verschillen. In Zuid en Centrum neemt de ervaren
veiligheid toe, in Nieuw-West, Noord en Zuidoost
af. Ten opzichte van 2009 is de index in 2010 in
Oost, Centrum en Zuid verbeterd, in West, Noord en
Zuidoost verslechterd.
In 2008 scoorde alleen de Transvaalbuurt zeer ongunstig
(rood op de kaart). De Transvaalbuurt is sterk verbeterd
en kleurt inmiddels lichtgroen (zie afb. 11.16).
In 2010 is de ervaren veiligheid in een aantal buurten
verslechterd, er zijn nu zeven buurten die zeer
ongunstig scoren. Het gaat om drie buurten in
Zuidoost (Holendrecht/Reigersbos, Gein en Bijlmer-
Centrum), drie buurten in Nieuw-West (Overtoomse
Veld, Geuzenveld en De Punt) en één in Noord:
Nieuwendam-Noord.
Onveiligheidsgevoelens in Amsterdam stabiel
Amsterdammers voelen zich vaker onveilig dan
gemiddeld in Nederland en vaker dan in de drie
andere grote steden. In Nederland geeft 26% aan
zich wel eens onveilig te voelen, in de politieregio
Amsterdam-Amstelland 37%. In de politieregio’s
Utrecht, Rotterdam-Rijnmond en Haaglanden ligt dit
percentage op 30.
Bijna 30% van de bewoners in Amsterdam voelt zich
onveilig in hun eigen buurt. Met name in delen van
West (De Baarsjes, Erasmusparkbuurt), Nieuw-West
(De Punt, Slotermeer-Zuidwest, Westlandgracht),
en in de buurten Holendrecht, Indische Buurt Oost
en Nieuwendam-Noord zijn de onveiligheidsgevoelens
groot (meer dan 40%). Bewoners van Zuid en
Centrum voelen zich het minst vaak onveilig.
In Centrum is het aandeel dat zich in de eigen woonbuurt
onveilig voelt gedaald in de afgelopen vijf jaar.
In Noord namen de onveiligheidsgevoelens sterk toe
(zie afb. 11.18).
Ook is gevraagd naar de ervaren onveiligheid in het
algemeen. In 2010 geeft 29% van de respondenten
van de enquête Staat van de Stad aan zich wel eens
onveilig te voelen. 6 Vrouwen (34%) voelen zich vaker
onveilig dan mannen (24%). Jongeren voelen zich
vaker onveilig (34% van de 18- t/m 34-jarigen) dan
ouderen (24% van de 55-plussers). Ook alleenstaande
Amsterdammers voelen zich vaker onveilig (36%).
Amsterdammers van Marokkaanse herkomst voelen
zich minder vaak onveilig dan mensen uit andere
herkomstgroepen (22% ‘wel eens’ tegenover 29%
gemiddeld).
2008 2010

11 | Leefbaarheid en veiligheid
139
Helft van de vrouwen mijdt ’s avonds
plekken in de woonbuurt
Ruim een derde van de Amsterdammers (35%) geeft
aan dat er plekken in de eigen buurt zijn waar ze
’s avonds liever niet alleen komen. Dit vermijdingsgedrag
is iets minder dan in 2008 (39%), in 2006
lag het nog op 42%. Vooral in Zuidoost en Nieuw-
West nam het vermijdingsgedrag af. Toch is het
vermijdings gedrag daar nog groter dan gemiddeld.
In Zuidoost ging het van 55% naar 45% en in
Nieuw-West van 50% naar 40%. In Centrum is het
vermijdings gedrag groter dan in 2008, maar met 29%
nog steeds het laagst van de stad.
Mensen die zich onveilig voelen vermijden bepaalde
plekken. Vrouwen (44%) vermijden vaker plekken dan
mannen (26%), maar de daling van het vermijdingsgedrag
komt volledig voor rekening van vrouwen.
Bij hen was het in 2008 nog 51%.
Jongeren vermijden vaker (37%) plekken dan mensen
van middelbare leeftijd (31% van 35- t/m 54-jarigen).
Hoewel ouderen zich niet vaker onveilig voelen, vermijden
ze wel vaker plekken: 39% van de 55-plussers
doet dit wel eens.
Afb. 11.20 Vermijdingsgedrag in Nederland en de G4 (% dat in de eigen buurt omrijdt
of –loopt om onveilige plekken te vermijden), 2008-2010
%
7
6
5
4
3
2
1
0
Nederland
Utrecht
2008 2009 2010
Rotterdam-
Rijnmond
Haaglanden
Amsterdam-
Amstelland
bron: Integrale Veiligheidsmonitor Rijk/CBS
Afb. 11.21 Ervaren overlast op straat, 2006-2010 (percentage dat vindt dat iets vaak
voorkomt)
%
25
20
In het landelijke veiligheidsonderzoek is de vraagstelling
weer iets anders: hier is de vraag of mensen
daadwerkelijk weleens omrijden of omlopen om
onveilige plekken te vermijden. Zeven procent van
de Amsterdammers beantwoordt deze vraag bevestigend.
In heel Nederland loopt of rijdt 4% vaak om.
De andere drie grote steden liggen tussen beide
percentages in.
15
10
5
0
overlast van
groepen
jongeren
overlast van
omwonenden
overlast van
zwervers,
daklozen
dronken
mensen
op straat
drugsoverlast
overlast
door horecagelegenheden
Overlast op straat stabiel
De ervaren overlast van verschillende groepen op
straat laat in de periode 2008-2010 een redelijk stabiel
beeld zien. In de vorige Staat van de Stad werd
geconstateerd dat de overlast van jongeren toenam.
In de periode 2008-2010 is dit stabiel gebleven, op
20%. Ook de overlast van dronken mensen op straat
(11%), van omwonenden (9%), zwervers (4%) en
horeca (4%) is de afgelopen drie jaar stabiel. De overlast
van drugs neemt weer iets af en ligt nu op 8%.
Overlast van jongeren op straat speelt vooral in
Nieuw-West (26%) en Zuidoost (25%). Overlast van
dronken mensen op straat is vooral een probleem in
Centrum (30%); in andere stadsdelen speelt het nauwelijks.
Dit geldt ook voor overlast van horeca (12%).
Drugsoverlast was altijd een veelgenoemd probleem
in Centrum, maar is de afgelopen jaren sterk gedaald,
van 21 naar 9% in de periode 2006-2010. Zuidoost is
nu het stadsdeel met de meeste drugsoverlast (16%)
en die overlast stijgt sinds 2006 (8%).
Het aantal meldingen bij de politie over overlast nam
van 2006 op 2008 toe en daarna weer af. In 2010
gaat het om 33.000 meldingen. De meeste meldingen
gaan over burengerucht, gemiddeld 13.000
meldingen per jaar. Daarna volgt verkeer met 11.000
meldingen. Over jeugdoverlast komen jaarlijks 6.000
meldingen binnen, een toename: in 2006 ging het
Afb 11.22 Meldingen van overlast bij de politie, 2006-2010
40
35
30
25
20
15
10
5
0
2006 2007 2008 2009 2010
x 1.000
2006
drugs-/drankoverlast
verkeer
2007
2008
verward persoon/zwerver
burengerucht (relatieproblemen)
nog om 5.000 meldingen. In 2010 is het weer lager:
5.383. Het aantal meldingen over verwarde personen
en zwervers ligt rond de 2.500 per jaar. Het aantal
meldingen over drugs- en drankoverlast neemt af,
van bijna 3.000 in de periode 2006-2008 naar 1.500
in 2010.
2009
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
jeugdoverlast
2010
bron: regionale veiligheidsrapportage 2010

140
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Voorkomen van misdrijven
In de veiligheidsmonitor is aan bewoners gevraagd
hoe vaak zij denken dat bepaalde misdrijven voorkomen
in hun buurt. Eén op de vijf bewoners geeft aan
dat er vaak fietsen worden gestolen, 15% geeft aan
dat er vaak uit auto’s gestolen wordt en eveneens
15% heeft het idee dat er vaak auto’s worden beschadigd
in de buurt. Alle drie de misdrijven zijn daarmee
Afb. 11.23 Voorkomen van misdrijven (goederen), 2006-2010 (percentage dat vindt
dat iets vaak voorkomt in de woonbuurt)
%
25
20
15
10
5
0
Afb. 11.25 Objectieve veiligheidsindex, 2003-2010 (hoe hoger, hoe onveiliger)
index Amsterdam; 2003=100
140
120
100
80
60
40
fietsendiefstal
2006 2007 2008 2009 2010
2003
2004
diefstal uit auto’s
2005
2006
beschadiging of
vernieling aan auto’s
2007
2008
inbraak in
woningen
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
Afb. 11.24 Voorkomen van misdrijven (personen), 2006-2010 (percentage dat vindt
dat iets vaak voorkomt in de woonbuurt)
%
12
10
8
6
4
2
0
bedreiging
mensen die op
straat worden
lastig gevallen
gewelddelicten
2006 2007 2008 2009 2010
straatroof
vrouwen en meisjes
die op straat worden
lastig gevallen
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
2009
2010
Centrum West Nieuw-West Zuid
Oost Noord Zuidoost Amsterdam
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
afgenomen. In 2006 lagen de percentages op 24%
voor fietsendiefstal en 20% voor diefstal uit auto’s en
beschadigingen aan auto’s. Eén op de tien bewoners
geeft aan dat er vaak wordt ingebroken in de buurt,
sinds 2008 is dit percentage toegenomen.
Fietsendiefstal wordt vooral door bewoners in
Centrum (25%) en West (23%) veel genoemd. Diefstal
uit auto’s speelt met name in Nieuw-West (23%),
evenals beschadiging of vernieling van auto’s (23% in
Nieuw-West). In Nieuw-West geven ook veel bewoners
aan dat inbraken vaak voorkomen, 20%.
Het voorkomen van misdrijven gericht op personen
(bedreiging, geweld) is lager dan misdrijven gericht
op goederen (fietsen, auto’s). Van de Amsterdammers
geeft 5% aan dat er vaak bedreigingen voorkomen
in de buurt, 5% geeft aan dat er vaak gewelddelicten
voorkomen. Straatroof wordt met 4% iets minder
vaak genoemd. Op straat lastig gevallen worden
komt vaker voor: 6% geeft aan dat mensen in het
algemeen vaak worden lastig gevallen en 9% geeft
aan dat vrouwen en meisjes regelmatig worden lastig
gevallen op straat.
De percentages voor de hele stad zijn laag en constant,
maar per stadsdeel zien we verschillen en
ontwikkelingen.
In Zuidoost gaf in 2006 maar 3% aan dat bedreigingen
vaak voorkomen, in 2010 is dit toegenomen tot
10%. Ook het aantal gewelddelicten neemt volgens
bewoners van Zuidoost toe (3% in 2006, 15% in
2010), evenals straatroof (3% in 2006, 11% in 2010).
In alle andere stadsdelen liggen de percentages
lager.
Objectieve veiligheid, aangiftes
en slachtofferschap
Objectieve veiligheidsindex
De objectieve veiligheidsindex is gebaseerd op
aangiftecijfers en zelfrapportage van slachtofferschap
van misdrijven. De objectieve veiligheid in
Amsterdam wordt sinds 2003 in kaart gebracht met
deze objectieve veiligheidsindex. De situatie in 2003
is daarin het referentiepunt (index = 100). Lager dan
100 is veiliger, hoger onveiliger.
Sinds 2003 is de stad veiliger geworden: tot 2006
daalde de index naar 87. Daarna was het beeld drie
jaar stabiel. In 2009 en 2010 daalde de index weer,
tot 76.
De verschillen tussen de stadsdelen zijn klein, met
uitzondering van Centrum en Zuid. In Zuid is de objectieve
veiligheid met 61 groter dan in andere stadsdelen,
in Centrum is de objectieve veiligheid kleiner
dan in andere stadsdelen: 90. In alle stadsdelen nam
de objectieve veiligheid dus toe.
In 2010 is de objectieve veiligheid in Zuidoost sterk
verbeterd, met 68 punten is dit stadsdeel in objectieve
zin op stadsdeel Zuid na het veiligste stadsdeel.
Het contrast met de ervaren veiligheid is hier groot,
de subjectieve veiligheidsindex is de afgelopen jaren
verslechterd in Zuidoost.

11 | Leefbaarheid en veiligheid
141
Afb. 11.26 Objectieve veiligheidsindex, 2010
veilig
relatief veilig
relatief onveilig
onveilig
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
In 2008 waren er nog drie buurten (de Burgwallen
Oude en Nieuwe Zijde in Centrum en Nellestein in
Zuidoost) die qua objectieve veiligheid zeer ongunstig
scoorden, in 2010 geen enkele buurt meer.
Ook is het aantal buurten dat ongunstig (oranje)
scoort afgenomen. Het gaat in 2010 om drie buurten
in stadsdeel Centrum (Burgwallen-Nieuwe Zijde,
Grachtengordel-Zuid en Nieuwmarkt/Lastage) en om
één in Oost: Omval/Betondorp. In de laatste buurt
is het aantal inbraken toegenomen. Ook geven de
bewoners aan dat er meer overlast is.
Daling aantal aangiften gestopt
In de periode 2006-2009 daalde het aantal aangiften
van 87.000 naar 79.000. In 2010 stijgt dit aantal
weer, naar 81.702. De stijging zit in twee categorieën:
vermogenscriminaliteit (van 60.000 naar 62.500) en
‘overig’ (van 2.600 naar 3.800).
Het aantal geregistreerde misdrijven is in Amsterdam
hoger dan in de andere grote steden in Nederland.
Per 1.000 inwoners worden in de politieregio
Amsterdam-Amstelland 118 misdrijven geregistreerd.
Rotterdam-Rijnmond volgt met 98 geregistreerde
misdrijven per 1.000 inwoners. De politieregio’s
Haaglanden en Utrecht liggen met 82 iets boven het
gemiddelde in Nederland: 77 geregistreerde misdrijven
per 1.000 inwoners.
In de periode 2005-2009 nam het aantal geregistreerde
misdrijven in Nederland en in de G4 af. Deze
afname was in Utrecht het sterkst (–14%), gevolgd
door Amsterdam (–9%). In Den Haag en Rotterdam
was de afname 7%.
Afb. 11.27 Opgenomen aangiften in Amsterdam, 2002-2010
x 1.000
120
100
80
60
40
20
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
vermogenscriminaliteit geweldscriminaliteit vernieling overig
bron: Regionale veiligheidsrapportage Amsterdam-Amstelland 2010
Afb. 11.28 Geregistreerde misdrijven bij politieregio’s per 1.000 inwoners, 2005-2009*
140
120
100
80
60
40
2005
2006
2007
2008
2009
Nederland Utrecht Amsterdam-Amstelland Haaglanden
Rotterdam-Rijnmond
* Voorlopige cijfers, Nederland 2009 niet beschikbaar. bron: CBS

142 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Jeugdcriminaliteit afgenomen
Voor jeugdcriminaliteit is een index ontwikkeld, die
laat zien hoe de ontwikkeling is in het aantal jeugdige
plegers van misdrijven. Het gemiddelde voor
Amsterdam in 2007 is op 100 gezet. Toen werd 6,2%
van de jongeren tussen 12 en 24 jaar verdacht van
een delict. In 2010 is dit gedaald tot 5,5% en komt
de index op 89 uit.
In Zuidoost is de jeugdcriminaliteit het grootst en
daar was ook geen sprake van een daling, de index
is in 2010 125. Met name in de Bijlmer, maar
ook in Holendrecht/Reigersbos is de jeugdcriminaliteit
hoog. Stadsdeel Noord volgt, maar daar
is de index wel gedaald, van 112 in 2007 naar
106 in 2010. Hier gaat het vooral om de IJplein/
Vogelbuurt en Volewijck, maar ook Banne Buiksloot
en Nieuwendam.
In Nieuw-West was eveneens een daling te constateren,
van 116 in 2007 naar 99 in 2010. De meeste
buurten scoren echter nog bovengemiddeld, op
Afb. 11.29 Jeugdcriminaliteitindex per stadsdeel, 2007-2010
(gebaseerd op woonplek jongeren, hoe hoger,
hoe meer criminaliteit)
stadsdeel
Centrum
2007 2008 2009 2010
68 65 63 52
West
92 91 91 84
Nieuw-West
116 109 110 99
Zuid
70 71 73 60
Oost
104 96 94 90
Noord
112 109 101 106
Zuidoost
123 120 126 125
Amsterdam 100 96 96 89
bron: Xpol/BVH
nieuwbouwbuurten uit de jaren negentig na (De Aker,
Nieuw-Sloten en de Eendracht).
Stadsdeel Oost ging van 104 in 2007 naar 90 in 2010.
IJburg en buurten in Oud-Oost scoren nog bovengemiddeld.
In Centrum, West en Zuid was de jeugdcriminaliteit
al onder het gemiddelde en de daling
zet in 2010 door. Uitzondering hierop vormen een
aantal buurten in West, de Stadionbuurt en de
Diamantbuurt (zie afb. 11.30). Hier is de jeugdcriminaliteit
wel relatief hoog.
Naast de jeugdcriminaliteit zijn ook de risicofactoren
voor jeugdcriminaliteit in een index gevat. Risicofactoren
zijn onder andere concentraties van jongeren,
lage schoolresultaten en voortijdig schooluitval
en een groot aantal eenoudergezinnen en minimahuishoudens.
In Zuidoost, Noord, Nieuw-West en
West liggen deze factoren boven het gemiddelde
van de stad. In Bijlmer-Centrum zijn ze het sterkst
aanwezig (zie afb. 11.30).
De index voor risicofactoren verandert langzaam.
Ook deze index is in 2007 op 100 gezet. In 2010
daalt deze naar 98. Per stadsdeel zijn de verschuivingen
gering. Alleen in Nieuw-West was er sprake
van een verandering: de index is er verbeterd, van
105 naar 100. 7
De politie Amsterdam-Amstelland houdt bij hoeveel
jongeren zich in groepsverband crimineel, overlastgevend
of hinderlijk gedragen. Amsterdam telt in
2010 32 jeugdgroepen, waarvan er zestien hinderlijk,
twaalf overlastgevend en vier crimineel zijn. Dit is
minder dan in 2009, toen waren er nog veertig jeugdgroepen.
8 Hoeveel jongeren dit betreft wordt niet
gerapporteerd.
Voor jongeren die op het criminele pad dreigen te
raken is het traject 8-8 ontwikkeld. In februari 2009
Afb. 11.30 Jeugdcriminaliteit- en risicofactorenindex, 2010
top 10 dalers
top 10 stijgers
veel jeugdcriminaliteit
redelijk veel jeugdcriminaliteit
redelijk weinig jeugdcriminaliteit
weinig jeugdcriminaliteit
top 10 dalers
top 10 stijgers
veel risicofactoren
redelijk veel risicofactoren
redelijk weinig risicofactoren
weinig risicofactoren
▼hoe groter de pijl, des te groter de daling ▼hoe groter de pijl, des te groter de stijging.
In buurten die geen kleur hebben toegekend gekregen wonen te weinig mensen om de index op te bepalen.
bron: O+S/X-pol

Afb. 11.31 Aandeel slachtoffers per delict en leeftijdsgroep, 2010 (procenten)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
%
15-19
jaar
20-24
jaar
25-29
jaar
30-34
jaar
35-39
jaar
40-44
jaar
diefstal met geweld seksuele intimidatie bedreiging mishandeling
is het project van start gegaan, met als doel zogenaamde
risicojongeren van 8.00 en 20.00 uur te
begeleiden om te voorkomen dat ze in de criminaliteit
belanden. De 8 tot 8-coaches proberen crimineel
gedrag te voorkomen. Uit onderzoek blijft dat de
aanpak effectief kan zijn bij jongeren die nog in de
criminele kinderschoenen staan. Bij hen kunnen preventieve
maatregelen nog werken, niet alleen repressieve.
Vooral op het gebied van vrije tijd en omgang
met vrienden en op het terrein van werk en onderwijs
werden positieve resultaten bereikt. 9
Jongeren vaker slachtoffer van een misdrijf
In 2010 was 44% van de Amsterdammers slachtoffer
van een misdrijf. Dit is de afgelopen jaren redelijk
stabiel. 10 Jongeren zijn in het algemeen vaker slachtoffer
dan ouderen. Mannen zijn vaker slachtoffer van
diefstal met geweld, mishandeling en bedreiging dan
vrouwen. Slachtoffers van seksuele intimidatie zijn
daarentegen vaker vrouwen. Deze slachtoffers zijn
te typeren als jonge (15 t/m 34 jaar), middelbaar tot
hoogopgeleide vrouwen die relatief vaak op kamers
wonen. Slachtoffers van diefstal met geweld zijn te
typeren als jonge mannen, relatief vaak zonder werk
en van niet-westerse allochtone herkomst. Nagenoeg
3% van alle slachtoffers is in de afgelopen twaalf
maanden naar eigen zeggen vaker dan één keer
slachtoffer van hetzelfde delict geworden. 11
Huiselijk geweld
Het tegengaan van huiselijk geweld is een speerpunt
van het college. Op verschillende manieren worden
45-49
jaar
11 | Leefbaarheid en veiligheid
143
50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80 jaar
jaar jaar jaar jaar jaar jaar en ouder
bron: O+S/Veiligheidsmonitor
Afb. 11.32 Aantal geregistreerde incidenten en opgenomen aangiften van huiselijk
geweld, 2006-2010
x 1.000
7
6
5
4
3
2
1
0
2006
2007
2008
2009
2010
incidenten aangiften
bron: regionale veiligheidsrapportage Amsterdam-Amstelland 2010
slachtoffers gestimuleerd aangifte te doen. Zo was
in november 2010 op AT5 de serie Harde klappen te
zien.
In 2010 registreerde de politie 5.714 incidenten van
huiselijk geweld, maar er werden 1.476 aangiftes
opgenomen. Het aantal aangiftes ligt dus veel lager
dan het aantal geregistreerde incidenten – en dat,
terwijl lang niet alle incidenten worden opgemerkt.
Uit landelijk onderzoek blijkt dat ruim 9% van de
Nederlandse bevolking van 13 jaar en ouder in
een periode van vijf jaar slachtoffer was van evident
huiselijk geweld. 12

144 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Noten
1 De leefbaarheidsgegevens in dit hoofdstuk
komen hoofdzakelijk uit het onderzoek
‘Wonen in Amsterdam’. Wanneer de bron
anders is, wordt dit vermeld. Een uitgebreide
bespreking van de resultaten is te
vinden in de publicatie: Dienst Wonen, Zorg
en Samenleven. Wonen in Amsterdam 2009:
Leefbaarheidsrapportage. Amsterdam, 2011.
2 Dienst Wonen, Zorg en Samenleven. Wonen in
Amsterdam 2009: Leefbaarheidsrapportage.
Amsterdam, 2011.
3 De verschillende verbanden komen naar voren
door per buurt de correlaties te berekenen
tussen de ervaren mate van menging en de
tevredenheid hierover. De Amsterdamse
buurten zijn op basis daarvan opgedeeld in
sterke correlatie tussen mate van menging
en tevredenheid (rood), matige correlatie
(oranje) en zwakke correlatie (blauw). In bijna
alle buurten zijn deze correlaties positief en
significant. Zie verder: Dienst Wonen, Zorg
en Samenleven. Wonen in Amsterdam 2009:
Leefbaarheidsrapportage. Amsterdam, 2011.
4 O+S. Staat van de aandachtswijken 2010,
2e meting. Amsterdam 2010.
5 In de vorige Staat van de Stad werd nog
gewerkt met een schaal op basis van vier
vragen. De laatste twee vragen werden toen
niet gebruikt voor de cohesieschaal. In de
jaren daarvoor werden deze vragen nog niet
gesteld. Omdat er nu twee jaren beschikbaar
zijn waarop de uitgebreidere schaal gemaakt
kan worden, is besloten hierop over te
stappen. De schaal wijkt licht af van de
vorige cohesieschaal, de gemiddeldes
liggen ongeveer één tiende punt hoger.
6 In de veiligheidsmonitor wordt dezelfde vraag
gesteld, maar in een andere context: hier gaf
in 2010 41% aan zich wel eens onveilig te
voelen. De landelijke veiligheidsmonitor geeft
37% aan voor Amsterdam.
7 O+S. Fact sheet jeugdcriminaliteit en risicofactoren,
nummer 1. Amsterdam, 2011.
8 Politie Amsterdam-Amstelland. Regionale
veiligheidsrapportage Amsterdam-Amstelland
2010. Amsterdam, 2011
9 O+S. De ontwikkeling van jongeren die
deelnemen aan het 8 tot 8 traject. Een
vergelijking van de resultaten van de
0- en 1-meting. Amsterdam, 2010.
10 O+S. Veiligheidsmonitor, 2010.
11 O+S. Geweldscriminaliteit, analyse op de
veiligheidsmonitor. Amsterdam, 2010.
12 WODC. Huiselijk geweld in Nederland
Overkoepelend syntheserapport van het
vangst-, hervangst-, slachtoffer- en daderonderzoek
2007-2010. Den Haag, 2010.

12
Cumulatie en ruimtelijke
verdeling van participatie
In de voorafgaande hoofdstukken kwamen de
afzonderlijke participatieterreinen aan bod. In dit
hoofdstuk wordt een totaalbeeld gegeven van
verschillen in participatie en leefbaarheid in de stad.
Het gaat daarbij over verschillen tussen gebieden in
de stad en tussen herkomstgroepen. Zo kunnen we
zien in welke delen van de stad er veel of juist weinig
geparticipeerd wordt en waar in de stad cumulaties
van achterstanden voorkomen. Ook wordt de relatieve
positie van de grootste herkomstgroepen in beeld
gebracht.

146 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Kernpunten
• De ruimtelijke driedeling blijft overduidelijk
aanwezig: stadsdelen aan
de randen van de stad scoren op
veel terreinen onder het gemiddelde
(Zuidoost, Noord en in mindere mate
Nieuw-West), een groot deel van de
negentiende-eeuwse gordel op veel
terreinen gemiddeld (West en Oost)
en Centrum en Zuid boven
het gemiddelde.
• De woonmilieus in de herstructureringsgebieden
scoren op veel
terreinen onder het gemiddelde,
vooral het woonmilieu transitie. In de
nieuwbouwmilieus en in welgesteld
stedelijk is de positie op veel terreinen
juist bovengemiddeld.
• Concentraties van achterstand in
werk én inkomen komen – net als
in de vorige rapportages – voor in
Zuidoost, in veel delen van Noord,
delen van Bos en Lommer en
Geuzenveld-Slotermeer, in de
Indische buurt, Diamantbuurt en
Transvaalbuurt.
• Evenals in de vorige rapportages
zien we een duidelijke achterstand
in de participatie van niet-westerse
allochtonen ten opzichte van westerse
allochtonen en autochtonen.
• Amsterdammers van Marokkaanse
herkomst hebben de laagste participatiescores,
daarna Turken en
overige niet-westerse allochtonen.
Surinamers en Antillianen nemen
van de niet-westerse allochtonen
de beste positie in.
• De positie van de herstructuringsgebieden
is niet structureel verbeterd
en de achterstanden van bevolkingsgroepen
zijn ook niet structureel
verminderd. Wel zien we na 2006 een
gunstige trend in de stadsdelen met
een ongunstige leefsituatie, zoals
Zuidoost, Nieuw-West en Noord.
Participatie en leefbaarheid
per woongebied
In de voorafgaande hoofdstukken is voor verschillende
participatie- en leefbaarheidsindicatoren nagegaan
in hoeverre deze verschillen per woongebied.
In dit hoofdstuk worden globaal de gebiedsverschillen
weergegeven tussen indicatoren die in de voorafgaande
hoofdstukken aan de orde zijn gekomen.
Hierbij is aandacht voor verschillen tussen stadsdelen
en tussen woonmilieus. De beschrijving van de woonmilieus
staat in hoofdstuk 2. Verschillen worden globaal
aangegeven in kleuren: rood (ondergemiddeld),
geel (gemiddeld) en groen (bovengemiddeld). 1
Stadsdelen
In de vorige hoofdstukken zijn al veel verschillen tussen
de stadsdelen aan de orde gekomen. Afbeelding
12.1 geeft een overzicht van de globale verschillen
tussen de zeven stadsdelen op veertien participatieen
leefbaarheidsterreinen.
Leefsituatie
Het beeld van de leefsituatie in de stadsdelen is vrij
stabiel. Ook in de vorige rapportages was de leefsituatie
gemiddeld genomen ongunstig in de stadsdelen
Noord, Zuidoost en Nieuw-West, gunstig in Zuid
en Centrum en vrij gemiddeld in Oost en West. De
gemiddelde leefsituatie is van 2008 op 2010 voor de
stad als geheel gelijk gebleven (102). Dat geldt ook
voor veel stadsdelen. Alleen stadsdeel Zuid is wat
gedaald in zijn hoge score (van 106 naar 104), waarmee
de score weer gelijk is aan die in 2006. Wel zien
we na 2006 een gunstige trend in stadsdelen met
een ongunstige score, zoals Zuidoost, Nieuw-West en
Noord. De verbeteringen gaan echter heel langzaam
en deze stadsdelen blijven ongunstiger scoren ten
opzichte van het stadsgemiddelde.
Primaire participatieterreinen
De stadsdelen Zuidoost en Noord scoren op alle drie
de primaire participatieterreinen (onderwijs, werk en
inkomen) onder het gemiddelde. Zuidoost scoort van
alle stadsdelen op alle drie de gebieden het laagst:
de hoogste werkloosheid, het laagste gemiddelde
inkomen en de laagste gemiddeld Citoscore. Nieuw-
West scoort ongunstig op het gebied van onderwijs,
maar de werkloosheid en het inkomensniveau liggen
rond het Amsterdams gemiddelde. Het is een divers
stadsdeel en we zagen in de vorige monitor dat het
voormalige stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer, dat
nu onder Nieuw-West valt, op zowel onderwijs, werk
als inkomen onder het gemiddelde scoorde. Osdorp
scoorde alleen op onderwijs ongunstig en Slotervaart
op alle drie gemiddeld. Centrum en Zuid doen het,
conform de vorige monitor, bovengemiddeld op alle
drie de primaire participatieterreinen.
West en Oost scoren beide rond het gemiddelde;
wel scoort Oost gunstiger dan West. Uit de vorige
monitor kwam naar voren dat de situatie in het
toenmalig stadsdeel Bos en Lommer op alle drie de
terreinen ongunstig was en die voor voormalig stadsdeel
Oud-West relatief gunstig (bovengemiddeld op
onderwijs, gemiddeld op welvaart). De overige voormalige
stadsdelen die nu onder West vallen (Bos en
Lommer en Westerpark) zaten daar tussenin. In Oost
is minder verschil tussen de voormalige stadsdelen
(Oost-Watergraafsmeer en Zeeburg) te zien.
Kortom, evenals in de vorige monitoren zien we op
de terreinen van participatie en leefbaarheid grofweg
een driedeling in de stad: stadsdelen aan de randen
van de stad scoren op veel terreinen onder het
gemiddelde (Zuidoost, Noord en in mindere mate
Nieuw-West), een groot deel van de negentiendeeeuwse
gordel scoort op veel terreinen gemiddeld
(West en Oost) en Centrum en Zuid scoren op veel
terreinen bovengemiddeld.
Woonmilieus
De diversiteit in Amsterdam is inzichtelijk te maken
door buurten in te delen op basis van kenmerken
van de woningen, de woonomgeving en bevolkingssamenstelling.
Combinaties van deze kenmerken

12 | Cumulatie en ruimtelijke verdeling van participatie
147
Afb. 12.1 Rangorde van stadsdelen naar participatie, leefbaarheid en de leefsituatie-index 2 , 2010
onderwijs
werk
welvaart
sport
uitgaan
actief in vereniging
sociale integratie
(versus sociale isolatie)
politieke interesse
ervaren gezondheid
sociale cohesie
schoon en heel
(versus verloedering)
rapportcijfer
woonomgeving
inzet buurt of stad
leefsituatie-index
Centrum
West
Nieuw-West
Zuid
Oost
Noord
Zuidoost
106
103
101
104
103
98
99
relatief veel participatie op dit terrein, score hoger dan gemiddeld voor Amsterdam
gemiddelde participatie op dit terrein, score rond het gemiddelde voor Amsterdam
relatief weinig participatie op dit terrein, score lager dan gemiddeld voor Amsterdam
worden woonmilieus genoemd (zie hoofdstuk 2). 3 Uit
de voorgaande hoofdstukken komt naar voren dat de
verschillen tussen woonmilieus vaak groter zijn dan
die tussen stadsdelen. Dat komt doordat de huidige
zeven stadsdelen groot en divers zijn en vaak verschillende
woongebieden omvatten. Bij de berekening
van het gemiddelde voor een stadsdeel kunnen
deze verschillen tegen elkaar wegvallen. In afbeelding
12.2 is een globaal overzicht van de resultaten
voor de woonmilieus weergegeven.
Leefsituatie
De gemiddelde leefsituatie is ongunstig in de herstructureringsgebieden
(de woonmilieus transitie,
verbinding en vergrijsde tuinstad). De overige woonmilieus
hebben een leefsituatie die gunstiger is dan
gemiddeld. Van de nieuwbouwmilieus heeft water en
groen de gunstigste leefsituatie.
De relatieve posities op de leefsituatie zijn in de
woonmilieus niet veranderd, met uitzondering van
het milieu verbinding. De score van verbinding komt
nu net in het rood (score 100), terwijl die vorige
keer nog net gemiddeld was (101). De woonmilieus
die een bovengemiddelde score op de leefsituatie
hebben, zijn alle bovengemiddeld gebleven. Alleen
de scores van welgesteld stedelijk en dorp en
Amsterdamse suburb zijn gedaald (–2), terwijl die van
het nieuwbouwmilieu transformatie juist is gestegen
(+3). Hiermee komen de nieuwbouwmilieus water
en groen en transformatie zelfs uit op een hoger
Afb. 12.2 Rangorde van woonmilieus naar participatie, leefbaarheid en de leefsituatie-index 4 , 2010
werk 5
welvaart
sport
uitgaan
actief in vereniging
sociale integratie
(versus sociale isolatie)
politieke interesse
ervaren gezondheid
sociale cohesie
schoon en heel
(versus verloedering)
rapportcijfer
woonomgeving
inzet voor
buurt of stad
leefsituatie-index
centrum en centrumrand
welgesteld stedelijk
verbinding
transitie
vergrijsde tuinstad
dorp en Amsterdamse suburb
transformatie
water en groen
moderne stad en compacte vernieuwing
106
106
100
97
99
104
108
111
105
relatief veel participatie op dit terrein, score hoger dan gemiddeld voor Amsterdam
gemiddelde participatie op dit terrein, score rond het gemiddelde voor Amsterdam
relatief weinig participatie op dit terrein, score lager dan gemiddeld voor Amsterdam

148
De Staat van de Stad Amsterdam VI
Afb. 12.3 Gecombineerde concentraties van bijstandscliënten en geregistreerde werkloosheid (NWW’ers), 1 januari 2008 en 2010
2008
2010
bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S en UvA afdeling Geografie en Planologie
welzijnsniveau dan de woonmilieus welgesteld
stedelijk en centrum en centrumrand.
Overige ontwikkelingen
De woonmilieus in de herstructureringsgebieden scoren
op veel terreinen duidelijk onder het gemiddelde.
In transitie liggen de participatie en leefbaarheid op
vrijwel alle terreinen onder het gemiddelde. Ook in
vergrijsde tuinstad en verbinding participeren bewoners
op veel terreinen onder gemiddeld. In vergrijsde
tuinstad, waar veel ouderen wonen, is de gezondheid
onder het gemiddelde en zijn bewoners weinig
actief op de terreinen sport, uitgaan en verenigingen.
In het verbindingsmilieu is het welvaartsniveau, de
gezondheid, sociale cohesie en inzet voor stad of
buurt slechter dan gemiddeld . De overige woonmilieus,
welgesteld stedelijk en de nieuwbouwmilieus
hebben juist op veel terreinen positievere scores dan
gemiddeld.
Dorp en Amsterdamse suburb scoort niet zo hoog als
mag worden verwacht van een nieuwbouwgebied en
leefsituatie is er ten opzichte van 2008 zelfs gedaald.
Mogelijk is de vergrijzing van deze gebieden van
invloed.
Deze verhoudingen tussen woonmilieus zagen we
ook in de vorige rapportages. De posities van de
verschillende woonmilieus zijn dan ook vrij stabiel.
De positie van herstructureringswijken blijft ongunstig.
Wel is de positie van welgesteld stedelijk iets
minder gunstig dan de vorige keer, de leefsituatieindex
is gedaald (van 108 naar 106) en dit woonmilieu
scoort op minder terreinen boven gemiddeld dan in
2008 (op acht in plaats van tien). In de voorheen al
gunstig scorende nieuwbouwgebieden zien we voor
transformatie en water en groen verdere vooruitgang.
De leefsituatiescore is gestegen in transformatie (van
105 naar 108) en in water en groen zien we op nog
meer terreinen een bovengemiddelde positie dan in
2008 (van acht naar elf terreinen).
De verschillen in participatie en leefbaarheid tussen
de woonmilieus blijven dus onveranderd groot.
De ongunstige positie van herstructureringswijken
blijft sterk aanwezig.
Ruimtelijke probleemcumulatie
van primaire participatievormen
Uit de voorafgaande hoofdstukken kwam naar voren
dat arbeidsparticipatie en welvaart beide van groot
belang zijn voor het participeren op andere terreinen
en voor de leefsituatie. De vraag is: waar in de stad
zien we nu concentraties van achterstanden op deze
gebieden? Om antwoord op deze vraag te krijgen
leggen we participatiescores niet naast, maar over
elkaar. Met behulp van de Stadsmonitor is in beeld
gebracht waar in de stad cumulaties van achterstand
op twee primaire participatieterreinen voorkomen:
inkomen en werk. Om achterstand op het terrein
welvaart te meten is het aandeel bijstandscliënten
genomen waarbij bijstand een laag welvaartsniveau
indiceert. Achterstand in arbeid is weergegeven aan
de hand van het werkloosheidspercentage (nietwerkende
werkzoekenden ingeschreven bij UWV
WERKbedrijf). Zie afbeelding 12.3.
Het beeld lijkt veel op dat in de vorige monitor.
De gecombineerde concentraties van achterstand

12 | Cumulatie en ruimtelijke verdeling van participatie
149
in werk en inkomen komen voornamelijk voor in
Zuidoost (Bijlmermeer), in veel delen van Noord
(Volewijck, IJplein/Vogelbuurt, Nieuwendam-
Noord, Buikslotermeer), delen van Bos en Lommer
en Geuzenveld-Slotermeer, in de Indische buurt,
Diamantbuurt en Transvaalbuurt.
Ten opzichte van de vorige monitor (situatie januari
2008) is een aantal verschuivingen in Zuidoost zichtbaar.
Zo zijn er minder concentratiepunten in Bijlmer-
Oost (van vier naar twee) en Bijlmer-Centrum (van zes
naar twee), en zijn de twee concentratiegebieden in
Holendrecht/Reigersbos verdwenen. In Gein is een
nieuw concentratiegebied ontstaan.
De situatie qua concentraties is in Nieuw-West vrijwel
gelijk aan die in 2008, alleen zijn er nieuwe concentratiepunten
in Osdorp-Oost en Osdorp-Midden.
In Oost is er nu een concentratiepunt in de
Oosterparkbuurt en een in het Oostelijk deel van
Frankendael. In West is de situatie vrijwel gelijk aan
die in 2008, alleen zien we een nieuw concentratiepunt
in de Spaarndammerbuurt en een in de Frederik
Hendrikbuurt.
De ontwikkelingen die we zien in Zuidoost (minder
concentratiegebieden in de Bijlmer) duiden op effecten
van stadsvernieuwing. Een aantal transitiemilieus
aldaar zijn aangepakt en horen inmiddels tot een
nieuwbouwmilieu die in het algemeen beter scoren
op de indicatoren. De transitiegebieden die over zijn
gebleven gaan er niet op vooruit. Over het algemeen
zien we in de stadsdelen buiten de ring waar stadsvernieuwing
plaatsvindt een licht positieve trend in
de gemiddeldes, met name in Zuidoost, Nieuw-West
en (in mindere mate) Noord.
Participatie en leefbaarheid
naar herkomstgroepen
In de voorgaande hoofdstukken kwamen vaak grote
verschillen in participatie tussen de verschillende
herkomstgroepen naar voren. Afbeelding 12.4 geeft
een samenvatting van deze verschillen op een aantal
terreinen.
Evenals in de vorige rapportages zien we een duidelijke
achterstand in de participatie van niet-westerse
allochtonen ten opzichte van westerse allochtonen en
autochtonen. De leefsituatie-index van niet-westerse
allochtonen is relatief ongunstig en zij participeren
op veel terreinen minder dan gemiddeld. Surinamers
zitten wel op veel gebieden op of net onder het gemiddelde
van de stad, terwijl de andere niet-westerse
groepen op veel terreinen ver onder het gemiddelde
scoren. Daarin zit ook weinig verandering.
In tegenstelling tot in de vorige monitor is de leefsituatie-index
niet voor alle herkomstgroepen gestegen,
met uitzondering van de westerse allochtonen,
maar vrijwel gelijk gebleven. De relatief slechte
leefsituatie van Marokkanen, Turken en overige nietwesterse
allochtonen is na een flinke vooruitgang in
2008 nu vrijwel gelijk gebleven en de leefsituatieindex
voor Surinamers is zelfs gedaald (–2, nu terug
op het niveau van 2006). Dat zien we ook terug op
verschillende terreinen, waarbij ze zijn gezakt van
gemiddeld naar onder gemiddeld (sociale integratie,
politieke interesse, sociale cohesie). Evenals in de
vorige monitor valt op dat Amsterdammers van
Marokkaanse herkomst relatief veel sociale cohesie
ervaren. Ook Turkse Amsterdammers ervaren
nu bovengemiddeld sociale cohesie in de buurt.
Surinamers daarentegen ervaren nu relatief weinig
sociale cohesie.
Afb. 12.4 Rangorde van herkomstgroepen naar participatie, leefbaarheid en de leefsituatie-index 7 , 2010
onderwijs
werk
welvaart
sport
uitgaan
actief in vereniging
sociale integratie
(versus sociale isolatie)
politieke interesse
gezondheid
sociale cohesie
inzet buurt of stad
leefsituatie-index
Surinamers
96
Antillianen/Arubanen*
Turken
Marokkanen
overige niet-westerse landen
westerse landen
autochtonen
95
95
97
108
104
relatief veel participatie op dit terrein, score hoger dan gemiddeld voor Amsterdam
gemiddelde participatie op dit terrein, score rond het gemiddelde voor Amsterdam
relatief weinig participatie op dit terrein, score lager dan gemiddeld voor Amsterdam
* Bij gegevens over participatieterreinen vanuit De Staat van de Stad enquête, is het aantal Antilliaanse/Arubaanse respondenten (n=31)
te klein om betrouwbare uitspraken over te doen. Dat geldt ook voor sport, vanuit de Sportmonitor (21 Antillianen).

150 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Voor autochtonen en westerse allochtonen is er niet
zo veel veranderd. Zij scoren op alle terreinen gemiddeld
of bovengemiddeld. De leefsituatie-index ligt
voor westerse allochtonen boven het gemiddelde en
is ook gestegen ten opzichte van 2008 (+2). Voor de
autochtonen ligt de leefsituatie-index evenals in de
andere jaren ook boven het gemiddelde, maar is ten
opzichte van 2008 niet toegenomen.
Voor de Antillianen/Arubanen in de stad kunnen
we op basis van de De Staat van de Stad-enquête
geen uitspraken doen. Wel zijn vanuit andere bronnen
gegevens over de sociaaleconomische positie
van deze groep bekend. Daaruit blijkt dat de positie
Antillianen/Arubanen op alle drie de terreinen (werk,
inkomen en onderwijs) onder het Amsterdamse
gemiddelde ligt. Uit de publicatie Monografie
Antillianen 2010 komt naar voren dat huidige positie
van Antillianen/Arubanen in Amsterdam gemiddeld
genomen minder gunstig is dan de positie van
autochtone Nederlanders en westerse allochtonen,
maar vaak gunstiger dan die van andere groepen van
niet-westerse herkomst, zoals Turken en Marokkanen.
De positie van Antillianen van de eerste generatie is
in het algemeen slechter dan die van Antillianen die
in Nederland geboren zijn, de tweede generatie.
Er worden grote verschillen binnen de groep gesignaleerd,
er is sprake van een tweedeling. Met het
merendeel van de groep gaat het goed, maar met
ongeveer een tiende deel van deze groep gaat het
niet goed: zij komen niet goed mee en zijn oververtegenwoordigd
in onder andere schooluitval, werkloosheid,
armoede en criminaliteit. In vergelijking met
2004 zien we op sommige terreinen (lichte) vooruitgang
voor Antillianen, maar de achterstanden blijven
groot.
De groep overige niet-westerse allochtonen
neemt op veel terreinen een relatief slechte positie
in. Wel is hun positie vaak gunstiger dan die
van Amsterdammers van Turkse en Marokkaanse
herkomst. Het gemiddelde inkomen ligt hoger en
de onderwijsprestaties zijn beter. Deze verschillen
hangen samen met het feit dat overige niet-westerse
allochtonen in het algemeen hoger zijn opgeleid en
relatief jong zijn. Ze zijn echter vaker werkloos dan
andere groepen niet-westerse allochtonen. Ook
zetten ze zich minder vaak in voor de buurt en
ervaren ze minder sociale cohesie in de buurt dan
Turken en Marokkanen.
De groep overige niet-westerse allochtonen is zeer
divers. Het aantal respondenten in De Staat van de
Stad-enquête is echter te klein om betrouwbare uitspraken
te kunnen doen over de afzonderlijke groepen
binnen deze diverse groep. Uit de Diversiteitsen
Integratiemonitor komen wel verschillen naar
voren wanneer onderscheid wordt gemaakt naar
subgroepen. Zo is bij Ghanezen, Indiërs en Chinezen
het aandeel werkzamen hoger dan gemiddeld en bij
Egyptenaren en Pakistanen lager. Pakistanen, Indiërs
en vooral Egyptenaren zijn vaak werkzaam als zelfstandige.
Ghanezen werken juist relatief weinig als
zelfstandige. Criminaliteitscijfers over verdachten van
misdrijven laten zien dat er aanzienlijke verschillen
zijn binnen de groep overige niet-westerse allochtonen:
Egyptenaren en Ghanezen (met name de
tweede generatie) kennen hoge verdachtenpercentages,
bij Chinezen is dat aandeel zeer laag.
In de hoofdstukken hiervoor kwam al aan de orde
dat de diversiteit binnen herkomstgroepen groot
is en deze neemt ook toe. Van de ‘klassieke’ herkomstgroepen
(Surinamers, Antillianen, Turken en
Marokkanen) behoren bijvoorbeeld vier tot vijf van
de tien tot de tweede generatie. Zij hebben een
andere startpositie dan de eerste generatie migranten.
Dit heeft weer gevolgen voor de verschillende
participatieterreinen, waarbij de tweede generatie
in het algemeen een betere positie inneemt dan de
eerste.

12 | Cumulatie en ruimtelijke verdeling van participatie
151
Noten
1 Deze indeling suggereert soms grotere
onderlinge overgangen dan er in de scores
zit; de achterliggende scores kunnen immers
dicht bij elkaar liggen. Bijvoorbeeld de hoogste
scores die valt in de categorie ’rond het
gemiddelde’ (geel in de afbeelding) verschilt
soms niet veel van de laagste score die valt
onder de categorie ‘bovengemiddeld’ (groen
in de afbeelding). De indeling in deze drie
gradaties zegt ook niets over de mate waarin
een score afwijkt van het gemiddelde over
de hele stad. Bijvoorbeeld stadsdeel A kan
een 50% lagere score op sporten hebben
dan het Amsterdamse gemiddelde, terwijl
stadsdeel B, die ook als rood (onder het gemiddelde)
ingedeeld is, maar 15% lager dan
het gemiddelde scoort. Afhankelijk van de
spreiding werd meestal een minimaal verschil
van 10% of 15% genomen. Voor onderwijs, de
Citoscore, wordt van een verschil gesproken
als de gemiddelde score meer dan 1,0 punt
boven of onder het stadsgemiddelde ligt.
Voor de ervaren sociale cohesie is vanwege de
geringe spreiding een minimaal verschil van
5% van het gemiddelde genomen, voor de
ervaren gezondheid om diezelfde reden een
minimaal verschil van 2%.
2 Zie voor de meting van de participatie- en
leefbaarheidsbegrippen en de samenstelling
van de leefsituatie-index (hoofdstuk 1) de desbetreffende
hoofdstukken in deze rapportage.
Welvaart is hier gemeten aan de hand van het
gemiddeld besteedbaar huishoudinkomen
(Wonen in Amsterdam, WIA 2009), participatie
in arbeid is gemeten aan de hand van het
aandeel bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven
niet-werkende werkzoekenden (NWW’ers,
oktober 2010) van de bevolking van 15-64
jaar, en onderwijs aan de hand van de gemiddelde
Citoscore in 2010 (bron DMO). Verder
gaat het om verschillen in het percentage dat:
deelneemt aan 1 of meer sporten (afgelopen
12 maanden; volgens RSO-defintie, uit de
Sportmonitor 2009 van O+S), 4 of meer
uitgaansactiviteiten heeft (afgelopen 12 maanden),
minstens 1x per maand actief deelneemt
aan activiteiten van een of meer verenigingen,
een score van 18 heeft op de sociale-isolatie
schaal (=niet sociaal-geïsoleerd = hoog op
sociale integratie), (zeer/tamelijk) politiek
geïnteresseerd is, een (zeer) goede gezondheid
ervaart, en zich de laatste 12 maanden
ingezet heeft voor een kwestie voor de buurt
of stad, mate van verloedering (allen bron: De
Staat van de Stad Amsterdam enquête 2010).
Voor de overige aspecten is gekeken naar de
voor die groep gemiddelde score op sociale
cohesie (bron enquête) en het gemiddelde
rapportcijfer voor de woonomgeving (bron
WIA 2009).
3 Zie voor een uitgebreide beschrijving van
verschillen tussen woonmilieus ook: Wonen
in Amsterdam 2009. Stand van zaken.,
hoofdstuk 5 Verschillen tussen woonmilieus.
Gemeente Amsterdam, augustus 2010.
4 Zie noten 1 en 2. Gegevens over onderwijs,
in de vorm van gemiddelde Citoscores, zijn
niet beschikbaar voor de woonmilieus.
5 Omdat de spreiding van het aandeel
NWW’ers in de woonmilieus groot is (variërend
van 3,9% tot en met 10,2% bij een
gemiddelde van 6,7%, per 1 oktober 2010),
is hier voor een afwijking van het gemiddelde
een verschil van tenminste 25% aangehouden.
6 Zie voor een beschrijving van de veranderingen
ten opzichte van de woonmilieus in
2003: Dienst Wonen gemeente Amsterdam,
K. Dignum. Transformatie door nieuwbouw
Amstserdamse Woonmilieus 2008. Factsheet
september 2009.
7 Noot 5 geldt ook voor de herkomstgroepen
(variërend van 3,8% tot en met 13,5% bij een
gemiddelde van 6,7%, per 1 oktober 2010).
8 O+S. Monografie Antillianen 2010.
Amsterdam, 2011.
9 Zie voor een uitgebreidere beschrijving
hiervan en van de positie van herkomstgroepen
en verschillen binnen deze groepen:
O+S. Diversiteits- en Integratiemonitor 2010.
Amsterdam, 2011.

152 De Staat van de Stad Amsterdam VI

153
Geraadpleegde literatuur
BBO (Breed Bestuurlijk Overleg, gemeente Amsterdam).
Spiegel Primair Onderwijs Amsterdam 2009-2010.
Amsterdam, 2010.
Beer, P. de. Arbeidsmarktgevolgen crisis worden
schromelijk onderschat. Me Judice, jaargang 2,
13 november 2009.
Bureau Leerplicht Plus. Bestuurlijke Rapportage,
schooljaar 2009-2010. Amsterdam, 2010.
CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek). Minder
sociale participatie door personen met weinig inkomen.
Sociaaleconomische trends, 1e kwartaal 2010.
CBS. De Nederlandse Samenleving 2010. Den Haag,
2010.
CBS. Sociale samenhang: participatie, vertrouwen
en integratie. Den Haag, 2010.
CBS. Jaarboek onderwijs 2010. Den Haag, 2010.
CBS. Bevolking groeit vooral in regio’s met dubbele
aantrekkingskracht. Webmagazine, 27 december 2010.
CBS. Steeds meer kleine bedrijven. Webmagazine,
2 maart 2011.
CBS. Vakanties van Nederlanders 2009. Den Haag, 2010.
COLO. COLO basiscijfers van de stageplaatsen- en
leerbanenmarkt regio Groot-Amsterdam. Zoetermeer,
2010.
COS (Centrum voor Onderzoek en Statistiek, gemeente
Rotterdam). Cultuurparticipatie van Rotterdammers,
2009. Rotterdam, november 2010.
CPB (Centraal Planbureau), H. de Groot e.a. Stad en
land. Den Haag, 2010.
CPB. Centraal Economisch Plan 2011. Den Haag, 2011.
Dienst Wonen, gemeente Amsterdam, K. Dignum.
Stedelijke dynamiek bij stagnerende woningmarkt:
Amsterdamse woonmilieus 2003. Amsterdam, 2004.
Dienst Wonen, K. Dignum. Transformatie door
nieuwbouw Amsterdamse Woonmilieus 2008.
Factsheet september 2009.
Dienst Wonen, Zorg en Samenleven, gemeente
Amsterdam. Wonen in Amsterdam 2009. Stand van
zaken. Amsterdam, 2010.
Dienst Wonen, Zorg en Samenleven. Wonen in
Amsterdam 2009. Leefbaarheidsrapportage.
Amsterdam, 2011.
Dienst Wonen, Zorg en Samenleven. De staat van
de Wmo. De Amsterdamse Wmo kwalitatief en
cijfermatig in beeld 2010. Amsterdam, 2011.
Economische Zaken Amsterdam en Kamer van
Koophandel Amsterdam. Economische Verkenningen
Metropoolregio Amsterdam 2011. Amsterdam, 2011.
Forum. Allochtonen op de arbeidsmarkt 2009-2010.
8e kwartaalmonitor: effecten van de economische crisis.
Utrecht, maart 2011.
GGD Amsterdam, cluster JGZ en EDG. Factsheet
Gewicht van 2- tot 4-jarigen. Amsterdam, 2008.
GGD Amsterdam. Jeugdgezondheidsmonitor
Amsterdam. Factsheet gezondheid, welzijn en leefstijl
van leerlingen in de tweede klas van het voortgezet
onderwijs in Amsterdam; schooljaar 2005-2006 en
2006-2007. Amsterdam, september 2008.
GGD Amsterdam. Zo gezond is Amsterdam.
Eindrapportage Amsterdamse Gezondheidsmonitor
2008. Amsterdam, november 2009.
GGD Amsterdam. Preventief Gezondheidsonderzoek
voor ouderen Amsterdam. Inventariserend onderzoek.
Amsterdam, 2010.
GGD Amsterdam. Rapportage Jeugdgezondheidszorg
2010. Alle stadsdelen. Amsterdam, 2011.
Glaeser, E. Triumph of the city. 2011.

154 De Staat van de Stad Amsterdam VI
Groep, R. van der, C. van Oosteren en J. Slot.
De woningmarkt als motor van de Haarlemse
creatieve industrie? In: Ostendorf, W. e.a. Trends in
de Metropoolregio Amsterdam en hun lokale impact.
Amsterdam, 2008.
Groot, S., J. Möhlmann en H. de Groot. Hoe
schokbestendig is de regionale economie?
ESB, 15 mei 2009.
HBO-raad. Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers
in het hoger beroepsonderwijs. Amsterdam, 2010.
IMES. Opkomst en stemgedrag van migranten tijdens
gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010.
Amsterdam, 2010.
ITS. Wachtlijsten en wachttijden kinderdagverblijven en
buitenschoolse opvang – 6e meting. Nijmegen, 2011.
Jacobs, J. The Economy of Cities. 1969.
KWIZ. Uitvoeringsmonitor Schuldhulpverlening
Amsterdam 2010. Groningen, 2011.
Marlet, G. De aantrekkelijke stad. VOC Uitgevers
Nijmegen, 2009.
Ministerie van OCW. Bijlage VSV-brief 2011.
Nieuwe voortijdig schoolverlaters. Den Haag, 2011.
O+S (Dienst Onderzoek en Statistiek, gemeente
Amsterdam). De Staat van de Jeugd, Jeugdmonitor
Amsterdam 2009. Amsterdam, oktober 2009.
O+S. Sportmonitor 2009. Amsterdam, januari 2010.
O+S. Alternatieve geneeswijzen. Amsterdam, april 2010.
O+S. Staat van de aandachtswijken 2010, 2e meting.
Amsterdam, juli 2010.
O+S. Amsterdamse Armoedemonitor, nummer 13.
Amsterdam, oktober 2010.
O+S. De Amsterdamse Burgermonitor 2010.
Amsterdam, november 2010.
O+S. Bekendheid en gebruik Stadspas. Amsterdam, 2010.
O+S. De ontwikkeling van jongeren die deelnemen aan
het 8 tot 8 traject. Een vergelijking van de resultaten van
de 0- en 1-meting. Amsterdam, 2010.
O+S. Geweldscriminaliteit, analyse op de
veiligheidsmonitor. Amsterdam, 2010.
O+S. Monitor werkgelegenheid bedrijfslocaties 2009.
Amsterdam, 2010.
O+S. Zzp’ers in Amsterdam, het effect van
de economische recessie. Amsterdam, 2010.
O+S. Schoolkeuze en tevredenheid jongeren in
het voortgezet onderwijs. Amsterdam, 2010.
O+S. Niet gemeld verzuim in het VO en MBO 2009-2010.
Amsterdam, 2010.
O+S. Instroom VSV’ers in Amsterdam. Amsterdam, 2010.
O+S. Monografie Antillianen in Amsterdam 2010.
Amsterdam, januari 2011.
O+S. 1-meting Wmo. Amsterdam, april 2011.
O+S. Diversiteits- en Integratiemonitor 2010.
Amsterdam, mei 2011.
O+S. Kunst- en cultuurmonitor Amsterdam 2010.
Amsterdam, 2011.
O+S. Fact sheet Jeugdcriminaliteit en risicofactoren.
Amsterdam, april 2011.
Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam. Werkgelegenheidsmonitor
Rotterdam winter 2011. Rotterdam, 2011.
PAO (Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs). Pieken aan
de Amstel, Arbeidsmarktbeleid en innovatiestrategie
monitor. Amsterdam, 2010.
Politie Amsterdam-Amstelland. Regionale
veiligheidsrapportage Amsterdam-Amstelland 2010.
Amsterdam, 2011.
ROA (Research centrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt).
Schoolsucces van jongens en meisjes in het HAVO en
VWO: waarom meisjes het beter doen. Maastricht, 2011.
SBO (Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt).
Diversiteitsmonitor. Cijfers en feiten over diversiteit in
het po, vo, mbo en op lerarenopleidingen. Een stand
van zaken. Den Haag, 2010.
SCP (Sociaal en Cultureel Planbureau). Overwegend
onderweg. Den Haag, 2008.
SCP. De sociale staat van Nederland 2009. Den Haag,
2009.
SCP. Wellbeing in the Netherlands. The SCP life situation
index since 1974. Den Haag, 2010.
SCP. Naar Hollands gebruik? Verschillen in gebruik van
hulp bij opvoeding, onderwijs en gezondheid tussen
autochtonen en migranten. Den Haag, 2010.
SCP. Stemming onbestemd. Tweede verdiepingsstudie
Continu Onderzoek Burgerperspectieven. Den Haag, 2011.
SCP. Vluchtelingengroepen in Nederland. Over de
integratie van Afghaanse, Iraakse, Iraanse en Somalische
migranten. Den Haag, 2011.

Geraadpleegde literatuur
155
SCP/W.J.H. Mulier Instituut. Rapportage sport 2008.
Den Haag, 2008.
SCP/W.J.H. Mulier Instituut. Rapportage sport 2010.
Sport: een leven lang. Den Haag, 2010.
SEO Economisch Onderzoek. De toekomst van
de arbeidsmarkt in de Metropoolregio Amsterdam.
Amsterdam, 2010.
SPOT. Televisierapport 2010. Amstelveen, 2010.
Stichting Filmonderzoek. Bioscoopmonitor 2009/2010.
Utrecht, 2010.
UvA (Universiteit van Amsterdam). Jaarverslag 2009.
Amsterdam, 2010.
UWV WERKbedrijf. Arbeidsmarktprognose 2010-2011.
Amsterdam, 2010.
VU (Vrije Universiteit Amsterdam). Jaarverslag 2009.
Amsterdam, 2010.
Waal, J. van der. Unravelling the global city debate.
Proefschrift Erasmus Universiteit. Rotterdam, 2010.
Waal, J. van der. Stedelijke economieën in een tijd
van mondialisering. Amsterdam, 2010.
Welle, I. van der. Flexibele burgers, Amsterdamse
jongvolwassenen over lokale en nationale identiteiten.
Proefschrift Universiteit van Amsterdam. Amsterdam,
2011.
W.J.H. Mulier Instituut. SportersMonitor 2008.
Den Bosch, 2009.
WODC. Huiselijk geweld in Nederland Overkoepelend
syntheserapport van het vangst-hervangst-, slachtofferen
daderonderzoek 2007-2010. Den Haag, 2010.
VSCD. Podiumkunst verloor in 2010 6% publiek.
Nieuwsbericht 18 maart 2011.

156 De Staat van de Stad Amsterdam VI

157
Bijlage I
Methodeverantwoording
Participatiemonitor
Dataverzamelingsmethoden en respons
Om de data voor dit onderzoek te verzamelen is
gebruik gemaakt van een aselecte steekproef binnen
de strata van de nieuwe zeven stadsdelen en binnen
etnische herkomstgroepen. Het gaat hierbij om
Amsterdammers van 18 jaar en ouder, exclusief
tehuisbewoners. Rekening houdend met de grootte
van de stadsdelen is gestreefd naar de volgende
aantallen respondenten per stadsdeel:
• 250 Centrum
• 500 West
• 600 Nieuw-West
• 250 Zuid
• 400 Oost
• 300 Noord
• 300 Zuidoost.
Bij de steekproeftrekking binnen de zeven stadsdelen
is rekening gehouden met de verdeling over buurtcombinaties
(zodat ze binnen een stadsdeel voldoende
vertegenwoordigd zijn) en een voldoende aantal
niet-westerse allochtonen binnen elk stadsdeel
(m.n. binnen Noord, Nieuw-West en Oost).
Daarnaast is gestreefd naar 200 respondenten
per herkomstgroep van niet-Nederlandse afkomst
(Surinaams/Antilliaans, Turks, Marokkaans, overig
niet-westers, westers). Om de gewenste aantallen te
kunnen behalen zijn in totaal ruim 19.000 adressen
geselecteerd uit het bevolkingsregister.
De dataverzameling (het afnemen van de enquête)
heeft plaatsgevonden in de maanden september
en oktober 2010. Door het onderzoek op verschillende
manieren aan te bieden is geprobeerd om
zoveel mogelijk mensen te stimuleren om mee te
doen. De nadruk lag wel op internetdeelname en
daarmee is ook gestart. Aan de respondenten is in
eerste instantie gevraagd om de vragenlijst online
in te vullen. Zij kregen daarvoor een brief waarin het
onderzoek werd uitgelegd en waarin een password
stond. Wanneer de bewoners niet online konden
meedoen, konden ze via een meegestuurd kaartje
een schriftelijke vragenlijst aanvragen. De mensen die
na één week nog niet gereageerd hadden, zijn (voor
zover mogelijk) nagebeld en zo mogelijk telefonisch
geënquêteerd. Daarnaast is bij voorbaat een groep
van Amsterdammers van Turkse en Marokkaanse
herkomst face to face geënquêteerd. Een dergelijke
methode wordt ook gebruikt in andere onderzoeken
van O+S, zoals de Burgermonitor en de Veiligheidsmonitor.
De respons bij de face to face-enquêtes was 21%.
De respons kwam in totaal op 16% (waarvan 8% in
de eerste ronde online binnenkwam, de rest is via
andere methoden binnengehaald).
In het onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens
van 2.833 personen van 18 jaar en ouder. De
behaalde respons op De Staat van de Stad-enquête
is als volgt opgebouwd:
• 1.378 online enquêtes (aandeel van totaal
aantal respondenten: 49%)
• 856 telefonische enquêtes (30%)
• 375 face to face-interviews (16%)
• 224 schriftelijke vragenlijsten (8%).
Weging
In dit soort onderzoek is de respons in het algemeen
vaak geen precieze weergave van de bedoelde populatie.
Sommige groepen zijn moeilijker te bereiken
dan andere of minder geneigd deel te nemen. Dat
geldt bijvoorbeeld vaak voor niet-westerse allochtonen,
jongeren en mensen uit de laagste inkomensklasse.
Daarnaast is in dit onderzoek sprake van een
steekproef binnen de strata van de stadsdelen en
binnen de etnische herkomstgroepen, waardoor de
verdeling over de respondenten niet overeen zal
komen met de werkelijke verdeling in de populatie.
Zo zullen sommige groepen relatief meer of juist
minder in het onderzoek vertegenwoordigd zijn dan
in de werkelijke populatie het geval is, waardoor
bijvoorbeeld de graad van participatie lager of hoger
lijkt dan die in werkelijkheid is. Om deze effecten te
verminderen wordt de respons op een aantal demografische
kenmerken gewogen, zodat groepen die
een te klein gewicht in de schaal leggen een groter
aandeel en groepen die een te groot gewicht in de
schaal leggen een kleiner aandeel in de uiteindelijke
respons krijgen. Wanneer bijvoorbeeld het aandeel
Amsterdammers van Nederlandse afkomst in de
respons groter is dan in de populatie, dan worden
de resultaten van deze autochtonen minder zwaar
meegeteld, zodat de respondenten wel een representatieve
afspiegeling vormen van de populatie.

158 De Staat van de Stad Amsterdam VI
De weging vond plaats met behulp van het door het
CBS ontwikkelde programma Bascula. In dit onderzoek
zijn de gegevens van de respondenten teruggewogen
naar de verdeling zoals in de Amsterdamse
populatie (zelfstandig wonende Amsterdammers van
18 jaar en ouder) op basis van de achtergrondkenmerken:
geslacht, herkomstgroep, leeftijdsgroep,
huishoudtype, stadsdeel en opleidingsniveau. In de
wegingprocedure is gewogen naar het voorkomen
van kenmerken in elk stadsdeel, te weten: geslacht,
huishoudtype (alleenwonend/niet), autochtoon/
allochtoon, leeftijd (vier groepen). Binnen de hele
stad is gewogen naar het voorkomen van combinaties
van de bovengenoemde kenmerken, te weten: leeftijd
x huishoudtype, geslacht x huishoudtype, leeftijd
x geslacht, herkomstgroep (zes groepen) x huishoudtype,
leeftijd x herkomstgroep, en opleidings niveau
(vijf groepen). Daarnaast is vanwege de verandering
in aanpak ten opzichte van de vorige metingen een
herweging naar methode toegepast waarbij de online
geënquêteerden minder zwaar zijn meegeteld en de
overige respondenten juist zwaarder. Op deze wijze is
deze meting beter vergelijkbaar met de vorige keren.

159
Bijlage II
Toelichting Stads- en
Regiomonitor Amsterdam
en getoonde kaarten
Beschikbaarheid
Met de Stadsmonitor kunnen over de periode
1994-heden gedetailleerde kaarten gemaakt worden
van allerlei kenmerken van de sociaalruimtelijke
structuur van de Amsterdamse bevolking.
U kunt de Stadsmonitor vinden op intranet.stadsmonitor.amsterdam.nl
of via de website van O+S
(www.os.amsterdam.nl onder online diensten).
Daarnaast is ook de Regiomonitor beschikbaar via:
mapinfoserver.fmg.uva.nl.
In de Regiomonitor staan gegevens over de gemeenten
Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer,
Zaanstad, Purmerend, Diemen, Amstelveen, Almere.
Met deze monitor kunnen over de periode 2000-
heden gedetailleerde kaarten gemaakt worden
van een aantal kenmerken van de sociaalruimtelijke
structuur van de bevolking van die gemeenten.
In verband met de privacygevoeligheid van de informatie
worden de allerkleinste concentratiegebieden
niet zichtbaar gemaakt. Voor de vrij toegankelijke
versie van de stadsmonitor op het Intranet van de
gemeente Amsterdam geldt op dit moment een
minimum van 100 eenheden per concentratiegebied.
Om kleinere concentratiegebiedjes te kunnen zien of
om toegang te krijgen tot de Internetversie, zijn een
usernaam en passwoord nodig. Inlichtingen hierover
worden verstrekt door O+S (de Dienst Onderzoek
en Statistiek van de Gemeente Amsterdam),
drs. Hans de Waal, telefoon 020 251 0472.
Toelichting
De Stadsmonitor Amsterdam is een samenwerkingsproductie
van O+S met de Universiteit van
Amsterdam, afdeling Geografie en Planologie en
tevens de naam van het geografische informatiesysteem
(GIS) dat deze samenwerking oplevert. Aan
de basis van deze monitor staan statistieken van
O+S, zoals op het gebied van demografie, wonen
en werken, en soms voor de gelegenheid bewerkte
administraties van derden (bijvoorbeeld schoolverzuimgegevens).
Deze statistieken worden bewerkt
tot tabellen op het niveau van zespositiepostcodegebieden.
Daarvan zijn er in Amsterdam in 2008 18.368.
Van deze postcodegebieden is een omtrek geconstrueerd
die zichtbaar gemaakt kan worden in een
cartografisch programma. Er wordt gebruik gemaakt
van het programma Mapinfo.
Voor de gebruiker worden nooit aparte postcodegebieden
in beeld gebracht. Dat is enerzijds niet
nuttig omdat men vrijwel onmogelijk de stad kan
beschrijven als het over duizenden gebiedjes zou
gaan. Anderzijds is een dergelijke detaillering niet
geoorloofd omdat de privacy van de Amsterdammers
in het geding zou komen. Het programma is zo geconstrueerd
dat altijd aaneengeschakelde postcodegebieden
getoond worden. Hoe groot die gebieden
zijn, welke vorm ze hebben en waar ze liggen, ligt
niet vast. Dat hangt telkens opnieuw af van criteria
die men zelf mag opgeven en waarvan slechts een
aantal ondergrenzen vaststaan. Gebieden komen in
beeld als datgene wat men van die gebieden wil laten
zien (bijvoorbeeld het aandeel jongeren) uitstijgt
boven een bepaald minimumaantal en een aangegeven
minimumpercentage. Dat is ook de reden
waarom de aaneengeschakelde postcodegebieden
aangeduid worden als concentraties. Het gaat altijd
om gebieden met een zekere gezamenlijke getalsmatige
omvang en een ‘aanwezigheid’ die ruim boven
het stedelijk gemiddelde uitstijgt. In welke mate aantal
en aandeel uitstijgen boven de voorgeschreven en
voorgestelde ondergrenzen mag men in het programma
zelf kiezen: men mag een handzame module
‘voorstel concentratie’ kiezen, maar men mag hier
ook de eigen wensen laten prevaleren. Het voordeel
van het werken met dergelijke concentraties is dat ze
zijn opgebouwd uit zeer kleine deeltjes (de postcodegebiedjes)
en daarom zeer flexibel reageren op telkens
weer anders gekozen aantal- en percentagecriteria.
Door deze flexibiliteit geven ze een veel beter
beeld van ruimtelijke patronen en verschuivingen dan
traditionele buurtcombinatie- of stadsdelenkaarten.
De in deze rapportage beschreven concentraties zijn
dan ook niet ’de concentraties’. Ze zijn de uitkomst
van de keuzes van de onderzoekers die soms hoofdlijnen
willen beschrijven en dan weer details willen laten
zien. Voor het aantal concentraties dat men in de
kaart ziet maakt het bijvoorbeeld uit of men ervoor
kiest om voor concentraties van alleenwonenden de
ondergrens van het aantal te leggen bij driehonderd,
tweehonderd of honderd. Wil men een geringer

160 De Staat van de Stad Amsterdam VI
minimumaantal per samengesteld postcodegebied
(het absolute minimum is uit privacyoverwegingen
gesteld op tien) dan krijgt men meer en kleinere
gebieden te zien dan bij een hogere ondergrens.
Wanneer men een vergelijking in de tijd wil maken,
bijvoorbeeld over werkloosheid, dan is het juist wenselijk
om de aantal- en percentagecriteria vergelijkbaar
te houden. Daarom moet men bij beschrijving
van de gevonden concentratiegebieden ook altijd
aangeven wat de gekozen parameters waren.
Afbeelding II.1 omschrijft de kenmerken van de
concentratiekaarten zoals ze in de hoofdstukken zijn
getoond en beschreven.
Afb. II.1 Kengetallen presentaties Stadsmonitor Amsterdam
basisjaar
minimum minimum gegevens groep groep
afbeelding onderwerp 1 januari abs. %* gebieden gebieden abs. % kleur
6.9 werklozen 2008 75 16,6 16 11.012 2.271 20,6 geel
2010 78 17,0 19 11.799 2.334 19,8 blauw
7.8 bijstandscliënten 2008 50 14,8 47 25.931 4.505 17,4 geel
(thuiswonend < 65 jaar) 2010 50 14,3 44 26.610 4.603 17,3 blauw
9.9 stadspashouders 2000 350 36,2 37 38.245 18.788 49,1 geel
2009 351 34,1 42 51.705 22.974 44,4 blauw
9.10 gebruikers stadspascheques 2000 201 26,8 40 34.493 13.012 38,0 geel
2009 203 29,8 56 40.955 18.460 45,1 rood
12.3 werkloosheid 2008 30 15,6 74 25.073 4.874 19,4
overlap bijstand 2008 30 15,0 51 23.590 4.112 17,4 geel
werkloosheid 2010 30 16,8 77 24.195 4.843 20,0
overlap bijstand 2010 31 14,3 56 22.659 3.903 17,2 rood
* Concentratiegrens minimaal twee standaarddeviaties boven het stadsgemiddelde.

161
Bijlage III
Overzicht domeinen en
indicatoren leefsituatie-index
Afb. III.1 Samenstelling van de leefsituatie-index (SLI):
domeinen en indicatoren (tussen haakjes het
aantal vragen daarover opgenomen in de SLI)
domein
indicator
Wonen a. Eigendom (1)
b. Woningtype (1)
c. Aantal kamers (1)
d. Oppervlakte woonkamer (1)
Gezondheid a. Ervaren gezondheid (1)
b. Ervaren belemmeringen (2)
Consumptiegoederen a. Aantal huishoudelijke apparaten (2)
b. Aantal hobbyartikelen (3)
Vrijetijdsactiviteiten a. Aantal hobby’s (1)
b. Aantal uitgaansactiviteiten (10)
c. Verenigingslidmaatschap (12)
Mobiliteit a. Autobezit (1)
b. NS-kaart (1)
Sociale participatie a. Vrijwilligerswerk (19)
b. Sociale isolatie (6)
Sportactiviteit a. Aantal keren sporten per week (1)
b. Aantal sportactiviteiten (1)
Vakantie a. Vakantiereis afgelopen jaar (1)
b. Vakantietrip in buitenland (1)

162 De Staat van de Stad Amsterdam VI

163
Bijlage IV
Omschrijving van de buurtcombinaties
en stadsdelen
bc
naam buurtcombinatie
bc
naam buurtcombinatie
A00
A01
A02
A03
A04
A05
A06
A07
A08
A09
B10
B11
C12
C13
C14
C15
C16
D17
D18
D19
D20
D21
D22
G31
G32
G33
G34
G35
G51
G74
H36
H37
H38
H39
J40
J41
J42
J43
N60
N61
N62
N63
N64
N65
N66
N67
N68
N69
N70
Burgwallen-Oude Zijde
Burgwallen-Nieuwe Zijde
Grachtengordel-West
Grachtengordel-Zuid
Nieuwmarkt/Lastage
Haarlemmerbuurt
Jordaan
De Weteringschans
Weesperbuurt/Plantage
Oostelijke Eilanden/Kadijken
Westelijk Havengebied
Bedrijventerrein Sloterdijk
Houthavens
Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt
Staatsliedenbuurt
Centrale Markt
Frederik Hendrikbuurt
Da Costabuurt
Kinkerbuurt
Van Lennepbuurt
Helmersbuurt
Overtoomse Sluis
Vondelbuurt
Indische Buurt West
Indische Buurt Oost
Oostelijk Havengebied
Zeeburgereiland/Nieuwe Diep
IJburg West
IJburg Zuid
IJburg Oost
Sloterdijk
Landlust
Erasmuspark
De Kolenkit
De Krommert
Van Galenbuurt
Hoofdweg e.o.
Westindische Buurt
Volewijck
IJplein/Vogelbuurt
Tuindorp Nieuwendam
Tuindorp Buiksloot
Nieuwendammerdijk/Buiksloterdijk
Tuindorp Oostzaan
Oostzanerwerf
Kadoelen
Nieuwendam-Noord
Buikslotermeer
Banne Buiksloot
N71
N72
N73
P75
P76
P77
P78
P79
Q80
Q81
Q82
Q83
Q84
R85
R86
R87
R88
T92
T93
T94
T95
T96
T97
T98
U27
U28
U29
U30
U55
U56
U57
U58
V24
V25
V26
V44
V45
V46
V47
V48
V49
V50
W52
W53
W54
W59
W90
W91
Buiksloterham
Nieuwendammerham
Waterland
Spieringhorn
Slotermeer-Noordoost
Slotermeer-Zuidwest
Geuzenveld
Eendracht
Lutkemeer/Ookmeer
Osdorp-Oost
Osdorp-Midden
De Punt
Middelveldsche Akerpolder/Sloten
Slotervaart
Overtoomse Veld
Westlandgracht
Sloter-/Riekerpolder
Amstel III/Bullewijk
Bijlmer Centrum (D,F,H)
Bijlmer Oost (E,G,K)
Nellestein
Holendrecht/Reigersbos
Gein
Driemond
Weesperzijde
Oosterparkbuurt
Dapperbuurt
Transvaalbuurt
Frankendael
Middenmeer
Betondorp
De Omval
Oude Pijp
Nieuwe Pijp
Diamantbuurt
Hoofddorppleinbuurt
Schinkelbuurt
Willemspark
Museumkwartier
Stadionbuurt
Apollobuurt
Duivelseiland
Scheldebuurt
IJselbuurt
Rijnbuurt
Station Zuid/WTC e.o.
Buitenveldert-West
Buitenveldert-Oost

164 De Staat van de Stad Amsterdam VI
B10
F75
F79
F80
F83
F82
F84
Amsterdam in 8 stadsdelen
en 97 buurtcombinaties
A Centrum
B Westpoort
E West
F Nieuw-West
K Zuid
M Oost
N Noord
T Zuidoost
B
B11
F78
F
F81
F77
F88
F85
F76
N66
N67
N65
N70
N71
E39 E38
E41
E42
E13
E36
E37
E
E15 E14
E40
E18
E16
A06
A02
E17
E12
N63
N60
N61
A05
A01
A00
A
A04
A09
F86
F87
K44
E43
K45
E21
K48
E19 E20
K46
K47
K49
K59
E22
K50
K
A03
A07
K24
K25 K26
K53
K52
K54
A08
M27
M28
M30
M55
M29
M58
K90 K91
N69
N
N68
N62
N64
N72
M33
M31 M32
M
M56
M57
T93
T92
M34
T96
T94
T
N73
M35
T95
T97
M51
T98
M74

ISBN 978-90-816390-0-2
9 789081 639002