Tijdschrift: Getuigen tussen geschiedenis en herinnering - Nr. 118 (september 2014): In naam van de slachtoffers – Dictatuur en staatsterreur in Argentinië, Chili en Uruguay

INTERVIEW
JOSHUA
OPPENHEIMER
« The aim of all genuine art
is always engaged »
CLOSE-UP
HET VERHAAL
VAN 14-18
De oorlog door de
lens van slachtoffers,
burgers en historici
118
2 / 2014
tussen geschiedenis en herinnering
Testimony between history and memory
Internationaal tijdschrift van de Stichting Auschwitz / auschwitz foundation international quarterly
DOSSIER
IN NAAM VAN DE
SLACHTOFFERS
18 EURO

Nergens vindt
u zoveel informatie over
klassieke muziek en dans
● Internationaal nieuws over klassieke muziek en dans
● Meer dan 13 000 artikels gratis beschikbaar
● Besprekingen van opera’s, concerten, dansvoorstellingen
● Portretten, dossiers, interviews met artiesten
● Recensies van boeken, CD’s en DVD’s
● Uitreiking van de Clefs ResMusica voor de meest opmerkelijke publicaties
● Maandelijkse nieuwsbrief in het Frans en het Engels
● Een selectie artikels in het Engels
● De ResMusica Europese zomerfestivalgids
Lees onze artikels in samenwerking met
de Stichting Auschwitz op www.resmusica.com
Volg ResMuscia op Facebook en Twitter
Inhoudstafel
NR. 118 – SEPTEMBER 2014
4 REDACTIONEEL
8 AGENDA
12 KRONIEK
12 The Jewish Museum and
Tolerance Centre in Moscow
16 “How beautiful this sad world is”
18 Ida, or we’ll all go to heaven
21 Het beeld als getuigenis,
het beeld als document
26 Lo Real volgens Israel Galván
27 Een theatraal memorandum
28 Le carnaval des ombres
30 The Passenger, an opera
34 CLOSE-UP
HET VERHAAL VAN 14-18. DE OORLOG
DOOR DE LENS VAN SLACHTOFFERS,
BURGERS EN HISTORICI
35 Tussen feit en fictie
Interview met Sophie De Schaepdrijver
42 Catastrophe vs. tragedy
Interview with Annette Becker
48 The Great War : from witnesses to
historians, from memory to history?
Nicolas Beaupré
55 PORTFOLIO
66 INTERVIEW
Joshua Oppenheimer
« THE AIM OF ALL GENUINE ART
IS ALWAYS ENGAGED »
80 DOSSIER
136 VARIA
136 It happened seventy years ago, in Hungary
Szabolcs Szita DSc.
74
76 Inleiding
DOSSIER
IN NAAM VAN DE
SLACHTOFFERS
80 De slachtoffers spoorloos?
Antonia García Castro
88 Slachtoffers, families en burgers
Elizabeth Jelin
98 De Noche de los Lápices
Sandra Raggio
106 De slachtoffers in de pers
Claudia Feld
113 Herinneren en vergeten
Susana Draper
120 Onschuldige slachtoffers of militante helden?
Luciana Messina
127 Landschap en rouwproces
Jens Andermann
135 Bibliografie/filmografie/sitografie
145 The Death of Ezequiel Demonty
and the End of Human Rights in Argentina
David M. K. Sheinin
152 Bolsheviki: A Dead Serious Comedy
Paola Irene Galli Mastrodonato
156 BOEKENPLANK
186 WOORDENBOEK OVER GETUIGENIS
EN HERINNERING
l Cassandra l The grey zone l Memorialist
l Postmemory l Redignification l Soldier-poet
l The Righteous l The writing of disaster
l Memorial site : Downtown memorial
200 NIET TE MISSEN
207 HERINNERINGSLABO
ResMusica.com – Boulevard Voltaire 242 – 75011 Parijs – Frankrijk – contact@resmusica.com
Testimony between history and memory – n°118 / September 2014 3

Redactioneel
Editorial
OVERAL
HAKENKRUIZEN
Een viermaandelijks tijdschrift als het
onze kan onmogelijk de actualiteit op de voet volgen.
Maar laten we die vertraging benutten om afstand te
nemen en de balans op te maken. Minder dan een jaar
geleden haalden de Russische media het hakenkruis
weer boven toen ze de fascistische koers van Oekraïne
hekelden. We kennen dat soort uitspraken natuurlijk,
die holle frasen. Poetin wilde duidelijk een smet werpen
op de pro-Europese betogers die ijverden voor een
onafhankelijk Oekraïne zonder Viktor Janoekovitsj.
Ongetwijfeld probeerde de nieuwe tsaar meteen ook
zijn eigen oorlogszucht te rechtvaardigen.
Tot zover zijn we het eens, geloof ik. MAAR IS DAT
SINISTERE SYMBOOL, DAT HAKENKRUIS, DAN
SLECHTS DE INZET VAN EEN PROPAGANDA–
STRIJD? Is het één grote Russische leugen, zoals de
Europese pers suggereert? Volgens mij kennen we
Oekraïne op die manier al te makkelijk het statuut
toe van – excuses voor de term – slachtoffer. Aha. U
denkt dat ik overdrijf, dat ik te licht ga over de bloedige
repressie van de Maidanbeweging.
Dat is uiteraard niet mijn bedoeling. Maar we
moeten voorzichtig zijn: de feiten zijn niet zo vanzelfsprekend
als ze op het eerste gezicht lijken. Ze worden
gefilterd, enerzijds, door een paneuropees discours dat
zich zelfgenoegzaam laat voorstaan op haar democratische
verworvenheden, en anderzijds door het discours
van Poetins partij. De Russische tactiek is vrij
doorzichtig, maar dat mag ons niet beletten om stil te
staan bij de alomtegenwoordigheid van de swastika en
de realiteit die daarachter schuilt, en ons te verbazen
over de blindheid in Europa voor het Oekraïense extremisme.
Een Europa, nota bene, dat sinds de laatste verkiezingen
een ongezien groot aantal extreemrechtse
A Philippe Mesnard,
hoofd van de redactie
partijen moet tolereren in haar parlement. Dat stemt
tot nadenken, niet?
Maar hebben we het nu over Oekraïne, het mikpunt
van de Russische propaganda? OF OVER DE POPU-
LARITEIT VAN HET HAKENKRUIS? Eigenlijk over
beide. Het bijzondere dient hier als voorbeeld voor het
algemene, als illustratie en herinnering. Het is pijnlijk
wanneer diegenen die worden erkend als de agressoren
in een conflict (en die rol ook openlijk opnemen), de
vinger op de wonde weten te leggen. Ik verklaar me
nader. We hebben de neiging om groepen en partijen
waartegen politiek geweld wordt gebruikt, collectief
onder te brengen in een eenduidige slachtoffercategorie.
Wat juist cruciaal is in dit soort situaties, is niet (of
niet meer) dat er informatie wordt verspreid – die is er
vandaag overal, en in overvloed – maar dat men leert
de complexiteit te vatten van de realiteit waarnaar die
informatie verwijst. Soms wordt de indruk gewekt dat
de realiteit ‘live’ en van dichtbij wordt gevolgd, terwijl de
afstand tussen bron en verslaggever erg groot kan zijn.
‘De complexiteit van de realiteit’: het is evengoed
een nietszeggende formulering. Maar toch, uit respect
voor die complexiteit mogen we niet te snel een
moreel oordeel vellen op basis van een algemeen idee
van slachtofferschap, en moeten we de beelden die we
te zien krijgen, beter ontleden. Zo kunnen we bijvoorbeeld
niet ontkennen dat er in Oekraïne nog steeds
een ultranationalistische grondstroom aanwezig is. Tot
op vandaag verheerlijken bepaalde mensen hun pronazistische
helden, die zich schuldig hebben gemaakt
aan antisemitische misdaden. Die helden zijn Yaroslav
Stetsko en Stepan Bandera, om er slechts twee te noemen.
In 2010 werd zelfs een standbeeld opgericht voor
Bandera, kunt u zich dat voorstellen? Oekraïne heeft
het autoritaire regime van Vladimir Poetin dan wel
afgewezen, dat betekent nog niet dat het land altijd
even overtuigende stappen zet richting de democratie
zoals Europa die heeft gedefinieerd (of verbeeld).
Neem nu de beslissing van eind februari 2014. De interimregering
van Oleksandr Toertsjynov zat nog maar
net in het zadel of ze vaardige een verbod uit op het
gebruik van de Russische taal. Niet meteen een teken
van democratische goodwill. Kortom, en misschien wat
kort door de bocht, de vijanden van onze vijanden zijn
niet noodzakelijk onze vrienden.
DAT KLINKT EEN BEETJE HOOGDRAVEND,
IK GEEF HET TOE. Toch is het essentieel dat we de
contradicties in het debat ontwaren. De extremistische
uitwassen in Oekraïne mogen in geen geval aanleiding
geven om de hele samenleving af te schrijven, om niet
te geloven in de kracht en de wil van de Oekraïense
burgers om een democratisch bestel uit te bouwen.
Vergeet niet dat het land een bijzonder dramatische
geschiedenis heeft gekend. Het werd eeuwenlang
betwist, opgesplitst en binnengevallen door haar buren
(Polen, Oostenrijk, Duitsland, tsaristisch Rusland, de
Sovjetunie). Vergeet ook niet de twee periodes van
grote hongersnood, de repressie en deportatie van
communisten in de jaren dertig en na de oorlog. Wat er
toen is gebeurd, heeft de relaties tussen Oekraïne en de
voormalige Sovjetunie zwaar onder druk gezet. In het
Bloodland dat Oekraïne was, duurde de burgeroorlog
tot begin jaren vijftig. En de barbaarsheid.
JAZEKER, DE BARBAARSHEID. Niet meer
tegenover de Joden, want die waren er in die contreien
niet meer. Al aan het einde van de negentiende eeuw,
met de pogroms, werd de Joodse bevolking geviseerd.
Dat ging zo door tijdens de oorlog van 14-18 en in de
jaren twintig, tot de nazi’s het werk kwamen afmaken.
In die zin legt de propaganda van Poetin een belangrijk
pijnpunt bloot. Net als de Baltische staten is Oekraïne
nooit in het reine gekomen met haar verleden, met de
gewillige en systematische medewerking aan de Shoah.
En zo komen we terug bij de swastika.
Toen ik het hakenkruis zag opduiken in de televisiejournalen
en merkte hoezeer het de gemoederen
verhitte, dacht ik: het is echt overal, dat kruis. Je komt
het voortdurend tegen, alleen of samen met het portret
van Hitler. Dat vraagt om een debat over de plaats van
Save the date
De Franstalige versie van het
tijdschrift Getuigen tussen geschiedenis
en herinnering wordt voorgesteld door
Luba Jurgenson
in aanwezigheid van Philippe Mesnard,
tijdens de bijeenkomst van Palabres op
7 oktober 2014 om 19u in het Institut hongrois
(rue Bonaparte 92, 75006 Parijs).
Initiatief: CIRCE (Centre Interdisciplinaire de
Recherches Centre-Européennes), Universiteit
Paris-Sorbonne en Adice (Association pour le
Développement des Initiatives Citoyennes et
Européennes).
Organisatie: Aurélie Rouget-Garma,
Universiteit Paris-Sorbonne en CIRCE,
Aurelie.Rouget-Garma@paris-sorbonne.fr
Coördinatie: Malgorzata Smorag-Goldberg,
Université Paris-Sorbonne et CIRCE,
maougocha@usa.net.
www.facebook.com/Palabres
Ook de Nederlandstalige versie wordt in het
najaar officieel gelanceerd. Hou vooral onze
website in het oog: www.auschwitz.be.
de Holocaust in onze cultuur, maar ook over de plaats
van het nazisme. De nazisymboliek lijkt volledig ingeburgerd,
en dat is wat me de meeste zorgen baart. De
swastika is makkelijk herkenbaar, eenvoudig, hij kan zo
op een badge of een label. Als pedagogie dan toch het
codewoord is van het huidige herinneringsbeleid, zou
het dan geen goed idee zijn om het debat in het klaslokaal
te brengen, en die paradoxale beeldenverering
samen met de jongeren te ontcijferen? ❚
Wie meer wil weten over de Oekraïense ultranationalisten, hun
nostalgie naar het nazitijdperk en hun positie binnen de Oekraïense
staat, verwijs ik graag naar het volgende artikel van Delphine Bechtel:
‘Les pogroms en Galicie, 1941: des pages blanches de l’histoire à une
histoire en pointillés?’, in Luba Jurgenson & Alexandre Prstojevic, Des
Témoins aux héritiers. L’écriture de la Shoah et la culture européenne, Parijs:
Petra, 2012, 113-135.
4 Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014 Testimony between history and memory – n°118 / September 2014
5

Redactioneel
Editorial
ON THE CIRCULATION
OF SWASTIKAS
Let us take advantage of the fact that a
four-monthly editorial is, by definition, no longer
current news in order to express a few retrospective
considerations. Less than a year ago, the Nazi swastika
resurfaced in Putin’s media to denounce what they
called Ukrainians’ Fascist downward spiral. An easily
recognized phraseology. This “wooden language”, as
formerly was said, aimed to disqualify the separatist
and pro-European orientations of the majority of the
opponents having brought about the deposition of
Viktor Ianoukovitch, and also to legitimize the potentially
warmongering positions of the new tsar.
Up to now, we agree, don’t we? HOWEVER, TO
MERELY SEE IN THE USE OF THE WRETCHED
SYMBOL A LIE FROM THE PROPAGANDA, as European
news easily claimed, is this not making Ukraine
wear the overly comfortable clothes of the – excuse the
term – victim? Ah! I can already hear it said that I am
exaggerating, that I must not treat lightly the violent
repression which the opponents at the Maidan square
have been struck with.
Of course, this has never been my intention. Yet,
on the other hand, as Perec used to say, facts do not
speak for themselves. They were digested, on one
side, in a pan-European discourse that had no trouble
in presenting democratic transparency as its main
quali ty, on the other side, by the speech of Putin’s party.
Yet, if the latter’s stratagems are easy to detect, we can
however become more closely interested in the free
circulation of the swastika and to the truths it refers to,
whilst being surprised that Europe is turning a blind
eye to Ukrainian extremism. A Europe, by the way,
A By Philippe Mesnard,
head of the editorial board
where the last parliamentary elections revealed the
power of extreme-right politics. Something to meditate,
isn’t it?
But is the goal here to talk of Ukraine (target of
Russian propaganda)? OR RATHER TO TALK OF
THE MEDIA POPULARITY OF THE SWASTIKA?
In reality, both. The particular example serves as a way
to show the general issue, to illustrate and to remember
it. It is difficult to circulate on this terrain where those
who are recognized as attackers – and who openly held
this role – point to… truths nevertheless. It is on this
point that I wish to more precisely express my opinion.
We easily notice a tendency to gather everything within
a same victim discourse, all formations and all groups
as soon as they are the target of political violence. In
this respect, the main concern of transmission would
not so much seem to be (or no longer) information
itself – omnipresent, today, up to a point of saturation
–, as much as learning to grasp the complexity of
the reality which information refers to, which at times
is referred to from a distance all the while misleadingly
making us believe that it deals with reality “in live”.
Of course, complexity is also a word that can be
used to avoid saying anything. However, in the name
of this complexity, we must also learn to suspend
such moral judgements which focus on the image of
the victim and to better discern what is being shown.
It is thus important to remember the permanence of
Ukrainian ultranationalist ideas that still honour their
pro-Nazi heroes guilty of anti-Semitic crimes, such as
Yaroslav Stetsko and Stepan Bandera, to name only two.
What is more, the latter was celebrated in 2010 with
his statue being raised, nonetheless! In other words,
it is not because Ukraine has claimed to be against
Vladimir Putin’s authoritative regime, that Ukrainian’s
main political tendencies are all unanimously close
to democracy as it is conceived (imagined) within the
European Community. Furthermore, forbidding the
Russian language at the end of February 2014, forming
straight away Oleskandr Turchynov’s temporary
power, hardly gave any guarantees of democracy. To
say it somewhat briefly: the enemies of our enemies
are not necessarily our friends.
THE EXPRESSION SEEMS TRITE, IT IS TRUE.
The problem – for it is important to maintain a contradictory
debate –, is that the downward spirals of
Ukrainian extremists are not a reason to disqualify
the entire society and not to believe in its potential
and its desire to reach a democracy. Ukraine’s sad history
should be remembered. The history of a country
that was for centuries caught between, broken up and
invaded by their neighbours (Poland, Austria, Germany,
tsarist Russia, Soviet Union). Remember the
two great famines, the repression and the communist
deportations during the 1930s and then after the war.
Serious disputes heavily strained the relations between
Ukraine and the ex-Soviet Union. Civil war carried on
in this Bloodland until the beginning of the 1950s. And
such brutality.
BRUTALITY, EXACTLY. At least, it was not
directed anymore to the Jews, for in these lands, there
weren’t any Jews remaining. It must be said that their
decimation began with the pogroms dating from the
end of the 19th century, largely carrying on during the
1914-1918 war, the 1920s and ending under the Nazi
reign. In this sense, Putin’s propaganda points to the
truly sensitive zone of a country which, as well as all
the Baltic countries, never really revisited their enthusiastic
and systematic participation in the Shoah. This
precisely leads us back to the swastika.
Save the date
The French issue of the journal
Testimony between history
and memory will be presented
by Luba Jurgenson
in the presence of Philippe Mesnard,
at the Palabres meeting on 7 October 2014
at 7pm at the Hungarian Institute
(rue Bonaparte 92, 75006 Paris).
Initiative: CIRCE (Centre Interdisciplinaire de
Recherches Centre-Européennes), Paris-
Sorbonne University and Adice (Association
pour le Développement des Initiatives
Citoyennes et Européennes).
Organization: Aurélie Rouget-Garma,
Paris-Sorbonne University and CIRCE,
Aurelie.Rouget-Garma@paris-sorbonne.fr
Coordination: Malgorzata Smorag-Goldberg,
Paris-Sorbonne University and CIRCE,
maougocha@usa.net
www.facebook.com/Palabres
Indeed, when I saw the swastika being waved on
television news, I immediately said to myself that this
cross is everywhere. We see it continually, alone or with
Hitler’s portrait. Also, it is not merely the question of
the place of the Holocaust within our culture that must
be debated, but also of the Nazism within this very culture.
What is most worrisome, is the naturalization
of this symbol. Immediately recognizable, simple, it
already had every necessary quality to become a sort of
badge or a label. Today with pedagogy being one of the
key words relating to memory, it would be interesting
to decipher this paradoxical iconolatry with students.
What do you think of this idea? ❚
To learn more about Ukrainian ultranationalism, its nostalgia and its
support from the state, I would like to refer to the particularly
enlightening article by Delphine Bechtel, ‘Les pogroms en Galicie, 1941:
des pages blanches de l’histoire à une histoire en pointillés?’,
in Luba Jurgenson & Alexandre Prstojevic, Des Témoins aux héritiers.
L’écriture de la Shoah et la culture européene, Paris: Petra, 2012, 113-135.
6 Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014 Testimony between history and memory – n°118 / September 2014
7

Close-up
Close-up
HET VERHAAL VAN 14-18
DE OORLOG DOOR DE LENS VAN
SLACHTOFFERS, BURGERS EN HISTORICI
Close-up is een compact dossier waarmee we willen inspelen
op actuele debatten rond herinnering. We geven het woord aan
intellectuelen, specialisten of artiesten die rechtstreeks betrokken zijn
bij de gebeurtenissen. Immers, in tegenstelling tot wat ons vaak wordt
voorgehouden, zijn deze onderwerpen allesbehalve evident.
In dit nummer zoomen we in op de Grote Oorlog. Drie historici blikken
terug op de evolutie van de geschiedschrijving, ontleden de processen
van identiteits- en herinneringsconstructie en maken kanttekeningen
bij de manier waarop het geweld van 14-18 de afgelopen twintig jaar
werd voorgesteld. Die voorstelling blijkt erg selectief, omdat ze berust
op bepaalde topoi die de aandacht afleiden van het feit dat de soldaten
minstens gedeeltelijk instemden met de oorlog, en hen daardoor zonder
onderscheid als willoze slachtoffers categoriseert.
De Grote Oorlog (Variant 1, 2, 3, 4; oxidatie op film)
© Didier Jonhière (2009).
© Ph. M.
Tussen
feit en fictie
Interview met Sophie De Schaepdrijver, historica en
specialiste op het gebied van de Eerste Wereldoorlog. 1
Kan u om te beginnen kort uw
professionele parcours schetsen,
en vertellen wanneer uw onderzoek
zich heeft toegespitst op de Eerste
Wereldoorlog?
Sophie De Schaepdrijver: Ik ben
eigenlijk gevormd als sociaaleconomisch
historicus. Na mijn
studies aan de Brusselse VUB
heb ik mijn doctoraat gemaakt in
Firenze, aan het Europees Universitair
Instituut. Ik voerde een
solide kwantitatief onderzoek,
zoals dat dat de gewoonte was in de
jaren tachtig. Ik was aanvankelijk
dus niet van plan om over de Eerste
Wereldoorlog te werken. Na mijn
verblijf in Firenze kon ik niet meer
terug naar België; dat was moeilijk
in die jaren. Ik kon toen gelukkig
in Nederland aan de slag: eerst in
Amsterdam en later in Leiden.
Daar ben ik begonnen aan mijn
boek over de Eerste Wereldoorlog.
Ondertussen had mijn leven weer
een andere wending genomen en
ben ik naar de VS getrokken. In
mijn eerste jaar in de States heb ik
het boek dan afgewerkt.
Met De Groote Oorlog schreef
u het standaardwerk over de Eerste
Wereldoorlog in België, terwijl u
sinds 1983 niet meer in België woont.
Hoe ervaart u die bijzondere positie
als ‘buitenstaander’?
Sophie De Schaepdrijver: Ik vind
dat een zekere vrijheid hebben. Je
kan beslissen welke invloeden je
opneemt, je kan je eigen invalshoek
kiezen. Toen ik aan mijn onderzoek
rond de Eerste Wereldoorlog
begon, was ik vooral blij dat ik een
breed onderwerp kon aansnijden.
In die tijd hoorde je als historicus
in België werkelijk niet zo’n groot
thema aan te pakken. Als ik al die
tijd in België had gebleven, had ik
dat boek eenvoudigweg nooit kunnen
schrijven.
Hoe zag het academische landschap
eruit in België toen u uw
onderzoek aanvatte? Wat was de
canon over de Eerste Wereldoorlog?
Sophie De Schaepdrijver: Toen ik
aan mijn boek begon, hielden niet
veel historici zich actief bezig met
de Eerste Wereldoorlog. De tijden
zijn gelukkig veranderd. Toen had
je eigenlijk alleen La Belgique et la
Guerre mondiale van Henri Pirenne
[Parijs & New Haven, 1928] en de
studie van de Leuvense professor
Lode Wils over de Flamenpolitik
[Flamenpolitik en aktivisme. Vlaanderen
tegenover België in de Eerste
Wereldoorlog, Leuven: Davidsfonds,
1974]. Beide boeken hebben
mij buitengewoon beïnvloed,
omdat ze ingingen tegen de doxa
van die tijd. Wie in Vlaanderen
naar school ging zoals ik, raakte al
snel beïnvloed door een amalgaam
van mythes en voorstellingen over
die oorlog. Bovendien ben ik een
product van de hervorming van
het geschiedenisonderwijs. Ik kan
gerust zeggen dat geschiedenis er
toen helemaal uitgevormd was, en
dat ik in zes jaar middelbare school
helemaal niets heb geleerd. Het
enige wat ik heb meegekregen, zijn
dus die mythes. Zo was er de mythe
dat aan de IJzer Vlaamse soldaten
stierven omdat ze de Franse bevelen
niet begrepen. Ik ging ervan uit
dat dat zo was, omdat mij dat jaren
(1) Sophie De Schaepdrijver doceert sinds
2000 moderne Europese geschiedenis aan
Penn State University. In 1997 publiceerde zij
De Groote Oorlog. Het Koninkrijk België tijdens
de Eerste Wereldoorlog, dat in 2013 in een licht
gewijzigde uitgave bij Houtekiet verscheen.
Ongeveer gelijktijdig verscheen Erfzonde van
de twintigste eeuw. Notities bij 14-18 met een
selectie van vertaalde artikels.
l l l
34 Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014 Testimony between history and memory – n°118 / September 2014
35

Interview
Interview
In 2013, Texas-born film maker Joshua Oppenheimer launched his documentary film
The Act of Killing, which explores the aftermath of the 1965 mass killings in Indonesia.
The work received worldwide critical acclaim, won numerous awards and prizes at
festivals (European Film Award, BAFTA Award, DocsBarcelona, Berlinale), and was
nominated for an Academy Award in 2014. Oppenheimer’s new film, The Look of
Silence, was released in August 2014.
AInterview by Anneleen Spiessens
Joshua Oppenheimer
❝
THE AIM OF ALL
GENUINE ART
IS ALWAYS ENGAGED
❞
In 1965, the Indonesian government was overthrown
by the military, and General Suharto installed his
New Order regime. The Communist Party, which
had firmly supported former President Sukarno,
was immediately banned, leading up to purges
during which an estimated half million alleged communists
(intellectuals, farmers, unionists) were murdered
by mobsters. Joshua Oppenheimer follows in
the footsteps of some of these self-described preman or
“free men”, small-time gangsters who were recruited
by the army in 1965 and promoted to death squad
leaders. The Act of Killing focuses on Anwar Congo,
one of the most notorious executioners in the city of
Medan, North-Sumatra, who was responsible for the
death of hundreds of people. Today, Anwar is revered
as a role model. He is the founding father of Pancasila,
a right-wing paramilitary organisation that grew out
of the death squads. Since all of the killers prove to be
surprisingly talkative, they are challenged by Oppenheimer
and his crew to dramatize their experience
through the filter of Hollywood film genres.
The Act of Killing is therefore an enquiry into the
nature of memory and imagination. Rather than offering
an account of what happened in the past, the film
exposes a present-day regime that has never been
forced to acknowledge its crimes and is established
on glorifying mass murder. In this sense, it is also a
film about the power of fiction. As it turns out, fiction
in Indonesia – be it in the form of cinema, propaganda
or re-enactment – precedes, surrounds, supplants but
ultimately also uncovers the violence in the real world.
Joshua Oppenheimer, The Act of Killing broaches
the subject of the mass killings in Indonesia in the 1960s,
an event that, at the time, was largely obscured by the
Vietnam War. You even refer to it as a “forgotten story”.
When did you learn about it, and why did you decide to
film the perpetrators?
Joshua Oppenheimer: I went to Indonesia for the
first time in 2001 to produce The Globalization Tapes,
a participatory film project. My co-director Christine
Cynn and I helped a group of palm oil plantation
l l l
© Daniel Bergeron
66
Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014
Testimony between history and memory – n°118 / September 2014 67

DOSSIER
A Onder leiding van
Claudia Feld, CIS-CONICET / IDES (Argentinië)
Luciana Messina, CONICET / Universidad de Buenos Aires
Nadia Tahir, UCBN-ERLIS / Universiteit van Normandië
IN NAAM VAN DE
SLACHTOFFERS
Tussen 1970 en 1990 kennen Argentinië, Chili en Uruguay een
bijzonder gewelddadige periode van dictatuur en staatsterreur.
Het proces van democratisch herstel in de jaren daarna gaat
onvermijdelijk gepaard met de constructie van verhalen en
herinneringen die het verleden vormgeven. De figuur van
het slachtoffer staat centraal in dit proces, en wordt kritisch
geanalyseerd in de teksten die Claudia Feld, Luciana Messina en
Nadia Tahir hebben verzameld.
Archieven van de GAC, 24 maart 2004
Testimony between history and memory – n°118 / September 2014 75

DOSSIER
IN NAAM VAN DE SLACHTOFFERS
INLEIDING
In de twintigste eeuw gingen
de meeste Latijns-Amerikaanse landen
gebukt onder een militaire dictatuur.
Argentinië kreeg vanaf de jaren
dertig de ene staatsgreep na de andere
te verwerken. De dictatoriale periode
werd soms kort onderbroken door burgerregimes
en eindigde met de coup
van 24 maart 1976. In Chili, nochtans
decennialang een van de stabielste landen
van de Zuidkegel, zette het leger op
11 september 1973 president Salvador
Allende en zijn Volksfrontregering af.
In Uruguay, tot slot, stelde president
Juan María Bordaberry op 27 juni 1973
militairen aan op belangrijke posten en
vestigde hij zo een burgerlijk-militaire
dictatuur. Alle drie de landen verdedigden
een militair discours met een sterke
nadruk op nationale veiligheid en ordehandhaving.
Zo moesten hun burgers de
strijd aangaan met een ‘interne vijand’
om de nationale waarden te verdedigen.
Het was uiteraard het leger dat die ‘vijand’
identificeerde, en op die manier
een groot aantal organisaties vleugellam
maakte. Verenigingen in binnenen
buitenland verzetten zich tegen dat
discours door openlijk de onderdrukte
bevolking te steunen en aan te tonen
dat de aantijgingen aan het adres van
de slachtoffers ongefundeerd waren.
Een van de opvallendste gelijkenissen
tussen de verschillende regimes was
de systematische repressie van linkse
organisaties: politieke partijen, vakbonden,
jeugdverenigingen en gewapende
groepen. Het zijn dan ook de maatregelen
tegen die groepen die hevig protest
hebben uitgelokt.
De strijd voor mensenrechten vormde
het hart van dat protest, en bepaalt tot
op vandaag in grote mate het wetenschappelijk
onderzoek ernaar. Het is
inderdaad opvallend dat de oppositie,
in haar zoektocht naar buitenlandse
steun, mensenrechten steeds centraler
ging plaatsen in haar aanklachten, zodat
uiteindelijk ideologische en politieke
kwesties naar de achtergrond verdwenen.
Acties in Argentinië, Chili en Uruguay
vonden daardoor in de jaren zestig
en zeventig overal ter wereld weerklank.
Ook nu nog is het engagement voor de
verwerking en herinnering van het dictatoriale
verleden vaak verbonden met
de mensenrechtenbeweging: het discours
is stevig ingebed in dat paradigma
en protestbewegingen formuleren hun
eisen in het licht van die ‘universele’
strijd. Dat heeft evenwel als gevolg dat
de slachtoffercategorie erg ruim werd
geïnterpreteerd en bestudeerd.
Niet alleen het mensenrechtendiscours,
maar ook de verdwijningszaken
waren belangrijk om te definiëren wie
het slachtoffer was in de Zuidkegel. Alle
drie de dictaturen hielden via repressie
en ‘gedwongen verdwijningen’ de bevolking
onder de duim (Roniger & Sznajder
2005). Het militaire regime handelde
in alle clandestiniteit, wat het werk van
de oppositie bijzonder moeilijk maakte.
Er was amper informatie voorhanden
over de misdaden, laat staan materiële
bewijzen. Tijdens de jaren van democratische
overgang in Argentinië, Chili en
Uruguay vormde die lacune, en vooral
de impact ervan op de samenleving, een
belangrijk onderwerp van debat. Initiatieven
van verzetsbewegingen in de drie
landen zijn grotendeels geïnspireerd
door de verdwijningen: er verschenen
boeken en films over, maar ook het
beleid en het politieke discours raakten
erdoor beïnvloed – ook al werd de
repressie niet overal even systematisch
doorgevoerd. De veroordeling van die
specifieke misdaad, die formeel werd
ontkend door het regime, is de basis
gaan vormen van het protest tegen
de staatsterreur. In de landen van de
Zuidkegel zijn de ‘verdwenen personen’
paradoxaal genoeg dus alomtegenwoordig.
We merken dat het wetenschappelijke
discours over het dictatoriale verleden
in de regio de positie van het slachtoffer
eveneens nadrukkelijk op de voorgrond
plaatst. Het slachtoffer kan een aantal
rollen vervullen, zoals die van ‘held’,
‘militant’, ‘schuldige’ of ‘onschuldige’.
Naargelang de definitie krijgen de
gebeurtenissen uit het verleden een
andere betekenis. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat de kwestie al tot
spanningen en conflicten heeft geleid
tussen bepaalde groepen in de samenleving.
Het debat nam in de loop der
jaren verschillende wendingen, en de
categorie van slachtoffer werd telkens
opnieuw ingevuld. Zo dekt de term niet
dezelfde inhoud tijdens de dictatuur,
in de overgangsfase, in de perioden van
democratische stabilisering, of vandaag
de dag.
We bouwen dit dossier op rond de figuur
van het slachtoffer om te onderzoeken
hoe het concept vorm kreeg en evolueerde
in verhouding tot de sociopolitieke
context. Tot dusver kreeg het
onderwerp weinig aandacht in academische
kringen. De artikels in het dossier
trachten daarom concrete antwoorden
te formuleren op de volgende vragen:
wie claimt de term ‘slachtoffer’? Is die
term altijd al gebruikt? Wie wordt er
dan mee aangeduid, de ander of zichzelf?
Waarom wordt het begrip bewust
gehanteerd door sommigen en verworpen
door anderen? Welke elementen
– actoren, gebeurtenissen, politieke
beslissingen – hebben een invloed
gehad op de omschrijving van de slachtoffers?
Wanneer krijgt deze categorie
een politieke connotatie? Kan ze ook
een andere, niet-politieke invulling hebben?
En hoe verandert de definitie in de
tijd? De slachtofferfiguur, en dan vooral
de verschillende interpretaties ervan,
vormt een interessante invalshoek om
de dictatoriale regimes in de Zuidkegel
te onderzoeken en om een tegenwicht
te bieden aan studies die het historische
proces van herinneringsconstructie
lineair voorstellen.
De eerste twee artikels
zijn gewijd aan organisaties die in de
publieke ruimte de zaak van de slachtoffers
verdedigen. Antonia Garcia Castro
en Elizabeth Jelin zoomen in op verenigingen
van familieleden van verdwenen
personen, respectievelijk in Chili en in
Argentinië. In Chili ijveren zij voornamelijk
voor de erkenning van de slachtoffers,
die tijdens de dictatuur geen
enkel officieel juridisch statuut genoten.
Hoe kan je immers een misdaad l l l
76 Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014 Testimony between history and memory – n°118 / September 2014
77

DOSSIER
IN NAAM VAN DE SLACHTOFFERS
INLEIDING
l l l
aanklagen die wettelijk niet bestaat?
Hoe kan je spreken over ‘slachtoffers’
als de lichamen zijn verdwenen? Het is
een lange strijd, zoveel is duidelijk, die
niet ophoudt met het einde van de dictatuur.
In Argentinië duurde het meer
dan twintig jaar voor er een brede consensus
tot stand kwam over de gedwongen
verdwijningen onder het militaire
regime en het systematische karakter
ervan. Elizabeth Jelin toont aan dat de
verkiezing van Néstor Kirchner als president
in 2003 hierin doorslaggevend is
geweest en een nieuw politiek klimaat
heeft gecreëerd. Kirchner ontving een
aantal verenigingen van familieleden
om te luisteren naar hun grieven. Maar
als de actievoerders erkend worden als
‘slachtoffers’, zowel vanuit juridisch als
maatschappelijk oogpunt, wat is dan het
statuut van andere Argentijnse burgers
die onder het juk van het militaire
regime hebben geleden? Dertig of veertig
jaar na de Argentijnse en Chileense
dictaturen zijn de ‘onzichtbare’ en
‘afwezige’ verdwenen personen belangrijke
actoren geworden in het herinneringsproces.
Dankzij de inzet van hun
familieleden, die altijd zijn blijven actievoeren,
genieten zij vandaag een grotere
zichtbaarheid dan de overlevenden of de
gewone burgers.
Om het discours en het engagement
van de verenigingen goed te begrijpen,
moeten we ook rekening houden met
andere maatschappelijke processen die
hebben bijgedragen tot de definitie van
het slachtofferstatuut. De teksten van
Sandra Raggio en Claudia Feld behandelen
de periode tussen 1983 en 1985,
meteen na de dictatuur in Argentinië.
Feld tracht de impact in te schatten van
pers en media op de publieke opinie. Zij
zoekt verbanden tussen het dictatoriale
discours, dat tijdens de overgangsjaren
nog steeds dominant aanwezig is, en
het nieuwe discours dat zich geleidelijk
ontwikkelt in de jonge democratie.
De verdwenen personen werden in deze
constellatie immers aanvankelijk niet
als slachtoffer erkend. Een onderzoek
van de berichtgeving en beeldvorming
in de Argentijnse pers verschaft ons
een heldere kijk op de problematiek.
Raggio’s analyse ligt in dezelfde lijn. Zij
bestudeert het verhaal van een overlevende
uit de clandestiene gevangeniscentra,
die moest getuigen tijdens het
proces tegen de voormalige commandanten
van de junta in 1985. Zijn getuigenis
lag aan de basis van een bijzonder
invloedrijk narratief kader waarbinnen
het dictatoriale geweld jarenlang werd
geduid. Raggio onderzoekt de exacte
rol van de getuige in de constructie van
dit discours, waarbij ze opmerkt dat de
man zich anders voorstelt naargelang
de omstandigheden waarin hij zijn verhaal
moet doen. Geleidelijk treedt zo de
figuur van het ‘onschuldige slachtoffer’
op de voorgrond – een persoon die geen
banden heeft met linkse of gewapende
groeperingen – en ontwikkelt zich een
verhaal dat in scherp contrast staat met
het dan nog nadrukkelijk aanwezige
militaire discours. Feld en Raggio gaan
na in welk klimaat dit nieuwe slachtofferbeeld
ontstaat, hoe de invullingen
variëren en welke actoren belangrijk
zijn geweest voor de uitwerking ervan.
Ze werpen daarbij een kritische blik op
analyses die dit representatieproces
op een clichématige manier beschrijven
aan de hand van overdreven rigide
tijdscriteria.
Susana Draper en Luciana Messina
buigen zich over de verschillende figuren
waaraan de slachtoffers werden
gespiegeld, en waarmee ze na al die
jaren soms nog mee moeten concurreren.
Draper spitst zich toe op Uruguay,
en belicht het onderwerp vanuit
een genderperspectief. Tijdens haar
onderzoek stelt ze vast dat vrouwelijke
Welk beleid
de betrokken landen
ook voerden, of welke
keuzes ze maakten
over institutionele
hervormingen na
de dictatuur, alle drie
worden ze voortdurend
geconfronteerd met de
spoken uit het verleden.
politieke gevangenen, in tegenstelling
tot hun mannelijke evenknieën, in hun
geschriften betrekkelijk minder vaak
heroïsche personages opvoeren. Integendeel,
vrouwen reflecteren vaak over
de ‘stilte’: waarom moet het slachtoffer
spreken? Is dat een verplichting? Betekent
zwijgen dan noodzakelijkerwijs
vergeten? Messina bezoekt de voormalige
Olimpogevangenis in Buenos Aires
om te kijken hoe de slachtofferrol daar
wordt omschreven. De auteur verslaat
met name een film- en debatavond die
plaatsvindt in de gevangenis, die vandaag
‘gerecupereerd’ is als herdenkingsplaats.
Onder invloed van de wisselende
politieke conjunctuur, zo blijkt uit haar
analyse, werd het slachtoffer de voorbije
dertig jaar telkens anders gedefinieerd.
Terwijl de figuren van ‘slachtoffer’ en
‘militant’ nog onverenigbaar waren in
de jaren negentig, worden ze sinds 2000
bewust aan elkaar gelinkt om inzicht
te krijgen in de mechanismen van het
geweld tijdens de dictatuur en de verantwoordelijkheid
van de betrokken
partijen. De term ‘slachtoffer’ krijgt
vanaf dat moment een politieke bijklank
en zelfs heroïsche connotaties in
het maatschappelijke discours.
Het artikel van Jens Andermann is ten
slotte gewijd aan de slachtofferfiguur
zoals we die terugvinden in Chileense
en Argentijnse musea en films. De
representatie van het slachtoffer in
dit kader veronderstelt bepaalde keuzes,
die onlosmakelijk verbonden zijn
met de politieke en maatschappelijke
context, maar die ook geïnspireerd zijn
door de band die de maker heeft met de
slachtoffers van de repressie. Persoonlijke
herinneringen krijgen een intersubjectieve
dimensie in het werk van
deze kunstenaars, en vormen een terrein
voor maatschappelijk experiment
en reflectie.
Wie het dossier leest, zal vaststellen dat
de relatie tussen heden en verleden van
fundamenteel belang is om de recente
geschiedenis van de Zuidkegel te begrijpen.
Welk beleid de betrokken landen
ook voerden, of welke keuzes ze maakten
over institutionele hervormingen na
de dictatuur, alle drie worden ze voortdurend
geconfronteerd met de spoken
uit het verleden. In Argentinië voert
men op dit moment talrijke processen
tegen de verantwoordelijken voor de
misdaden tegen de mensheid onder het
regime, terwijl de juridische mogelijkheden
in Chili en Uruguay veel beperkter
zijn. Dat belet niet dat overal acties
plaatsvinden en verhalen worden verteld
‘in naam van de slachtoffers’. Met
dit dossier willen we een licht werpen op
de maatschappelijke en politieke processen
die aan de gang zijn in de landen
van de Zuidkegel, en meer algemeen op
de manier waarop we zwarte bladzijden
uit de wereldgeschiedenis verwerken. ❚
Cora Gamarnik verkreeg de rechten op de foto’s
van dit dossier.
78 Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014 Testimony between history and memory – n°118 / September 2014
79

Dictionary
Woordenboek
over getuigenis en herinnering
WORDS OF TESTIMONY
AND OF MEMORY
. Because researchers,
professors and professionals
working in the arts, culture or
news are more and more often
needing to use words from
the fields of testimony and of
memory, Testimony between
history and memory has set itself
the objective of gathering them
into a dictionary, thus opening
up this experimental space.
One word can take on different
meanings depending on the
language it is used or circulates
in. This is why certain terms of
the dictionary will be approached
in a multilinguistic, or even in a
multicultural way.
. This project will be realized
in two stages. Each term from
an index in progress will be
presented twice. First in the form
of short notices in each edition
of the review, then inviting
developments and a critical
debate, with multiple voices, on
a website that will start running
from the Autumn 2014. We will
associate to their short version,
voluntarily incomplete, a few
book titles, however not claiming
to be exhaustive.
CASSANDRA
Cassandra, daughter of king
Priam, briefly appears in
Homer’s Iliad. From atop
the high walls of Troy, she shouts
to her compatriots to call them
to express their grief after Hector
returns dead. Her tragic and lyrical
potential is developed later, in
the tragedies. As a prophet inspired
by Apollo (from the Agamemnon by
Aeschylus) and through the good
use of her reason (in many modern
versions), she becomes a figure of
inaudible knowledge. Though no
one believes her, she announces
the eradication of her city and the
horrors of the war. A slave deported
to Mycenae and the last witness
of the disaster, she embodies the
fall of Troy through the reversal
of her situation, her solitude and
her tragic end (she is killed by
Clytemnestra). Ahead of her time,
her position as a visionary allows
her even to bear witness to a past
that is not personal to her. Indeed,
in the tradition of Aeschylus, she
recalls the crimes buried at the
origin of the curse of the Atreids
which the murder of Agamemnon
by Clytemnestra and the matricide
by Orestes once again make new.
Underlining how “the prediction
of the future is inseparable from
the past, so of memory” (Romain
Racine), Cassandra is a figure of
words that resist being forgotten.
From Aeschylus to Christa
Wolf, she functions in the face of
official History as a figure haunted
by the transmission of the memory
of the defeated. It is particularly in
the light of the question of testimony
that the foreigner, the “barbarian”,
measures the so called
“civilisation” of the winners. With
Aeschylus, in the guise of a gift of
hospitality, Cassandra asks the
chorus to transmit her memory,
which no one will do in the rest of
the play or the trilogy. “The Trojan
poet is dead… The word belongs to
the Greek poet”, Giraudoux’s protagonist
declares in the final line
of The Trojan War Will Not Take
Place. In the face of the epic tradition
that is an authority among
the literary canon (the “river of
epic poems”), Wolf aims to make
the point of view of the defeated
be heard in a narrative (“this tiny
stream”) that distinguishes itself
from institutionalised genres,
desecrates heroic values and of
which Cassandra, having become
an eponymous heroine, is the narrator.
The identity of this figure, her
own mythological agenda, refers to
some of the very properties of the
myth, a profoundly memorial matter
in its own right. As an “inventive
memory” (Marcel Detienne),
a myth merely exists through its
reception, offering a collective
symbolizing tool particularly apt
to bear witness to violences. ❚
Véronique Léonard-Roques
University Blaise Pascal – CELIS EA 1002.
Clermont-Ferrand
(Translation: Sarah Voke)
. Goudot, Marie (ed.), Cassandre,
Paris: Autrement, 1999.
. Léonard-Roques, Véronique &
Philippe Mesnard (eds.), Cassandre,
figure du témoignage et de transmission
mémorielle, Paris: Kimé. Expected
publication date: 2015.
. Racine, Romain, ‘Cassandre’, in
Pierre Brunel (ed.), Dictionnaire des
mythes féminins, Monaco: Rocher,
2002.
. Schérer, René, Zeus hospitalier.
Éloge de l’hospitalité, Paris: Armand
Colin, 1993.
. Wolf, Christa, Cassandra, Trans.
Jan van Heurck. New York: Farrar,
Straus and Giroux, 1984.
THE GREY ZONE
The multilinguistic and multicultural
approach of the Dictionary is here illustrated by
the second occurrence of “The grey zone”, after
Frediano Sessi’s paper on “La zone grise” in
n°117.
The “grey zone” is a term
coined by the Italian Holocaust
survivor Primo Levi in
his essay collection The Drowned
and the Saved, the last book he completed
before his death. In “The
Grey Zone”, the second chapter
and the longest essay in the book,
Levi acknowledges the human
need to divide the social field into
“us” and “them”, two clearly distinct
and identifiable groups, but
points out that such binary thinking
is inadequate in the face of the
complexity of life in the camps. “[T]
he network of human relationships
inside the Lagers was not simple”,
he writes: “it could not be reduced
to the two blocs of victims and persecutors”
(23). A key facet of Nazi
practice, after all, was to attempt to
turn victims into accomplices. Set-
ting out to explore “the space which
separates (and not only in Nazi
Lagers) the victims from the persecutors”
(25), insight into which
he considers to be of fundamental
importance, Levi emphasizes that
he by no means intends to obliterate
the distinction between these
two categories: “to confuse [the
murderers] with their victims is a
moral disease or an aesthetic affectation
or a sinister sign of complicity;
above all, it is a precious service
rendered (intentionally or not) to
the negators of truth” (33).
The grey zone is inhabited
mostly by victims who compromise
and collaborate with their
oppressors to varying degrees and
with varying degrees of freedom
of choice in exchange for preferential
treatment. Levi insists that
one should refrain from passing
easy judgment on these morally
ambiguous privileged prisoners,
who found themselves flung
into an infernal environment and
who, moreover, did not constitute
a monolithic group but came
in many different shades of grey,
with different levels of culpability.
The examples he considers include
low-ranking functionaries carrying
out routine duties such as bed
smoothing and lice checking, the
Kapos of the work squads, the barracks
chiefs, the clerks, and those
prisoners who performed diverse
duties in the camps’ administrative
offices, the Political Section, the
Labour Service, and the punishment
cells. He devotes particular
attention to the Sonderkommandos
or “special squads”, the groups of
prisoners entrusted with the running
of the crematoria, whom one
would hesitate to call privileged.
According to Levi, no one is
186 Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014 Testimony between history and memory – n°118 / September 2014
187

Herinneringslabo
In deze rubriek leggen we de focus op
herinnering in een Belgische context.
Er zullen bijdragen verschijnen
van onderzoekers uit België en
het buitenland, actief in verschillende
disciplines. Verwacht u aan interviews,
synthesen van onderzoeksprojecten,
boekrecensies, aankondigingen van
theatervoorstellingen en tentoonstellingen,
dialogen en debatten. Het is de
bedoeling om de actualiteit van nabij
te volgen en met name de herdenking
van 100 jaar Eerste Wereldoorlog. Die
oorlog heeft immers een opmerkelijke
impact gehad op de nationale en regionale
identiteiten in België.
Vijf onderzoekers, zowel Nederlands-
als Franstalig, zullen de inhoud
van deze rubriek verzorgen. Hoewel
ze onderzoek voeren in verschillende
domeinen van de sociale en menswetenschappen,
werken ze sinds een aantal
jaren nauw samen rond collectieve
herinnering en Belgische identiteiten. ❚
IN HET VOLGENDE NUMMER
Herinneringslabo
België-Belgique
© Ph. M.
De veelvormige verbeelding van het verleden staat centraal in het
onderzoek van Marnix Beyen, dat zich richt op de negentiende- en twintigsteeeuwse
geschiedenis van België en Nederland. Daarbij besteedt hij vooral
aandacht aan de constructie van politieke identiteiten via gedeelde master
narratives over het verleden en via commemoratieve praktijken en objecten
(historische romans, herdenkingen, straatnamen...) waarin die verhalen
vorm krijgen.
Elke Brems is coördinator van het Centre for Reception Studies van de
KULeuven Campus Brussel. Ze doet onderzoek op het snijvlak van literatuur- en
vertaalwetenschap. Meer bepaald bestudeert ze aspecten van culturele transfer:
het circuleren van literatuur en cultuur via receptie, vertaling, adaptatie. Meestal
staat de Nederlandse literatuur uit de eerste helft van de twintigste eeuw en haar
relatie tot andere literaturen daarbij centraal.
Olivier Luminet is professor psychologie (UCL en ULB) en onderzoeker
bij het FRS-FNRS. Hij bestudeert de verbanden tussen emotie, identiteit en
individuele of collectieve herinnering. Recent spitste zijn onderzoek zich toe op
de Belgische geschiedenis: de Leuvense kwestie, maar ook de intergenerationele
herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Zo redigeerde hij de bundel
België-Belgique. Eén staat, twee collectieve geheugens? (2012), die verscheen in
een Franstalige en een Nederlandstalige versie.
Laurence van Ypersele is professor aan de UCL, waar ze hedendaagse
geschiedenis doceert. Ze is auteur en medeauteur van een reeks werken over
de Eerste Wereldoorlog. We onthouden De la guerre de l’ombre aux ombres de
la guerre [Een oorlog in de schaduw, de schaduw van de oorlog] (Labor, 2004),
Le roi Albert, histoire d’un mythe [Koning Albert, geschiedenis van een mythe]
(Labor, 2006), La Patrie crie vengeance [Het vaderland schreeuwt om wraak]
(Le Cri, 2008), Je serai fusillé demain [Morgen word ik gefusilleerd] (Racine,
2011) en Bruxelles, la mémoire et la guerre [Brussel, oorlog en herinnering] (La
Renaissance du Livre, 2014).
Geneviève Warland (UCL) is historica en filosofe, gespecialiseerd in
geschiedschrijving en theorie van de geschiedenis over de negentiende en
twintigste eeuw. Ze voert onderzoek naar de manieren waarop de geschiedenis
in de publieke ruimte wordt gebruikt om nationale identiteiten te creëren
(in Duitsland, België, Frankrijk en Nederland). Daarnaast brengt ze de
netwerken van historici over de grenzen heen in kaart. Momenteel gaat haar
aandacht uit naar de Eerste Wereldoorlog, en meer bepaald naar de rol van de
historicus-getuige.
Getuigen tussen geschiedenis en herinnering.
Interdisciplinair tijdschrift van de Stichting Auschwitz.
Uitgegeven door het studie- en documentatiecentrum
Auschwitz in Gedachtenis en Éditions Kimé.
Eindredacteur: Henri Goldberg.
Hoofd van de redactie: Philippe Mesnard.
Redactiemedewerkers: Nathalie Peeters,
Anneleen Spiessens.
Contact: contact.testimonyquarterly@gmail.com
Redactiecomité: Daniel Acke (België), Frédéric Crahay
(België), Janos Frühling (België), Luba Jurgenson
(Frankrijk), Silvain Keuleers (België), Isabelle Galichon
(Frankrijk), Meïr Waintrater (Frankrijk).
Wetenschappelijk comité: Marnix Beyen (België),
Sonia Combe (Frankrijk), Bernard Dan (België),
Emmanuelle Danblon (België), Wim De Vos (België),
Carola Hähnel (Duitsland), Fransiska Louwagie (België),
Carlo Saletti (Italië), Frediano Sessi (Italië),
Régine Waintrater (Frankrijk).
Concept en grafisch ontwerp:
Yann Collin/www.wakeupdesign.fr
Druk: Nouvelle Imprimerie Laballery –
58502 Clamecy – N° d’imprimeur 403094
De auteurs zijn volledig verantwoordelijk voor de inhoud
van hun artikels. De teksten worden gepubliceerd in het
Nederlands, Engels of Frans.
Voorpagina © Gerardo Dell’Oro - Archieven van de GAC,
24 maart 2004.
Uitgever: Kimé, Impasse des Peintres 2, 75002 Parijs.
www.editionskime.fr
© Éditions Kimé, Paris, 2014 – ISBN 978-2-84174-674-3
vzw Auschwitz in Gedachtenis
Studie- en documentatiecentrum
Huidevettersstraat 65, 1000 Brussel - België
00 32 [0]2.512.79.98
www.auschwitz.be
De activiteiten van ons Centrum worden mede
mogelijk gemaakt door:
de Nationale Loterij, de Federatie Wallonië-Brussel, de
FOD - Directie-generaal Oorlogsslachtoffers, de
Commission communautaire française (COCOF), Ethias,
de Nationale Bank van België, de Provincies, de
Gemeenten, P&V Verzekeringen, en onze vrienden en
leden. Wij danken hen hartelijk voor hun steun.
Met onze partner
www.resmusica.com
© Rai
IN HET VOLGENDE NUMMER
NR. 119 – DECEMBER 2014
70 JAAR GELEDEN: AUSCHWITZ
TERUGBLIK
OP PRIMO LEVI
27 januari 1945. Zeventig jaar geleden wandelden de eerste soldaten
van het Rode Leger Auschwitz binnen. Men zou kunnen zeggen dat
het kamp toen werd ‘bevrijd’, hoewel Auschwitz, en geen enkel ander
nazikamp, ooit een prioriteit vormden voor de Geallieerden. Primo Levi
was een van de weinige overlevenden die zich wisten te verbergen en
zo ontsnapten aan de gedwongen evacuaties. Jood, gedeporteerde,
chemicus, getuige, schrijver: we blikken terug op deze complexe figuur,
op zijn evolutie tot wat hij zelf een ‘professionele overlevende’ noemde,
op zijn oeuvre. En op de betekenis die hij aan de woorden ‘verzet’ en
‘engagement’ gaf.
Close-up
Rwanda: de rol van de buitenstaander
210
Getuigen tussen geschiedenis en herinnering – nr. 118 / September 2014

30.09.2014
22.03.2015
GENOCIDE
DISMISSED
De doodgezwegen tragedie
van Guatemala
In de jaren tachtig werd Guatemala geconfronteerd met de
brutale moord op een groot deel van de Mayabevolking.
Regeringstroepen startten er met het uitmoorden van
iedereen die sympathiseerde met de communistische
guerrilabeweging. Deze genocide geraakte nauwelijks
bekend buiten Guatemala. Met zijn visuele getuigenis
speelde Daniel Hernandez-Salazar zelf een belangrijke
rol om de gruweldaden in eigen land uit de
vergetelheid te halen. Een sterke maar gevaarlijke
roep naar gerechtigheid en erkenning.
Kazerne Dossin
Goswin de Stassartstraat 153 – B-2800 Mechelen – België
Het museum is open alle dagen van 10:00 tot 17:00.
Gesloten op woensdag.
www.kazernedossin.eu