De varkensfokkerij van vandaag - Diergeneeskundig Memorandum

IN DIT NUMMER ”DE VARKENSFOKKERIJ VAN VANDAAG”
EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN:
PERIODIEK TIJDSCHRIFT
TWEEENVIJFTIGSTE
JAARGANG NO. 1,
FEBRUARI 2005

Omslagbeeld:
Zeug met biggen
EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN:
Periodiek tijdschrift
tweeenvijftigste jaargang
no. 1 - 2005 ISSN 0417 - 4631
De Stichting Diergeneeskundig Memorandum,
opgericht in 1953, stelt zich ten doel aan dierenartsen
in binnen- en buitenland voorlichting te geven
van wetenschappelijke en commerciële aard op veterinair
gebied.
Ter uitvoering van haar doelstelling is zij uitgeefster
van het tijdschrift “Diergeneeskundig Memorandum”.
De exploitatie van dit tijdschrift wordt financieel
mogelijk gemaakt in Nederland door:
Alfasan Diergeneesmiddelen B.V. te Woerden.
Boehringer Ingelheim bv te Alkmaar en
Intervet Nederland B.V. te Boxmeer
Het Tijdschrift wordt gratis beschikbaar gesteld aan
de praktiserende dierenartsen in Nederland,
Postdoctorale veterinaire studenten in Utrecht kunnen
het tegen een kleine vergoeding verkrijgen bij
het Reductiebureau. Voor anderen bestaat de mogelijkheid
zich te abonneren; de kosten van een abonnement
bedragen:
Voor Nederland € 18,00 per jaargang.
Voor het buitenland € 25,50 per jaargang.
Extra exemplaren of oudere uitgaven kunnen
worden besteld d.m.v. een overschrijving à € 7,50
per exemplaar voor Nederland of € 9,00 voor het
buitenland op een van onze rekeningen.
Redactiecommissie
J. Goudswaard, voorzitter
J. Schrooyen, secretaris
F. Hogerhuis (Alfasan Dierengeneesmiddelen B.V.)
R. Schippers (Boehringer Ingelheim)
J. Vernooij (Intervet Nederland)
Redactie- en Administratieadres:
Halderheiweg 11, 5282 SN Boxtel
tel.: 0411-676822
fax: 0411-671595
e-m: de.em@12move.nl
website: de-em.nl
Postbankrekening 64 70 06
BIC PSTBNL21 IBAN NL60 PSTB 0000 6470 06
Rabobank Boxtel 1688.49.674
BIC RABO NL2U IBAN NL50 RABO 0168 8496 74
Verklaring:
De Redactie en uitgeefster aanvaarden geen aansprakelijkheid
voor schade, welke- direct of indirect- het
gevolg mocht zijn van gebleken onjuistheden in de
inhoud van de in dit tijdschrift opgenomen artikelen.
Niets uit dit tijdschrift mag worden verveelvoudigd
en/of openbaar worden gemaakt door middel van
druk, microfilm of op welke andere wijze ook,
zonder schriftelijke toestemming van de Redactie.
Opmaak en druk: Bordat-Maxtra Boxtel

Van de Redactie
De redactie van het Diergeneeskundig
Memorandum waakt voor een evenwichtige
verdeling in de uitgaven ten aanzien van
enerzijds de verschillende diersoorten en
anderzijds onderwerpen (topics), die op dat
moment in de belangstelling staan. Wat dit
laatste betreft kan gedacht worden aan de uitgaven
over haematopoietische tumoren, klinische
immunologie en veterinaire volksgezondheid.
Recente uitgaven over bijzondere
diersoorten betroffen o.a. de egel, reptielen
en de kangoeroe. Van de gezelschapsdieren
en grote huisdieren wordt, in het algemeen,
een bepaald klinisch aspect behandeld:
gedacht kan worden aan de uitgaven over
respiratoire problemen bij het paard en cardiovasculaire
aandoeningen bij de hond.
In de hiervoor genoemde opsomming zal het
de lezer zijn opgevallen, dat het varken ontbreekt.
Deze diersoort wordt hiermee
"onrecht aangedaan", niet alleen omdat het
dier thans van groot economisch belang is,
maar ook vanwege die functie, die het sinds
mensenheugenis in ons land heeft als "spaarvarken":
keuterboertjes betaalden immers
vroeger de dokter en de belasting met hammen
en worsten van het zwijn dat in de winter
werd geslacht. Wat overbleef was voor
hen zelf. Het varken wordt niet alleen
wereldwijd gehouden voor consumptie. Het
heeft ook een sociale functie bij bepaalde
volkeren. Zo staat het dier bij bijvoorbeeld
Papoea’s hoog in het vaandel. Zo zingen
bekeerde Papoea kinderen "wij zijn de var-
kentjes van de Heer ", omdat men er geen
schapen kent. Bij bepaalde Papoea stammen
wordt zelfs het eerstgeboren kind gedood en
aan drachtige zeugen gevoerd. Van de zeug
die het eerst bij het kind is, wordt een big
weggehaald die door de vrouw wordt
gezoogd. Dit dier heeft een hoog aanzien in
het dorp en wordt niet opgegeten.
Terug naar het economisch belang van het
varken: ook de redactie realiseerde zich twee
a drie jaar geleden -de normale "incubatieperiode"
van een DM nummer!- dat het hoognodig
tijd was om weer een DM uitgave aan
het varken te wijden. Op collega van
Groenland werd met succes een beroep
gedaan een dergelijk nummer samen te stellen.
Naar de mening van de redactie is hij
hierin meer dan uitstekend geslaagd.
Een groot aantal collegae, managers en
wetenschappers, werkzaam bij TOPIGS,
Wageningen UR en Varkens KI Noord
Brabant, behandelt in deze uitgave vrijwel
alle aspecten van de varkensfokkerij. Ook
toekomstige ontwikkelingen in ons land en
in het buitenland krijgen ruime aandacht. Dit
maakt deze uitgave, naar de mening van de
redactie, extra interessant voor alle collegae
die zich, op welke wijze dan ook, in hun
praktijk met deze diersoort bezig houden.
Wij wensen hen veel leesplezier toe en verwachten
dat, als men zich voor een probleem
op het gebied van de varkensfokkerij gesteld
ziet, dit nummer nog vaak nageslagen zal
worden.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 1

Inhoudsopgave
Van de redactie 1
Inhoudsopgave 2
Voorwoord 4
Coöperatie Pigture Group voor en van de varkenshouder 5
Missie van Pigture Group 5
TOPIGS Nederland 7
Varkens KI Noord Brabant 7
Select*Porc 7
TOPIGS International 7
AIM Worldwide 8
IPG 8
Historie 9
De ontwikkelingen in de fokkerijtechniek 11
Van domesticatie naar varkensfokkerij 11
Selectiemesterij naar Deens voorbeeld 11
Opkomst fokkerijgroeperingen 11
De genetische vooruitgang door fokkerij is aanzienlijk 12
Breder fokdoel 12
Ontwikkeling in fokkerijtechniek 13
Meer en meer wordt de opbouw van de erfelijke dragers gebruikt in de fokkerij 14
De invloed van fokkerij op de structuur van de varkenshouderij 14
Naar een vraaggerichte fokkerij 15
Internationalisering 17
Het fokkerijprogramma anno 2004 18
Doel van het fokprogramma 18
Fokpopulaties 18
Lijnen gespreid over meer landen 19
Dataverzameling 19
DNA-onderzoek 21
Fokwaardeschatting 21
Selectie-systeem 22
Aansturing 22
Ruime keuze in aanbod van zeugen en beren 23
De vermeerderingszeugen 23
D-lijn 27
De markten en hun beer 27
Retailmarkt 27
Baconmarkt 27
Droge hammen 29
Duitse markt 29
De structuur van de fokkerij in Nederland 30
Historie 30
Fokkerij piramide 30
TOPIGS heeft een marktaandeel van 85% 31
Eigen aanfok 31
Aansturing en uitvoering van fokkerij TOPIGS 32
Kunstmatige inseminatie 32
De markt van KI in Nederland 32
Tot slot 33
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 2

TOPIGS International 34
TOPIGS International 34
Europa 34
Noord Amerika 34
Latijns Amerika 35
Afrika 35
Azië 38
Wereldwijde varkensstromen 38
Japan blijft de belangrijkste importeur van varkensvlees 39
Varkens KI in Nederland 41
Goedkoop, betere kwaliteit en veilig 41
Sterke coöperatieve structuur 41
KI Kwaliteit, onderzoek en biosecurity 42
1. Kwaliteit 42
2. Onderzoek 42
3. Biosecurity 43
Genomics in eerste instantie vooral voor een marktgerichte vleeskwaliteit 45
Waar houdt IPG zich op gebied van genomics mee bezig? 45
Geen gekloonde varkens of varkens waarvan het erfelijk materiaal is gemodificeerd,
maar welke techniek dan wel? 45
Verklarende woordenlijst 47
Het belang van inteelt in de fokkerij 50
Biggensterfte: Selectie op sterke of op zware biggen? 52
Probleem analyse: sterfte tot spenen 52
Gegevensverzameling: 800.000 biggen 53
Genetisch model 54
Bewijs en anekdotes 55
Hoe nu verder 57
Biggensterfte: biologische verklaringen voor gevonden genetische verschillen 58
Gedrag na de geboorte 58
Periode net voor de geboorte: cortisol 58
Benchmarking: effectief kennis verspreiden 61
Inzicht in functioneren 62
Schoon genentransport 64
Methodes van verplaatsing 64
1. Kunstmatige inseminatie (KI) 64
2. Diepvries KI 65
3. Embryo Transplantatie (ET) 65
4. Specific Pathogen Free (SPF) of Minimal Disease (MD) 66
5. Piglet snatching 67
6. Medicated Early Weaning (MEW) 67
7. Segregated Early Weaning (SEW) 67
8. Multiple site system 68
Productie van fokmateriaal onder hoge gezondheid 69
De waarde van gezondheid 69
Gezondheid slecht grenzen 69
Methoden van het bereiken van hogere gezondheid 70
1. Eradicatie en certificering 70
2. Doorbreken van de infectieketen 71
3. De-populatie en re-populatie met dieren van hoge gezondheid om het
gezondheidsniveau van bedrijven te verhogen 71
Voorwaarden om hogere gezondheid te waarborgen 72
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 3

Voorwoord
Ir. Jan van Vugt
De varkensfokkerij in Nederland is de laatste
jaren sterk aan verandering onderhevig
geweest. Mede om onderzoek, ontwikkeling
en service te kunnen bekostigen heeft er in
ons land een bundeling plaatsgevonden van
fokkerij-instellingen. Een trend die zich
internationaal voortzet.
Ook de fokkerij zelf is de laatste jaren sterk
veranderd. Nieuwe technieken maken een
effectievere fokkerij mogelijk waarbij naar
kenmerken van het varken gekeken wordt die
enkele jaren geleden nog van ondergeschikt
belang waren.
Bij de varkensfokkerij van vandaag staat
meer en meer de vraag van de klant centraal.
Daarbij is het klantbeeld aan het verschuiven
van de varkenshouder via de vleesverwerker
naar de consument.
De uitdaging voor varkens fokkerijbedrijven
is om voor elke regio en elke markt van varkensvlees,
het juiste varken te fokken.
Bij het verspreiden van de genen komt het
gezondheidsaspect steeds meer centraal te
staan en hier raakt de fokkerij dan ook vaker
het werkgebied van de gezondheidszorg. De
verspreiding van genen hield in het verleden
ook een risico in van verspreiding van ziektekiemen.
Immers de verspreiding van genen
verliep meestal via transport van zeugen of
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 4
beren. Ook hier wordt gewerkt aan nieuwe
technieken.
Diepvriessperma en embryotransplantatie
zijn technieken die er voor kunnen zorgen
dat er alleen maar genen en geen ziektekiemen
van bedrijf naar bedrijf worden overgedragen.
In deze uitgave van het Diergeneeskundig
Memorandum kunt u zich verdiepen in de
varkensfokkerij van vandaag. De verschillende
bijdragen zijn geschreven door medewerkers
van de TOPIGS organisatie.
De verschillende functies van deze personen
geven duidelijk aan dat varkensfokkerij anno
2004 multidisciplinair is. Het is een kennisintensieve
activiteit die veel aspecten omvat.
Ik wens u dan ook veel leesplezier met de
navolgende artikelen. Ze geven een uitgebreid
doch niet volledig overzicht van wat er
op gebied van varkensfokkerij gebeurt.
Mocht u na het lezen van de artikelen vragen
hebben, neem dan gerust contact met ons op.
Want ondanks de wereldwijde activiteiten en
diepgaande specialisatie is onze organisatie
en zijn onze mensen gemakkelijk te bereiken.
Dat moet ook wel voor een bedrijf dat
van en voor varkenshouders is.
Jan van Vugt
Algemeen directeur Pigture Group

Coöperatie Pigture Group
voor en van de varkenshouder
Ing. Peter Loenen, communicatiemanager
Coöperatie Pigture Group is een organisatie
met verschillende werkmaatschappijen waarvan
TOPIGS misschien wel de bekendste is.
Pigture Group ontstond in 2003 toen de drie
coöperaties op fokkerijgebied in Nederland
(CVZ Groep, de Vereniging Varkensverbetering
Noord en het Nederlandse Varkens
Stamboek) met elkaar fuseerden tot een landelijk
opererende coöperatie.
Pigture Group is sterk verbonden met de
Nederlandse varkenshouder. Als coöperatie
zijn de varkenshouders lid van de organisatie.
De ruim 3000 leden hebben via zeven
kiesgroepen, een ledenraad en een bestuur
een belangrijke stem in het doen en laten van
de Pigture Group.
Die verbondenheid komt ook terug in de
missie van Pigture Group. Daarin staat dat
het een organisatie is voor en van varkens-
houders. Het doel is om hoogwaardig fokmateriaal
te produceren en distribueren, fokmateriaal
dat voldoet aan de eisen van de
verschillende marktpartijen. Het streven is
daarbij om producten te leveren tegen een zo
gunstig mogelijke prijs-kwaliteitverhouding.
Andere kernzaken uit de missie zijn vrije
beschikbaarheid van de producten van
Pigture Group en internationalisering met als
doel een stevige basis door kostenverdunning.
Sinds 2003 is Coöperatie Pigture Group niet
meer de enige aandeelhouder van de verschillende
werkmaatschappijen van de organisatie.
Door een strategische samenwerking
met vleesverwerker Dumeco heeft deze
organisatie een aandeel van 22,5% verkregen.
Dumeco is onderdeel van Sovion dat op haar
beurt weer onderdeel is van standsorganisatie
ZLTO.
MISSIE VAN PIGTURE GROUP
De doelstelling van Pigture Group is het produceren en distribueren van hoogwaardig fokmateriaal
in de varkenshouderij. Fokmateriaal dat voldoet aan de eisen die verschillende
marktpartijen stellen. Pigture Group streeft ernaar om producten te leveren tegen een zo
gunstig mogelijke prijs/kwaliteitverhouding. De fokkerijproducten moeten in principe vrij
beschikbaar zijn. Pigture Group is van en wordt aangestuurd door Nederlandse varkenshouders.
De internationale activiteiten van de organisatie groeien sterk. Het achterliggende
doel: de organisatie een nog steviger basis geven voor de toekomst; kostenbesparing realiseren
voor de Nederlandse activiteiten; op niveau kunnen blijven investeren in onderzoek
en ontwikkeling op gebied van KI, fokkerij en informatisering; het in stand kunnen houden
van een voldoende aantal basislijnen om voor meerdere markten een goed product te kunnen
bieden en het genereren van winst voor de Nederlandse varkenshouders.
Picture Group Pigture Group BV is een overkoepelende
holding die facilitaire diensten, zoals boekhouding
en personeelszaken, verleent aan de
werkmaatschappijen. Het hoofdkantoor van
Pigture Group is gevestigd in Vught.
Pigture Group heeft met haar onderdeel S&D
(Service & Development) een belangrijke
bron van kennis die ten dienste staat van haar
werkmaatschappijen. Dit onderdeel staat de
werkmaatschappijen bij op het gebied van
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 5

Novem 20 + antibioticum = een krachtige combinatie
Novem 20 is een krachtige, geconcentreerde, langwerkende ontstekingsremmer
en pijnstiller die, naast de behandeling met antibioticum, de genezing van mastitis
versnelt. De koe krijgt weer eetlust. Al na 8 uur is een betere penswerking te constateren.
Het antibioticum doodt de bacteriën, Novem 20 herstelt de ontsteking in
het uier waardoor de koe sneller weer productief is.
Naast de antibioticabehandeling Novem 20 inzetten, levert dus heel wat op. En…
Novem 20 is een UDA product, u mag het dus zelf toedienen. Vraag ernaar bij
uw dierenarts of bel 072 5662411.
Het TDI-effect van Novem 20
T Staat voor de turbokracht.
D Symboliseert de lange werking.
I Slechts één injectie onder de huid in de hals, door u zelf toe te dienen.
Novem 20 is als enige UDA geregistreerd voor mastitis
en verkrijgbaar bij uw dierenarts.
Novem® 20 De herstel versneller
NOPQ
De turbo op uw
mastitisbehandeling
Productnaam: Novem 20. Regnr./Kan.status: REG NL 10219 UDA.
Werkzame bestanddelen: Meloxicam 20mg/ml. Indicatie: Acute
respiratoire infecties in combinatie met geschikte antibiotica.
Diarree in combinatie met orale rehydratie therapie. Aanvullende
therapie bij acute mastitis, in combinatie met een antibioticum
therapie. Doeldier: Rundvee en varkens. Voornaamste bijwerking(en):
Een geringe kortdurende zwelling op de plaats van
injectie na subcutane toediening wordt in minder dan 10% van
het rundvee, behandeld in het klinisch onderzoek, gezien. Indien
u andere bijwerkingen vaststelt, gelieve uw dierenarts hiervan in
kennis te stellen. Contra-indicatie(s): Niet gebruiken bij dieren
die lijden aan een verminderde lever-, hart- of nierfunctie en
hemorragische aandoeningen, of als er aanwijzingen zijn voor
ulcerogene gastro-intestinale lesies of individuele overgevoeligheid
voor het product. Bij rundvee niet gebruiken bij dieren jonger dan
één week. Dosering: Rundvee: Een éénmalige subcutane injectie
van 0,5 mg meloxicam/kg lichaamsgewicht (dat wil zeggen
2,5 ml/100 kg lichaamsgewicht), in combinatie met een geschikte
antibioticum therapie of orale rehydratie therapie,
indien passend. Wachttijd: Rundvee Vlees: 15dg.
Melk 5 dg.
Boehringer Ingelheim bv
Telefoon: +31 (0)72 5662411
E-mail:info@alk.boehringer-ingelheim.com
Verdere informatie is op aanvraag
beschikbaar.

de uitvoering en vormgeving van het fokprogramma
en verzorgt ondersteuning op technisch
gebied. Voorbeelden van werkgebieden
waarop dat gebeurt zijn fokkerij, datacommunicatie,
productontwikkeling, diergezondheid,
nutritie en vleeskwaliteit.
TOPIGS Nederland
TOPIGS Nederland is marktleider op het
gebied van levering van zeugen en beren.
Evenals TOPIGS International is deze organisatie
enkele jaren geleden ontstaan uit de
samenwerking van drie fokkerijgroeperingen,
Stamboek, Dalland en Fomeva. In 2003
kwam ook Dumeco Breeding onder de vlag
van TOPIGS. Zo’n 150 fokkers, verspreid
over heel Nederland, produceren fokmateriaal.
Ze doen dat als zelfstandig bedrijf onder een
franchiseformule. Dat betekent dat de fokker
doet waar hij goed in is, het produceren en
vermarkten van hoogwaardig diermateriaal
en dat TOPIGS doet waar zij goed in is, o.a.
onderzoek, dataverwerking, berekening van
commerciële fokwaarden en technische
begeleiding. Deze manier van samenwerking
zorgt ervoor dat er een maximaal rendement
is van elkaars capaciteiten.
Varkens KI Noord Brabant
Varkens KI Noord Brabant is de coöperatieve
organisatie voor kunstmatige inseminatie
voor de provincies Noord Brabant en
Zeeland. In dit werkgebied voorziet ze dagelijks
varkensbedrijven van vers sperma. Zij is
marktleider in haar werkgebied.
Varkens KI Noord Brabant beschikt over 4
spermawinstations in Lienden, Wanroy, Erp
en Vught. In Wanroy en Vught staan de laboratoria
van de organisatie en in Vught en
Odiliapeel zijn de distributiecentra gevestigd.
Samen met de andere coöperatieve KI-organisaties
(V.A.C., KI-Twente en KI-Limburg)
werkt Varkens KI Noord Brabant samen in
de Bond KI voor wat betreft onderzoek en
overkoepelende activiteiten.
Select*Porc
Select*Porc is als onafhankelijk biggenbemiddelaar
nationaal en internationaal
actief. Belangrijk in de werkwijze van
Select*Porc is het streven naar duurzame
relaties tussen vermeerderaar en vleesvarkenshouder.
Informatievoorziening is een
belangrijk aspect van de werkwijze van
Select*Porc. Als een van de eersten hanteerde
de biggenbemiddelaar een systeem waarbij
de vermeerderaar informatie over de afgeleverde
biggen aan de vleesvarkenshouder verstrekt.
Maar ook krijgt de vermeerderaar
informatie terug van de vleesvarkenshouder.
Dit kan de vermeerderaar weer gebruiken
voor de verbetering van zijn eigen bedrijfsvoering.
Select*Porc is gevestigd in Meppel.
TOPIGS International
TOPIGS International is de internationale
evenknie van TOPIGS Nederland. Dit
bedrijfsonderdeel is actief in zo’n 35 landen.
De laatste jaren is het belang van de internationale
tak van TOPIGS sterk gegroeid. Meer
dan de helft van de TOPIGS gelten wordt
buiten Nederland geproduceerd en vermarkt.
Daarmee is het mogelijk de krimp in de
Nederlandse varkenshouderij op te vangen
en concurrerend en innovatief te blijven.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 7

TOPIGS International werkt wereldwijd met
dochters, joint ventures en agenten. In verschillende
landen is TOPIGS marktleider of
hoort bij de grote drie als het fokkerijorganisaties
betreft.
Schoon transport van genen is een belangrijk
aandachtspunt voor TOPIGS. Het transporteren
van varkens brengt risico’s met zich mee
die zeker bij het grensoverschrijdend verkeer
voor belemmeringen kunnen zorgen.
Daarom wordt meer en meer gebruik
gemaakt van veterinair veilige technieken,
zoals het werken met SPF varkens, diepvriessperma
en embryotransplantatie. Deze
technieken worden gebruikt om populaties
op verschillende plaatsen in de wereld met
elkaar te verbinden zodat de genetische vooruitgang
overal het zelfde is.
Om het transport van dieren over grote
afstand zoveel mogelijk te beperken heeft
TOPIGS in een aantal landen eigen fokbedrijven.
Vele daarvan hebben de hoge
TOPIGS-SPF status.
Samen met TOPIGS Nederland is TOPIGS
International het in omvang tweede varkensfokkerijbedrijf
van de wereld.
AIM Worldwide
AIM Worldwide is een jonge onderneming
die diensten en (management)kennis levert
aan KI-organisaties buiten Nederland. AIM
Worldwide helpt met het bouwen en exploiteren
van KI-stations en het ondersteunt partners
op gebied van opleidingen en onderzoek.
Vakblad Varkens
Ook het vakblad Varkens is onderdeel van
Pigture Group. Ondanks dat het verbonden is
met de verschillende werkmaatschappijen
werkt het blad journalistiek onafhankelijk.
Het is hiermee een gewaardeerde informatiebron
van vakkennis voor een zeer groot deel
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 8
van de Nederlandse varkenshouders.
Varkens besteedt in elke uitgave enkele pagina’s
aan nieuws en ontwikkelingen afkomstig
van de onderdelen van Pigture Group.
Daarmee is het ook spreekbuis voor de coöperatie.
IPG
Naast Pigture Group BV stuurt de
Coöperatie Pigture Group ook het onderzoeksinstituut
IPG aan. IPG valt voor 100%
onder de Coöperatie Pigture Group.
IPG staat voor Institute for Pig Genetics. Dit
onderdeel van de organisatie zorgt niet alleen
voor de berekeningen achter de fokkerij,
maar is ook een gerenommeerd onderzoeksinstituut
als het gaat om ontwikkelingen op
het gebied van vruchtbaarheid, KI en fokkerij.
Ook op het gebied van vleeskwaliteit heeft
IPG kennis in huis.
Het IPG heeft voor haar werk de beschikking
over een eigen proefbedrijf in het Drentse
Beilen. Op dit bedrijf worden producten vergeleken
en nieuwe kruisingen getest. Er vinden
ook andere proeven plaats bijvoorbeeld om te
bepalen hoe varkens van TOPIGS het best
gevoerd kunnen worden. IPG voert proeven uit
in samenwerking met gerenommeerde onderzoeksinstellingen
in binnen en buitenland.
Historie
TOPIGS is één van de belangrijkste fokkerijorganisaties
ter wereld. Gemeten naar omzet in
dieren is TOPIGS tweede in omvang. Samen
met de andere onderdelen van Pigture Group is
TOPIGS ontstaan door een reeks van opeenvolgende
samenwerkingen, fusies en overnames.

De georganiseerde varkensfokkerij deed in
de jaren 1910-1920 zijn intrede op
Nederlands grondgebied. Gestimuleerd en
gesubsidieerd door de overheid kreeg elke
provincie een Provinciale Commissie voor
de verbetering van de varkensfokkerij. De
opdracht voor deze commissies was het verbeteren
van de varkenshouderij. De commissies
waren de voorlopers van de latere provinciale
varkensstamboeken. Middels
fokdagen, keuringen, voorlichtingsbijeenkomsten
en het in het leven roepen van regio-
Beoordeling van een beer op een fokveedag
Toen in de jaren 60 en 70 de varkenshouderij
sterk begon te groeien en er minder maar
wel grotere bedrijven kwamen, veranderde
ook de stamboekfokkerij. De Provinciale
Stamboeken fuseerden tot grotere clusters.
Zo ontstonden in de periode 1969 -1974 in
Noord-, Oost-, West- en Zuid-Nederland
stamboeken over de provincies heen. Het
CBV trad daarbij op als steeds belangrijker
wordende overkoepelende organisatie.
In de jaren 60 ontstonden ook de eerste
Varkens KI verenigingen, eerst regionaal en
later provinciaal. Nieuwe technieken maakten
het mogelijk om op grote schaal sperma
van goede beren te distribueren.
nale fokverenigingen moest de kwaliteit van
de varkensfokkerij verbeteren. Later kwamen
daar proef- of selectiemesterijen bij.
In 1922 werd het Centraal Bureau voor de
Varkensfokkerij (CBV) opgericht om de
gemeenschappelijke belangen van de provinciale
organisaties beter te kunnen behartigen.
Het CBV zorgde voor een centrale registratie,
erkenning en uniformering van de fokkerijactiviteiten.
Bovendien begonnen in de jaren 60, naast de
door varkenshouders aangestuurde stamboeken,
ook industriële bedrijven zich met varkensfokkerij
bezig te houden.
Vleesverwerkers zoals Homburg (Fomeva)
en Hartog/Zwanenberg (Dalland) en ook
Hendrix (Hypor) begonnen zelf met het fokken
van varkens.
Het Coöperatieve Stamboek en de particuliere
organisaties groeiden gedurende de jaren 80
voorspoedig met de groei van de
Nederlandse varkenshouderij mee. Ook
breidden de bedrijven, vooral de particuliere,
hun activiteiten naar het buitenland uit.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 9

In Noord-Nederland ontstond in 1988 de
Vereniging Varkensverbetering Noord.
Hierin werkten de Varkensstamboeken van
Noord-, Oost- en West-Nederland samen.
In 1990 werd de CVZ Groep opgericht. CVZ
stond voor Coöperatie Varkensverbetering
Zuid. Hier kwamen het Zuid-Nederlands
Varkensstamboek en Varkens KI Noord-
Brabant samen. In 1996 nam CVZ Groep de
particuliere varkensfokker Dalland over en
in 1998 kwam ook Fomeva bij CVZ-Groep.
Vanaf 1999 worden de verschillende fokkerijproducten
van de CVZ-groep en het
Noord-Nederlands Varkensstamboek vermarkt
onder de naam TOPIGS.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 10
Op 1 januari 2002 ontstaat door het samengaan
van de CVZ groep en het Noord-
Nederlands Varkensstamboek de Pigture
Group en bestaat er in Nederland dus nog
één coöperatieve varkensfokkerijorganisatie.
Na de oprichting van Pigture Group versterkt
biggenbemiddelaar Select*Porc in 2002 de
organisatie. In 2003 gaat Pigture Group een
strategische samenwerking aan met Dumeco
waardoor de fokkerijactiviteiten van
Dumeco Breeding bij Pigture Group komen.

De ontwikkelingen in de fokkerijtechniek
Dr. Ir. Jan Merks, directeur IPG
Van domesticatie naar varkensfokkerij
Selectie van varkens bestaat al sinds mensenheugenis.
Eerst werden varkens gewoon in de
bossen gehouden. Ze waren een belangrijke
bron van energie en eiwit en werden als
afvalverwerker ingezet. Hun vlees was
broodnodig om de winter door te komen.
Eeuwenlang was fokken niet meer dan de
sterkste dieren aanhouden die de winter hadden
overleefd en zo proberen nakomelingen
te krijgen die het beste pasten bij het doel dat
de mens met het varken voor ogen had. Tot
aan het begin van de vorige eeuw hielden
bijna alle mensen wel één of een paar varkens
"achter het huis" puur voor eigen
gebruik.
Met name in Noord-Europa startte begin
vorige eeuw de eerste echte varkensfokkerij
via de oprichting van lokale en regionale
fokprogramma’s. In de meeste Europese landen
werden stamboeken voor de verschillende
rassen opgezet. Hun werk werd ondersteund
door nationale overheden. In
Nederland waren begin vorige eeuw de varkensfokverenigingen
op dorpsniveau georganiseerd
met 30 tot 40 leden waarbij ieder lid
dan 2 tot 5 zeugen had.
Daarna kwamen de provinciale of regionale
varkensstamboeken tot stand voor het
Nederlands Landras (vooral in Zuid-
Nederland) en Groot Yorkshire (vooral in
West-Nederland). Dit om raszuiverheid,
bekendheid van afstamming en erkenningen
te regelen. In 1922 werd door de overheid het
Centraal Bureau voor de Varkensfokkerij
(CBV) opgericht om de gemeenschappelijke
belangen van de Stamboek verenigingen landelijk
te bespreken. Als het belang van de
varkensfokkerij werd toen al gezien het beter
in kunnen spelen op de wensen vanuit de
markt van varkensvlees met exporten, toen
vooral naar Groot Brittannië en Frankrijk.
Selectiemesterij naar Deens voorbeeld
De start van het selectiemesterij- onderzoek
in Nederland naar Deens voorbeeld kon dan
ook niet uitblijven. Naast aandacht voor
groei en voederconversie werd er vanaf 1930
veel aandacht besteed aan slachtkwaliteit. Op
beurzen en shows werd gedemonstreerd wat
het verschil in kwaliteit en rendement was
tussen een vlees- en een spekvarken.
De eerste zestig jaar van de meer gestructureerde
fokkerij was het doel van fokprogramma´s
in heel Europa met name gericht op
spekdikte en voederefficiëntie. Maar ook
type, beenkwaliteit en typische raskenmerken
zoals stand van de oren werden door de
meeste fokprogramma’s in deze jaren meegenomen.
In deze tijd waren de genetische
inspanningen voor reproductiekenmerken
verwaarloosbaar. Vooruitgang werd met
name geboekt voor kenmerken zoals rugspekdikte,
dagelijkse groei en verbeterde
voederefficiëntie.
Tot aan het einde van de jaren 60 in de 20 e
eeuw werd de stamboekfokkerij getypeerd
door type- en exterieurkeuringen op fokdagen
en aandacht voor slachtkwaliteit via het
selectiemesterij-onderzoek. In 1958 begonnen
de proeven met kunstmatige inseminatie
bij varkens. Snel daarna (1963) kwam de
berenverordening die regelde wie welke beer
mocht inzetten.
Opkomst fokkerijgroeperingen
Van 1960 tot in de jaren 90 vond in
Nederland een enorme groei van de varkenshouderij
en daarmee van de varkensfokkerij
plaats. Naast eerst provinciale en later regionale
stamboeken kwamen de fokkerijgroeperingen
zoals Cofok, Fomeva, Hypor, Dalland
en Bovar op. Dit werd vooral geïnduceerd
door de introductie van kruisingsfokkerij
naar het voorbeeld van planten en pluimvee
en door de enorme groei van de varkenshouderij
in Nederland. In de vroege jaren zestig
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 11

kwamen er gespecialiseerde beren- en zeugenlijnen
die werden ingezet om een maximaal
heterosisvoordeel te behalen (Figuur 1).
Figuur 1: Toepassing van vierwegkruisingen zorgt
voor maximale benutting heterosis.
De genetische veranderingen voltrokken zich
in de jaren daarna snel. Er werden meer rassen
ingezet en er werden synthetische lijnen ontwikkeld.
Een variatie aan fokdoelen ondersteunde
nu ook grootschalige productie van
mager vlees. Met name in de berenlijnen
resulteerde de specialisatie in toegenomen
vooruitgang in dagelijkse groei en voederefficiëntie
en afname van rugspekdikte.
De stamboekfokkerij veranderde snel van
structuur en karakter met specialistische fokbedrijven,
het werken met KI, de introductie
van nieuwe rassen (Belgisch Landvarken,
Welsh, Duroc en Fins Landvarken) en de
bedrijfsprestatietoets (BPT). Er kwam een
duidelijk onderscheid tussen fokkers, vermeerderaars
en vleesvarkenshouders.
De regionale fokdagen werden in 1968 afgeschaft
en het aantal selectiemesterijen werd
teruggebracht tot vier en later in 1984 tot
twee (Klarenbeek en Someren). Vanaf 1989
was er sprake van één landelijk stamboekfokprogramma.
Begin jaren 90 leidde het grootschalige
gebruik van computers en de toegenomen
kennis over genetica tot een steeds snellere
genetische vooruitgang in productie- en
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 12
reproductiekenmerken voor zowel de berenals
de zeugenlijnen. De introductie in
Nederland in 1991 van de BLUP methode
(Best Linear Unbiased Prediction) was een
belangrijke stap in de fokkerij.
Bedrijfsprestatietoets en selectiemesterijonderzoek
werden gecombineerd en in 1995
werd de halothane-test vervangen door een
DNA-test voor het gen dat verantwoordelijk
is voor stressgevoeligheid (PSS). In hetzelfde
jaar bundelden de fokkerijorganisaties
Dumeco Breeding, Stamboek en Dalland-
Fomeva hun onderzoek in IPG, het Institute
for Pig Genetics.
In 2002 werden de fokprogramma´s en producten
van Stamboek, Dalland en Fomeva
ondergebracht onder een nieuwe vlag:
TOPIGS en in 2003 kwam daar ook Dumeco
Breeding nog bij.
Breder fokdoel
De varkensfokprogramma’s zijn heel succesvol
geweest in het bewerkstelligen van genetische
vooruitgang voor economisch belangrijke
kenmerken. Eerst vooral groei,
spekdikte en daarmee voederefficiëntie en in
het laatste decennium van de vorige eeuw
ook worpgrootte (zie Figuur 2).
Dit is echter onvoldoende voor de toekomst.
Fokdoelen worden steeds breder opgezet.
Fokkerij richt zich op efficiënte en gebalanceerde
productie onder alle relevante
omstandigheden en adequaat management,
met andere woorden, op de ontwikkeling van
robuuste varkens. Naast productieverhoging
is er aandacht voor vitaliteit en fitness.
Tegenwoordig bestaat het fokdoel uit een
breed scala aan kenmerken dat op aangeven
van varkenshouder, integratie, slachterij/
vleesverwerker en consument steeds verder
wordt uitgebreid.
De economisch belangrijke productie- en
reproductiekenmerken voeren nog steeds de
boventoon, maar voor elke groep is er een
breder aandachtsveld om directer in te kunnen
spelen op een duurzame varkenshouderij.
Voorbeelden zijn bigvitaliteit en de leeftijd

Figuur 2: Een eeuw genetische vooruitgang.
bij 1 e dekking. Onderzoek en selectiebeleid
richten zich niet alleen op meer biggen, maar
tevens op het feit dat deze biggen gezond en
vitaal moeten zijn terwijl er bij de moeders
aan wordt gewerkt dat ze op eigen initiatief
voor deze biggen kunnen zorgen.
Slachtkwaliteit is niet meer alleen gericht op
meer mager vlees op de juiste plaatsen, maar
ook op vlees van goede smaak en eetbeleving.
De groep gezondheidskenmerken is voor de
fokkerij nog relatief nieuw. Deze kenmerken
zitten overwegend in de onderzoekfase. De
problemen om voor deze groep van kenmerken
fokwaarden vast te kunnen stellen liggen vooral
bij verzameling van meetbare en betrouwbare
gegevens (weerstand kun je alleen meten als
varkens "ziek worden gemaakt"). Ook wordt er
wel gesproken over het foktechnisch verbeteren
van het welzijn van varkens, echter, ethologen
achten dit ongewenst omdat daarmee het varken
aangepast wordt aan de omgeving i.p.v. dat
de omgeving wordt aangepast aan de behoeften
van het varken.
Verbreding van het fokdoel betekent bij
TOPIGS dat, naast informatie over ras- of
lijnzuivere varkens op fokbedrijven, prestatie-informatie
wordt verzameld van nakomelingen
van diezelfde beren op vermeerdering
en vleesvarkensbedrijven en in slachterij en
vleesverwerking (het CCPS systeem
Combined Crossbred and Purebred System).
Hierdoor wordt gemeten wat uiteindelijk in
de praktijk wordt gebruikt. De fokwaardeschattingen
worden zo nog betrouwbaarder
èn het fokprogramma wordt direct aangepast
aan de eisen die aan varkens in het veld worden
gesteld. Met deze methodiek is het ook
mogelijk fokkerij te bedrijven op kenmerken
met een lage erfelijkheidsgraad, zoals bijvoorbeeld
de ‘nieuwe’ kenmerken bigvitaliteit
en gezondheid en moeilijk aan het levende
dier meetbare informatie zoals vleeskwaliteit.
Door de omvang en de diepte van de
informatieverzameling kan ook beter gecorrigeerd
worden voor genotype x milieu interacties.
Daarnaast is het snel inspelen op veranderende
houderij-omstandigheden (wel/geen
antibiotica in voer, groepshuisvesting zeugen
etc.) uitstekend mogelijk.
Ontwikkeling in fokkerijtechniek
Aan het begin van de 21 ste eeuw staan we op
de drempel van een nieuw tijdperk. Nieuwe
technologieën, zoals genomics, zijn interessant
voor kenmerken die moeilijk fenotypisch
te meten zijn (b.v. levensduur en ziekteresistentie),
kenmerken die alleen na de
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 13

slacht kunnen worden gemeten (b.v. vleeskwaliteit)
of die pas na vele jaren meetbaar
zijn (b.v. levensduur zeugen en persistentie in
worpgrootte).
Genetische merkers en genen lijken binnenkort
toegepast te gaan worden in de Europese
fokprogramma’s. Dit is kostbaar en ingewikkeld
onderzoek en daarom zijn er op diverse
fronten nu nationale en Europese initiatieven
om kennis te bundelen en maximaal rendement
te halen uit de nieuwe technologieën.
Het is allemaal echter niet zo rechtlijnig en
eenvoudig als soms wel wordt gedacht.
Figuur 3: Voorbeeld van het DNA patroon in een
zogeheten genoom kaart.
Meer en meer wordt de opbouw van de
erfelijke dragers gebruikt in de fokkerij
Het effect van merkers hangt bijvoorbeeld af
van een groot aantal factoren omdat ze slechts
een indirecte relatie hebben met het doelkenmerk.
Verder hangt het effect van genen sterk
af van de frequentie waarmee het gewenste
‘allel’ in de fokpopulatie aanwezig is en blijken
de achtergronden van genetica ingewikkelder
dan gedacht. Overerving alleen via
vader of moederskant (imprinting), genen die
‘stilgezet’ en ‘aangezet’ kunnen worden, kenmerken
die afhangen van een groot aantal
genen, gecorreleerde responsen en vele andere
zaken maken goede afwegingen noodzakelijk
vooraleer te kunnen worden ingezet.
Epigenetics is een nieuw terrein dat mogelijkheden
biedt voor de fokkerij als zodanig én
voor de structuur van de fokkerij.
Naast genoomkaarten biedt ook informatiemanagement
goede mogelijkheden. TOPIGS
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 14
heeft met de ontwikkeling van Pigbase een
belangrijke stap gezet in een nog verder verbeterde
en geautomatiseerde verwerking van
fokkerijgegevens. Hieraan gekoppeld is een
database (PigAce) waarin alle bekende moleculair
genetische informatie is opgeslagen én
een zoekmachine die via internet in openbare
databases relevante informatie bij elkaar
zoekt en slim combineert tot voor genomics
en fokkerij relevante informatie.
De nieuwe reproductietechnologieën bieden
ook allerlei kansen. De rol van KI (kunstmatige
inseminatie) in het kader van efficiënte
genetische vooruitgang en het voorkomen
van risico´s op ziekteoverdracht, behoeft verder
geen toelichting. Niet-chirurgische
embryo-transplantatie is een volgende stap
bij het varken om ziekteoverdracht via het
dier te voorkomen. Vanwege het ingewikkelde
karakter van de techniek en de lengte van
de baarmoeder en eileider van het varken,
behoeft deze techniek nog verbetering.
TOPIGS heeft hiervoor de technologie in
huis.
Twee nieuwe technologieën staan nadrukkelijk
níet direct in de picture van de Pigture
Group. Dat zijn genetische modificatie en
klonen. Met deze technieken is op korte of
middellange termijn niets interessants voor
de fokkerij te bereiken. Bovendien wil de
Europese burger er op ethische gronden niet
aan. Een reden te meer om hier als Europese
fokkerijorganisaties geen geld in te steken.
De invloed van fokkerij op de structuur
van de varkenshouderij
Nadat kruisingen in de varkenshouderij hun
intrede hebben gedaan is er een trend tot specialisatie
ingezet met als resultaat fokprogramma’s
met een piramidale opbouw.
Binnen deze piramidale opbouw werden verschillende
specialisaties onderscheiden zoals
kern- of basisfokbedrijven, subkern- of multiplierbedrijven
(vermeerdering van raszuivere
lijnen), subfokfokbedrijven (produceren
van kruisingszeugen), vermeerderings- en
vleesvarkensbedrijven. Vaak werkten de verschillende
fokbedrijven ook nog met aparte
opfokbedrijven.
De laatste 15 jaar is deze specialisatie omge-

ogen in integratie. Er zijn met name "gesloten"
bedrijven ontstaan, waar fokvarkens,
vermeerderingszeugen en soms ook vleesvarkens
op één bedrijf worden gehouden.
Deze integratie heeft zich ook op de fokbedrijven
voltrokken.
Door de herstructurering van de Nederlandse
varkenssector, ingegeven door de wens om de
kans op overdracht van ziekten te verkleinen
en transporten te beperken, worden vermeerderingsbedrijven
in toenemende mate volledig
gesloten. Via sperma van KI-stations
voorzien deze bedrijven zich van vervangingszeugen
door eigen aanfok middels rotatiekruising
of productie van eigen fok- en
vermeerderingszeugen. Hiermee verandert
ook de rol van fokbedrijven. Deze krijgen in
toenemende mate weer de rol van kernbedrijven
voor de productie van KI beren.
Figuur 4. De structuur van productiekolom verandert
van specialisatie naar integratie op één
bedrijf.
Naar een vraaggerichte fokkerij
De eerste 80-90 jaar van de vorige eeuw was
het doel van varkensproducenten productie
van mager vlees voor lage(re) prijzen. In
deze periode was een lagere prijs belangrijker
dan de kwaliteit. Dit heeft tot gevolg
gehad dat de prijs van varkensvlees momenteel
ongeveer even hoog is als aan het begin
van de vorige eeuw. Geleidelijk aan is de
nationale en internationale markt voor varkensvlees
aan het veranderen van een aanbiedersmarkt
in een (potentiële) kopersmarkt.
De behoeften van consumenten gaan
steeds meer uiteenlopen en de kwaliteit van
het product (inclusief productieomstandighe-
den) wordt steeds belangrijker. Varkensfokprogramma’s,
aan het begin van de voedselketen,
moeten inspelen op deze nieuwe situatie
waarbij het bewustzijn van de consument en
de ‘license to produce’ van de maatschappij
een aanzienlijke rol spelen.
Uit enkele Europese projecten, waaraan
specialisten en vertegenwoordigers van
Europese fokkerij-, onderzoek-, en socioeconomische
instellingen deelnamen
(http://www.SEFABAR.org) komt naar
voren, dat consumenten bezorgd zijn over de
manier waarop ons voedsel wordt geproduceerd
en vooral over hun eigen gezondheid.
Alleen de wat rijkere consument is bereid
meer te betalen voor zijn vlees, melk of
eieren als er bepaalde garanties kunnen worden
geboden, al zijn er duidelijk culturele
verschillen in Europa. In Zuid-Europa wordt
in vergelijking met het noorden kwaliteit bijvoorbeeld
beter gewaardeerd en zijn voedsel
en eten onderdeel van het cultuurpatroon.
Een toenemende zorg is dat de meeste consumenten
ver weg staan van voedselproductie
en nauwelijks nog weten hoe het er in de
landbouw aan toegaat. Ze hebben een idyllisch
beeld dat gevoed wordt door de meeste
reclame-uitingen. Voor fokkerij geldt deze
afstand en onbekendheid nog meer. Het feit
dat wij met "genen" en "selectie" werken,
maakt de relatie naar de consument er niet
beter op. In plaats van in de verdediging te
gaan is het beter uit te leggen waar we mee
bezig zijn. Aan te geven welke keuzes we
maken en waarom en dan ook te duiden op
welke keuzes de consument heeft en wat
daarvan de prijs is. Ervaring leert dat burgers
dit waarderen en daardoor begrip kunnen
opbrengen voor de manier waarop wordt
gewerkt. Op dit moment werken de gezamenlijke
Europese fokkers, verenigd in het
European Forum of Farm Animal Breeders
(http://www.EFFAB.info), aan een Code of
Good Practice, gericht op transparantie en
communicatie met het publiek en afnemers
in de keten (http://www.sefabar.org/codeefabar).
Met deze pro-actieve benadering
kunnen fokkerijorganisaties aantonen hoe ze
werken en wat hun doelen zijn. Ook wordt
het mogelijk deze Code op te nemen in verificatie-
of certificeringsprogramma’s.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 15

Sommige van de genetische veranderingen,
gerealiseerd via fokdoelen, kunnen hebben
gezorgd voor ongewenste neveneffecten
(fysiologie, dierenwelzijn). Het feit dat we ons
hiervan bewust zijn en dat we ze kunnen
beheersen legt een ethische verantwoordelijkheid
bij de maatschappij. Meer en meer realiseren
ook politici zich dat producenten niet
meer kunnen doen dan de verwerkende industrie,
de retailers en de consument een keuze
aan te bieden. Het antwoord zal echter óók
moeten komen van ‘de maatschappij’. Of de
consument is bereid meer te betalen voor zijn
of haar vlees, óf ‘Europa’ beschermt haar
Europese productie door aan de productiemethoden
van geïmporteerde producten dezelfde
eisen te stellen als binnen de Europese Unie
en door deze zaken dan ook goed te controleren.
Steun van maatschappelijke organisaties
om deze situatie, bijvoorbeeld via WTO
onderhandelingen, te bereiken is daarbij hard
nodig.
Internationalisering
De fokkerij van varkens en ook andere landbouwhuisdieren
speelt zich steeds meer af op
wereldschaal: Europese fokkers concurreren
met fokkers van buiten Europa, met name uit
de Verenigde Staten. Europa speelt een
belangrijke rol in de fokkerij. Immers een
groot deel van het uitgangsmateriaal wordt
wereldwijd geëxporteerd. Echter import naar
Europa is ook mogelijk, zeker als de ontwikkelingen
in andere landen sneller gaan of als
elders minder stringente eisen aan reproductie-
en selectiemethoden worden gesteld en
de import- en exportbepalingen hiermee
geen gelijke tred houden.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 17

Het fokkerijprogramma anno 2004
Dr. Ir. Alfred de Vries, hoofd Service & Development
In de loop der jaren zijn er talloze malen aanpassingen
geweest in de varkensfokkerij-programma’s.
Dit was meestal een gevolg van
nieuwe foktechnische inzichten, maar soms
ook lagen er veterinaire redenen aan ten
grondslag. In dit artikel wordt het huidige
fokkerijprogramma beschreven, zoals dat
anno 2005 bij TOPIGS uitgevoerd wordt.
Doel van het fokprogramma
Het fokprogramma verenigt een aantal korte
en lange termijn doelstellingen. In de eerste
plaats is het zaak om voor een langere periode
een sterke, maar ook evenwichtige genetische
verbetering te realiseren in de fokpopulaties.
Het gaat hierbij deels nog steeds om
kenmerken die de kostprijs van varkensvlees
verlagen (b.v. groei en voerefficiëntie), maar
in toenemende mate gaat het ook om kwaliteitskenmerken
(b.v. vleeskleur).
Daarnaast is het van belang dat er voldoende
bloedspreiding binnen de zuivere rassen
blijft. Hiermee voorkomt men inteeltproblemen
bij de zuivere teelt en wordt tevens
gezorgd voor behoud van genetische variatie
in de toekomstige generaties. Dit laatste is
nodig om ook in de toekomst te kunnen blijven
selecteren.
Waar het uiteindelijk om gaat is het verkrijgen
van kwalitatief goede vermeerderingszeugen
en vleesvarkens. Deze dieren zijn doorgaans
het product van de kruising van twee of meer
rassen. Een goed fokkerijsysteem maakt
hierbij zo veel mogelijk gebruik van specifieke
kruisingseffecten (heterosis en combinatiegeschiktheid).
Fokpopulaties
TOPIGS werkt met gespecialiseerde vaderen
moederlijnen. Met de vaderlijnen worden
de eindberen gemaakt. Deze lijnen worden
met name op groei- en karkaskenmerken
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 18
geselecteerd. De moederlijnen zorgen voor
de vermeerderingszeugen. Hierbij zijn
vruchtbaarheid en moedereigenschappen van
belang.
Een foklijn kan een populatie van een zuiver
ras zijn maar ook een zogenaamde synthetische
lijn is mogelijk. In dat laatste geval gaat
het om een mix van twee of meerdere rassen,
die al een tijd lang als een gesloten populatie
doorgefokt is.
TOPIGS heeft een groot scala van vader- en
moederlijnen. Vooral in Nederland wordt een
breed pakket eindberen aangeboden (zie ook
elders in deze uitgave). Om deze producten
te maken zijn populaties met zuivere lijnen
nodig. Hier wordt deels zuiver mee geteeld,
zoals bijvoorbeeld bij de York S- lijn om er
de TopYork beer te maken, de E-lijn waarmee
de Tempo wordt gemaakt en de P-lijn
van de TopPie productie. Daarnaast is een
deel van de beermoederpopulatie in gebruik
voor kruisingsteelt. Bijvoorbeeld om de
Torso (Duroc U-lijn x York S-lijn) of Tybor
(Piétrain P-lijn x York S-lijn) te produceren.
In toenemende mate worden trouwens zuivere
lijns eindberen gebruikt, aangezien deze
meer uniforme vleesvarkens vererven dan bij
het gebruik van kruisingsberen.
De omvang van een lijn is van belang voor de
fokkerij. Bij een groter aantal beschikbare
dieren is namelijk een scherpere selectie
mogelijk. Met ca. 200-300 zeugen is het
mogelijk een goed fokprogramma uit te voeren
voor een berenlijn. Een zeugenlijn dient
echter minimaal uit 400-600 zeugen te
bestaan omdat er bij een kleinere omvang
onvoldoende ruimte is voor selectie op
vruchtbaarheid.
Sommige lijnen zijn vele malen groter dan
wat voor de fokkerij strikt noodzakelijk is.
Zo bestaat de N-lijn (Nederlands Landras)
uit meer dan 30.000 zeugen, waarvan er ruim

3.000 met zuiverlijnsperma worden aangedekt.
In dit geval is deze omvang van de productie
uiteraard nodig om aan de vraag naar
nieuwe fokdieren te kunnen voldoen.
Binnen Nederland hebben we doorgaans te
maken met een geïntegreerde basis/subfok.
Dit betekent dat dieren voor zuivere lijns- en
F1-produktie vaak op hetzelfde bedrijf liggen.
De zuivere lijnsproductie (8-10% van de
totale zeugenstapel) is nodig voor de eigen
vervanging, om er zo voor te zorgen dat geen
aanvoer van fokdieren naar het bedrijf nodig is.
Lijnen gespreid over meer landen
De meeste TOPIGS foklijnen zijn gespreid
over meerdere landen. Hiermee is lokaal in
de behoefte van het land of de regio te voorzien.
Tevens geeft dit risicospreiding in geval
van calamiteiten, zoals bijvoorbeeld in het
geval van een uitbraak van ziekten voorkomend
op de A-lijst van de OIE.
Via de regelmatige uitwisseling van sperma
kan een lijn die verspreid ligt over meerdere
landen toch genetisch als één populatie gelden.
Deze uitwisseling zorgt er namelijk
voor dat er familierelaties bestaan tussen de
dieren op verschillende locaties. Men kan
natuurlijk ook uitwisselen middels dieren,
maar om financiële- en gezondheidstechnische
redenen wordt geprobeerd dit tot een
minimum te beperken.
Voor sommige rassen geldt dat ze duur zijn
om te fokken. Dit is bijvoorbeeld het geval
voor Duroc en Piétrain-varkens. Dit heeft in
de eerste plaats te maken met hun lage
vruchtbaarheid. Verder heeft de zuivere
Duroc nog het probleem van gekleurde dikke
haren, welke door de meeste slachterijen niet
gewenst zijn. Om de kosten voor dit soort
rassen te beperken wordt er gewerkt met
samenwerkingsverbanden tussen fokkerijorganisaties
die meestal over landen heen werken.
Deze manier werkt dan meteen als risicospreiding
(zie boven). TOPIGS heeft in dit
kader een samenwerking met de firma Selpa
in Frankrijk en MDSV (een regionaal stamboek)
in Duitsland voor respectievelijk
Duroc en Piétrain.
Dataverzameling
De verzameling van gegevens vormt de basis
voor het selectieprogramma. Ten eerste is
afstammingsregistratie direct bij geboorte
van belang. Hieruit zijn alle familierelaties te
herleiden. Vervolgens gaat het om gegevens
van de jonge biggen, zoals aangeboren afwijkingen.
Voor sommige lijnen worden ook de
doodgeboren biggen in de registratie betrokken
en wordt het geboortegewicht meegenomen.
Overleggegevens en een nauwkeurige
uitvalsregistratie zijn natuurlijk cruciaal
wanneer op vitaliteit en moedereigenschappen
wordt geselecteerd. Tijdens de opfok-test
vindt registratie van groeigegevens en aanverwante
kenmerken plaats, zoals groeisnelheid,
voederconversie en ultrasone spekdikte.
Bij een deel van de dieren vindt een spierdikte
meting plaats met behulp van een tweedimensionale
ultrasone scanner (Aloka) en
van een gedeelte wordt middels voer-registratiestations
het individuele voer-opnamepatroon
tot in detail gevolgd.
Op het eind van de opfok worden dieren getest,
onder andere op spekdikte.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 19

Aan het eind van de opfok worden subjectieve
exterieurscores uitgevoerd. Speciale aandachtspunten
hierbij zijn met name het beenwerk,
de lichaamsontwikkeling, de bespiering
en de vorm en kwaliteit van het uier en
het geslachtsapparaat. Van afgekeurde dieren
worden op de slachterij karkasgegevens verzameld.
Dit zijn in eerste instantie de classificatiegegevens
(HGP-vlees % en type), maar
aan een deel van de dieren worden verdere
details gemeten, zoals % dure delen
(ham+karbonade), het uitsnijrendement en
vleeskwaliteit (pH, drip, kleur, minolta en
marmering).
Bij de fokzeugen zijn de vruchtbaarheidsgegevens
van groot belang. Het gaat daarbij om
kenmerken zoals drachtlengte, worpgrootte,
aantal doodgeboren biggen en bigoverleving
tijdens de zoogperiode. Na de eerste worp is
tevens het vlot berig worden van belang (< 7
dagen). Dit soort gegevens staat overigens
geregistreerd in het gangbare zeugen
managementsysteem van de varkenshouder
waarmee wordt uitgewisseld.
DNA-onderzoek
Bij potentiële fokberen, maar soms ook bij
zeugen, vindt DNA-onderzoek plaats. Het
DNA wordt hierbij geïsoleerd uit haarwortels.
DNA-profielen worden gebruikt ter
verificatie van de afstamming. Daarnaast
vindt controle op specifieke mutaties plaats,
zoals bijvoorbeeld detecteren van het voorkomen
van het Halothaangen.
Bij beren die naar de KI gaan wordt bloed
getapt ten behoeve van karyotyperingsonderzoek.
Dit is een controle op chromosomale
afwijkingen, zoals bijvoorbeeld reciproke
translocaties.
Fokwaardeschatting
De gegevens van de bedrijven worden in de
meeste gevallen wekelijks via EDI (electronic
data interchange) naar de centrale fokkerijdatabase
gestuurd die bij het IPG in Beuningen
staat (Institute for Pig Genetics). Na verificatie
op juistheid en betrouwbaarheid en het zoveel
mogelijk herstellen van fouten worden de gegevens
vervolgens opgenomen in de database.
Enkele malen per week vindt er een analyse
van alle data plaats (de historische en de
actuele data) met behulp van specifieke statistische
software. Genetische en omgevingsinvloeden
voor elk dier worden zo goed
mogelijk uit elkaar getrokken, zodat voor elk
dier de erfelijke aanleg zo zuiver mogelijk
wordt geschat. Door informatie van veel
bedrijven en van veel generaties mee te
nemen wordt het mogelijk gemaakt dat deze
schattingen van het genetisch potentieel zeer
nauwkeurig zijn. Het verschil in genetische
aanleg van een dier ten opzichte van de rest
van de populatie is de fokwaarde. De wetenschappelijke
referentie voor de statistische
software is BLUP (Best Linear Unbiased
Prediction). Vandaar soms de aanduiding
BLUP-fokwaarde, welke inhoudt dat vanuit
de beschikbare dataset de meest nauwkeurige
zuivere schatting is verkregen. Zuiverheid
houdt in dat er geen systematische onder- of
overschattingen worden gemaakt oftewel,
gemiddeld zullen de schattingen ook in de
praktijk uitkomen.
Voor elk dier in de database vindt een fokwaardeberekening
plaats. Omdat tevens vorige
generaties meegenomen worden, gaat het
hierbij in de rekenprocedures om miljoenen
dieren. Voor elk kenmerk, zoals groei, worpgrootte,
etc., krijgt ieder dier bij elke berekeningsslag
een fokwaarde. Daarmee komt het
totaal aantal fokwaardes dat wekelijks
opnieuw berekend wordt op ca. 150 miljoen
(aantal dieren keer het aantal kenmerken).
Logisch dat dit zeer krachtige computercapaciteit
vergt, maar dat ook gespecialiseerde
software hiervoor nodig is.
Fokwaardes voor verschillende kenmerken
worden aan de hand van het fokdoel ingewogen.
Zo ontstaat voor elk dier een selectieindex.
Dit getal geeft dus aan in welke mate
het dier beantwoordt aan het gestelde fokdoel.
Omdat het fokdoel gebaseerd is op het
economisch belang voor elk kenmerk binnen
de varkenskolom, kan men de selectie-index
interpreteren als de inschatting van de ‘overall
waarde’ van een fokdier. Om met handige
getallen te werken, zijn indexen doorgaans
gestandaardiseerd, waarbij het gemiddelde
dier een waarde 100 heeft, en de spreiding in
Index gelijk is aan 20.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 21

Naast de index is bij de potentiële fokdieren
de factor uniekheid van belang. Hierbij
wordt de afstamming van het dier vergeleken
met de afstamming van dieren die reeds
geselecteerd zijn. Dieren met weinig verwantschap
hebben meer kans om ingezet te
worden in de fokkerij.
Selectie-systeem
Op diverse momenten in de levenscyclus van
het dier worden selectiebeslissingen genomen.
Kort na geboorte wordt een dier wel of niet
als potentieel fokdier geregistreerd, dit
afhankelijk van verwachte fokwaarde
(gemiddelde van vader & moeder), erfelijke
gebreken, eventueel het aantal spenen en
mogelijk andere parameters.
Het aantal spenen is een belangrijk selectiecriterium
bij zeugenlijnen.
Op 8-10 weken leeftijd vindt een selectie
plaats die bepaalt of beren geschikt zijn voor
de toets op groei en slachtkwaliteit. Deze
dieren blijven daartoe op de fokbedrijven,
waar ze geboren zijn, of ze gaan naar een
centrale toetsstal. Bij centrale toetsing geldt
echter in Nederland de veterinaire beperking
dat ze van slechts drie verschillende fokbedrijven
naar één toetsstal mogen gaan, dit om
het aantal contactbedrijven minimaal te houden.
Het eind van de toets ligt op ca. 6 maanden
leeftijd. Kort daarna worden de beertjes
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 22
uit deze toets aangewezen die naar de centrale
KI kunnen gaan. Deze beren zijn dan in te
zetten voor zuivere teelt, subfok of vleesvarkensproductie.
De ”crème de la crème”
wordt voor de zuivere teelt ingezet. Deze dieren
worden de proefberen of kernberen
genoemd, aangezien ze de kans gegeven
wordt om zich in de kernfokkerij te bewijzen.
Ook voor de geltjes vindt op ca. 6 maanden
leeftijd een evaluatie plaats. Functioneel
goede dieren met een acceptabele index zijn
geschikt ter vervanging van zeugen binnen
het fokbedrijf of kunnen worden verkocht
naar klanten. Zuivere lijns geltjes worden
doorgaans in de 1e en 2e worp eerst voor de
kruisingsteelt ingezet. Daarna vindt beoordeling
plaats of ze genetisch goed genoeg zijn
om voor de zuivere teelt in te zetten. Hierbij
is een behoorlijk scherpe selectie mogelijk,
aangezien slechts 10% van de zuivere lijnszeugen
voor zuivere teelt (=eigen vervanging)
nodig is.
Aansturing
Centraal bij IPG worden de systemen voor
registratie (Pigbase) en analyse en berekening
(fokwaardeschatting) ontwikkeld en beheerd
door het R&D team. Daar staan ook de computers
en wordt, waar nodig, de dataverwerking
verzorgd. Vanuit het S&D team van de
Pigture groep wordt "het veld" aangestuurd.
De genetici die daar werkzaam zijn, zijn verantwoordelijk
voor de protocollen en de controle
op de navolging daarvan en zij sturen de
technisch medewerkers in de diverse landen
aan. De verzamelde data worden via diverse
door IPG/Pigture Group goedgekeurde en
vaak mede ontwikkelde systemen verzameld
en middels EDI uitgewisseld tussen de fokopfok-
en testbedrijven, de slachterijen en
vleesverwerkers en de centrale database.
Het totaal van het hierboven weergegeven
werk leidt uiteindelijk tot een gebalanceerde
fokkerij en productie van varkensvlees.

Ruime keuze in aanbod van zeugen en beren
Dr. Ir. Alfred de Vries, hoofd Service & Development
& Ing. Peter Loenen communicatiemanager
TOPIGS heeft als grote fokkerij-organisatie
de mogelijkheid om voor elke markt de juiste
varkens te fokken. De zeugen vormen de
solide basis van een varkensbedrijf; de eindbeer
wordt gekozen op basis van de afzetmarkt
en de bedrijfsomstandigheden.
De vermeerderingszeugen
Basis voor elk varkensbedrijf is de vermeerderingszeug.
De keuze voor het moederdier
van de slachtvarkens is er een die de varkenshouder
maakt voor langere tijd.
Een varkenshouder past de eigenschappen
van zijn vleesvarkens aan door zijn of haar
keuze van de eindbeer. Dit maakt dat een
relatief snelle verandering van type varken
dat naar het slachthuis gaat mogelijk is en het
maakt het voor de fokkerij makkelijker om te
fokken op de eigenschappen van het slachtvarken.
Voor vermeerderingszeugen zijn zaken als
moedereigenschappen, vruchtbaarheid en
levensduur belangrijke kenmerken. Binnen
TOPIGS worden deze eigenschappen in de
uiteindelijke vermeerderingszeug verenigd
door de toepassing van een tweewegkruising.
Op die manier is het mogelijk de optimale
zeug te produceren. Een tweewegkruising
geeft ook nog het voordeel van heterosis, het
fenomeen dat een nakomeling voor een
bepaalde eigenschap beter scoort dan het
gemiddelde van de ouders.
TOPIGS 10
TOPIGS 10 zeug
De TOPIGS 10 zeug is een combinatie uit de
N-lijn (Nederlands landrastype) en de F-lijn
(Fins Landrastype). De N-lijn kenmerkt zich
door een hoge vruchtbaarheid en zeer goede
moedereigenschappen. De F-lijn is het meest
vruchtbare landrastype en onderscheidt zich
door de goede moedereigenschappen en
sterk beenwerk. Door de combinatie van
deze twee lijnen is de TOPIGS 10 een zeug
die uitstekende moederschappen heeft, een
groot aantal gespeende biggen per jaar groot
brengt, hard en droog beenwerk heeft, biggen
werpt met een hoog geboortegewicht en uniforme
tomen produceert.
TOPIGS 20
TOPIGS 20 zeug
De TOPIGS 20 zeug is een kruising tussen
een N-lijn en een Z-lijn (Groot Yorkshire
zeugenlijn type). De Z-lijn wordt gefokt op
vruchtbaarheid in combinatie met goede
groei en slachteigenschappen. De Z-lijn is de
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 23

Cobactan ® 2,5%
Al na
3minuten begint
de werking
Eerste hulp
bij hersenvliesontsteking
Hersenvliesontsteking bij biggen is een
acuut probleem dat om een acute
behandeling vraagt. Cobactan 2,5% is
daarvoor het aangewezen antibioticum.
Cobactan 2,5% is:
• Snelwerkend.
• Bacteriedodend.
Cobactan® 2,5%. Diergeneesmiddel UDA. REG NL 09886. Bevat per ml 25 mg cefquinome. Indicaties rund: respiratoire aandoeningen, klauwaandoeningen,
E. coli mastitis, E. coli sepsis bij kalveren. Indicaties varken: respiratoire aandoeningen, MMA, streptokokken, meningitis, artritis en epidermitis. Contra-indicatie: allergie.
Wachttijd: melk 1 dag, vlees, rund 5 dagen, varken 3 dagen (PVE/IKB wachttijd: 14 dagen). Voor overige informatie zie bijsluiter. Aflevering uitsluitend door uw dierenarts.
Intervet Nederland bv • Postbus 50 • 5830 AB Boxmeer
Telefoon: 0485 587654 • Fax: 0485 587653 • www.intervet.nl

meest vruchtbare zeugenlijn van TOPIGS in
termen van toomgrootte en heeft een goede
bespiering waardoor de zeugen uit deze lijnen
een goed vleespercentage vererven voor
de vleesvarkens. Door de combinatie van Zlijn
en N-lijn is de TOPIGS 20 een uitstekende
moeder, heeft een hoge vruchtbaarheid, een
goed grootbrengend vermogen, werpt biggen
met een hoog vleespercentage en produceert
veel biggen per toom.
TOPIGS 30
TOPIGS 30 zeug
Sinds 2003 is de TOPIGS 30 op de markt.
Dit is een combinatie tussen de N-lijn en de
B-lijn (een synthetische lijn). Door de unieke
combinatie van N en B-lijn eigenschappen is
de TOPIGS 30 zeug een gemakkelijk te houden
dier, een vitale en sterke moeder die vlot
berig wordt en een goede voeropname heeft.
TOPIGS 40
TOPIGS 40 zeug
De TOPIGS 40 zeug ontstaat door twee synthetische
lijnen met elkaar te kruisen. Deze
lijnen zijn in de jaren 70 ontstaan door het
kruisen van verschillende rassen, waarna
binnen de ontstane populatie verder is
gefokt.
Als moeder voor de TOPIGS 40 zeug wordt
daarbij de A-lijn gebruikt. De lijn kenmerkt
zich door een goede vruchtbaarheid in combinatie
met een hoge voeropname.
Aan de vaderkant wordt de B-lijn gebruikt.
Basis voor deze synthetische lijn zijn varkens
van onder andere het Large White en
Piétrain-ras. De B-lijn is een zeugenlijnras
dat goede berigheid en vruchtbaarheid combineert
met goede groei en slachteigenschappen.
De TOPIGS 40 is een dier met goede
gebruikseigenschappen. Zij wordt vlot berig,
is sterk en vitaal en moeder van goede vleesbiggen.
De TOPIGS 40 staat te boek als een
economische biggenproducente.
TOPIGS 50
TOPIGS 50 zeug
De laatste vermeerderingszeug in het rijtje
zeugen is de TOPIGS 50. Deze zeug is een
kruising van de N-lijn en de synthetische Tlijn.
Deze synthetische lijn zorgt voor extra
robuustheid.
De combinatie van N en T lijn zorgt voor een
vermeerderingszeug die goede gebruikseigenschappen
heeft, vitaal, sterk en robuust
is en een sterk grootbrengend vermogen
heeft. De TOPIGS 50 staat bekend vanwege
de productie van biggen met hoge vleeskwaliteit.
De eindberen
Om het gewenste vleesvarken te kunnen
maken moet er ook een keuze gemaakt kunnen
worden tussen eindberen die ieder op hun
eigen manier invloed hebben op het uiteindelijke
eindproduct.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 25

Top York
Top York beer
De Top York is als het ware de oer-slachtvarkenbeer
in Nederland. Deze beer was vroeger
bekend onder de naam SVD-beer. De Top
York is een beer van het Groot Yorkshire
type. Het is een efficiënte allrounder. Deze
raszuivere blanke beer is gefokt voor een
goede groei en een hoog vleespercentage.
Cofok
Cofok beer
De Cofok beer wordt exclusief ingezet voor
de productie van vleesvarkens voor het
Dumeco segment. Ook dit is een all rounder
van het Groot Yorkshire type. Evenals de Top
York scoren vleesvarkens van deze slachtvarken
beer goed op voerconversie, groei en
vleespercentage.
Tempo
Tempo beer
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 26
De Tempo beer is een synthetische lijn.
Nakomelingen staan bekend vanwege de
hoge groei. Dat komt mede door de hoge
voeropname. Verder vererft de Tempo vlees
van een goede kwaliteit. Opvallend bij de
Tempobeer is de goede weerstand tegen ziekten
die de nakomelingen hebben. Hierdoor
wordt deze beer ingezet op bedrijven met bijvoorbeeld
wegkwijnziekte.
Top Pie
Top Pie beer
De Top Pie eindbeer is een beer van het
Piétrain ras. Dit ras heeft twee opvallende
eigenschappen. De positieve eigenschap is
de sterke bevleesdheid van het ras.
Nakomelingen van een Piétrain beer scoren
in de slachterij hoog op type en op vleespercentage.
Piétrain nakomelingen zien er dan
ook uit als echte krachtpatsers, flink bespierd
en fors.
Er is echter ook een keerzijde. De tweede en
negatief opvallende eigenschap is de kans op
erfelijk aangelegde stressgevoeligheid die in
het ras voor komt. Dit maakt dat Piétrain
nakomelingen in dat geval gevoeliger zijn en
dus ook een hoger uitvalspercentage hebben.
Daarbij kan de vleeskwaliteit door stress bij
het slachten negatief beïnvloed worden.
De Top Pie is stress vrij. De afgelopen jaren
is middels selectie het gen dat verantwoordelijk
is voor het Porcine Stress Syndrome
(PSS-syndroom) uit deze lijn weg gefokt.
Door het stress vrij zijn ontbreken de nadelige
kanten van de Piétrain waardoor de nakomelingen
door de varkenshouder gemakkelijker
en economischer gehouden kunnen worden.

Torso
Torso beer
De Torso is een kruising tussen de U lijn
(Duroc) en S-lijn (Groot Yorkshire slachtvarken
type). De U-lijn zorgt voor extra
robuustheid en zorgt voor specifieke vleeskwaliteitsaspecten
zoals intramusculair vet.
Tybor
Tybor beer
De Tybor slachtvarkenbeer is een kruising
tussen de P-lijn (Pietrain) en de Tempo. Deze
kruising levert vleesvarkens die opvallen
vanwege hun bevleesdheid. Dit betekent dat
het vleespercentage en type bij het slachten
hoog is. De invloed van de E-lijn uit zich
door een goede groei en efficiënte productie.
D-lijn
D-lijn beer
Een laatste eindbeer is de D-lijn. Deze beer
wordt uitsluitend in het Dumeco segment
gebruikt. Deze nieuwe lijn is van het Duroc
type. Dit betekent dat nakomelingen sterk
zijn en goed scoren op vleeseigenschappen
middels intramusculair vet.
De markten en hun beer
De Nederlandse varkenssector produceert
voor vier verschillende markten. Elke markt
heeft zijn eigen specifieke producten en stelt
daarom speciale eisen aan het slachtvarken.
Voor elke markt heeft TOPIGS de juiste
eindbeer, zodat de vleesvarkens kunnen voldoen
aan de eisen die voor de specifieke
markt gesteld worden.
Retailmarkt
De retailmarkt is de belangrijkste markt voor
de Nederlandse varkenshouderij. Deze markt
(in Nederland en daarbuiten) ontwikkelt zich
meer en meer van een onverpakte vers vleesmarkt
(denk aan het vlees in de vitrine bij de
slager) tot een markt waarbij de consument
voorverpakt vlees koopt in de supermarkt.
Vlees dat vaak al is bewerkt en daardoor
gemakkelijk te bereiden is.
Het type varken dat de vleesverwerking hiervoor
vraagt zijn allrounders: varkens met een
vleespercentage van 55 tot 58% en een
gewicht van 83 tot 100 kilo geslacht gewicht.
Een hoger vleespercentage kan nadelig zijn
voor de malsheid en smaak. Een lager vleespercentage
zorgt voor te veel vet. Afwijkende
gewichten zorgen voor een moeilijker verwerking
omdat deze karkassen te veel afwijken
van het gemiddelde.
Eindberen die binnen het TOPIGS programma
geschikt zijn voor de retailmarkt zijn de Top
York, de Cofok, en de D-lijn.
Baconmarkt
Jaarlijks exporteert Nederland bijna 200.000
ton bacon naar Groot Brittannië. De baconmarkt
vraagt, met een geslacht gewicht van
75 tot 85 kilo lichtere varkens dan de retailmarkt.
Het vleespercentage moet boven 55%
liggen. De dikte van de speklaag moet tussen
de 14 en 17 millimeter liggen. Dit is mede
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 27

om te zorgen dat de bacon in de verpakkingsschaaltjes
past zonder dat er vet en
zwoerd afgesneden hoeven te worden.
Daarnaast is dierwelzijn belangrijk. De
Nederlandse varkenshouderij heeft de laatste
jaren belangrijke inspanningen gedaan voor
de baconmarkt. Zo is men onder druk van
supermarkten in Groot Brittannië in
Nederland versneld overgeschakeld op
groepshuisvesting voor zeugen en castreren
sommige varkenshouders hun mannelijke
biggen niet meer.
Binnen het TOPIGS programma zijn de
eindberen Cofok, D-lijn, Tempo en Torso het
meest geschikt voor baconproductie.
Droge hammen
De droge hammenproductie in Zuid-Europa
(vooral Italië maar ook Spanje) vraagt om
grondstof van hoge kwaliteit. De
Nederlandse varkenssector heeft de naam
die hoge kwaliteit te leveren met garanties.
Wil een varken, of het vlees ervan, in aanmerking
komen voor de productie van droge
hammen dan is vooral de vorm van de ham
belangrijk. Die moet peervormig zijn en
een goede vetbedekking hebben. Ook de
kleur van het vlees is belangrijk. Het
geslacht gewicht van de varkens zal meer
dan 100 kilo moeten zijn. De Torso is bin-
nen het TOPIGS pakket een geschikte
slachtvarkenbeer voor de droge hammen
productie.
Duitse markt
De Duitse consument wil een flinke lap goed
varkensvlees op zijn bord. Daarbij hebben de
Duitsers de instelling dat het vlees niet duur
mag zijn. Duitsers zijn ook meesters in het
bereiden van worsten en paté’s.
Duitsland is een zeer belangrijk afzetgebied
voor Nederland. Zo’n 82 miljoen Duitsers
eten per hoofd van de bevolking jaarlijks
gemiddeld 55 kilo varkensvlees. Daarbij ligt
het Roergebied met een grote bevolkingsconcentratie
en dus markt zeer nabij.
Nederlands product is geliefd in Duitsland
omdat de garanties goed zijn. Het imago van
zekerheid dat de Nederlanders door gebruik
van o.a. IKB hebben is dan een duidelijke plus.
De Duitse vleesmarkt vraagt zware maar
magere slachtvarkens. Dat betekent een
geslachtgewicht tot 95 kilo. De karkassen
moeten een hoog aandeel ham en karbonade
hebben. Het vleespercentage moet ook hoog
liggen (rond 58%). De buik van het varken
moet mager zijn.
De Top Pie is binnen het TOPIGS programma
bijzonder geschikt voor de Duitse markt.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 29

De structuur van de fokkerij in Nederland
Ir. Hans Olijslagers, directeur TOPIGS Nederland
Historie
In bijgaande figuur is de historie van de fokkerij
in Nederland uitgebeeld. Gesteld kan
worden dat er in Nederland in een paar jaar
tijd een enorme bundeling van fokkerij heeft
plaatsgevonden. Dit resulteert in de huidige
Fokkerij piramide
In de jaren 90 was er sprake van een duidelijke
gelaagdheid in de varkenssector. Boven
marktverhoudingen waarin TOPIGS 85%
van de markt van fokmateriaal voorziet. Een
tweede fokkerijorganisatie op de Nederlandse
markt is Parvak, die zich hoofdzakelijk richt
op spermaverkoop en het vermarkten van
eigen aanfoksystemen. Tot slot bieden een
aantal buitenlandse fokkerijgroeperingen
fokmateriaal aan op de Nederlandse markt.
Fig 5: Na een opkomst in de jaren 60 van organisaties heeft in de jaren 90 een sterke concentratie
plaatsgevonden.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 30
in de piramide stonden topfokbedrijven.
Deze topfokkers leverden zuivere lijnsdieren
aan de subfokbedrijven. De subfokkers produceerden
hiermee gekruiste fokgelten, die

dan weer geleverd werden aan de vermeerderaars.
De vermeerderaar produceerde met
deze gelten vleesbiggen die naar een mester
gingen.
Mede gestimuleerd door ziekte-uitbraken in
de varkenssector in de tachtiger en negentiger
jaren, is er vanaf eind van de twintigste
eeuw een duidelijke verkorting opgetreden
van de piramide. Er is geen onderscheid
meer tussen top- en subfokkers. Alle fokkers
produceren voor 10 % van de zeugenstapel
zuivere lijnszeugen voor de eigen vervanging
binnen het bedrijf. Voor 90% produceren de
fokkers gekruiste gelten die geleverd worden
aan vermeerderaars. De fokbedrijven zijn
dus gesloten geworden; men voert alleen
sperma aan en fokgelten en slachtvarkens af.
Ook lager in de piramide vindt een integratie
van activiteiten plaats. Vermeerderaars werken
meer en meer met eigen aanfok en mesten in
toenemende mate de vleesvarkenbiggen zelf
af op het eigen bedrijf. Men levert dan alleen
nog slachtvarkens af en voert enkel nog sperma
aan op het bedrijf.
Eigen aanfok
Meer en meer vermeerderaars kiezen voor
het in eigen huis halen van de hele fokkerijpiramide.
Deze toepassing van het bedrijfs
eigen aanfok principe (BEA) bestaat uit het
insemineren van
• 1 % van de zeugen met zuivere lijnsperma
voor de vervanging van de zuivere lijnsdieren
op het bedrijf.
• 10% van de zeugen met sperma voor de
productie van gelten die geschikt zijn voor
de productie van vleesbiggen.
• 89% van de zeugen met sperma van eindberen
voor de productie van vleesbiggen.
Om dit BEA systeem goed uit te kunnen voeren
worden de gegevens van deze bedrijven
gekoppeld aan de database van IPG zodat de
juiste dekinstructies kunnen worden gegeven
en de zeugen een up to date fokwaarde toebedeeld
krijgen op basis waarvan de keuze
voor het op de zeug te gebruiken sperma kan
worden bepaald.
Alternatief systeem voor het hier boven
beschrevene is het toepassen van een rotatiekruising.
Hierbij worden de opeenvolgende
generaties zeugen geïnsemineerd met telkens
ander fokkerij sperma. Hierdoor ontstaat een
rotatie van genetica in de zeugenpopulatie.
In 2003 werd naar schatting al 40% van de gelten
via eigen aanfok geproduceerd. De verwachting
is dat dit percentage de komende
jaren een duidelijke stijging zal doormaken
gezien de trend naar het meer en meer gesloten
maken van de bedrijven zodat de gezondheid
van een bedrijf minder risico loopt verstoord
te worden.
Door alle hierboven beschreven ontwikkelingen
is de fokkerijpiramide sterk verkort en is
de "spaghetti-structuur" qua dierstromen
binnen de varkenshouderij in Nederland het
laatste decennium aanzienlijk ontrafeld en
gestroomlijnd.
TOPIGS heeft een marktaandeel van 85%
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 31

Aansturing en uitvoering van fokkerij bij TOPIGS
De uitvoering van de fokkerij op de subfokbedrijven en BEA-bedrijven binnen TOPIGS
geschiedt door de buitendienst van TOPIGS Nederland. Fokkerijmedewerkers begeleiden
de fokkers bij het uitvoeren van de fokkerij, de selectie van dieren, de beerkeuze en het fokkerijmanagement,
aangestuurd door medewerkers van IPG en S&D.
Alles wordt ondersteund middels geavanceerde data-uitwisseling met de fokkerijcomputer
die bij IPG staat. Zonder deze begeleiding en data-uitwisseling zou de hedendaagse varkensfokkerij
niet uit te voeren zijn.
TOPIGS werkt middels een franchise formule. Voor deze manier van werken is gekozen
omdat hierbij iedere partner doet waar hij goed in is. De varkensfokker in het fokken en distribueren
van diermateriaal, TOPIGS als expert voor de achterliggende fokkerij.
TOPIGS-subfokkers produceren hun fokgelten dan ook voor eigen risico. Elke subfokker
produceert overigens wel volgens TOPIGS productievoorwaarden. Dat betekent onder
andere dat er afspraken zijn over het fokkerij reglement, de begeleiding, de kwaliteits- en
gezondheidsnormen.
De commerciële buitendienst van TOPIGS begeleidt de franchise-fokker bij het vermarkten
van de fokgelten. Middels TOPIGS wordt de fokker dus ook ondersteund op commercieel
gebied. Per geproduceerde fokgelt betaalt de TOPIGS-fokker tenslotte een licentie aan de
TOPIGS-organisatie voor de geleverde inspanningen zodat deze ook kunnen worden bekostigd.
Kunstmatige inseminatie
Zoals hierboven beschreven is de rol van
kunstmatige inseminatie (KI) in de moderne
varkensfokkerij aanzienlijk toegenomen. In
de Nederlandse varkensfokkerij wordt
inmiddels voor 100% met KI gewerkt en in
de varkenshouderij in zijn algemeenheid
voor ruim 95%. In de fokkerij worden mede
daardoor steeds minder fokdieren getransporteerd,
maar beperkt de genenstroom zich
meer en meer tot sperma. Zodoende beschermen
bedrijven zich maximaal op het gebied
van gezondheid. De moderne manier van het
aansturen van de varkens fokkerij heeft dit
gelukkig mogelijk gemaakt.
De markt van KI in Nederland
De navolgende berekening laat de totale hoeveelheid
sperma zien die in Nederland jaarlijks
via (bedrijfs-) KI wordt ingezet:
TOPIGS
via Coöperatieve KI-verenigingen:
• Varkens Activiteiten Centrum
• 1.000.000 doses sperma
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 32
• Varkens KI Twente
• 260.000 doses sperma
• Varkens KI Limburg
• 600.000 doses sperma
• Varkens KI Noord Brabant
• 1.160.000 doses sperma
• Totaal TOPIGS in Nederland
• 3.020.000 doses sperma
Particuliere KI-organisaties
(Parvak, Klasse KI, Van Gennip etc.)
• 800.000 doses sperma
Totaal georganiseerde KI
• 3.820.000 doses sperma
• 10% Bedrijfs-KI (schatting)
• 425.000 doses sperma
Totaal spermagebruik in Nederland per jaar
• 4.245.000 doses sperma
Dit komt ongeveer overeen met 4,5 doses
sperma per zeug per jaar.

Jaarlijks worden 3,8 miljoen doses sperma
uitgeleverd.
Tot slot
De structuur in de Nederlandse varkensfokkerij
is in de afgelopen decennia sterk
gewijzigd. Investering in technologie en
automatisering heeft geleid tot bundeling
van fokprogramma’s met nog slechts enkele
aanbieders in de markt. Om gezondheidsredenen
wordt de fokkerijpiramide meer en
meer ingekort. Middels KI en andere technologieën
ontvangt de varkenshouder TOPgenetica,
waarmee met de juiste begeleiding
van leveranciers en dierenartsen TOP-prestaties
worden gehaald. Alleen TOP-presteerders
zullen in de huidige varkenshouderij
kunnen overleven.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 33

TOPIGS Internationaal
Ir. Paul Vriesekoop, regiomanager
TOPIGS International
TOPIGS is actief in ongeveer 35 landen.
TOPIGS werkt in die landen met agenten
(inkoop en verkoop van fokdieren, maar
geen eigen productie) of met distributeurs
(inkoop en verkoop van fokdieren die ook
lokaal de productie van fokdieren organiseren).
Dit kunnen 100 % eigen TOPIGS
bedrijven zijn, joint ventures (TOPIGS heeft
een financieel belang in een dergelijk
bedrijf) of bedrijven waar TOPIGS zelf geen
belangen in heeft. Vanuit het hoofdkantoor in
Vught worden deze markten aangestuurd
door een aantal regio- en areamanagers die
commerciële en marketing ondersteuning
verlenen. Daarnaast verzorgt de afdeling
S&D de fokkerij- en technische ondersteuning
en de opleiding voor de technisch
medewerkers die in de landen opereren.
Europa
Europa met als thuisbasis Nederland is van
oudsher het werkterrein van TOPIGS
International. De nadruk ligt dan vooral op
West-Europa, zonder het Angelsaksische en
Scandinavische gebied. De laatste jaren is
TOPIGS ook steeds meer actief in de
Midden- en Oost-Europese landen.
Europa herbergt ongeveer 20 procent van
alle varkens van de wereld. In Noordwest-
Europa is de varkenshouderij voornamelijk
gesitueerd op familiebedrijven die trouwens
wel steeds groter worden. Daarnaast ontstaan
in toenemende mate rond deze familiebedrijven
integraties, opgebouwd door de slachterijen.
Ook in Zuid-Europa treffen we veel familiebedrijven
aan, maar daar ontstaan meer en
meer grotere, volledig geïntegreerde, bedrijven
die het hele proces van ”zaadje tot karbonaadje”
in eigen beheer hebben. Vaak zijn dit
bedrijven waar familiekapitaal in zit maar er
zijn ook bedrijven die werken met van buitenaf
aangetrokken kapitaal.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 34
In Midden- en Oost-Europa is kort na de val
van het communisme een privatiseringsgolf
door de landbouw gegaan. De manier waarop
en de uitkomst ervan is van land tot land zeer
verschillend geweest. De grote lijn is in de
meeste landen wel dat de grote staatsbedrijven
en coöperaties in handen van het vroegere
management zijn gekomen. De medewerkers
zijn in dat geval dan vaak ook de mede-aandeelhouders.
Bedrijven in Midden- en Oost-Europa kenmerken
zich door een gebrek aan liquide
middelen waardoor bedrijfsontwikkeling erg
moeizaam te verwezenlijken is of zelfs niet
mogelijk is. Banken willen vaak niet investeren
in de agrarische sector. Bedrijven zijn in
technisch slechte staat, kennen een lage productie
en zijn niet efficiënt.
Daarnaast is de structuur van de verdere verwerking
van de varkens in veel landen nog
een probleem. Er zijn, op een enkele positieve
uitzondering na, veel kleine slachterijen en
verwerkingsbedrijfjes met een lage hygiënestatus.
Met de toetreding tot de EU wordt
hier overigens veel aandacht aan besteed,
maar het zal veel energie en tijd vragen om
dit onderdeel van de landbouw op een West-
Europees niveau te krijgen. TOPIGS probeert
in Midden- en Oost-Europa de positieve uitzonderingen
in de markt als haar klant te
krijgen en gaat dus in deze regio selectief te
werk.
Noord-Amerika
Noord-Amerika heeft ongeveer 10% van alle
varkens van de wereld. In Noord-Amerika
treft men nog wel familiebedrijven aan, echter
de varkenshouderij wordt gedomineerd
door grote integraties die alles in huis hebben,
van de productie van fokzeugen tot het
verwerken van vlees tot producten geschikt
voor de supermarkt.
Vaak zijn deze bedrijven, behalve in de varkenshouderij,
ook actief in de pluimvee- en
rundveesector. De grootste bedrijven zijn

Smithfield, Tyson/IBP en Cargill. Voor de
beeldvorming: Smithfield had in 2003 binnen
en buiten de VS bijna 850.000 zeugen in
eigendom, bijna net zoveel als alle Nederlandse
varkenshouders bij elkaar. Deze bedrijven hebben
vaak een deel familiekapitaal en een groot
deel vreemd kapitaal. Verschillende van deze
bedrijven zijn beursgenoteerd.
Een andere belangrijke groep bedrijven
wordt gevormd door de geïntegreerde productiebedrijven
met een omvang van 30.000
tot 40.000 zeugen die leveren aan de grote
slachterijen. Dit soort bedrijven komen ook
in Canada en Mexico voor maar zijn daar
Aantal zeugen van grote Amerikaanse integraties in de V.S
niet zo groot als in de VS.
De schaalgrootte in Noord-Amerika is
beduidend groter in vergelijking met Europa,
echter de productiviteit is vaak van een lager
niveau vanwege met name managementproblemen.
Het blijkt moeilijk om deze grote
eenheden efficiënt aan te sturen. Ook is het
grote personeelsverloop op deze bedrijven
een probleem. Het is ook vaak moeilijk om
goed geschoold personeel te vinden om te
werken in de varkenshouderij en dan blijkt
het gezien de haalbare salariëring ook moeilijk
om ze te houden.
TOPIGS heeft vestigingen en kernbedrijven
in Canada en Mexico.
1 Smithfield Foods* 756.000
2 Premium Standard Farms 225.000
3 Seaboard Farms 214.000
4 Prestage Farms 129.000
5 Cargill 118.000
6 Iowa Select Farms 100.000
7 The Pipestone system 100.000
8 Christensen Farms 94.000
9 Goldsboro Hog Farm 72.000
10 The Hanor Company 74.000
TOTAAL 1.882.000
*Smithfield heeft ook ruim 90.000 zeugen buiten de USA
Latijns-Amerika
In Latijns-Amerika treft men ongeveer 6 %
van alle varkens van de wereld aan. De
Latijns-Amerikanen zijn geen varkensvlees
eters. Kip en rundvlees zijn populairder en
vaak ook goedkoper dan varkensvlees. De
varkensbedrijven in dit deel van de wereld
variëren van heel klein tot groot. Kleine
‘bedrijven’ hebben één of enkele zeugen achter
het huis voornamelijk voor eigen consumptie
maar er zijn ook middelgrote familiebedrijven
met 100 tot 500 zeugen. Daarnaast zijn
er heel grote bedrijven en organisaties die
een omvang hebben die vergelijkbaar is met
die in Noord-Amerika. In een aantal gevallen
is men geïntegreerd en heeft men alle schakels
van de productie in eigen hand.
Brazilië heeft een moderne varkenshouderij
sector die gebaseerd is op lage kostprijzen
door het hebben van goedkope arbeid, goedkope
huisvesting en goedkoop voer. Brazilië
is een land dat, zowel in de varkens - als in de
pluimveeproductie, kan groeien zonder
milieuproblemen. Het land zal waarschijnlijk
een steeds grotere speler worden op de
wereldmarkt.
Het andere Zuid-Amerikaanse land met een
zich sterk ontwikkelende varkenssector is
Chili, met een beperkt aantal grote geïntegreerde
spelers die zeer efficiënt produceren.
De bedrijven werken volgens kwaliteitsconcepten.
TOPIGS heeft vestigingen en fokbedrijven in
Brazilië en Costa Rica.
Afrika
In grote delen van Afrika is er geen varkenshouderij
zoals wij die kennen en Afrika heeft
misschien amper 2 % van alle varkens van de
wereld. De Afrikaan is van oudsher geen varkensvlees
eter.
Een moderne varkenshouderijsector treft
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 35

men aan in Zuid-Afrika. Dit zijn familiebedrijven
waarvan enkele meer dan 2000 zeugen
hebben. Het type slachtvarken dat men
maakt is gebaseerd op de Engelse producten
en vaak slacht men dus ook relatief licht (80
kg levend). TOPIGS heeft een vertegenwoordiging
in Zuid-Afrika en levert van daaruit
aan bedrijven in andere landen in de regio
(Zambia en Namibië).
Azië.
In Azië vindt men ongeveer 60 % van alle
varkens van de wereld. China alleen al huisvest
bijna 50 % van de wereld varkensstapel.
In Zuidoost-Azië en China is men traditioneel
varkensvlees etend. In de meeste landen
heeft men nog een grote productie van varkens
op zeer kleine schaal (‘backyard’ varkens);
er is echter een duidelijke trend naar
grotere bedrijven en meer integratie.
In Azië ziet men een tendens dat de consu-
Wereldwijde varkensvleesstromen
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 38
ment in de grote steden vaker zijn vlees gaat
halen bij de supermarkt. Deze consumenten
willen, evenals die in Europa en Noord-
Amerika, gestandaardiseerde producten en
kwaliteiten. Aan deze vraag in landen als de
Filippijnen, Thailand en Korea wordt voldaan
door grote familiebedrijven. Daarnaast
ontstaan vooral in China grote integraties die
met staatssteun of extern kapitaal werken. Er
zijn echter ook private integraties actief die
met meer dan 20.000 zeugen het hele productieproces
binnen de eigen muren hebben.
De verwachting is dat deze bedrijven verder
door zullen groeien en als moderne conglomeraten
gaan opereren net zoals we nu in de
Verenigde Staten zien. Op termijn zullen
deze bedrijven de exportmarkt betreden.
TOPIGS richt zich in deze markten vooral op
de grotere familiebedrijven en de integraties.
TOPIGS heeft vestigingen en fokbedrijven
op de Filippijnen en in China.
Op wereldniveau zijn de volgende landen de grote exporteurs (in volgorde van belangrijkheid
en de handel binnen de EU buiten beschouwing latend) Europese Unie (vooral
Denemarken), Canada, Verenigde Staten, Brazilië en Polen.
Ontwikkelingsverwachting belangrijkste varkensvleesexporterende landen (bron: FAPRI)
(x 1000 ton) 2003 2006 2009 2012
Australië 5 25 34 33
Brazilië 620 744 810 836
Canada 898 1.005 1.078 1.282
Europeese Unie-15 1.134 913 902 918
Hongarije 89 99 100 94
Polen 80 12 96 200
Voormalige USSR 11 10 4 -1
Thailand 0 7 10 1
Verenigde Staten 226 218 371 370
Totaal export 3.064 3.032 3.406 3.733

Brazilië en Canada groeien uit tot de belangrijkste exporteurs van varkensvlees
De belangrijkste importeurs zijn: Japan, Verenigde Staten (uit Canada), Rusland, Mexico en
Hong Kong.
Ontwikkelings verwachting belangrijkste varkensvleesimporterende landen (bron: FAPRI)
(x 1000 ton) 2003 2006 2009 2012
China - Hong Kong 280 299 329 348
China -244 -210 -68 124
Japan 1.150 1.178 1.279 1.342
Mexico 275 342 387 329
Filippijnen 10 40 94 124
Rusland 599 525 473 454
Zuid Korea 141 139 151 154
Taiwan 45 52 74 91
Rest van de wereld 808 666 688 767
Totaal import 3.064 3.032 3.406 3.733
Japan blijft de belangrijkste importeur van varkensvlees
De algemene trend is dat de EU haar leidende positie op de wereldmarkt zal moeten opgeven
en dat Canada en Brazilië die zullen gaan invullen.
Van de importerende landen zal Japan meer gaan importeren door een nog verdere teruggang
van de eigen productie. Rusland zal daarentegen minder gaan importeren en via een import
quota systeem de eigen productie gaan stimuleren.
De handel tussen Canada en de Verenigde Staten zal vooral bepaald worden door de onderlinge
dollarkoers. Canada exporteert naast varkensvlees jaarlijks ook nog eens 6 miljoen biggen en
levende varkens naar de Verenigde Staten (2003).
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 39

Varkens KI in Nederland
Ing. Arno van de Laar
Bijna alle zeugen in Nederland worden vandaag
de dag bevrucht via kunstmatige inseminatie.
Deze techniek is na een stormachtige
ontwikkeling gedurende de laatste decennia,
anno 2005 een vaste en onmisbare pijler van
de Nederlandse varkenshouderij.
Goedkoop, betere kwaliteit en veilig
Tegen de aanvankelijke verwachting in heeft
toepassing van kunstmatige inseminatie (KI)
bij varkens zich vanaf de jaren ’60 zeer sterk
ontwikkeld.
Als argumenten vóór invoering van KI zijn te
noemen:
1. Kwaliteitsverbetering. Intensiever en efficiënter
benutten van (fok)beren van hoge
kwaliteit door het kunnen verhogen van de
selectie-intensiteit.
2. Arbeidsbesparing. Bedrijven waren te
klein voor het houden van een eigen
natuurlijk dekkende beer. Bij het gebruik
van KI zou men niet meer met de beer
naar de zeug (pad beren) of met de zeug
naar de beer hoeven te gaan.
3. Ziektepreventie. Het bij elkaar brengen
van zeugen van verschillende bedrijven bij
de berenhouder was evenals het rondgaan
met de beer van bedrijf naar bedrijf een
doelmatige manier voor het verspreiden
van ziekten.
Vanaf 1995 is er een zeer sterke ontwikkeling
geweest van het gebruik van
kunstmatige inseminatie bij varkens.
Momenteel produceert KI Noord-Brabant
per jaar een aantal van 1,2 miljoen doses
sperma. Tevens zijn de varkenshouders, met
name na de varkenspest epidemie van
1997/1998, volledig over gegaan naar Doe
Het Zelf KI (DHZ-KI). Hierbij levert de KIorganisatie
het sperma bij het varkensbedrijf
af en insemineert de varkenshouder zijn dieren
zelf.
Figuur 6: omzetontwikkeling coöperatieve
varkens KI
Sterke coöperatieve structuur
Vanaf de start in de jaren ’60 hebben vanuit
de vele varkens KI verenigingen zich vier
coöperatieve KI organisaties ontwikkeld.
Deze vier organisaties (Varkens Activiteiten
Centrum (VAC), KI Twenthe, KI Limburg en
KI Noord Brabant) verkopen per jaar in
totaal ruim 3.000.000 doses sperma. (zie
figuur 6) De coöperatieve KI organisaties
samen leveren hiermee ongeveer 80% van de
doses sperma die nodig zijn voor de bevruchting
van de Nederlandse varkensstapel. Naast
de coöperatieven zijn in Neder-land nog
enkele particuliere KI-organisaties actief met
een gezamenlijk marktaandeel van 15%. Tot
slot wordt een klein deel nog ingevuld door
middel van bedrijfs-KI.
Gebiedsindeling coöperatieve varkens KI-organisaties
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 41

KI: Kwaliteit, onderzoek en biosecurity
Varkens KI Noord Brabant heeft in haar missie
een drietal kernzaken benoemd: Kwaliteit,
Research & Development en Biosecurity.
1. Kwaliteit:
Het kwaliteitsaspect onderscheidt zich in
twee onderdelen. Eén onderdeel betreft
kwaliteit van de genen. Hierbij komt de
directe relatie met de TOPIGS fokkerij en
met de database van IPG in Beuningen naar
voren. Door aankoop van de allerbeste
beren met daarnaast een constante monitoring
en controle van de fokwaarden van de
KI-beren wordt door een scherp vervangingsbeleid
zorg gedragen voor het continue
beschikbaar hebben van de allerhoogste
genetische kwaliteit. De voordelen voor de
varkenshouderij zijn evident en de genetisch
allerhoogste kwaliteit betaalt zich
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 42
direct terug. In de vermeerdering is dit
zichtbaar in de vruchtbaarheidskenmerken
via het aantal afgeleverde biggen en in de
vleesvarkenshouderij via de MSE kenmerken
die zich in de praktijk vertalen in groei, vleespercentage
en EW-conversie.
Het tweede kwaliteitsaspect betreft de spermatechnologische
kwaliteit. Varkens KI
Noord-Brabant stelt zich tot doel om uitsluitend
sperma uit te leveren dat aan de allerhoogste
kwaliteitseisen voldoet. Hiervoor
worden strikte kwaliteitsmetingen tijdens en
na het productieproces uitgevoerd met een
daarbij behorende sturing tijdens het productieproces.
Hierbij kunnen genoemd worden:
motiliteit, beweeglijkheidscores, houdbaarheid,
morfologie, bacteriologie, concentratie
enz. Het gehele productieproces met bijbehorende
kwaliteitsmetingen en sturing is
hierop geborgd in de ISO 9001:2000 certificering.
Bij Varkens KI Noord Brabant wordt sperma uitvoerig onderzocht zodat het aan de hoogste kwaliteitseisen
voldoet

2. Onderzoek
Het tweede aspect waarop veel inspanning
gepleegd wordt is het onderzoek. De coöperatieve
KI organisaties besteden jaarlijks een
vast bedrag per doses aan onderzoek. Deze
onderzoeksactiviteiten zijn gebundeld binnen
de Bond KI, een samenwerkingverband
van de coöperatieve KI organisaties. De bond
maakt voor het onderzoek gebruik van IPG.
Het onderzoek is gericht op continue verbetering
van het product varkenssperma dat aan
de varkenshouder wordt afgeleverd. De
onderzoeksterreinen worden in een kader op
blz. 44 nader toegelicht.
3. Biosecurity
Gezondheid en het voorkómen van verspreiding
van ziektekiemen is essentieel voor een
organisatie als de KI. Hoewel overdracht van
kiemen via verdund sperma om een aantal
redenen al tot een minimum is gereduceerd,
worden toch maximale voorzorgen genomen
om de kans zo klein mogelijk te maken dat er
zich kiemen in het sperma kunnen bevinden.
• Beren die na het testen in aanmerking
komen om als KI-beer te gaan functioneren
worden op het bedrijf van herkomst binnen
30 dagen voor overplaatsing naar de quarantaine,
volgens EU-certificering onderzocht
op antistoffen tegen Aujeszky (gE-
ELISA), Brucellose (Rose Bengaal) en
Klassieke Varkenspest (ELISA). Alleen
beren afkomstig van door TOPIGS goedgekeurde
bedrijven komen in aanmerking.
• Wanneer de uitslagen en de algemene
gezondheid dit toelaten, worden de potentiële
KI-beren ingereden in een quarantainestation
waar ze tenminste 30 dagen in isolatie
moeten verblijven. Tijdens de
quarantaine wordt nogmaals onderzocht op
antistoffen tegen Brucella suis en gE-antistoffen
tegen de ziekte van Aujeszky en
wordt de gezondheid van de dieren dagelijks
gemonitord.
• Vanuit één quarantaine worden de beren,
mits goedgekeurd, overgebracht naar twee
aan elkaar gelieerde sperma winstations.
Binnen KI-Noord Brabant is gekozen voor
een opsplitsing van de productie en verwerking.
Twee stations zijn gekoppeld aan één
laboratorium. Op deze manier worden twee
volledig gescheiden clusters gecreëerd.
• Zowel de quarantaine stations als de sperma
winstations voldoen aan alle eisen van
ziektepreventie, zoals ook geldt voor Abedrijven.
• Alle KI-beren worden dagelijks door het
stalpersoneel beoordeeld op gezondheid
waarvan een rapportage wordt gefaxt aan
de verantwoordelijke KI-dierenarts.
Wekelijks wordt ook nog een gezondheidscontrole
uitgevoerd door de voor het station
verantwoordelijke dierenartsenpraktijk.
Daarnaast wordt door de bedrijfsdierenarts
en door de RVV regelmatig een audit uitgevoerd.
• Van iedere beer, die op een dag sperma produceert,
wordt de lichaamstemperatuur
geregistreerd. Indien er twijfel is over de
gezondheid wordt het sperma van de
betreffende beer niet uitgeleverd.
• Van iedere beer, die het station verlaat,
wordt voor vertrek nogmaals bloed onderzocht
op Brucellose en de ziekte van
Aujeszky. Mocht een beer op het station
overlijden dan wordt het kadaver ter sectie
aangeboden aan de Gezondheidsdienst
voor Dieren.
• Tel hierbij op de virucide werking van spermaplasma,
de constante kwaliteitscontroles
op het sperma inclusief de controle op bacteriële
contaminatie en bovendien de toevoeging
van effectieve antibiotica aan de
verdunner en het zal duidelijk zijn dat de
maximale inspanning is verricht om het
risico van overdracht van infecties tot het
minimum te beperken.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 43

Een aantal onderzoeken die worden gecoördineerd door de Bond van
Coöperatieve Varkens KI-verenigingen
• Vergelijking spermaverpakkingen (potjes, tubes, cochettes) en gebruikte materialen
(verschillende soorten plastic).
• Vergelijking verschillende verdunners zowel op laboratorium niveau als in de praktijk.
• Onderzoek naar verdunningstechnieken (o.a. temperatuur, tijd).
• Beoordelen toevoegingen aan het verdunde sperma (bijvoorbeeld oxytocine dat overigens
geen effect blijkt te hebben).
• Beoordelen nieuwe systemen op praktische implementatie en economisch voordeel
(Gedis, post cervicale technieken).
• Onderzoek naar methoden die een lagere concentratie van spermacellen in het verdunde
sperma mogelijk maken met behoud van resultaat.
• Optimalisatie en standaardisatie laboratorium technieken (o.a. vergelijking van diverse
CASA-systemen (computer assisted semen analysis) waardoor kwaliteitsbeoordeling
kan worden geautomatiseerd).
• Ontwikkeling van flowcytrometische technieken waarmee de kwaliteit van het sperma
en het bevruchtend vermogen van dit sperma kan worden voorspeld.
• Onderzoek naar het belang van beereffecten op de kwaliteit van de inseminatie (promotieonderzoek
Pieter Langendijk).
• Optimalisatie van het inseminatiemoment. Promotieonderzoeken van Nicoline Soede
en Dorothé Ducró die hebben geresulteerd in de ontwikkeling van het analysemodel
Pigsis.
• Het ontwikkelen en op peil houden van PCR technieken waarmee kiemen in het sperma
kunnen worden gedetecteerd. In samenwerking met ASG-WUR zijn PCR’s ontwikkeld
waarmee een aantal virussen kunnen worden aangetoond (Aujeszky, Mond &
Klauwzeer, Klassieke varkenspest, SVD en PRRSV).
• Detectie van genetisch bepaalde afwijkingen die de fertiliteit beïnvloeden. Een voorbeeld
hiervan is de test die het bestaan van reciproke translocatie bij een beer kan aantonen.
• Ontwikkeling van technieken die het mogelijk maken varkenssperma in te vriezen
met behoud van goede vruchtbaarheidsresultaten.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 44

Genomics in eerste instantie vooral voor een marktgerichte vleeskwaliteit
Interview met Dr. Ir. Jan Merks van het Institute for Pig Genetics:
Ing. Peter Loenen, communicatiemanager
Het Institute for Pig Genetics (IPG) in
Beuningen is in Nederland leidend op het
gebied van toegepaste fokkerij- en reproductieonderzoek
bij het varken. Een van de aandachtsvelden
van IPG is moleculaire genetica,
onderdeel van het allesomvattende begrip
genomics.
Directeur Dr. Ir. Jan Merks verwacht de eerstkomende
jaren vooral resultaat van genomics
op het gebied van vleeskwaliteit. Mogelijk
zijn er op middellange termijn ook resultaten
te verwachten op het gebied van diergezondheid,
en dan met name de algemene weerstand
van het varken. Eenvoudig is de ontrafeling
van de genetische code van het varken
en de toepassing ervan in de fokkerij zeker
niet. De genetische code vastgelegd in het
DNA, speelt niet alleen een rol bij de totstandkoming
van een eigenschap of kenmerk.
Ook het daaruit resulterende RNA, de
eiwitten en hormonen hebben hun invloed op
een eigenschap en om het nog ingewikkelder
te maken spelen er tussen al deze factoren
ook nog eens onderlinge interacties.
Waar houdt IPG zich op gebied van genomics
mee bezig?
Merks: "Denk niet aan zaken als het klonen
of het genetisch modificeren van varkens.
Dat zijn technieken die geen direct nut hebben
in de varkenshouderij. De traditionele
fokkerijtechnieken van selectie op fenotype
die we al jaren toepassen, zijn nog steeds het
meest effectief. Een techniek die we door
gebruik van veel familie-informatie en van
goede statistische modellen zo ver hebben
geperfectioneerd dat we met een betrouwbaarheid
van 90 tot 95% werken aan eigenschappen
als groei en vleespercentage.
De vertaling van de erfelijke aanleg van het
varken naar de gewenste kenmerken is erg
ingewikkeld. Dat maakt het zeer moeilijk om
genetische modificatie (het inbrengen van
vreemd DNA) effectief toe te kunnen passen.
Er is wat dat betreft gewoon nog te weinig
kennis over de erfelijke plattegrond van het
varken.
Een ander argument om niet met genetische
modificatie bezig te zijn is dat zeker in
Europa de consument niet op transgeen varkensvlees
zit te wachten. Dat alles maakt dat
nu en waarschijnlijk ook in de toekomst de
toegevoegde waarde van technieken als klonen
en genetisch modificeren te klein zijn
om rendabel te zijn."
Geen gekloonde varkens of varkens waarvan
het erfelijk materiaal is gemodificeerd.
Maar welke techniek dan wel?
"Het best kun je het omschrijven als moleculaire
genetica. Onze onderzoekers houden
zich bezig met het zoeken naar genen die
direct voor een bepaalde eigenschap verantwoordelijk
zijn en het gebruik van die genen
in het fokprogramma. Een van de eerste
voorbeelden hiervan was het gen dat verantwoordelijk
is voor de stress of halothaangevoeligheid
van het varken. Door toepassing
van deze DNA test is het fokkerij-organisaties
zoals TOPIGS gelukt om stressgevoeligheid,
en daarmee welzijnsproblemen en
slechtere vleeskwaliteit, zeer effectief uit
de verschillende rassen te fokken. Inmiddels
is er zelfs een stressvrije Piétrain populatie.
Andere voorbeelden van dergelijke
DNA testen zijn de Rendement Napole-test
voor vleeskwaliteit specifiek voor het
Hampshire ras en de test die het KIT-gen
opspoort dat zorgt voor de roodbruine
Duroc kleur.
Een andere techniek die het IPG hanteert is
het opsporen van zogenaamde genmerkers
om vervolgens uit te komen bij functionele
mutaties. Bij genmerkers wordt niet het
eigenlijke gen voor een eigenschap opgespoord
maar een gen dat dicht bij het gen ligt
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 45

dat (mede-) verantwoordelijk is voor de
eigenlijke eigenschap. De locatie c.q. de
sequentie van het eigenlijke gen is in dit
geval niet bekend, maar doordat het merkergen
dicht bij het eigenlijke gen ligt is met
een merkertest toch een redelijke selectie uit
te voeren. Hoe dichter het merkergen bij het
eigenlijke gen ligt des te betrouwbaarder is
de test. Er zijn inmiddels genmerkers bekend
voor vruchtbaarheid en voor bespierdheid
van het varken. Dergelijke merkertests worden
door IPG gebruikt als een voorfase voor
het opsporen van de eigenlijke genen: functionele
mutaties die bruikbaar zijn om echt te
sturen in het fokprogramma (vergelijkbaar
met halothaan gen).
Bij het gebruik van DNA testen voor merkers
of genen, is er géén sprake van genetische
modificatie. We selecteren alleen die varkens
die een bepaalde genetische verankerde eigenschap
bij zich dragen, iets wat eigenlijk al sinds
mensenheugenis gebeurt via domesticatie en
de traditionele fokkerij met behulp van selectie
op fenotype. De effectiviteit van de fokkerij is,
door gebruik te maken van DNA testen, te verbeteren
maar het kan vooralsnog de traditionele
manier van fokkerij niet vervangen."
U ziet dus in de toekomst een belangrijke
rol voor dit soort DNA testen?
”Zeker is dat niet maar wat wel voor 100%
zeker is, is dat 19 paar chromosomen de
eigenschappen van een varken bepalen. We
zijn nog maar net begonnen met het ontrafelen
van de bouwtekening van het varken,
we hebben naar schatting nog maar 1 of 2
procent van de benodigde informatie in kaart
gebracht. We hoeven dit trouwens ook niet
voor 100% in kaart te brengen, immers
alleen de economisch zinvolle eigenschappen
zijn in dit kader belangrijk.
Het kan trouwens ook best zo zijn dat we
over enkele jaren moeten concluderen dat we
voor bepaalde kenmerken op de verkeerde
weg zitten. Dat was een jaar of tien geleden
ook het geval toen we meenden dat we met
het volledig in kaart brengen van de DNA
sequentie van mens en varken alles zouden
kunnen. Nu weten we echter dat dit nog maar
het begin is. Het is dus echt een leerproces
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 46
waar het moleculair genetisch onderzoek op
dit moment mee bezig is.”
Wereldwijd wordt veel onderzoek gedaan
naar de genetische achtergronden van het
leven. Is de kennis bij andere diersoorten
en de mens overigens ook bruikbaar voor
de varkenshouderij?
”Geld voor vernieuwend onderzoek is inmiddels
een groot probleem in de varkenshouderij;
het is immers een relatief kleine tak met
wereldwijd steeds geringere overheidsfinanciering.
In de humane sector wordt veel meer
geld voor de ontwikkeling van kennis op dit
gebied uitgegeven. Kennis die humaan op het
gebied van de moleculaire genetica wordt
opgedaan is gebleken voor een groot deel
ook bruikbaar te zijn voor varkens trouwens
net zo als kennis die opgedaan wordt bij
onderzoek bij andere landbouwhuisdieren en
bijvoorbeeld bij muizen.
Het werkt ook andersom. De humane
geneeskunde kijkt met grote interesse naar
het onderzoek dat wij doen op gebied van de
erfelijke aanleg van bijvoorbeeld spiergroei
bij het varken. Deze kennis denken ze namelijk
te kunnen gebruiken bij het onderzoek
naar de behandeling van spierziekten bij de
mens”.
Voor welke eigenschappen is er in de
nabije toekomst resultaat met gentesten te
verwachten?
”Op basis van de huidige inzichten, verwacht
ik voor de eigenschappen weerstand en
vleeskwaliteit DNA testen die een substantiële
bijdrage kunnen leveren aan de fokkerij
van varkens. Dit geeft namelijk de grootste
toegevoegde waarde omdat dit kenmerken
zijn waarvoor we voor een goede selectie op
de traditionele manier veel geld en tijd nodig
hebben. Om te beginnen is het moeilijk en
duur om dergelijke kenmerken te meten.
Voor het meten van vleeskwaliteit moet je
het varken eerst slachten en voor het meten
van de weerstand moet je de varkens eigenlijk
gecontroleerd ziek maken. In beide
gevallen is het moeilijk om daarna nog met
deze varkens verder te fokken. Daarbij zijn
voor het registreren van deze kenmerken heel

veel kostbare metingen nodig. Als het mogelijk
is om via eenvoudig te winnen bloed of
weefselmonsters de genetische aanleg vast te
stellen is voor deze groep van kenmerken
veel winst, zowel in tijd en als in genetische
selectie, te halen.”
Betekent dit dat er op korte termijn ziekteresistente
varkens of varkens die een
superkwaliteit vlees hebben op de markt
komen?
”Dat is mogelijk. Ik denk dat vooral op het
gebied van vleeskwaliteit tussen nu en 5 jaar
de eerste varkens op de markt komen die
aanvullend geselecteerd zijn aan de hand van
selectie met behulp van DNA testen. Er
wordt op het moment wereldwijd heel veel
geld en menskracht in de techniek van gentesten
gestopt en de verwachting is dat dit
resultaat op zal opleveren.”
En varkens met extra weerstand?
”Een gentest voor de selectie op weerstand
ligt een stuk moeilijker. De afweer van een
varken werkt voor elke kiem anders. Daarbij
zit de algemene weerstand van het varken
zeer complex in elkaar en is dit van veel factoren
afhankelijk. Het is echter ook bekend
dat weerstand voor een deel erfelijk is. Het
wordt naar mijn mening de kunst om een
goede definitie voor weerstand te formuleren.
Een definitie die meetbaar is, zal de belangrijkste
stap zijn. Vervolgens kun je dan op die
eigenschap gaan selecteren. Dat kan via de
gangbare technieken maar, als je het verantwoordelijke
gen, de genen of de merkers kent,
ook met behulp van een gentest.
Ik denk overigens dat een test voor algemene
weerstand de grootste kans maakt.
Specifieke weerstand ligt moeilijk omdat het
varken voor bepaalde infecties resistentie op
kan bouwen zoals bijvoorbeeld het geval is
bij Salmonella infecties. Bij andere soorten
specifieke weerstand zoals bij de ziekte van
Aujeszky (Veewetziekte) heeft een gentest,
die resistentie aantoont, geen direct nut. Bij
een uitbraak worden immers alle varkens op
het betreffende bedrijf geruimd (wettelijk
vastgelegd).
Een DNA test voor algemene weerstand is,
wat mij betreft, dus een meer reële optie. Het
grote voordeel is dat het in dat geval hopelijk
ook werkzaam zal zijn tegen nu nog onbekende
ziekten.”
Verklarende woordenlijst
De genetische wetenschap werkt met talloze
al dan niet nieuwe termen en afkortingen.
Daarom een verklarende woordenlijst:
Allel: één van de mogelijke versies van een
gen. Diploïde organismen hebben voor elk
locus twee allelen. Dat kunnen dezelfde
allelen zijn (en dan is het betreffende individu
homozygoot voor die locus), of twee verschillende
(dan is het individu heterozygoot).
Antisense: antisense RNA (of DNA) is een
enkele streng nucleïnezuren (RNA of DNA)
complementair met een coderend mRNA
(sense). De complementaire strengen binden
met elkaar, waardoor de werking van het
mRNA geblokkeerd wordt en er geen eiwitten
meer worden gevormd.
Biotechnologie: de toepassing van biologische
mechanismen in productieprocessen.
Centimorgan (c.m.): relatieve maat voor de
afstand tussen twee genen op een chromosoom.
Men zegt dat twee genen één centimorgan
uit elkaar liggen wanneer er onder de
nakomelingen 1% recombinanten zijn.
Chromosoom: draadvormige eiwitstructuur
bestaande uit desoxyribonucleïnezuur
(DNA). Draagt het erfelijke materiaal, dat
gegroepeerd zit in eenheden die men genen
noemt.
Crossing-over: de uitwisseling van overeenkomstige
stukken DNA tussen de homologe
chromosomen tijdens de meiose.
Diploïd: cellen zijn diploid wanneer ze van
elk chromosoom twee exemplaren hebben.
Deze exemplaren zijn respectievelijk afkomstig
van de vader en van de moeder van het
individu. Bij de meeste dieren en planten is
dit de ‘normale’ conditie voor alle cellen van
het lichaam. De voortplantingscellen (game-
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 47

ten) zijn echter haploïd : ze hebben slechts
één stel chromosomen.
DNA merker: stukje DNA dat zodanig
DNA-test of probe: enkelstrengs, gekopieerd
stukje DNA dat aan een radioactieve
kleur- of fluorescentiemerker wordt gebonden
en vervolgens gebruikt wordt in een hybridisatie-experiment,
om complementaire stukjes
DNA op te sporen.
Dominant: in de genetica is een allel (A)
dominant wanneer het in heterozygote toestand
(Aa) tot hetzelfde fenotype leidt als in
homozygote toestand (AA). Het andere allel in
de heterozygoot komt dus niet tot uitdrukking.
Dat andere allel (a) noemt men recessief.
Fenotype: de uiterlijke verschijningsvorm
van een organisme, de resultante van de werking
van de genen en tal van omgevingsfactoren.
Gen: Een gen of meerdere genen samen dragen
de erfelijke informatie van een kenmerk,
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 48
gekoppeld is met de regulerende genen van
een eigenschap dat zijn aanwezigheid voldoende
is om te voorspellen of het dier de
eigenschap wel of niet heeft.
een gen zorgt voor de bouw van een bepaald
eiwit en vertelt zo aan de cellen wat ze in
bepaalde omstandigheden moeten doen.
Wanneer dit stukje chromosoom verder
opgedeeld zou worden, zou het zijn karakteristieke
vermogen verliezen om het betrokken
product aan te maken en om zich te
reproduceren.
Genetische modificatie: de gerichte wijziging
van de structuur van één of meer genen
in een levend organisme door het inbrengen
van een speciës vreemd stukje DNA.
Genotype: de genetische samenstelling van
een individu, het geheel van genen.
GMO of GGO: genetisch gemodificeerd
organisme, een organisme waarvan de structuur
van één of meerdere genen gewijzigd is
door de techniek van genetische modificatie.

Heterozygoot: een individu dat voor een
gegeven locus twee verschillende allelen
bezit.
Homozygoot: een individu dat voor een
gegeven locus twee identieke allelen bezit.
Klonen: het doen ontstaan van een organisme
of cel, uit een levend organisme of een cel,
met identieke genetische informatie.
Locus: de relatieve positie van een gen op
een chromosoom.
Moleculaire biologie: tak van de biologie
die het metabolisme in de organismen op
moleculaire schaal bestudeert.
Nucleotiden: De genetische code (chromosomen)
is opgebouwd uit vier verschillende
nucleotiden - adenine (A), cytosine (C),
guanine (G) en thymine (T). Deze vier basen
zijn chemische stoffen die door een opeenvolging
(bv. AATCGTAGC) een taal vormen
die alle genetische informatie in zich draagt.
Eén gen bestaat al gauw uit een duizendtal
‘letters’.
Oligonucleotide: dit zijn korte DNA- (of
RNA-) moleculen, meestal korter dan 100
basen.
Recessief: in de genetica is een allel (a)
recessief wanneer het enkel in homozygote
toestand (aa) tot uitdrukking gebracht wordt.
De heterozygoot (Aa) vertoont dus het kenmerk
niet, maar heeft het fenotype van de
dominante homozygoot (AA).
Recombinatie: Het proces waarbij DNA
wordt uitgewisseld tussen twee homologe
chromosomen. Dit gebeurt tijdens de
crossing-over in de meiose (vorming van
eicellen en zaadcellen).
RNA: ribonucleïnezuur (acid), een afdruk
van het DNA (in "spiegelbeeld").
Segregeren: het uiteenwijken van de ouderlijke
homologe chromosomen tijdens de
meiose.
T-RNA: transport-RNA, voert de juiste aminozuren
aan naar het mRNA voor de vorming
van de eiwitten.
X-chromosoom: één van de twee geslachtschromosomen.
Bij zoogdieren hebben vrouwen
twee X-chromosomen, mannen slechts
één. In de plaats van het tweede X-chromosoom
hebben mannen een Y-chromsoom.
X-gebonden: kenmerk waarvan het locus op
het X-chromosoom gelegen is.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 49

Het belang van inteelt in de fokkerij
Ir. Gert van der Gaag, fokkerijcoördinator
Een van de instrumenten van de fokkerij is
inteelt. Rond inteelt hangt een negatief imago
maar intelen heeft ook zijn positieve kanten.
Daarom gebruikt de fokkerijorganisatie
TOPIGS inteelt bewust in haar fokprogramma,
dit overigens onder strenge voorwaarden en
strak gecontroleerd.
Inteelt kent verschillende vormen, zo kan
men spreken van inteelt op individueel
niveau of van inteelt op populatie niveau.
Vaak wordt voor beide vormen echter dezelfde
naam "inteelt" gebruikt wat in de praktijk
nogal eens leidt tot verwarring. Het is echter
van belang om de verschijningsvormen van
inteelt goed uit elkaar te houden. De relevantie
van de verschillende vormen van inteelt
voor het fokprogramma verschillen namelijk
nogal.
Inteelt betekent op zich het paren van verwanten
die meer aan elkaar gerelateerd zijn
dan het gemiddelde van de populatie. Het
gemiddelde van een populatie is triviaal
omdat immers, als men maar ver genoeg
teruggaat in de stamboom van een varken, er
altijd wel een familierelatie terug te vinden is
met alle andere varkens uit een populatie.
Een vorm van inteelt op individueel niveau is
een paring tussen directe verwanten. Neem
als voorbeeld een beer die zijn moeder dekt.
In dat geval zal het inteeltpercentage van de
biggen 25% zijn mits er geen verdere onderlinge
verwantschapsrelaties zijn. De gevolgen
van een dergelijke paring zijn bij een ieder
bekend. Immers de kans op aangeboren
afwijkingen neemt toe en het prestatie niveau
van deze dieren is vaak lager. Trekt men een
parallel met de mens, dan ligt de grens van
wat men niet meer toestaat ongeveer bij een
neef - nicht relatie ofwel een beer en een
zeug mogen niet eenzelfde grootouder hebben.
In dat geval is het inteeltpercentage van
de biggen 3,1% mits er geen verdere onderlinge
verwantschapsrelaties zijn. Hoewel de
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 50
gevolgen van het paren van directe verwanten
dramatisch kan lijken, is het in zich niet
schadelijk voor het gehele fokprogramma;
het hoeft zelfs geen gevolgen te hebben voor
de biggen uit een dergelijke toom. Hebben
biggen uit zo een toom immers zelf geen
afwijkingen en paart men deze dieren later
met een totaal onverwant dier, dan zijn de
biggen uit die toom totaal niet ingeteeld. Er
ontstaat echter een probleem als men in de
gehele populatie geen beer of zeug meer kan
vinden die niet of slechts gering verwant is
aan deze dieren. In dat geval is de gehele
populatie "ingeteeld".
Inteelttoename op populatie niveau is vooral
afhankelijk van het aantal beren dat per jaar
in een lijn wordt ingezet en de onderlinge
verwantschap van deze beren. Door een
minimum te stellen aan het aantal in te zetten
beren per jaar en door een aantal randvoorwaarden
te stellen ten aanzien van de onderlinge
verwantschap tussen deze beren, probeert
een fokkerijcoördinator een brede
selectie te plegen. De mate van inteelttoename
op populatie niveau heeft belangrijke
consequenties voor het fokprogramma.
Allereerst is het een maat voor het verlies aan
genetische spreiding dat nog voor toekomstige
selectie beschikbaar is. Daarnaast zal bij
een hoge inteelttoename de kans op erfelijke
afwijkingen toenemen en zal het prestatieniveau
van de zuivere lijnen verder achterblijven
ten opzichte van de gekruiste nakomelingen.
Inteelt heeft vaak een negatieve klank omdat
het wordt gerelateerd aan aangeboren afwijkingen.
In de praktijk wordt het fenomeen
inteelt echter gebruikt om uitgangslijnen te
fokken die een uniform kruisingsproduct
moeten opleveren. Het kruisen van twee lijnen
is min of meer het tegenovergestelde van
inteelt. Hierdoor ontstaat het heterosis effect,
het effect dat de kruising beter presteert dan
het gemiddelde van de uitgangslijnen.

Percentage verwantschap geeft de genetische relatie tussen twee dieren weer en betekent
hoeveel procent van hun genenpakket identiek is. Bijvoorbeeld de verwantschap
tussen moeder en zoon is, mits geen verdere genetische relaties te benoemen zijn, 50%.
Dit omdat een individu de helft van zijn genetisch materiaal van moederszijde krijgt.
Of men een verwantschap tussen dieren zal vinden is overigens sterk afhankelijk van
hoe ver men terug gaat zoeken in de stamboom van een dier. Het aantoonbare verwantschapspercentage
tussen dieren is derhalve sterk afhankelijk van het aantal generaties
waarvoor men terugrekent. Men kan dus niet over een absoluut verwantschapspercentage
spreken; verwantschap is duidelijk een relatief begrip. Als men in verband
met een paringsadvies een grens aan de verwantschap tussen een beer en een zeug wil
stellen is het van belang te weten tot hoeveel generaties terug men de verwantschap
berekent.
Inteeltpercentage is gelijk aan de helft van de verwantschap tussen de ouders van een
dier. Bijvoorbeeld in de situatie dat een zoon zijn moeder dekt is het inteeltpercentage
25%. Er moet dus een genetische relatie tussen de ouders van een dier zijn voordat een
dier een inteelt percentage hoger dan nul heeft. Het inteeltpercentage geeft aan hoeveel
procent van de genen, die een nakomeling van zijn vader krijgt, een exacte kopie zijn
van de genen, die het van moeders zijde ontvangt.
Inteelttoename. Omdat inteelt een relatief begrip is, spreekt men op populatieniveau
over inteelttoename per jaar of generatie. Inteelttoename is een aanwijzing dat er een
stijging is van het gemiddeld inteelt percentage van alle dieren in een populatie. De
inteelttoename in de gesloten fokkerijpopulaties in varkenshouderij varieert afhankelijk
van de lijn tussen 0,15 en 1 procent per jaar.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 51

Biggensterfte:
Selectie op sterke of op zware biggen?
Dr. Ir. Egbert Knol, geneticus IPG
Fokkerij is een wonderlijk iets. Het maakt
gebruik van het vermogen van dieren om
zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
Het DNA van dieren is constant in
beweging, tussen de generaties dan wel te
verstaan. Niet alleen krijgt het dier per chromosomenpaar
steeds één chromosoom van
zijn vader en één van zijn moeder, maar ook
treedt er bij het aanmaken van eicellen of
spermacellen gemiddeld per chromosomenpaar
één overkruising op. Dat is een breuk en
herstel tussen beide chromosomen zodat een
deel van het maternale chromosoom gecombineerd
wordt met een deel van het paternale
en omgekeerd. Dit proces geeft voldoende
flexibiliteit voor de populatie om zich aan te
passen aan externe situaties, bijvoorbeeld
meer of minder voedsel, verandering van klimaat
en ziektedruk. Dieren die een goede set
genen hebben zullen meer nakomelingen
krijgen die overleven en hun set genen zal
dus nadrukkelijker worden verspreid ("survival
of the fittest", de best aangepaste).
In de moderne fokkerij maken we daarvan
gebruik door bijvoorbeeld magere dieren te
zien als goed aangepaste dieren. Magere
beren worden op het KI-station geplaatst en
magere gelten worden ingezet als vervanging
voor de huidige fokkerij zeugen.
Enkelvoudige selectie op productiekenmerken
is, zoals elders in dit DM is vermeld, tot nu
toe zeer succesvol gebleken. Langzamerhand
is de fokkerij echter opgeschoven naar selectie
op meer kenmerken tegelijk en naar selectie
op meer complexe kenmerken.
In dit artikel willen we als voorbeeld voor
moderne fokkerij de selectie tegen biggensterfte
behandelen. Lang is biggensterfte
gezien als iets waar fokkerij niets tegen kan
doen omdat biggen doodgelegen worden, aan
de diarree raken of verkommeren. Een variatie
aan redenen met een nog grotere variatie
aan oorzaken. We willen proberen om de
probleemanalyse te schetsen, het werk dat
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 52
verricht moet worden om gegevens in beeld
te brengen, het genetisch model beschrijven
en tenslotte in een biologisch model weergeven
wat we geleerd hebben over de vitaliteit
van de neonatale big, dit laatste is in een
separate bijdrage in dit DM uitgewerkt.
Probleem analyse: sterfte tot spenen
Gemiddeld twintig procent van de biggen is
dood op het moment van spenen! Zeven procent
omdat ze doodgeboren zijn en dertien
procent omdat ze tijdens de lactatie doodgegaan
zijn. Dit zijn Nederlandse cijfers en
natuurlijk zijn er bedrijven die op totaal maar
14 % zitten, maar zelfs dat is in termen van
productie efficiëntie nog een hoog verlies.
Cijfers uit andere Westerse landen zijn vergelijkbaar
hoog. In een aantal lage lonen landen
zijn de cijfers beduidend lager omdat
daar vaak 24 uur partusbewaking wordt toegepast.
De trend in Nederland is naar meer dieren
per arbeidskracht ofwel minder tijd per dier.
Tegelijkertijd gaat mede door de fokkerij de
worpgrootte omhoog met als automatisch
gevolg dat het geboortegewicht per big
omlaag gaat. De zeug krijgt dus meer en lichtere
biggen om voor te zorgen, met tegelijkertijd
minder aandacht van de zeugenhouder.
Een ideaal recept dus voor problemen.
Via huisvesting, aanpassing van de kraamhokken,
hygiëne en voeding zijn de problemen
enigszins onder controle te houden,
maar als de trend doorzet wordt het lastiger,
zeker als onder druk van de publieke opinie
zeug en biggen tijdens de lactatie vrij moeten
kunnen rondlopen.
Een laag geboortegewicht wordt als verreweg
de belangrijkste oorzaak gezien van biggensterfte,
iets wat op zich niet onlogisch is.
In Figuur 7a is de kraamstalsterfte uitgezet
tegen het geboortegewicht en het is duidelijk
dat een big van 500 g geen overlevingskansen

heeft. Tegelijkertijd is uit de frequentie verdeling
van geboortegewicht echter ook duidelijk
dat er erg weinig biggen van 500 gram
of minder worden geboren.
Stel dat er in deze situatie sprake is van 14 %
sterfte en dus van 86 % overleving dan zijn er
7a 7b
7c 7d
drie mogelijkheden om de overleving te verhogen.
Dat zijn: het verhogen van het
geboortegewicht (Fig. 7b), het verminderen
van de variatie in geboortegewicht (Fig. 7c)
en het verhogen van de overlevingskans bij
een gegeven geboortegewicht (Fig. 7d).
Fig 7a: De rode lijn is de normaalverdeling voor geboortegewicht van biggen, de blauwe lijn de
overlevingscurve. Vermenigvuldiging van deze twee geeft de gemiddelde overleving van de biggen
op het bedrijf (86,3 %). Fig 7b: verschuiving van de normaalverdeling, dat is biggen gemiddeld
zwaarder maken, geeft een verhoging van de overleving (88,9 %). Fig 7c: biggen uniformer maken
in geboortegewicht geeft ook een verhoging van de gemiddelde overleving (87,1 %). Fig 7d:
Verhoging van de overlevings-kansen op een bepaald gewicht, optrekken van de overlevingscurve
geeft een verhoging van de gemiddelde overleving naar 88,4 %.
Gegevensverzameling: 800.000 biggen
Om zinvolle uitspraken te kunnen doen over
deze materie zijn gegevens van veel biggen
nodig. Basis van veel goed werk is noeste
arbeid, zo ook hier. Kernpunt is het individueel
wegen van geboren biggen, inclusief
de doodgeboren biggen, waarbij de vader en
moeder onomstotelijk zeker bekend moeten
zijn. Hierbij is een goede registratie van dekkingen
noodzakelijk zodat bij overinseminaties
gecontroleerd kan worden dat dezelfde
beer is gebruikt als bij de eerste inseminatie.
Ook het overleggen naar een pleegzeug
wordt geregistreerd of sterker nog, vooral het
overleggen wordt geregistreerd, omdat dit
één van de redenen is waarom selectie tegen
sterfte zo lastig is. Zwakke biggen worden
vaak overgelegd naar goede zeugen. Als deze
biggen toch nog dood gaan krijgt de zeug de
schuld in termen van een slecht worprecord
in het zeugenmanagement systeem, terwijl
mogelijk de overlevingskans van de big zelf
in dit geval een grotere rol speelt.
Deze gegevensverzameling levert op een
bedrijf van 200 zeugen 5000 gegevens per
jaar op van individuele biggen. Deze gegevens
worden nu al voor een vrij groot aantal
bedrijven over een flink aantal jaren bijgehouden.
De database bevat daarom in 2004
inmiddels al 920.000 biggen met gegevens
en groeit jaarlijks met zo’n 120.000 biggen.
De deelnemende bedrijven liggen in verschillende
landen. De bedrijven hebben een
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 53

verschillende gezondheidsstatus en leveren
een verschillende input van o.a. de factor
arbeid. Ook de gebruikte lijnen en kruisingen
verschillen. Al deze informatie over de
bedrijven is overigens bekend.
Genetisch model
De hoeveelheid gegevens is ruim voldoende
om in te verdrinken. Om een voldoende grote
worp ter wereld te kunnen brengen heeft een
zeug goede genen nodig om voldoende eicellen
te ovuleren, de embryo’s in te laten neste-
Kenmerk Erf. Permanent Herhaal Beer Genetische
graad milieu baarheid invloed variatie
Totaal geboren 0,09 0,13 0,21 0,02 0,7
Geboortegewicht 0,30 0,10 0,40 0,02 0,0168
Variatie in gg 0,07 0,04 0,11 0,01 0,057
Drachtlengte 0,34 0,07 0,41 0,06 0,75
Bronnen van variatie bij een aantal vruchtbaarheidskenmerken
De erfelijkheidsgraad van worpgrootte gemeten
als kenmerk van de zeug is 0.09, oftewel
9 % van de verschillen in worpgrootte tussen
zeugen heeft een erfelijke achtergrond. De
invloed van de dekkende beer beperkt zich tot
een procentje of twee van de verschillen.
De kolom permanent milieu is lastig te interpreteren.
Het geeft aan hoe goed of slecht
een zeug ‘in het spoor’ gezet is. Een voorbeeld:
een gelt die een gezonde opfok achter
de rug heeft met een perfect uitgevoerd vaccinatieprogramma
zal een betere eerste worp
leveren dan andere gelten, maar ook betere
2e, 3de en volgende worpen. Bij worpgrootte
verklaart dit fenomeen zo’n 13 % van de
verschillen.
De andere kenmerken zijn nu een stuk eenvoudiger
te lezen. Interessant is geboortegewicht.
Dit is vrijwel uitsluitend een zeugkenmerk,
de invloed van de beer is opvallend
klein. Dit in tegenstelling tot de situatie bij
de mens en het rund waar de vader een
belangrijke rol speelt bij het bepalen van het
geboortegewicht. Kennelijk zouden biggen
prenataal veel harder kunnen groeien dan ze
doen als de baarmoeder niet de beperkende
factor was. Dit fenomomeen wordt zichtbaar
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 54
len en ze met een goede baarmoeder tot wasdom
te laten komen. Moederzorg genen
komen in deze stadia nog niet ter sprake.
Genen van de big zouden wel van belang
kunnen zijn. Een heel zwakke big zou het
zelfs in een goede baarmoeder wel eens af
kunnen leggen. De genen van de big komen
voor de helft van de vader en de helft van de
moeder. De vraag kan dus ook anders gesteld
worden: wat is de invloed van de dekkende
beer op het kenmerk worpgrootte? In de
Tabel een aantal antwoorden.
bij kleinere worpen; biggen zijn hier aanzienlijk
zwaarder omdat de baarmoeder veel
minder beperkend is.
De drachtlengte is behoorlijk erfelijk en kent
een relatief grote invloed van de beer. De
genen van de big spelen namelijk een rol bij
het in gang zetten van de partus.
Erfelijkheidsgraad plus permanent milieu
resulteren in de herhaalbaarheid van een kenmerk.
Herhaalbaarheid van drachtlengte
komt uit in de buurt van de 50 %, ofwel een
zeug die lang draagt zal dat ook in de volgende
worp doen.
Variatie in geboortegewicht en daarmee ook
het complement, uniformiteit, is erfelijk. De
erfelijkheidsgraad is maar iets lager dan die
van worpgrootte en van worpgrootte weten
we dat er middels selectie aanzienlijke vooruitgang
geboekt kan worden.
Overleving van biggen kent de laagste erfelijkheidsgraad
van het rijtje, maar is van deze
kenmerken ook het enige kenmerk, waarbij
de moedereigenschappen wel een rol spelen.
Toch is de erfelijkheidsgraad niet veel lager
dan die van worpgrootte en moet genetische
verbetering dus mogelijk zijn.

De laatste kolom in de Tabel geeft de genetische
correlatie met overleving weer. Als deze
correlatie 1 is betekent het dat iedere standaard
eenheid verandering van het kenmerk leidt tot
één standaard eenheid verandering in overleving.
De correlatie met worpgrootte is 0.3 en
positief. Selectie op grotere worpen leidt dus
tot meer sterfte, selectie op langere dracht leidt
tot minder sterfte en, zeer verrassend, selectie
op geboortegewicht leidt in termen van overleving
tot vrijwel niets! Een eerste sterke aanwijzing
dat selectie op geboortegewicht niets
aan de sterfteproblemen zal gaan doen.
Overleving
Worpgrootte -0,4
Geboortegewicht 0,1
Uniformiteit -0,3
Drachtlengte 0,4
Genetische correlaties van vruchtbaarheidskenmerken
met overleving.
We zijn verder gegaan met het analyseren
van de individuele biggegevens en hebben
daarbij gecorrigeerd voor geboortegewicht
en geslacht. In de stal is het volstrekt duidelijk:
een lichte big maakt aanzienlijk minder
kans op overleven dan een zware big. Dit
betekent echter niet dat, als alle biggen 100
gram zwaarder worden door selectie, de totale
sterfte afneemt! Concurrentie speelt een
belangrijke rol, de relatieve positie van een
big t.o.v. hokgenoten.
Vervolgens zijn de effecten geschat van de
genen van de vader, de moeder en de zogende
moeder. Grofweg is de verdeling 45 %
invloed van de big en 55 % van de zogende
moeder, waarbij vader en moeder evenveel
invloed hebben op de genen van de big. Dit
betekent dat het zin heeft om in een berenlijn
te selecteren op sterkere biggen.
Fig 8. Overlevingscurven van biggen van een aantal beren. De Y-as geeft de overlevingskans weer,
de X-as het individuele geboortegewicht. Iedere curve representeert een beer en is gebaseerd op
meer dan 300 bigwaarnemingen. Deze verschillen zijn statistisch getest en significant.
Bewijs en anekdotes
Het formele bewijs dat het aanzienlijk beter
is om op overleving te selecteren dan op verhoging
van het geboortegewicht ligt in de
genetische parameters besloten. Er is echter
een overweldigende hoeveelheid anekdotische
genetische en biologische voorbeelden
dat de genetische theorie klopt. Drie genetische
voorbeelden worden hier gegeven. Het
eerste voorbeeld is te zien in Figuur 8.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 55

Het tweede voorbeeld is een dragende zeugenstal
met iets meer dan 200 drachtige
zeugen. Deze zeugen kunnen in twee groepen
verdeeld worden op basis van de verwachte
kwaliteit van hun biggen. Dit is
gedaan op basis van de verwachte overleving
en op basis van het verwachte geboortegewicht.
Daarna hebben de zeugen geworpen
en zijn de werkelijke prestaties geregistreerd.
De Tabel geeft daar het resultaat van. Ook
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 56
deze cijfers zijn statistisch gecheckt.
Indeling op overleving levert exact het verwachte
resultaat op. Hogere overleving, de
zelfde worpgrootte, met - opmerkelijk - een
iets lager geboortegewicht en een betere uniformiteit.
Selectie op geboortegewicht levert
zwaardere biggen op, maar geen betere overleving.
Derhalve een tweede zeer sterke aanwijzing
dat selectie op overleving beter is
dan selectie op geboortegewicht.
FW laag FW hoog FW laag FW hoog
Aantal worpen 107 108 107 108
Fokwaarde (%, kg resp.) -0,76 4,21 -0,53 0,88
Big overleving totaal (%) 78,9 83,6 80,2 82,3
Geboorte overleving (%) 90,7 93,4 90,8 93,3
Lactatie overleving (%) 86,7 89,4 88,1 88,1
Totaal geboren 12,53 12,31 12,62 12,22
Geslachtsverhouding 51,8 53,0 51,0 53,8
Worp massa 18,1 17,6 17,5 18,2
Gem. Geboortegewicht 1480 1460 1410 1520
Variatie in geb. Gew. 302 295 293 304
# gespeend 9,89 10,19 10,06 10,01
Ruim 200 worpen zijn vóór de partus ingedeeld op de te verwachten overleving van de biggen dan
wel op het te verwachten geboortegewicht op basis van de fokwaarden (FW) voor die kenmerken.
Gerealiseerde resultaten zijn weergegeven.
Tenslotte het derde voorbeeld. Op basis van de
genetische parameters kan een inschatting
gemaakt worden van de genetische vooruitgang
bij een bepaalde selectiestrategie. We hebben
gekozen voor drie vrij extreme strategieën,
de werkelijkheid is altijd genuanceerder:
a. selectie op uitsluitend worpgrootte,
b. selectie op worpgrootte en geboortegewicht,
c. selectie op worpgrootte en overleving.
De resultaten zijn weergegeven in de Tabel op
pag. 57. Interessant is dat strategie a en c hetzelfde
resultaat opleveren in termen van
gespeende biggen per worp, maar dat doet
door te smijten met energie-, heel veel
geboren biggen, maar ook heel veel sterfte-,
terwijl c het veel gematigder doet. Strategie b
leidt tot niets. Na 15 jaar selectie zijn de worpgrootte
en de overleving nog steeds hetzelfde,
hoewel de biggen wel veel zwaarder geworden
zijn.
De laatste twee kolommen in deze Tabel
geven de vooruitgang in productie weer van
de TOPIGS 20 en TOPIGS 40 zeugen over de
laatste 4 jaar. Het interessante is dat de
TOPIGS 20 zeugen in hoge mate geselecteerd
zijn volgens strategie a en de TOPIGS 40 zeugen
volgens het c-scenario. Vooruitgang in
gespeende biggen per worp is vrijwel hetzelfde,
de manier waarop verschilt behoorlijk.
Voor ons het definitieve bewijs dat selectie op
overleving mogelijk is.

10 jaar voorspelling 5 jaar gerealiseerd
(1998-2003)
Basis Worp- Worpgr + Economie TOPIGS TOPIGS
grootte Gebgew. 20 40
Worp index 2,32 2,35 2,35 2,35
Totaal geboren 12,20 13,70 12,26 13,46 + 0,83 + 0,41
Levend geboren 11,30 12,72 11,22 12,66 + 0,65 + 0,40
Doodgeboren 0,90 0,98 1,04 0,80 + 0,19 + 0,01
% Doodgeboren 7,38 7,14 8,46 5,94
% Kraamstalsterfte 12,90 15,72 12,78 13,86
Big overleving 80,3 78,3 79,8 81,0
Gespeend/worp 9,80 10,72 9,79 10,91 + 0,45 + 0,50
Gepeend/z/j 22,8 25,2 23,0 25,6
Geboortegewicht 1,45 1,34 1,74 1,35
Variatie in geb.gew 280 280 310 274
Worp massa 17,7 18,4 21,3 18,1
Voorspelde vooruitgang in vruchtbaarheidskenmerken gebaseerd op genetische parameters en
gerealiseerde vooruitgang op basis van gekruiste nakomelingen en verschillende fokdoelen.
Hoe nu verder
Selectie op bigoverleving werkt. Het aardige
is dat ook het ‘waarom het werkt’ onderzocht
is, zie de bijdrage van Jascha Leenhouwers in
ditzelfde nummer. Selectie op bigvitaliteit is
inmiddels ingebouwd in alle TOPIGS beren
en zeugenlijnen. Minstens zo veelbelovend is
de selectie op moedereigenschappen. Erfelijkheidsgraad
van het kenmerk is hoger dan voor
bigvitaliteit en de te verwachten vooruitgang
daarmee hoger. Volledig begrip over de achtergronden,
over het waarom is er echter nog
niet en is onderwerp van verder onderzoek.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 57

Biggensterfte: biologische verklaringen voor
gevonden genetische verschillen
Dr. Ir. Jascha Leenhouwers, wetenschappelijk medewerker Wageningen UR
Kennis over de biologische achtergrond van
genetische verschillen in biggensterfte vergroot
het inzicht in de gevolgen van genetische
selectie. Dit soort informatie kan bijdragen
aan het ontwikkelen van evenwichtige
selectiestrategieën bezien vanuit fysiologisch
oogpunt.
De biologische achtergrond van genetisch
bepaalde verschillen in biggensterfte is
onderzocht door biologische kenmerken te
meten aan biggen met een bekende genetische
aanleg voor overleving. Bij de keuze
van de kenmerken is de aandacht vooral
gericht op het geboorteproces en de eerste
dagen na partus, aangezien dan de meeste
sterfte plaatsvindt (80%).
Gedrag na de geboorte
Als eerste is het gedrag van biggen direct na
de geboorte onderzocht in relatie tot de genetische
aanleg voor overleving. Pasgeboren
biggen zijn erg koudegevoelig. Ze hebben bij
de geboorte weinig energiereserves in de
vorm van glycogeen en vet. Daarbij is het
fysiologisch mechanisme, om hun lichaamstemperatuur
op peil te houden, nog niet goed
ontwikkeld. Een snelle biestopname na de
geboorte is dan ook voor de pasgeboren big
van levensbelang. Biest verschaft, naast
maternale antistoffen, ook energie.
Onderzoek heeft aangetoond dat er een sterk
verband bestaat tussen de overlevingskans
van een big en de tijd die verstrijkt tussen
geboorte en de eerste keer opname van biest.
In Figuur 9 is te zien dat de overlevingskansen
sterk afnemen met toenemende tijd tot
eerste biestopname. Deze figuur laat ook
zien dat vooral lichte biggen een verhoogd
risico lopen.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 58
Figuur 9 overlevingskans en biestopname
Op een TOPIGS bedrijf in Brazilië is er vervolgens
gekeken of die betere overleving
misschien verklaard kan worden door een
snellere biestopname direct na de geboorte.
In totaal zijn 25 partussen geobserveerd.
Voor elke geboren big is de tijd tot eerste biestopname
gemeten. Al deze biggen hadden een
bekende genetische aanleg voor overleving
die geschat is als het gemiddelde van hun
vader en moeder.
Het resultaat van dit experiment was opvallend.
Overeenkomend met de resultaten van
het onderzoek van Egbert Knol was de sterfte
lager in de worpen met een hoge genetische
aanleg voor overleving in vergelijking met
worpen met een lage genetische aanleg.
Echter de tijd tot eerste biestopname verschilde
niet tussen biggen met een hoge en
lage genetische aanleg voor overleving.
Blijkbaar moeten biologische verklaringen
voor genetische verschillen in overleving dus
niet gezocht worden in verschillen in gedrag
direct na de geboorte.
Periode net voor de geboorte: cortisol
De mate van ontwikkeling van een big aan
het eind van de dracht is een ander biologisch
kenmerk dat gerelateerd is aan de overlevingskans
tijdens en na de geboorte.
Hartglycogeen speelt bijvoorbeeld een rol bij
de weerstand tegen zuurstoftekort tijdens de

partus. Glycogeenreserves in lever en spieren
en vetreserves dienen respectievelijk als
energiebron en koude-isolatie. Ze worden
vooral aangesproken bij onvoldoende biestopname
of lagere omgevingstemperaturen.
Een belangrijke factor, die de ontwikkeling
van biggen in de laatste fase van de dracht stimuleert,
is het bijnierhormoon cortisol.
Foetale biggen produceren de laatste tien
dagen van de dracht veel cortisol. Cortisol stimuleert
de ontwikkeling van essentiële organen
die betrokken zijn bij overleving, zoals de
longen en het maagdarmstelsel. Ook stimuleert
prenatale cortisolproduktie de aanleg van
glycogeenreserves in lever en spieren.
Mogelijk kunnen verschillen in overleving
tussen genetisch sterke en zwakke biggen
verklaard worden door verschillen in ontwikkeling
aan het eind van de dracht. Dit is
onderzocht door een groot aantal kenmerken
te meten in foetale biggen met een bekende
genetische aanleg voor overleving. Net zoals
in het voorgaande gedragsvoorbeeld, is de
genetische aanleg van de foetale biggen
geschat als een gemiddelde van hun vader en
moeder.
Bij 46 drachtige gelten is een keizersnede
uitgevoerd op dag 111 van de dracht. Van de
ruim 500 foetussen is het lichaamsgewicht
bepaald en zijn de organen (lever, maag, darmen,
bijnieren) gewogen. Ook werden de
glycogeengehaltes in lever en spieren gemeten
en zijn er bloedmonsters genomen ter bepaling
van cortisolgehaltes.
In de eerste Tabel zijn de lichaams- en orgaangewichten
weergegeven van biggen met
een lage en met een hoge genetische aanleg
voor overleving. Genetisch sterke biggen zijn
iets lichter dan genetisch zwakke biggen. Dit
lijkt verrassend, gezien het positieve verband
tussen overleving en geboortegewicht, maar
is geheel in overstemming met de resultaten
zoals ze beschreven zijn in het artikel van
Egbert Knol.
EBVps EBVps
Variabele a laag hoog
Lichaamsgewicht (g) 1208 1080
Lever (g/kg LG) 27,9 30,2
Maag (g/kg LG) 5,0 5,2
Dunne darm (g/kg LG) 23,7 24,5
Bijnieren (g/kg LG) 0,105 0,140
Lichaamsgewicht (LG) en orgaangewichten op
dag 111 van de dracht van foetale biggen met
lage (EBVps laag) en hoge (EBVps hoog) genetische
aanleg voor overleving (EBV=Estimated
Breeding Value)
Genetisch sterke biggen hebben dus wel relatief
ten opzichte van hun geboortegewicht
een zwaardere lever, maag, darmen en bijnieren
dan genetisch zwakke biggen. In de
tweede Tabel is vervolgens te zien dat genetisch
sterke biggen hogere glycogeengehaltes
in spier en lever hebben en een hoger
lichaamsvetpercentage. Dit betekent dat deze
biggen over meer energiereserves beschikken
bij de geboorte en daardoor dus beter
kunnen overleven in situaties van onvoldoende
biestopname of lage omgevingstemperatuur.
EBVps EBVps
laag hoog
Energiereserves
Leverglycogeen (mg/g) 97 109
Spierglycogeen (mg/g) 69 73
Karkasvet (%) 0,70 0,79
Bloed cortisol (mg/g) 42,8 59,8
Energiereserves en bloed cortisol concentraties
op dag 111 van de dracht van biggen met lage
(EBVps laag) en hoge (EBVps hoog) genetische
aanleg voor overleving
De verklaring voor al deze bevindingen ligt
in het feit dat genetisch sterke biggen veel
meer cortisol produceren gedurende de laatste
dagen van de dracht in tegenstelling tot
genetisch zwakke biggen. Zoals eerder
genoemd stimuleert cortisol de rijping van
vitale organen en de aanleg van energiereserves.
Cortisol maakt de big als het ware klaar
voor de overstap van de baarmoeder naar de
buitenwereld.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 59

Uit deze resultaten kan worden geconcludeerd
dat genetisch sterke biggen iets lichter
zijn bij geboorte, maar wel beter ontwikkeld
zijn aan het eind van de dracht. Deze betere
ontwikkeling zou kunnen verklaren waarom
genetisch sterke biggen beter overleven dan
genetisch zwakke biggen.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 60
Op de lange termijn zal selectie op biggensterfte
dus beter ontwikkelde biggen opleveren
bij de geboorte. Deze biggen hebben
meer energiereserves en kunnen daardoor
beter overleven onder ongunstige omstandigheden.

Benchmarking: effectief kennis verspreiden
Arjan Neerhof MSc, fokkerijcoördinator
Het belang van kennisoverdracht als verkoop
ondersteuning: benchmarking als model voor
de opzet van technische service van het product.
De varkenshouderij is volop in ontwikkeling.
Deze ontwikkeling wordt zowel door externe
als interne factoren gedreven. Een van de
ontwikkelingen is de overgang van een productie-
naar een marktgerichte houderij. Een
gevolg hiervan is marktsegmentering en het
ontstaan van nichemarkten. Elk segment
heeft zijn eigen specifieke kernmerken en
eisen. Verder worden vanuit de maatschappij
en overheid in toenemende mate productveiligheid,
welzijns- en milieueisen opgelegd.
Benchmarking is een effectief model van
kennisoverdracht
Enerzijds zijn er de kostprijs verhogende
effecten van toenemende markt- en maatschappij-eisen,
anderzijds is er de toenemende
prijsdruk door concurrentie op de wereldmarkt.
Als reactie hierop zoeken varkenshouders
naar wegen om hun marge te vergroten.
Bedrijven worden steeds grootschaliger
en er ontstaan samenwerkingsverbanden
tussen varkensbedrijven bij in- en verkoop.
De varkenshouder verandert
Deze ontwikkelingen zijn mede mogelijk
gemaakt doordat ook de varkenshouder zelf is
veranderd: van boer naar manager / ondernemer.
De varkenshouder heeft een toegenomen
opleidings- en kennisniveau. In plaats van het
doen van uitvoerende werkzaamheden, richt
hij zich steeds meer op het verder ontwikkelen
van zijn bedrijf en de oplossing van specifieke
problemen en knelpunten op zijn bedrijf.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 61

Voor een bedrijf als TOPIGS neemt daarom
het belang van kennisondersteuning en relatiebeheer
steeds meer toe. Varkenshouders
willen bediend worden met praktische en bij
voorkeur kant- en klare oplossingen die
direct op hun bedrijf toepasbaar zijn. Dat is
voor de toeleverancier makkelijker gezegd
dan gedaan want terwijl de varkenshouderij
toeneemt in complexiteit, neemt ook de mate
van concurrentie toe door het scherper
inkoopbeleid van de varkenshouder. Hoe kan
een bedrijf in deze marktsituatie succesvol
zijn en blijven?
Een mogelijke aanpak voor de varkensfokkerij
is hiervoor de opzet van benchmarking als
organisatievorm voor de technische service
van het product. "Benchmark" betekent vrij
vertaald "toetssteen". Benchmarking is het
toetsen van een bedrijf aan een ander (voorbeeld)-bedrijf.
Het slagen van benchmarking voor de opzet
van technische service bij een product staat
of valt met het vinden van een geschikt benchmarkbedrijf.
Op dit voorbeeldbedrijf wordt
dan gewerkt met een product van de specifieke
toeleverancier. De managementomstandigheden
op het bedrijf worden in overleg
met de varkenshouder, indien nodig,
aangepast aan de specifieke eisen van het
product en / of het productiesegment waar
binnen de varkenshouder actief is. Hiermee
wordt gedemonstreerd hoe er optimaal met
het product gewerkt kan worden en hoe het
maximale resultaat met het product behaald
kan worden. Wat een geschikt bedrijf is, is
afhankelijk van de doelstelling die met de
technische service wordt beoogd. Een tweetal
voorbeelden.
• Indien de klant een integratie van bedrijven
is, kan er voor worden gekozen om binnen
de integratie één bedrijf als voorbeeld
bedrijf aan te wijzen. Op dit bedrijf demonstreert
de leverancier de mogelijkheden van
zijn product en geeft optimale productondersteuning.
Vervolgens dient dit bedrijf als
voorbeeld voor de overige bedrijven binnen
de integratie en is het verder de verantwoordelijkheid
van de integratie om de vergaarde
kennis binnen de eigen organisatie
te verspreiden.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 62
• Indien de klant een slachterij is met specifieke
interesses in bepaalde productkwaliteiten,
wordt naar een toeleverend bedrijf
gezocht. Op dit bedrijf kan de situatie worden
geoptimaliseerd gericht op de specifieke
producteisen voor het segment waarin
het bedrijf opereert. Dit bedrijf en de daar
verkregen kennis kan vervolgens als voorbeeld
ingezet worden op andere aan de
slachterij toeleverende bedrijven.
Verder is het van belang dat het beoogde
benchmark bedrijf beschikt over een goede
gegevensverzameling en dat de varkenshouder/bedrijfsleiding
interesse heeft in het optimaliseren
van de productieomstandigheden
op zijn bedrijf. Hij of zij moet uiteraard vervolgens
deze kennis ook met anderen willen
delen. Het bedrijf hoeft in de uitgangssituatie
niet perse een uitblinker te zijn. Een gemiddeld
bedrijf naar een hoger plan tillen is vaak
leerzamer voor andere bedrijven dan een al
perfect bedrijf verder optimaliseren.
Inzicht in functioneren
Een van de voordelen van deze benadering is
dat inzicht wordt ontwikkeld in het functioneren
van een grotere klantorganisatie, zoals
bijvoorbeeld een varkensintegratie. Dit overigens
niet alleen op managementniveau maar
op alle niveaus van de organisatie, zonder dat
elk individueel deelnemend bedrijf bezocht
hoeft te worden. Verder wordt voorkomen dat
men telkens "brandjes moet blussen".
De situatie wordt omgedraaid. In plaats van
dat men alleen in geval van problemen op
een bedrijf wordt uitgenodigd, wordt structureel
gewerkt aan het op de juiste wijze
gebruiken van het product op het bedrijf en
binnen de integratie.
Tegelijkertijd doet de leverancier kennis op
over de productiewijze en producteisen van
de klant. Deze kennis kan weer toegepast
worden bij andere klanten. Omdat men in dit
geval, in plaats van veel bedrijven, slechts
sporadisch het benchmark bedrijf vaker
bezoekt, kan er een diepere relatie worden
ontwikkeld en kan men meer aandacht aan
details besteden.

Verder worden medewerkers van de toeleverancier
ook beter op hun adviezen afgerekend,
omdat men hetzelfde bedrijf regelmatig
moet bezoeken. Daar staat tegenover dat
er meer tijd beschikbaar is, omdat het aantal
Benchmarking:
te bezoeken bedrijven afneemt. Door de
hogere bezoekfrequentie wordt ook beter
inzicht verkregen in het functioneren van het
benchmark bedrijf.
• Is geen praktijkonderzoek. Het primaire doel is de mogelijkheden van een product te
demonstreren en een klantrelatie op te bouwen en is daarmee meer commercieel van
aard. Dit wil niet zeggen dat ervaringen op een benchmark bedrijf niet tot productontwikkeling
kan leiden en dat een dergelijk bedrijf niet een dubbelrol kan vervullen door,
naast benchmarking, bijvoorbeeld ook onderzoeks activiteiten daar te laten plaatsvinden.
• Hoeft niet ingewikkeld te zijn en moet vooral niet leiden tot een papierwinkel.
• Is als strategie niet alleen toepasbaar bij grote klanten maar ook op markten of marktsegmenten
als geheel.
• Klinkt misschien populair maar wordt als organisatievorm in zijn geheel of gedeeltelijk
in toenemende mate toegepast.
• Hoeft niet beperkt te worden tot de leverancier – klant relatie, maar ook andere leveranciers
zoals bijvoorbeeld de dierenarts en voederleverancier kunnen hierin betrokken worden.
Hierdoor krijgen ook andere toeleveranciers in de varkenssector een beter inzicht in
de producteigenschappen van het specifieke product.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 63

Schoon genentransport
Drs. Ir. Han Smits, dierenarts KI-Noord-Brabant
Binnen de varkenshouderij en vooral in de varkensfokkerij
is er een grote behoefte om genen
te kunnen transporteren en introduceren binnen
een bestaande populatie. Dit kan op verschillende
manieren gebeuren: via levende dieren,
vers of ingevroren sperma en verse of ingevroren
embryo’s. Elk van deze methoden heeft zijn
specifieke voor- en nadelen.
Binnen dit genentransport of -introductie is
gezondheid de laatste jaren meer en meer een
bepalende factor geworden. Naast het "pakketje
genen" is het immers in principe altijd mogelijk
om tegelijk ook onwelkome gasten zoals pathogene
micro-organismen mee over te brengen.
Om deze reden worden de veterinaire eisen bij
het genentransport steeds scherper gesteld. Dit
is in het belang van zowel de fokker als van de
afnemer. Het ligt in de verwachting dat op korte
termijn deze veterinaire eisen alleen nog maar
strenger zullen worden. Hetzelfde geldt voor de
biosecurity (ziektepreventie) maatregelen die
op en rond een varkensbedrijf genomen worden
ter voorkoming van introductie of verspreiding
van pathogene kiemen.
Het verplaatsen van genen vindt binnen
Nederland vaak plaats over kleine afstanden
maar in de varkensfokkerij meer en meer
over grotere afstanden tussen landen en zelfs
continenten. Hierdoor kunnen genen over de
hele wereld ingezet worden en kan er met
recht gesproken worden van een wereldwijde
fokkerij. Vooral aan het transport over grotere
afstand worden strenge eisen gesteld. Door
de problemen die zich de laatste jaren hebben
voorgedaan met o.a. mond-en-klauwzeer,
varkenspest en vogelgriep worden deze
alleen nog maar stringenter. De veterinaire
eisen die gesteld worden aan het genentransport
worden in belangrijke mate gedicteerd
door de Office International des
Epizooties (OIE; tegenwoordig World
Organisation for Animal Health genoemd) in
Parijs. De meeste landen conformeren zich
aan de door de OIE gestelde richtlijnen.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 64
Methodes van verplaatsing
Met dit voorgaande is het duidelijk dat de
fokkerij de laatste jaren veel geïnvesteerd
heeft in methoden om zo veilig mogelijk
genen te kunnen transporteren. Hieronder
worden in het kort enkele van de belangrijkste
methoden beschreven.
1. Kunstmatige inseminatie (KI)
Een methode die in het begin van de jaren 50
is ontwikkeld en in de jaren 70 meer toepassing
kreeg door veelvuldige uitbraken van
Veewetziekten. Ondertussen is de techniek
geperfectioneerd en wordt meer dan 95% van
de zeugen in Nederland met KI-sperma geïnsemineerd
met tussen de 80-90% dracht en
ruim 11 levend geboren biggen.
De methode biedt enorme voordelen in vergelijking
met natuurlijke dekking:
- Er is een veel sterkere genetische vooruitgang
mogelijk: voor elke 20-30 zeugen is één
natuurlijk dekkende beer nodig, maar één
KI-beer is goed voor ongeveer 400 zeugen!
Zeug met inseminatiebeugel

Kunstmatige inseminatie heeft veel voordelen:
het is onder andere veilig en goedkoop
- Daarnaast biedt de methode grote veterinaire
voordelen; ziektes worden veel minder
gemakkelijk verspreid dan in het verleden
toen de beer van bedrijf naar bedrijf of
van zeug naar zeug ging.
- Het is efficiënter in te zetten waardoor
groepsgewijs werken en ”all-in all-out”
mogelijk is.
- Het is goedkoper.
- Het levert uiteindelijk een beter resultaat
op, omdat de sperma kwaliteit vooraf
gecontroleerd kan worden en de beren
strenger geselecteerd worden.
- Voor de fokkerij is het een heel goede
methode om genen zowel nationaal als
internationaal uit te wisselen en beren op
hetzelfde moment op meerdere plaatsen in
te zetten.
2. Diepvries KI
Pas sinds enkele jaren is het goed mogelijk
om varkenssperma in te vriezen. De structuur
van de varkensspermacel en vooral het
hoge vetpercentage maakte het heel moeilijk
om zonder veel schade te kunnen invriezen
en ontdooien.
Nu er methoden zijn gevonden om dit probleem
te ondervangen wordt diepvriessperma
door TOPIGS als basis van het internationale
en intercontinentale genentransport voor de
topfokkerij ingezet.
De voordelen van deze nieuwe methode zijn:
- Zonder ervaring te hebben kan het door de
boer op het bedrijf simpel worden toegepast.
5 rietjes van 0.25 ml worden uit de
vloeibare stikstof gehaald, minimaal 1
minuut ontdooit in een 38°C-bad waarna de
inhoud van de rietjes in 80 ml normale verdunningsvloeistof
wordt gedaan. De zeug
kan dan op de bekende manier worden
geïnsemineerd. Omdat het sperma mogelijk
minder lang bevruchtend zal zijn, wordt
aangeraden de inseminatie binnen 15-30
minuten na ontdooien uit te voeren en eventuele
overinseminaties te doen met een
interval van 12 in plaats van 20 uur.
- Zowel het sperma als de beer kunnen na
productie en invriezen op veterinaire veiligheid
onderzocht worden, mede doordat het
sperma in principe in de vloeibare stikstof
jaren bewaard kan blijven.
- Op dit moment liggen de resultaten al tussen
80-90% dracht en rond de 10.5 levend
geboren biggen.
- Afstand en tijd zijn geen belemmerende factoren
meer voor de inzet van topfokberen. Als
vers sperma om de één of andere reden enkele
dagen blijft staan is het niet meer te gebruiken.
Diepvriessperma daarentegen kan zonder
problemen een maand onderweg zijn. De
transport condities van vers sperma luisteren
erg nauw; te ruw transport of te lage of te
hoge temperatuur kunnen desastreus zijn voor
de kwaliteit. Met ingevroren sperma moeten
er wel erg vreemde dingen gebeuren wil dat
een negatief effect hebben op de kwaliteit.
Diepvriesrietjes
- Voor de fokkerij biedt de methode een interessant
voordeel omdat het hiermee mogelijk
wordt gemaakt om dezelfde beer op het
zelfde moment onder totaal verschillende
omstandigheden over de hele wereld in te
zetten. Dit maakt het nog betrouwbaarder
en beter mogelijk om de dieren met de
beste genen te selecteren.
3. Embryo Transplantatie (ET)
Het spoelen van embryo’s bij donorzeugen
(na operatie, shunten (operatief inkorten van
de baarmoeder) of slachten), wassen van de
embryo’s en vervolgens overzetten in gesynchroniseerde
draagmoeder zeugen.
Het doel van deze techniek is het dierziekteveilig
doorgeven van volledige pakketjes
genetisch materiaal. Hierdoor is, in tegenstelling
tot bij het gebruik van sperma een
volledig nieuwe lijn of bijvoorbeeld een
bedrijfs-KI beer op een bedrijf te introduce-
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 65

en of kan een grote genetische achterstand
in één keer ingehaald worden.
Door de embryo’s volgens vaste procedures
te wassen en antibiotica en enzymen toe te
voegen is de kans op kiemoverdracht tot een
absoluut minimum beperkt. Dit is in vele
proeven voor diverse ziektekiemen bewezen
waardoor de OIE deze methode als dierziekteveiligste
methode van genentransport
erkent.
De resultaten van de chirurgische transplantatie
zijn goed; 90% dracht is te halen.
Omdat deze methode een operatie behoeft is
er in Nederland, mede ingegeven door het
varkensbesluit, de laatste 10 jaar hard
gewerkt aan een niet-chirurgische transplantatie
methode. Hierbij worden de embryo’s
met behulp van een embryocatheter via de
vagina transcervicaal ingebracht, wat te vergelijken
is met een gewone inseminatie. De
resultaten zijn hoopgevend (40-50% dracht)
maar nog niet voldoende om het groot in de
praktijk in te zetten. Een grote belemmering
is de korte houdbaarheid van verse embryo’s.
Om dit op te lossen is TOPIGS nu bezig met
een onderzoek, gesubsidieerd door de EU,
naar de combinatie van invriezen van varkensembryo’s
en de niet-chirurgische transplantatie
methode.
Het wassen van embryo’s zorgt er voor dat ziektekiemen
niet worden verspreid
4. Specific Pathogen Free (SPF) of Minimal
Disease (MD)
Biggen worden met behulp van een keizersnede
geboren via het openen van de baarmoeder
of de gehele verwijdering ervan
(beide al of niet met een steriele tent over het
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 66
operatie gebied). De biggen worden na een
desinfecterend bad de eerste weken in een
kiemvrije ruimte opgevangen. De biggen
worden moederloos opgefokt of bij een SPF
zeug gelegd gedurende de kraamperiode. Na
controle van de gezondheidstatus kunnen de
dieren worden overgebracht naar de bestemmingsbedrijven.
Daar vindt er een adaptatie
aan bepaalde micro-organismen plaats
(micro-organismen waarvan het in de praktijk
op het moment niet mogelijk of niet
gewenst is om van vrij te zijn, zoals de apathogene
darmflora en bijvoorbeeld het
Porcine Parvo virus). De dieren blijven vrij
van gedefinieerde, pathogene micro-organismen.
Steriele geboorte middels keizersnede.
In de meeste gevallen krijgen de nakomelingen
van op deze wijze geproduceerde dieren
ook het predikaat SPF (eerste generatie ten
opzichte van tweede generatie SPF).
Het grote voordeel van deze methode is vooral
in de praktijk gebleken. De dieren kunnen
vooral in de mestperiode een veel hogere productie
halen dan hun conventionele soortgenoten:
1100 gram groei per dag tijdens de
mestperiode van 25 naar 120 kg is te halen.
Daarnaast is veterinair ingrijpen zelden nodig
en is de groep vleesvarkens bij afleveren
opvallend homogeen; het genetisch potentieel
van de dieren wordt veel beter benut.
Deze methode van produceren wordt als
standaard gebruikt voor hoge gezondheid bij
varkens. De meeste topfokbedrijven met
hoge gezondheid van de verschillende fokkerijorganisaties
zijn op deze manier opgestart.
Zij vormen de basis op grond waarvan er voldaan
kan worden aan de internationale veterinaire
regelgeving en de wereldwijde fokkerij.
Deze methode is elders in dit

Diergeneeskundig Memorandum uitgebreider
beschreven.
De volgende 4 systemen worden in de wereld
vaak gebruikt om de gezondheid van de biggen
te verbeteren. Ten gevolge van de wetgeving
aangaande minimale speenleeftijd van
biggen van 21 dagen of de RVL eisen mogen
ze hier niet worden toegepast, maar ze worden
hier wel vermeld, omdat ze hun waarde
in het veld meerdere malen hebben bewezen.
5. Piglet snatching
De biggen worden direct bij de geboorte
opgevangen en zo hygiënisch mogelijk na
een desinfectie bad overgebracht naar een
(gesynchroniseerde) adoptiezeug of worden
zeugloos opgefokt.
Bij Pigletsnatching worden de biggen moederloos
opgefokt.
De donorzeug wordt over het algemeen
behandeld met antibiotica en/of gevaccineerd
om het aantal aanwezige micro-organismen
bij de partus te verminderen. De adoptiezeug
wordt gevaccineerd ten behoeve van het
opwekken van antilichamen in de biest en kan
eventueel evenals de biggen worden gemedicineerd.
Net als bij SPF kunnen de biggen
ook moederloos opgefokt worden met biest
van SPF zeugen.
Het grote voordeel van deze methode is dat
vrij simpel en goedkoop een grote sprong
gemaakt kan worden in gezondheid zonder
daarbij genetische waarde te verliezen. Van
verreweg de meeste infecties kan op deze
manier een vrijwaring plaatsvinden. Van
enkele micro-organismen die óf tijdens de
dracht óf tijdens het geboorteproces de biggen
kunnen infecteren is geen zekerheid te
geven (bijvoorbeeld PRRS virus en streptococcen).
Door batch-gewijs te werken en de
biggen vervolgens op de betreffende infecties
of de afweer daartegen te onderzoeken
kan deze zekerheid wel verkregen worden.
6. Medicated Early Weaning (MEW)
Bij dit systeem worden zeugen vóór het werpen
verplaatst naar een andere locatie (= "offsite"
werpen). Het spenen van de biggen
vindt plaats op 5 dagen waarna de zeugen
teruggaan naar het bedrijf van herkomst. De
zeugen worden onder medicatie gesteld in de
periode van vóór het werpen tot spenen en de
biggen van geboorte tot 5 dagen na het spenen.
Een aanpassing van dit systeem is MMEW =
Modified Medicated Early Weaning, waarbij
het werpen "on-site" plaatsvindt. Er wordt
hierbij gespeend van 10 tot 21 dagen en de
opfok van biggen vindt plaats op een andere
locatie.
7. Segregated Early Weaning (SEW)
Ook een systeem dat evenals het vorige en
het volgende in Amerika is ontwikkeld en
vaak toegepast wordt voor eradicatie van
ziekten. Het spenen van de biggen vindt
plaats tot 21 dagen, gevolgd door opfok in
aparte stallen en met behulp van strikte all-in
all-out worden de ouderdieren van niet-leeftijdsgenoten
gescheiden (per afdeling maximaal
2 weken leeftijdsverschil).
SW (Segregated Weaning) is hier weer een
variant van en wordt in de literatuur ook vermeld
als ASR = Age Segregated Rearing, IW
= Isolated Weaning of SDC = Segregated
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 67

Disease Control. De speenleeftijden van de
biggen verschillen bij de literatuurvermeldingen
sterk en kan ook na de drie weken
plaatsvinden; bij spenen vóór de 3 weken
komt het overeen met SEW. Dit systeem is
gericht op scheiding van gespeende biggen
van de ouderdieren en van biggen van andere
leeftijdsgroepen. In aparte stallen vindt de
opfok plaats met behulp van all-in all-out
(per afdeling maximaal 2 weken leeftijdsverschil).
8. Multiple site systeem
De oorspronkelijke multiple site definitie
luidt: all-in all-out per site, wat per fok/vermeerderingsbedrijf
meerdere opfok-sites met
daaronder meerdere vleesvarkens-sites met
zich meebrengt. Het houdt het scheiden in
per site van de drie verschillende productiefases:
1. fok/vermeerdering tot spenen,
2. opfok van de biggen en
3. afmest of opfok tot inzetbare gelt.
Het grote voordeel van het multiple site systeem
is het doorbréken van de infectieketen.
Nog tijdens de fase dat de biggen door de
bescherming van de biest een hoge afweer
bezitten worden ze verplaatst naar een andere
locatie samen met andere biggen met gelijk-
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 68
waardige weerstand en infectieniveau. Op
deze manier zijn er minder verschillende
micro-organismen en ook minder micro-organismen
in aantal aanwezig bij de verschillende
leeftijdsgroepen. In de meeste gevallen is
het beheersen van de veterinaire problemen
daardoor beter uit te voeren.
Tegenwoordig ziet men een ontwikkeling
naar een ”two-site” systeem waarbij biggen
direct na spenen naar het vleesvarkensbedrijf
worden overgeplaatst. Het idee is ook hier
het doorbreken van de infectieketen op een
moment dat de big nog door maternale
immuniteit beschermd is.
Deze opsomming maakt duidelijk hoe de
gezondheid van de varkens, vooral in de fokkerij,
verbeterd kan worden zonder daarbij
de genetische waarde te verminderen. De
fokkerij loopt daarbij voorop in het ontwikkelen
en uitvoeren van diverse methodes om
dit te bewerkstelligen. Gedwongen door
veterinaire regelgeving, eisen van de klant en
zelfopgelegde eisen zal hier in de toekomst
steeds aan gewerkt blijven worden. Niet om
kasplantjes te produceren, maar om uiteindelijk
een goed product te kunnen blijven leveren,
afgestemd op de vraag van de markt en
rekening houdend met de eisen op het gebied
van ethiek en welzijn vanuit de maatschappij.

Productie van fokmateriaal onder hoge
gezondheid
Drs. Geertjan van Groenland, dierenarts TOPIGS S & D
Diergezondheid en fokkerij gaan hand in
hand. De top van de fokkerij werkt met een
hoge gezondheidstatus. Door in de top van
de fokkerij te beginnen met uitroeiingsprogramma’s
is het mogelijk geweest enkele
infecties van bedrijven te bannen.
De fokkerij van varkens staat bovenaan in de
keten van de productie van varkensvlees.
Mede om die reden is het van groot belang
dat de gezondheid op de fokbedrijven op een
hoog peil staat. Het mag duidelijk zijn dat het
verhogen van de gezondheid op bedrijven
veel meer moeite kost dan het verlagen. Om
deze reden doen fokkerij instellingen er alles
aan om aan de top van de piramide zo veel
mogelijk infecties uit te sluiten. De top van
de fokpiramide is dan ook niet alleen top op
het gebied van genetica maar ook top op het
gebied van gezondheid.
De waarde van gezondheid
Voedselveiligheid en dierwelzijn zijn belangrijke
motieven om te werken met bedrijven
met een lage infectiedruk. Immers, wanneer
er weinig micro-organismen zijn waartegen
de dieren zich moeten verweren, is er ook
minder reden preventief of curatief in te grijpen.
Dit komt ten goede aan het dier. Immers
iedere behandeling van een dier is een
ingreep die ook invloed heeft op het welzijn
van het dier.
Het werken aan voedselveiligheid vraagt om
zekerheden ten aanzien van het afwezig zijn
van vreemde, voor consumenten schadelijke,
stoffen en hun metabolieten. Naast het voorkomen
van residuen is het ook van steeds groter
belang te kunnen bewijzen dat het voedsel
vrij is van bepaalde, ook voor mensen, infectieuze
agentia. Hierbij kan men denken aan
Salmonella en Campylobacter maar ook
infecties met bijvoorbeeld Streptococcen
kunnen een bedreiging vormen voor de
humane gezondheid en zullen vroeger of later
meegenomen worden in de gewenste garanties
die afnemers van fokmateriaal eisen.
Gezonde varkens hebben een positief effect op de
kostprijs van varkensvlees.
Van een andere orde is de waarde van gezondheid
in het kostenplaatje van de productie van
varkensvlees. Het is eenvoudig te berekenen
en al op een groot aantal bedrijven bewezen
dat, wanneer er met gedefinieerd hogere
gezondheid kan worden gewerkt, de kostprijs
op een aantal punten kan worden verlaagd. Zo
kan de besparing op de veterinaire kosten 30
tot 60 % bedragen. Een verbetering van groei
en voerconversie van wel 10 a 15 % is mogelijk
en uiteraard treedt ook een vermindering
van de uitval op. Deze verbeteringen zijn
natuurlijk afhankelijk van de populatie waarmee
men de resultaten vergelijkt.
Gezondheid slecht grenzen
Hoge gezondheid zorgt voor het soepel verlopen
van een wereldwijde fokkerijstructuur.
Immers wanneer men garanties kan inbouwen
ten aanzien van de afwezigheid van een
aantal kiemen kan men daarmee ook garanderen
dat genen, in welke vorm dan ook verpakt,
zonder al te veel barrières en risico’s
over grenzen heen kunnen worden getransporteerd.
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 69

Elders in dit Diergeneeskundig Memorandum
staat het belang van een dergelijke uitwisseling
voor de fokkerij aangegeven.
Daarnaast is dit "grenzeloos" genenverkeer
nodig om, in het kader van continuïteit,
garanties te kunnen bieden aan afnemers in
de diverse landen en om nieuwe landen te
kunnen voorzien van fokmateriaal. Het
maakt het mogelijk om zonder problemen de
gewenste hoeveelheden varkens, embryo’s of
sperma met de hoogste genetische kwaliteit
af te leveren.
Methoden van het bereiken van hogere
gezondheid
Zonder uitputtend te willen zijn volgt hier in
het kort een overzicht van methoden waarmee
TOPIGS in een aantal gevallen een hogere
gezondheid op haar (top)fokbedrijven heeft
kunnen bereiken. Telkens is uitgangspunt een
normaal functionerend productieproces waarbij
klinische problematiek veroorzaakt door
infecties grotendeels onder controle zijn. Dit
kan bijvoorbeeld door het uitvoeren van een
aangepast vaccinatieprogramma in combinatie
met goed bedrijfsmanagement.
1. Eradicatie en certificering
Binnen de fokkerijstructuur, zoals we die in
Nederland kennen, wordt gewerkt met een aantal
deelcertificaten. Deze certificering is mogelijk
doordat er voor een aantal infecties detectie-
en eradicatieprogramma’s zijn ontwikkeld
die vervolgens door een regelmatige monitor
worden gecontroleerd. Voorwaarden voor het
uitvoeren van dergelijke programma’s zijn:
• Een grondige kennis van de epidemiologie
en de pathogenese van een bepaalde infectieziekte.
• Een op basis van het bovenstaande ontwikkeld
programma, dat zorgt voor de eliminatie
van het betreffende agens.
• Een controleprogramma dat de aanwezigheid
van de infectie uitsluit.
• En een structuur die een herinfectie voorkomt.
Binnen de Nederlandse varkenshouderij zijn
voor verschillende infecties certificaten ontwikkeld.
Deze zijn in alle gevallen binnen de
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 70
fokkerij toegepast, om de daarmee verkregen
garanties vervolgens in de vorm van fokdieren
aan te kunnen bieden aan de afnemers. De
navolgende aandoeningen zijn middels certificering
in Nederland teruggedrongen.
• Ziekte van Aujeszky (Pseudorabies).
Hoewel dit inmiddels een aangifteplichtige
ziekte is geworden, was het in het begin
van de bestrijding een vrijwillig programma.
Gezien de aard van de infectie, de kennis
van de pathogenese en het ter beschikking
hebben van een markervaccin is men in de
tachtiger jaren gestart met een strikt vaccinatieprogramma.
Hierbij werd met aangewezen
vaccins gewerkt om de infectiedruk
op bedrijven te verminderen. Nadat een
dergelijk vaccinatieprogramma geruime
tijd is toegepast werd het mogelijk om
middels een test- en removal strategie binnen
de bedrijven dragers van het virus te verwijderen.
Vervolgens werd het zaak om op de bedrijven
het slot op de deur te houden, dus geen
nieuwe Pseudorabies-kiemen binnen te
laten. Naast het voortzetten van de vaccinatiestrategie
werd ook aan certificering
gewerkt om te voorkomen dat eenmaal
vrijgemaakte bedrijven opnieuw werden
besmet. Strakke controle op zowel vaccinatie
als op het afwezig blijven van het virus
hebben het succes van de methode weten te
waarborgen.
• Atrophische rhinitis.
Toen het duidelijk werd dat deze ziekte primair
werd veroorzaakt door een bepaald
type Pasteurella werd de haalbaarheid
onderzocht om voor deze bacterie negatieve
bedrijven op te sporen. Het bleek dat
binnen de populatie fokbedrijven in
Nederland er voldoende bedrijven vrij
waren.
Met een protocol hoe dergelijke bedrijven
te onderzoeken (diercategorie, aantal, frequentie)
en de instelling van een vaccinatieverbod
werd de zekerheid van afwezigheid
van de bacterie beter te garanderen.
Het is gebleken dat deze aanpak binnen de
Nederlandse structuur haalbaar was.
Inmiddels voldoen alle Nederlandse varkensfokbedrijven
aan het zogeheten Pm+vrij
certificaat.

Aanvankelijk werd aangenomen dat, middels
een aanpak van een strak vaccinatieprogramma
en eradicatie van positieve dieren,
een bedrijf ook vrij van de Pasteurella
verwekker te maken zou zijn. Deze aanpak
heeft slechts in een enkel geval geleid tot
certificering.
• Schurft.
De cyclus van de schurftmijt is relatief eenvoudig
en er zijn effectieve middelen
beschikbaar om deze cyclus te doorbreken.
Mede daarom was het mogelijk een uitroeiingprogramma
te ontwikkelen. Zeker toen
ook nog een serologische test beschikbaar
kwam die aan kan tonen dat het behandelprogramma
ook daadwerkelijk de parasiet
van het bedrijf heeft verdreven, is overgegaan
tot een succesvolle certificering van
het vrij zijn van schurft.
Bovengenoemde programma’s hebben hun
waarde binnen de fokkerijpiramide in
Nederland inmiddels bewezen. Het wachten
is op programma’s voor andere aandoeningen.
Vooralsnog wordt hierbij niet voorzien in
de genoemde criteria: grondige kennis van
het infectiepatroon, dekkende detectie van het
virus en met name van de dragers en een
effectieve manier van het wegwerken van het
agens uit de populatie. Totdat dit alles gerealiseerd
is zal men zich tevreden moeten stellen
met het klinisch gezond zijn van dieren en
het bedrijf. Daarbij dient er te allen tijde rekening
mee gehouden te worden dat met de dieren
(pathogene) micro-organismen mee een
bedrijf op zullen komen.
2. Doorbreken van de infectieketen
Voor een aantal aandoeningen is het mogelijk
varkens uit een mogelijk geïnfecteerde populatie
weg te halen voordat ze geïnfecteerd
raken. In dergelijke gevallen is een quarantaine
stap tussen het bedrijf van herkomst en het
uiteindelijke bedrijf van bestemming essentieel,
dit om een mogelijke introductie van
een infectie uit te kunnen sluiten. Het vrij
maken heeft een grotere kans van slagen als
de infectiedruk op zowel het bedrijf van herkomst
als op het bedrijf van bestemming
goed in beeld is gebracht zodat een en ander
op elkaar kan worden afgestemd.
Gangbare methoden voor het doorbreken van
de infectieketen zijn in het artikel van Han
Smits verder uitgewerkt. Methoden die succesvol
zijn en wereldwijd worden toegepast
binnen de TOPIGS fokkerij zijn o.a. (medicated)
early weaning en piglet snatching.
Deze methoden kunnen echter onder de huidige
regelgeving niet meer in Nederland
worden uitgevoerd. Daarvoor zullen uitzonderingen
op het varkensbesluit mogelijk
gemaakt moeten worden.
3. De-populatie en re-populatie met SPF
dieren om het gezondheidsniveau van
bedrijven te verhogen.
Wanneer dieren middels - onder steriele
voorwaarden uitgevoerde - keizersnede ter
wereld komen is de kans zeer klein dat ze
geïnfecteerd zijn. Op deze manier zijn dan
ook wereldwijd een aantal populaties opgezet
die vrij zijn van een aantal gedefinieerde
kiemen. Een dergelijke populatie heeft dan
de SPF status. SPF is de afkorting voor
"Specified Pathogen Free".
Wanneer gesproken wordt van SPF is het
Door een bedrijf na ontvolking te bevolken met
SPF dieren is het eenvoudig om een hogere
gezondheidstatus te creëren.
altijd van belang dat men de definitie van de
SPF status achterhaalt, immers "Specified"
kan ook op één enkele kiem betrekking hebben.
Daarnaast is het ook van belang na te
gaan op welke manier het "Pathogen Free"
wordt gecontroleerd. Monstergrootte, keuze
van de te bemonsteren dieren, methodiek van
onderzoek en de kwaliteit van de laboratoria
die de analyses uitvoeren geven inzicht in de
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 71

waarde die aan een bepaalde SPF status is te
verbinden.
Ook is het van belang inzicht te krijgen op
welke manier SPF populaties genetisch worden
verbeterd. Met andere woorden welke
veiligheden en zekerheden er gelden bij het
binnen brengen van genetisch materiaal in de
vorm van bijvoorbeeld sperma of embryo’s.
Het werken met (diepvries-) KI en embryotransplantaties
kan deze zekerheden bieden
(zie elders in dit DM). Vanuit een primair
SPF bedrijf is het ook mogelijk om elders in
de wereld weer nieuwe SPF-populaties te
bevolken.
De methode van de-pop / re-pop wordt in
steeds meer landen met groot succes ingezet.
De terugbetaaltijd van een dergelijke operatie
kan sterk uiteenlopen en is afhankelijk van de
kosten van gezondheidsmanagement die voor
de de-pop werden gemaakt en uiteraard van de
economische omstandigheden. Wereldwijde
ervaring leert echter dat een terugbetaaltijd die
ligt tussen de 9 en 18 maanden als haalbaar
moeten worden gezien. Angst voor herbesmetting
na een dergelijke operatie is natuurlijk
terecht. Hierbij moet men echter meenemen
dat wanneer een besmetting met een kiem
plaats vindt, over het algemeen een groot
aantal secundaire ziekteverwekkers op dit
D.M. 52e jaargang - No. 1 blz. 72
soort herbevolkte bedrijven niet aanwezig zal
zijn waardoor de impact van de herbesmetting
vele malen lager is dan onder conventionele
omstandigheden. Wanneer dan ook nog
de juiste maatregelen worden genomen om
de kans op herbesmetting zo klein mogelijk
te maken kan, ook in Nederland, met succes
met deze methode worden gewerkt om tot
betere resultaten te komen.
Voorwaarden om hogere gezondheid te
waarborgen
Onafhankelijk van de gezondheidsstatus van
een bedrijf is het uiteraard zaak deze status te
behouden. In wezen maakt het in dit kader niet
uit welke status een varkensbedrijf heeft. Voor
iedere status is het zaak te voorkomen dat
infecties, die niet in de populatie aanwezig zijn,
binnen komen. Een woord dat in dit kader
wordt gebruikt is "biosecurity". Biosecurity
behelst alles wat gedaan moet worden om te
voorkomen dat virussen op een bedrijf de kans
krijgen. Dus niet alleen het buiten houden van
de infecties (door toepassingen van technische
zaken als schone en vuile weg, hygiënesluis,
hekwerk etc. etc.) maar ook het management
binnen het bedrijf speelt hierin een cruciale rol.
Het voert in het kader van dit DM echter te ver
om op alle aspecten van bio-security in te gaan.
Van hoog naar laag
Voorzorgen bij het werken met SPF-dieren binnen een fokkerijpiramide
Een van de uitdagingen van het werken met hoge gezondheid is de introductie van fokmateriaal met een hogere
gezondheidstatus in populaties waarvan de gezondheid op een minder hoog peil staat. Als daarbij niet de juiste voorzorgen
worden getroffen bestaat het risico dat het in te voegen diermateriaal geïnfecteerd raakt, mogelijk ziek wordt
en zelfs de zeugenstapel dan weer uit evenwicht kan brengen.
Adaptatie procedures zorgen voor een probleemloze introductie van varkens in dierstapels met een andere of
lagere gezondheidstatus. Adapteren betekent dat de dieren gecontroleerd in contact komen met die kiemen waarvoor
ze geen weerstand hebben.
Voor een aantal infecties betekent dit dat de varkens worden gevaccineerd. Dit maakt ze beter bestand tegen een
eventuele infectie. Voor een groot aantal aandoeningen zijn echter geen effectieve vaccins voorhanden. De varkens
dienen voor deze aandoeningen –gecontroleerd- met de al aanwezige dieren en of materiaal in contact te
komen. Voor deze vorm van adapteren is het niet mogelijk een eenduidig protocol uit te schrijven. Per bedrijf
wordt daarom een plan gemaakt waarbij rekening wordt gehouden met de omstandigheden op het ontvangende
bedrijf en de status van het bedrijf.
Overigens is een vorm van adaptatie niet alleen aanbevelenswaardig voor bedrijven met een hoge gezondheidsstatus.
Voor iedere introductie van diermateriaal in een bedrijf ongeacht de status is het van toepassing. Wanneer
het mogelijk is nieuw aan te leveren dieren op te vangen in een separate afdeling zal dit werken als een quarantaine
die voorkomt dat infecties die mogelijk met de dieren meekomen het bedrijf ongecontroleerd kunnen bedreigen.
Wanneer men dan deze quarantaine ook nog gebruikt als adaptatiestal zullen de varkens rustig kunnen
wennen aan de bedrijfsomstandigheden. Adapteren gaat het best door de dieren in contact te brengen met materiaal
(mest) en diercontact (af te voeren gezonde slachtzeugen). Door de dieren goed in de gaten te houden en ze
direct te behandelen in het geval ze ziek worden door de micro-organismen waarmee ze op deze manier in contact
worden gebracht, zullen ze met de minst mogelijke schade afweer op weten te bouwen tegen de bedrijfseigen
microflora. Door dit in isolatie uit te voeren verlaagt men het risico het gezondheidsevenwicht van het bedrijf te
verstoren. Een normale adaptatieprocedure duurt ongeveer 6 weken maar in het geval van zich traag verspreidende
kiemen of wanneer de uitscheidingsduur van micro-organismen na infectie langer is wordt aangeraden de adaptatie
uit te breiden naar 10 tot 12 weken.

EEN GEZAMENLIJKE UITGAVE VAN: