10.09.2014 Views

dichtbij - Sophia Revalidatie

dichtbij - Sophia Revalidatie

dichtbij - Sophia Revalidatie

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

VER<br />

beteren<br />

binden<br />

antwoorden<br />

van specialistische revalidatiezorg<br />

<strong>dichtbij</strong><br />

Strategisch Beleidsplan<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

2010 - 2013


I n h o u d s o p g a v e<br />

1 Inleiding 2<br />

2 Toenemende externe druk 3<br />

2.1 Marktwerking en toenemende concurrentie 3<br />

2.2 Toenemende eisen aan kwaliteit, doelmatigheid en transparantie 3<br />

2.3 Patiënt centraal in de keten 3<br />

2.4 Toename van vraag en technische mogelijkheden 4<br />

3 Huidige kenmerken en positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 5<br />

3.1 <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert specialistische revalidatie 5<br />

3.2 Stabiele organisatie met interne oriëntatie en sterke positie in de regio 6<br />

3.3 Interne oriëntatie past niet meer bij de externe ontwikkelingen 6<br />

4 Kernstrategie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 8<br />

4.1 Missie en waardepropositie 8<br />

4.2 Visie 2013: versterkte en verankerde positie in de regio 8<br />

5 VERbeteren, VERbinden en VERantwoorden 9<br />

5.1 VERbeteren 9<br />

• Binnen het aanbod van specialistische revalidatie excelleren op de primaire doelgroepen 9<br />

• De keuze voor nieuwe doelgroepen wordt gebaseerd op duidelijke criteria en markt verkenning 9<br />

• De zorgpaden binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> sluiten goed op elkaar aan tussen de diverse clusters 9<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> werkt continu aan ontwikke ling van kwalitatief hoogwaardige revalidatiezorg 9<br />

5.2 VERbinden 11<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een duidelijke en erkende plek in de keten 11<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een actieve rol bij het zorgen dat ‘de juiste patiënt op de juiste plaats’ komt 11<br />

• De positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in de ziekenhuizen is versterkt 11<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> functioneert regionaal als kennis- en expertisecentrum 11<br />

• Het contact met de 1 e -lijn is verder ontwikkeld 12<br />

5.3 VERantwoorden 12<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert goede kwaliteit voor een passende prijs 12<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is zowel qua inhoud als proces transparant in haar modulaire behandel aanbod 12<br />

6 Organisatie 13<br />

6.1 <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> investeert in haar medewerkers 13<br />

6.2 Externe gerichtheid en flexibiliteit als thema’s binnen het personeels beleid 13<br />

6.3 Duaal management en vakgroepen 14<br />

6.4 Bouw 14<br />

Verklarende woordenlijst 15


1 I n l e i d i n g<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

Voor u ligt het Strategisch Beleidsplan van <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> voor de periode 2010 - 2013. Het plan<br />

sluit aan op de ontwikkelingen en resultaten van het<br />

Strategisch Beleidsplan ‘<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> bouwt …’ dat<br />

de periode 2006 - 2009 omvat.<br />

Aan de discussies om te komen tot een nieuw Strategisch<br />

Beleidsplan is - in twee ronden en clustergewijs,<br />

gegroepeerd naar locatie - met veel enthousiasme<br />

deel genomen door alle revalidatieartsen, unit-, etageen<br />

clustermanagers. In de discussies kwamen, naast de<br />

voor heel <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> geldende strategische<br />

opties, vooral de voor de betreffende locaties geldende<br />

kansen en bedreigingen aan de orde. De resultaten zijn<br />

telkens gepresenteerd aan - en bediscussieerd met - de<br />

Raad van Bestuur. Daarnaast is op basis van beschikbaar<br />

(landelijk) onderzoek en interne stukken van <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> een interne en externe analyse uitgevoerd.<br />

Dit alles resulteert in het voorliggende Strategisch<br />

Beleidsplan.<br />

De titel van het plan geeft de ambitie van <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> weer. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert specialistische<br />

revalidatiezorg. Door revalidatiezorg op specialistisch<br />

niveau aan te bieden op diverse locaties wordt<br />

revalidatie <strong>dichtbij</strong> de patiënt gebracht. Deze zorg<br />

blijven wij de komende jaren verbeteren. Verbeteren<br />

duidt op onze blijvende aandacht om te excelleren en<br />

regionaal het expertisecentrum te zijn op het terrein van<br />

specialistische revalidatie. Dit doen wij bijvoorbeeld<br />

door verdere ontwikkeling en gebruik van zorgstandaarden<br />

maar ook door bij te dragen aan ontwikkeling<br />

en innovatie binnen de revalidatie met opleiding en<br />

deelname aan (toegepast) wetenschappelijk onderzoek.<br />

Daarnaast wil <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> werken aan het<br />

verbinden van de zorg. Verbinden duidt op onze ambitie<br />

om door samenwerking met andere partijen de patiënt<br />

op de juiste plaats in de keten te hebben. Wij zien de<br />

verpleeghuizen, de ziekenhuizen, de 1 e -lijn en de GGZ<br />

niet als concurrenten maar als samenwerkingspartners<br />

die complementaire vormen van zorg leveren. Door<br />

samenwerking met ketenpartners willen wij tevens<br />

bereiken dat <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> een duidelijke en<br />

erkende positie in de keten heeft daar waar specialistische<br />

revalidatiezorg meerwaarde heeft. Verbinden<br />

leidt daarmee niet alleen tot betere patiëntenzorg maar<br />

draagt ook bij aan het verankeren van de positie van<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in de keten. Tot slot wil <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> verantwoorden. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> wil een<br />

goede kwaliteit tegen een passende prijs bieden. Om die<br />

reden wordt gewerkt aan verdere verbetering van de<br />

patiëntenlogistiek, taak delegatie en efficiency. Wij<br />

willen daarbij onze resultaten transparant en kenbaar<br />

maken naar verzekeraar en patiënt. De organisatie en<br />

daarbinnen de professionaliteit en gedrevenheid van het<br />

personeel vormen de randvoorwaarden om bovengenoemde<br />

ambities te bereiken.<br />

Vanuit de hoofddoelen en subdoelen zoals opgenomen<br />

in dit Strategisch Beleidsplan zullen jaarplannen per<br />

cluster en locatie worden gemaakt die een verdere<br />

operationalisering bevatten van dit plan.<br />

Op www.<strong>Sophia</strong><strong>Revalidatie</strong>.nl/SBP zijn de details in<br />

te zien en is de voortgang van het plan te volgen.<br />

Eric Boldingh en Hans Borgsteede<br />

Raad van Bestuur<br />

2


2 T o e n e m e n d e e x t e r n e d r u k<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> signaleert diverse externe ontwikkelingen<br />

die van invloed zijn op de positie van de organisatie<br />

en op de revalidatiezorg algemeen.<br />

2.1 Marktwerking en toenemende<br />

concurrentie<br />

Binnen de revalidatiezorg is sprake van nieuwe en<br />

toe nemende concurrentie. De functiegerichte omschrijving<br />

onder de ZvW laat meer ruimte voor nieuwe<br />

aanbieders en producten en daarmee meer concurrentie<br />

toe. Hierbij signaleert <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> tevens dat de<br />

concurrentie zich meer en meer gaat organiseren<br />

(samenwerking) en dat er schaalvergroting ontstaat.<br />

Meer verpleeghuizen richten een afdeling met revalidatie<br />

in. Potentiële fusies tussen het ziekenhuis en verpleeghuis<br />

kunnen daarbij een sterke concurrent gaan vormen<br />

voor een deel van de CVA-keten. Duidelijkheid geven<br />

over de specifieke expertise van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is<br />

hierbij noodzakelijk. Een ander voorbeeld is de samenwerking<br />

in de 1 e -lijn voor de DCD-patiënten met minder<br />

complexe problematiek.<br />

De mate waarin hierbij sprake is van werkelijke concurrentie<br />

en de mate waarin het gaat om complementaire<br />

vormen van revalidatie wordt verder uitgewerkt in<br />

paragraaf 3.1.<br />

2.2 Toenemende eisen aan kwaliteit,<br />

doelmatigheid en transparantie<br />

De financiering van de revalidatiegeneeskunde gebeurt<br />

vanaf 2009 met de <strong>Revalidatie</strong> DBC. Voor de bekostiging<br />

blijven de verpleegdagen en revalidatiebehandeluren<br />

(RBU’s) voorlopig leidend. Verzekeraars zullen daarbij<br />

meer en meer gaan sturen op een goede prijs/kwaliteit<br />

verhouding. Verzekeraars maar ook patiëntenorganisaties<br />

verlangen transparantie over prijs, kwaliteit en<br />

resultaat van de geleverde zorg. De afgelopen jaren is<br />

gewerkt aan verbetering van registratie en meetinstrumenten<br />

om dit proces te kunnen sturen.<br />

2.3 Patiënt centraal in de keten<br />

In de gehele zorg is een ontwikkeling te signaleren van<br />

empowerment van de patiënt. Onder empowerment<br />

verstaan we het formuleren van wensen en zich sterk<br />

maken dat die wensen ook gerealiseerd worden. Wensen<br />

en behoeften van de patiënt komen sterker centraal te<br />

staan. De zorg wordt daarbij steeds vaker (regionaal)<br />

in ketens georganiseerd. Patiënten zijn mondiger<br />

geworden. Juist ook binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> waar<br />

patiënten actief betrokken worden bij het bepalen en<br />

evalueren van de eigen behandeldoelen merken we deze<br />

ontwikkeling en geven we hier actief invulling aan. Dit<br />

doen we bijvoorbeeld door het houden van spiegel- en<br />

externe ontwikkelingen<br />

• Functiegerichte omschrijving ZvW laat meer ruimte<br />

voor nieuwe aanbieders en producten<br />

• Toenemende concurrentie 1 e -lijn, ziekenhuizen en<br />

verpleeghuizen<br />

• Concurrentie gaat zich organiseren (samenwerking/<br />

schaalvergroting)<br />

• Overheveling somatische reactivering AWBZ naar ZvW<br />

Marktwerking en nieuwe en toenemende concurrentie<br />

Patiënt centraal in keten<br />

• Patiënt als eigenaar van zorgproces<br />

• Meer eisen aan continuïteit van zorg<br />

• Grens tussen 1 e - en 2 e -lijn verandert<br />

• Zorg wordt steeds meer (regionaal) in ketens<br />

georganiseerd<br />

Toenemende externe druk tot samenwerking met<br />

verwijzers en andere aanbieders in de keten, klantgericht<br />

werken, afleggen van verantwoording over resultaten.<br />

1 Enkel demografisch en geen rekening houden met effect van nieuwe markten of producten.<br />

• Invoering bekostiging met DBC’s<br />

• Onderhandelen verzekeraar zonder contracteerplicht<br />

• Verzekeraars verlangen kwalitatief goede zorg en<br />

inzichtelijke kosten<br />

• Nieuwe mogelijkheden voor informatie over proces<br />

en resultaat<br />

Marktwerking en nieuwe en toenemende concurrentie<br />

Toenemende vraag en toenemende technologische<br />

mogelijkheden<br />

• Toename vraag tot 2015 met 5,5% daarna 1,8% 1<br />

• Patiënten eerder uit het ziekenhuis<br />

• Nieuwe technologische toepassingen voor behandeling<br />

en ondersteuning van de patiënt<br />

Bron: Oriëntatie op de markt. <strong>Revalidatie</strong> Nederland 2007<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

3


exitgesprekken, in aanvulling op de reguliere tevredenheidmetingen.<br />

Tijdens deze gesprekken wordt onder<br />

andere dieper doorgevraagd naar de onderwerpen waar<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> lager scoort zodat dit beter begrepen<br />

wordt en gerichte acties genomen kunnen worden.<br />

2.4 Toename van vraag en technische<br />

mogelijkheden<br />

In onderzoek van <strong>Revalidatie</strong> Nederland is berekend dat<br />

er over de periode 2006 tot 2015 een toename van<br />

het aantal revalidatiepatiënten te verwachten is van<br />

ongeveer 5,5%. Na 2015 wordt een groei verwacht die<br />

gelijke tred houdt met groei van de bevolking 1 . Deze<br />

berekening is gebaseerd op ontwikkelingen in de<br />

demografische opbouw van de bevolking en houdt geen<br />

rekening met het effect van nieuwe markten of<br />

producten. Op basis van de demografische ontwikkelingen<br />

is er geen noemenswaardige verschuiving te<br />

verwachten in de verdeling van de aandoeningen<br />

waarmee patiënten de revalidatiesector instromen.<br />

Bij ziekenhuizen is een trend te signaleren om patiënten<br />

eerder te ontslaan. Het gevolg is dat de klinische<br />

revalidatiepatiënten binnenkomen met ernstiger stoornissen<br />

en vaak meervoudige medische problemen. Deze<br />

ontwikkeling vraagt andere en extra kennis en vaardigheden<br />

van de medewerkers. Ontwikkelingen binnen de<br />

kindergeneeskunde (neonatologie en prematurenzorg)<br />

sorteren een vergelijkbaar effect binnen de kinderrevalidatie.<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

Binnen de gehele gezondheidszorg, waaronder de<br />

revalidatiesector, is een ontwikkeling waar te nemen<br />

van toenemende technische mogelijkheden voor behandeling<br />

en ondersteuning van de patiënt.<br />

Bovengenoemde landelijke ontwikkelingen leiden tot<br />

een toenemende externe druk tot blijvende verbetering<br />

van zorg, samenwerking met andere aanbieders in de<br />

keten en klantgericht werken en het afleggen van<br />

verantwoording over resultaten. Kwaliteit van leven is<br />

een begrip dat steeds meer gehanteerd wordt bij het<br />

stellen van revalidatiedoelen en de daarbij toe te passen<br />

middelen. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> zet zich in om dit begrip<br />

tastbaar te maken voor patiënten en medewerkers.<br />

1 Bron: Oriëntatie op de markt. <strong>Revalidatie</strong> Nederland 2007<br />

4


3 H u i d i g e k e n m e r k e n e n p o s i t i e<br />

v a n S o p h i a R e v a l i d a t i e<br />

3.1 <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert<br />

specialistische revalidatie<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert poliklinische revalidatie aan<br />

kinderen, jongeren en volwassenen; voor volwassenen<br />

heeft <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> ook een klinisch aanbod.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een breed aanbod van<br />

specialis tische revalidatie op diverse locaties. De<br />

beschikbare capaciteit betreft 82 klinische bedden en<br />

108 poli klinische behandelplaatsen (46,6 volwassenen<br />

en 61,7 kinderen). <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is daarmee de<br />

grootste aanbieder van poliklinische revalidatie voor<br />

kinderen in Nederland.<br />

Bij het beoordelen van de positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

in de markt is het van belang onderscheid te maken<br />

tussen de diverse vormen van revalidatie die onder de<br />

ZvW vallen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om algemene<br />

monodisciplinaire revalidatie zoals geleverd wordt in de<br />

1 e -lijn, algemene doelgroeprevalidatie voor CVApatiënten<br />

zoals vaak geleverd wordt in verpleeghuizen<br />

tot hooggespecialiseerde interdisciplinaire revalidatiezorg.<br />

In onderstaande figuur zijn de diverse revalidatievormen<br />

ingedeeld langs twee glijdende schalen ‘van<br />

algemeen naar specialistisch’ en ‘van enkelvoudig naar<br />

interdisciplinair’. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert specialistische<br />

revalidatie op de hele as van enkelvoudige tot<br />

inter disciplinaire revalidatie.<br />

Een belangrijke constatering bij onderstaande figuur is<br />

dat de ontwikkeling van revalidatie in verpleeghuizen en<br />

1 e -lijn grotendeels een complementaire vorm van<br />

revalidatie betreft en het niet of nauwelijks overlapt met<br />

de specialistische revalidatie die de kern van het aanbod<br />

van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> vormt. Binnen doelgroepen als<br />

bijvoorbeeld DCD bij kinderen of CVA-patiënten zullen<br />

de minder complexe patiënten in aanmerking komen<br />

voor algemene revalidatiebehandeling in de 1 e -lijn dan<br />

wel verpleeghuis maar zal voor de complexe patiënten<br />

een beroep worden gedaan op gespecialiseerde interdisciplinaire<br />

revalidatie zoals <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> die<br />

biedt. De consequentie van toenemend aanbod bij<br />

verpleeghuizen en 1 e -lijn kan daarom zijn dat een deel<br />

van de patiënten met weinig complexe problematiek in<br />

de toekomst wegvalt bij <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. Wij zullen<br />

nog meer dan voorheen voor de meer complexe<br />

patiënten (hoog) gespecialiseerde revalidatie bieden. Dit<br />

heeft uiteraard zijn weerslag op de gewenste houding,<br />

kennis en vaardigheden van de medewerkers.<br />

Daar waar door samenwerking en schaalvergroting<br />

(bijvoorbeeld een samenwerkingsverband van verpleeghuis<br />

en ziekenhuis) meer gespecialiseerde vormen van<br />

revalidatie zouden worden geboden ontstaat wel directe<br />

concurrentie voor <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>.<br />

<strong>Sophia</strong> revalidatie levert specialistische revalidatie<br />

specialistisch<br />

algemeen<br />

<strong>Revalidatie</strong>arts<br />

polikliniek en consultair in<br />

ziekenhuizen<br />

Algemene monodisciplinaire<br />

revalidatie zoals ook geleverd<br />

door 1 e -lijn (huisarts,<br />

fysiotherapeut, ergotherapeut)<br />

Gespecialiseerde doelgroeprevalidatie<br />

Doelgroeprevalidatie met revalidatiearts<br />

als consulent (zoals CVA in verpleeghuis,<br />

longrevalidatie door longarts en<br />

fysiotherapie in ziekenhuis)<br />

Algemene multidisciplinaire revalidatie<br />

(reactivering in verpleeghuis,<br />

multidisciplinaire 1 e -lijns behandeling)<br />

Topreferente zorg =<br />

hoog gespecialiseerde<br />

interdisciplinaire<br />

revalidatiezorg<br />

enkelvoudig multidisciplinair interdisciplinair<br />

Bron model: PP Zorg, 2009<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

5


3.2 Stabiele organisatie met interne<br />

oriëntatie en sterke positie in de<br />

regio<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is een stabiele organisatie met een<br />

laag ziekteverzuim en een gezonde financiële basis.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een cultuur die zich kenmerkt<br />

door een sterke patiëntgerichtheid, gemotiveerde<br />

medewerkers en een sterke saamhorigheid. Er is sprake<br />

van korte lijnen tussen werkvloer en management.<br />

Op dit moment heeft <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> een sterke<br />

positie in de regio, waarbij er relatief weinig echte<br />

concurrentie wordt ervaren. Deze sterke positie heeft<br />

ertoe geleid dat <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> een interne oriëntatie<br />

kent. Daarnaast ontbreekt het nog aan een gedegen<br />

marktoriëntatie en bewuste strategische stappen op de<br />

consequenties van marktwerking.<br />

3.3 Interne oriëntatie past niet meer<br />

bij de externe ontwikkelingen<br />

Wanneer we de interne en externe analyse naast elkaar<br />

bezien, komt <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> tot de conclusie dat<br />

- ondanks de sterke regionale positie - de interne<br />

oriëntatie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> niet meer past bij de<br />

externe ontwikkelingen zoals geschetst in hoofdstuk 2 en<br />

een risico kan vormen voor onze positie in de toekomst.<br />

De buitenwereld verandert voortdurend en steeds<br />

sneller waardoor de plaats van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in de<br />

zorgketen niet meer automatisch is gegarandeerd.<br />

De komende periode zal <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> zich richten<br />

op het verankeren en verstevigen van de positie in de<br />

regio. Onderstaande figuur vat samen welke invloeden<br />

er zijn op de positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>.<br />

In de kern van onderstaande figuur gaat het om de<br />

onderlinge concurrentie met andere revalidatieinstellingen.<br />

Deze is beperkt. De 19 revalidatiecentra in<br />

Nederland kennen een regionale verdeling en vormen<br />

geen directe concurrenten van elkaar. Wel is er de<br />

afgelopen jaren in toenemende mate sprake van een<br />

(landelijke) vergelijking van kosten, kwaliteit, tevredenheid<br />

en logistiek. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> gaat zich in de<br />

periode tot 2013 positief onderscheiden door het<br />

doorlopend verbeteren van de zorg die zij levert en te<br />

investeren in wetenschappelijk onderzoek.<br />

De invloed van substituten en toetreders neemt toe (zie<br />

ook hoofdstuk 2 en 3). De concurrentiedruk zal mede<br />

afhankelijk zijn van de samenwerkingsrelatie die<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> met deze partijen heeft. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> streeft verbinding en samenwerking na met<br />

onderlinge duidelijkheid over (terug)verwijscriteria.<br />

Invloeden op de positie van sophia revalidatie<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

“Deel van de eenvoudige revalidatie<br />

verdwijnt naar verpleeghuis en 1 e -lijn<br />

leidt bij <strong>Sophia</strong> tot complexere zorg”<br />

Invloed zorgverzekeraars:<br />

eisen meer transparantie,<br />

prijs/kwaliteitverhouding<br />

Neemt toe: +<br />

Invloed van substituten en toetreders,<br />

verpleeghuizen na CVA, GGZ bij NAH<br />

in plaats van TPG de KDC en MKD<br />

Neemt toe: ++<br />

Onderlinge concurrentie<br />

revalidatie instellingen.<br />

Beperkt: +/-<br />

(wel toenemende vergelijking<br />

kosten, kwaliteit, tevredenheid,<br />

logistiek)<br />

Invloed van patiëntenorganisaties.<br />

Neemt toe: +<br />

“Concurrentie gaat zich organiseren<br />

(zowel samenwerking als schaalvergroting)<br />

1e-lijn, verpleeghuis,<br />

GGZ, PsyQ”<br />

Invloed van verwijzers:<br />

belangrijkste zijn medisch specialist en<br />

huisarts. Ziekenhuis kent een prikkel<br />

om patiëntenlogistiek te verbeteren.<br />

<strong>Sophia</strong> als uitstroom. Fusie tussen<br />

ziekenhuis en verpleeghuis kan<br />

bedreiging zijn.<br />

Neemt toe: ++<br />

“Fusie ziekenhuis en verpleeghuis<br />

beïnvloedt de markt”<br />

Model: Porter.<br />

Inhoud model: onder andere marktanalyse RN, interviews medewerkers en interne documenten <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

6


<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> wil een duidelijke en erkende plek in<br />

de keten hebben daar waar specialistische revalidatie<br />

een meerwaarde heeft.<br />

De invloed van verwijzers is erg belangrijk voor <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong>. Het ziekenhuis vormt daarbij de belangrijkste<br />

verwijzer en toeleverancier. Binnen het werkgebied van<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> zijn er geen ziekenhuizen met een<br />

revalidatieafdeling los van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. In die zin<br />

is geen sprake van directe concurrentie maar eerder van<br />

wederzijdse afhankelijkheid. De ziekenhuizen hebben<br />

belang bij tijdige uitstroom naar <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> en<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft belang bij de juiste instroom. De<br />

komende periode wordt onder andere geïnvesteerd in<br />

verdere versterking van de positie in de ziekenhuizen.<br />

Naar verzekeraars en patiënten wil <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

transparant zijn, haar meerwaarde uitdragen en<br />

aantonen en zich verantwoorden.<br />

Om de positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> te verstevigen en<br />

verankeren zullen de komende beleidsperiode de<br />

volgende strategische stappen worden gezet:<br />

I Verbeteren<br />

II Verbinden<br />

III Verantwoorden<br />

Deze worden verder uitgewerkt in hoofdstuk 4 en 5.<br />

i verbeteren, ii verbinden en iii verantwoorden<br />

Invloed zorgverzekeraars:<br />

eisen meer transparantie,<br />

prijs/kwaliteitverhouding<br />

Neemt toe: +<br />

III<br />

Invloed van substituten en toetreders,<br />

verpleeghuizen na CVA, GGZ bij NAH<br />

in plaats van TPG de KDC en MKD<br />

Neemt toe: ++<br />

I<br />

Onderlinge concurrentie<br />

revalidatie instellingen.<br />

Beperkt: +/-<br />

(wel toenemende vergelijking<br />

kosten, kwaliteit, tevredenheid,<br />

logistiek)<br />

Invloed van patiëntenorganisaties.<br />

Neemt toe: +<br />

II<br />

Invloed van verwijzers:<br />

belangrijkste zijn medisch specialist en<br />

huisarts. Ziekenhuis kent een prikkel<br />

om patiëntenlogistiek te verbeteren.<br />

<strong>Sophia</strong> als uitstroom. Fusie tussen<br />

ziekenhuis en verpleeghuis kan<br />

bedreiging zijn.<br />

Neemt toe: ++<br />

Model: Porter.<br />

Inhoud model: onder andere marktanalyse RN, interviews medewerkers en interne documenten <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

7


4 K e r n s t r a t e g i e v a n<br />

S o p h i a R e v a l i d a t i e<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

4.1 Missie en waardepropositie<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> beoogt door inzet van een brede<br />

professionele deskundigheid op het gebied van<br />

specialistische revalidatie mensen met een dreigend<br />

of bestaand participatieprobleem te ondersteunen<br />

bij het vinden, dan wel uitoefenen van de door hen<br />

gewenste rol in de samenleving.<br />

De waarde die <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> biedt bestaat uit twee<br />

kernelementen:<br />

1 <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert revalidatiezorg op<br />

specialistisch niveau <strong>dichtbij</strong><br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> biedt revalidatie op specialistisch<br />

niveau voor kinderen, jongeren en volwassenen. Het<br />

doel van revalidatiezorg is de patiënt te helpen de door<br />

haar/hem gewenste rol in de samenleving (weer) zo<br />

goed mogelijk te vervullen ondanks eventuele<br />

participatie problemen.<br />

Zorg wordt op maat verleend waarbij <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

uitgaat van de behoefte van de patiënt (binnen de<br />

professionele verantwoordelijkheid en de ethische<br />

normen van de medewerkers en de mogelijkheden van<br />

de ZvW). <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> hanteert als uitgangspunt<br />

dat de zorg zo dicht mogelijk bij de patiënten wordt<br />

verleend. Daarom heeft <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> vestigingen<br />

in meerdere plaatsen. Uitgangspunt is dat wat op één<br />

bepaalde locatie tot ontwikkeling komt ook op andere<br />

locaties wordt toegepast. Waar echter concentratie van<br />

des kundigheid op één locatie zinvol is (bijvoorbeeld door<br />

benodigde faciliteiten en schaalgrootte) ontstaat<br />

specialisatie en worden specifieke doelgroepen intern<br />

verwezen. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> streeft er naar de juiste<br />

patiënt op de juiste plaats te hebben en heeft daartoe<br />

samenwerkingsafspraken met ketenpartners in de regio.<br />

2 <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> functioneert regionaal<br />

als kennis- en expertisecentrum voor<br />

specialis tische revalidatie<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> werkt continu aan verdere ontwikkeling<br />

van kwalitatief hoogwaardige revalidatiezorg. Zij<br />

doet dit door:<br />

• het opleiden van revalidatieartsen, gz-psychologen<br />

en het bieden van stagemogelijkheden voor alle<br />

disciplines;<br />

• het ondersteunen en ontwikkelen van revalidatiegeneeskunde<br />

in ziekenhuizen, verpleeghuizen en<br />

andere gezondheidszorginstellingen;<br />

• het ter beschikking stellen van de in <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

ontwikkelde expertise voor partners in de regio.<br />

4.2 Visie 2013: versterkte en<br />

verankerde positie in de regio<br />

In 2013 heeft <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> een versterkte en<br />

verankerde positie in de regio op het terrein van<br />

specialistische revalidatie.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert daarbij regionaal een kwalitatief<br />

hoogwaardig en breed aanbod op diverse locaties<br />

waardoor patiënten in staat worden gesteld de zorg<br />

dicht bij huis te verkrijgen. Binnen dit brede aanbod<br />

excelleert <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> op de primaire doelgroepen.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> functioneert regionaal als kennis- en<br />

expertisecentrum voor specialistische revalidatie. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> heeft daarbij de ambitie op het terrein van<br />

toegepast wetenschappelijk onderzoek bij volwassenen<br />

en kinderen een belangrijkere speler (overeenkomstig<br />

met die van de andere grote revalidatiecentra) in de<br />

revalidatiesector te worden.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> signaleert dat krachtenbundeling in<br />

de gezondheidszorg urgenter wordt om de toenemende<br />

eisen des tijds het hoofd te kunnen bieden. De steeds<br />

terugkerende kortingsrondes belemmeren steeds meer<br />

de mogelijkheid structureel tijd en geld vrij te maken<br />

voor kwaliteitsontwikkeling en -borging en de toepassing<br />

van wetenschappelijk onderzoek. De door de overheid<br />

geïnitieerde almaar toenemende vraag om verantwoording<br />

en daarmee samenhangende bureaucratie dragen<br />

bij tot een relatieve verschuiving van middelen ten<br />

behoeve van de directe patiëntenzorg naar ondersteunende<br />

functies en staffuncties.<br />

Om deze ontwikkelingen het hoofd te bieden is naast<br />

maatregelen om steeds efficiënter te werken nauwe<br />

samenwerking met andere organisaties in de gezondheidszorg<br />

gewenst.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> oriënteert zich in de komende periode<br />

op nauwe samenwerking met andere revalidatiecentra,<br />

waarbij elke samenwerkingsvorm bespreekbaar is.<br />

Vanuit deze visie en de uitgevoerde interne en externe<br />

analyse, komt <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> tot de volgende drie<br />

hoofddoelstellingen:<br />

• VERbeteren: excelleren en blijvend verbeteren van de<br />

(geleverde) zorg.<br />

• VERbinden: een duidelijke en erkende plek in de keten<br />

op het gebied van specialistische revalidatie.<br />

• VERantwoorden: transparantie, verantwoording en<br />

een goede kwaliteit tegen een passende prijs.<br />

8


5 VERbeteren, VERbinden<br />

e n VERantwoorden<br />

5.1 VERbeteren<br />

VER<br />

van specialistische revalidatiezorg<br />

<strong>dichtbij</strong><br />

beteren<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> wil excelleren op kwaliteit. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> levert een breed aanbod van revalidatiezorg<br />

op specialistisch niveau <strong>dichtbij</strong> en wil regionaal als<br />

kennis- en expertisecentrum functioneren voor specialistische<br />

revalidatie. Om die reden investeren wij blijvend<br />

in het verbeteren van de zorg. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft<br />

daartoe de volgende doelstellingen voor de periode tot<br />

2013:<br />

Binnen het aanbod van specialistische revalidatie<br />

excelleren op de primaire doelgroepen<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert een breed aanbod van<br />

specialis tische revalidatiezorg . Binnen dit brede aanbod<br />

excelleert <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> op de primaire doelgroepen.<br />

De keuze voor nieuwe doelgroepen wordt gebaseerd<br />

op duidelijke criteria en markt verkenning<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> benoemt en baseert haar keuze voor<br />

eventuele nieuwe doelgroepen op duidelijke criteria en<br />

een gedegen verkenning van de markt (zoals groei in de<br />

markt, verwachte winstgevendheid, concurrentie). Zo<br />

ontstaat een focus op beste product markt combinaties<br />

(pmc’s) en wordt voorkomen dat de aandacht teveel<br />

versnippert.<br />

De zorgpaden binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> sluiten<br />

goed op elkaar aan tussen de diverse clusters<br />

De zorgpaden binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> sluiten goed op<br />

elkaar aan tussen de diverse clusters:<br />

• De Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Jongeren (PRJ) zorgt voor<br />

een verbeterde transitie van kind naar volwassenen;<br />

• Vanuit patiëntoptiek is sprake van een naadloze<br />

aansluiting bij overgang kliniek naar polikliniek.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> werkt continu aan<br />

ontwikke ling van kwalitatief hoogwaardige<br />

revalidatiezorg<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> werkt continu aan verdere ontwikkeling<br />

van kwalitatief hoogwaardige revalidatiezorg<br />

(waarbij gefocust wordt op de primaire doelgroepen van<br />

de clusters):<br />

• Verder verbeteren van het behandelproces:<br />

• de zorgtrajecten van de belangrijkste doelgroepen<br />

zijn beschreven dan wel geactualiseerd;<br />

• beschikbare richtlijnen zijn geïmplementeerd en<br />

worden nageleefd;<br />

• behandelmethoden zijn getoetst aan het principe<br />

dat ze doeltreffend en doelmatig moeten zijn<br />

(evidence based medicine);<br />

• iedere patiënt formuleert samen met zijn behandelaar<br />

de voor hem geldende revalidatiedoelen en<br />

ontvangt een overzicht op schrift van de voor hem<br />

geldende doelen, middelen en resultaten;<br />

• iedere patiënt heeft een door de organisatie<br />

aan gewezen contactpersoon;<br />

• de uitgangssituatie van de patiënt en het resultaat<br />

van de behandeling worden vastgelegd met<br />

gevalideerde meetinstrumenten. Het invoeren en<br />

gebruiken van meetinstrumenten wordt bevorderd<br />

door zogenoemde knowledge brokers: medewerkers<br />

die gedeeltelijk zijn vrijgesteld om het<br />

gebruik van meetinstrumenten in de zorg te<br />

bevorderen. De resultaten van deze metingen<br />

dienen mede als prestatie-indicator voor de<br />

organisatie. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> loopt voorop bij het<br />

toepassen en uitdragen van prestatie-indicatoren.<br />

Prestatie- indicatoren bieden de mogelijkheid aan<br />

buitenstaanders om op relatief eenvoudige wijze de<br />

prestaties van het centrum te beoordelen en<br />

onderling te vergelijken;<br />

• het logistieke proces van instroom, doorstroom en<br />

uitstroom van patiënten wordt de komende jaren<br />

geoptimaliseerd door het toepassen van technieken<br />

afkomstig uit het project <strong>Revalidatie</strong> In Beweging,<br />

waar <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in participeert. De patiënt<br />

wordt tijdig geïnformeerd over de voor hem<br />

geldende wachttijden en kan er van uitgaan dat die<br />

informatie klopt;<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> verbetert de ‘niet aan behandeling<br />

gebonden kwaliteit’, onder andere door het<br />

waar gewenst bieden van de mogelijkheid tot<br />

consultatie en behandeling buiten de reguliere<br />

kantoortijden en het maken van afspraken via<br />

internet.<br />

• Werken met gekwalificeerd personeel<br />

De komende jaren zal extra aandacht worden besteed<br />

aan de kwalificaties die medewerkers moeten bezitten<br />

bij de behandeling van de verschillende doelgroepen.<br />

De vakgroepen spelen een belangrijke rol bij het<br />

adviseren van het management in deze.<br />

De kwaliteit van de revalidatieartsen krijgt extra<br />

aandacht door het verder invoeren van het systeem<br />

van intervisie en het toepassen van het instrument<br />

van IFMS, het Individueel Functioneren van Medisch<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

9


Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

Specialisten. Er is een reglement mogelijk disfunctioneren<br />

medisch specialisten. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

is landelijk koploper bij het toepassen van deze<br />

kwaliteitsinstrumenten en wil die positie behouden.<br />

• Leren van de ervaringen van de patiënten<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> kent een uitgebreid systeem om<br />

te leren van de ervaringen van haar patiënten. De<br />

organisatie meet doorlopend de patiënttevredenheid.<br />

Half jaarlijks worden de uitkomsten hiervan gebruikt om<br />

de tevredenheid te monitoren en er verbeterplannen<br />

aan te koppelen. De afgelopen jaren is geïnvesteerd in<br />

het kwalitatief ondervragen van patiënten door evaluatie<br />

gesprekken (in groepen en individueel) en het<br />

voeren van spiegel- en exitgesprekken. Hierbij heeft<br />

de Cliëntenraad een actieve rol.<br />

In de kinderrevalidatie wordt extra aandacht besteed<br />

aan het mondeling en schriftelijk informeren van de<br />

ouders over de situatie van hun kind: de diagnose, de<br />

prognose en het te bereiken resultaat van de behandeling.<br />

Hiermee kunnen de ouders hun positie als partner<br />

in het revalidatieproces verder versterken.<br />

• Toepassen van externe beoordelingssystemen<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> streeft ernaar in 2010 HKZgecertificeerd<br />

te zijn. Eén van de onderdelen daarbij<br />

is het ‘sluiten’ van de kwaliteitscirkel door naast het<br />

plannen en uitvoeren het accent meer te verschuiven<br />

naar evalueren en op grond daarvan verbeteren en<br />

borgen (onder andere door het regelmatig inzetten<br />

van auditteams).<br />

• Efficiënt omgaan met middelen<br />

In de komende jaren zal het accent in de gezondheidszorg<br />

nog meer komen te liggen op efficiency: het<br />

doeltreffend en doelmatig inzetten van beschikbare<br />

middelen ten behoeve van de patiëntenzorg. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> heeft een gezonde financiële huishouding<br />

en dat moet zo blijven. In de patiëntenzorg zal<br />

het systeem van doelmatigheidsbesprekingen verder<br />

worden geïntensiveerd.<br />

• Veiligheid in de zorg voor patiënten en medewerkers<br />

In de afgelopen periode is binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

gewerkt aan verdere verbetering van de veiligheidscultuur<br />

en het melden van (bijna) incidenten. Binnen drie<br />

jaar wil <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> een goed inzicht hebben in<br />

de incidenten en bijna incidenten en zal het veilig<br />

melden van incidenten structureel een plek binnen de<br />

teams hebben. Dit betekent dat op de werkvloer wordt<br />

nagedacht over hoe een (bijna)-incident voorkomen<br />

kan worden, meteen actie wordt ingezet en verbeteracties<br />

maar ook ‘fouten’ worden gedeeld binnen de<br />

organisatie.<br />

Een systeem van risico-inventarisatie maakt onderdeel<br />

uit van dit proces.<br />

• Bieden van opleidingsplaatsen<br />

Het opleiden van medewerkers is naast een maatschappelijke<br />

opdracht ook een stevige kwaliteitsimpuls.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> biedt van oudsher<br />

opleidings mogelijkheden voor artsen in opleiding tot<br />

revalidatiearts en GZ-psychologen. Dit beleid wordt<br />

voortgezet. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> neemt daarnaast<br />

actief deel aan de trend taken van dure en schaarse<br />

medewerkers als revalidatieartsen te delegeren<br />

naar speciaal daarvoor opgeleide mede werkers als<br />

physician assistants en nurse practitioners. Behalve<br />

het feit dat hiermee de efficiency van het werk van<br />

onze revalidatieartsen kan worden verhoogd kan<br />

hiermee door verdere specialisatie de kwaliteit van de<br />

zorg verder worden verbeterd. Daarnaast biedt dit de<br />

mogelijkheid aan medewerkers tot het maken van een<br />

carrièrestap.<br />

• Toepassen van wetenschappelijk onderzoek<br />

Toepassing van patiëntgebonden wetenschappelijk<br />

onderzoek betekent een aanzienlijke kwaliteits impuls<br />

voor de patiëntenzorg. Een groot revalidatie centrum<br />

als <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> verdient een kwalitatief en<br />

kwantitatief hoogstaande afdeling Research en<br />

Development.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een academiseringsovereenkomst<br />

met het LUMC die de uitvoering van<br />

toegepast wetenschappelijk onderzoek in de zorg<br />

mogelijk maakt en borgt. Deze faciliteit zal in de<br />

komende beleids periode verder worden ontwikkeld<br />

en benut, niet alleen met de vakgroep revalidatie<br />

van het LUMC, maar ook met andere relevante<br />

vakgroepen. De in 2009 geëffec tueerde aanstelling<br />

van een speciaal voor <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> en het RRC<br />

werkzame onderzoekscoördinator vormt hiervoor<br />

een stevige basis. Samen met relevante partijen zal<br />

de afdeling Research en Development verder worden<br />

uitgebouwd. De ontwikkeling van wetenschappelijk<br />

onderzoek in de kinderrevalidatie heeft hierbij, in<br />

vergelijking met voorheen, extra aandacht.<br />

De bestaande relatie met het Erasmus Medisch<br />

Centrum wordt geëvalueerd en gecontinueerd en<br />

de succesvolle samenwerking met betrekking tot<br />

projecten als het onderzoek naar de transitie van<br />

jongeren in de overgang van kind via adolescent naar<br />

volwassene en het onderzoek bij patiënten met NAH<br />

wordt voortgezet.<br />

• Meewerken aan technische innovaties en het toepassen<br />

daarvan<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft als beleid dat waar mogelijk<br />

innovatieve hulpmiddelen mede worden ontwikkeld en<br />

in de praktijk toegepast. Samenwerking wordt daartoe<br />

gezocht met centra die werken aan de ontwikkeling<br />

van innovaties ten behoeve van de patiëntenzorg.<br />

10


<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> voert de komende jaren het in de<br />

branche ontwikkelde Elektronisch Patiënten Dossier<br />

(EPD) in en behoudt daarmee haar leidende positie<br />

met betrekking tot de toepassing van geautomatiseerde<br />

registratie van patiëntgegevens.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> functioneert regionaal<br />

als kennis- en expertisecentrum<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> functioneert regionaal als kennis- en<br />

expertisecentrum voor specialistische revalidatie en<br />

ondersteunt de verdere ontwikkeling van de revalidatie-<br />

5.2 VERbinden<br />

VER binden<br />

van specialistische revalidatiezorg<br />

<strong>dichtbij</strong><br />

Een duidelijke en erkende positie in de keten is essentieel<br />

om ervoor te zorgen dat de juiste patiënt op de<br />

juiste plek in de keten komt en te komen tot de<br />

juiste in- en uitstroom voor <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> heeft daartoe de volgende doelstellingen<br />

voor de periode tot 2013:<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een duidelijke<br />

en erkende plek in de keten<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een duidelijke erkende plek in<br />

de keten bij de primaire doelgroepen zoals CVA, NAH,<br />

multitrauma, CP, DCD en het aanbod voor kinderen<br />

0 - 4 jaar.<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een actieve rol<br />

bij het zorgen dat ‘de juiste patiënt op<br />

de juiste plaats’ komt<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> vervult een actieve rol bij het zorgen<br />

dat de ‘juiste patiënt op de juiste plaats’ in de keten komt<br />

en heeft daartoe ketenprotocollen en samenwerkingsovereenkomsten<br />

waarin duidelijke afspraken over<br />

(terug)verwijscriteria (juiste in- en uitstroom) met<br />

ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ (ketenpartners)<br />

zijn vastgelegd.<br />

• Samenwerking met LLZ op het gebied van hartrevalidatie<br />

en inhoudelijke afstemming met LLZ over<br />

handpatiënten.<br />

• Realisering van een mogelijkheid tot het interdisciplinair<br />

behandelen van kinderen in <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> Zoetermeer.<br />

• Contacten met universitaire verwijzers over ALS.<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> Delft heeft verwijsafspraken voor<br />

de doelgroepen MS en M. Parkinson.<br />

• Pijnpatiënten worden modulair / protocollair behandeld<br />

op de verschillende locaties. Er worden structurele<br />

werk- en verwijsafspraken gemaakt met GGZ (onder<br />

andere PsyQ) en de pijnpoliklinieken in het<br />

verzorgingsgebied.<br />

• In 2013 zijn er vanuit het cluster PRK ketenafspraken<br />

voor CP/NMA (onder andere met De Piramide en<br />

DWV) en spasticiteit op het gebied van onderwijsondersteuning,<br />

samenwerking met MMS en het<br />

PRJ-team.<br />

• De uitstroom van de oudere MG/EMG is gerealiseerd<br />

en gewaarborgd.<br />

• Er is duidelijkheid over de verdeling van taken en<br />

verantwoordelijkheden tussen de revalidatiearts en de<br />

AVG (externe KDC’s). De taken, verantwoordelijkheden<br />

en bevoegdheden van de in de KDC’s<br />

gedetacheerde revalidatieartsen worden duidelijk<br />

vastgelegd. Voor deze activiteiten is een adequate<br />

financieringsstructuur gerealiseerd.<br />

• Voor NAH-kinderen zijn er duidelijke ketenafspraken<br />

met de Steinmetz | de Compaan, de Jutters, kinderneurologen<br />

en het regulier en speciaal onderwijs.<br />

• Er zijn samenwerkingsafspraken met verpleeghuizen.<br />

De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden<br />

van de in de verpleeghuizen gedetacheerde revalidatie<br />

artsen worden duidelijk vastgelegd. Voor deze<br />

activiteiten is een adequate financieringsstructuur<br />

gerealiseerd.<br />

De positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in de<br />

ziekenhuizen is versterkt<br />

In 2013 is de positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in de ziekenhuizen<br />

versterkt.<br />

• Het ziekenhuis is de primaire schakel van de keten van<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>.<br />

• De positie in MCH, Bronovo, LLZ en Haga is versterkt<br />

en het aantal detacheringsplaatsen in deze ziekenhuizen<br />

is uitgebreid. Er is een onderzoek gedaan naar<br />

de mogelijkheid om in MCH Antoniushove een afdeling<br />

voor interdisciplinaire revalidatiebehandeling te<br />

realiseren.<br />

• <strong>Revalidatie</strong>artsen in de ziekenhuizen vervullen een rol<br />

als ambassadeur van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> op basis van<br />

kennis van de werkwijze, visie, specifieke deskundigheid<br />

en ervaring van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> en door een<br />

goede sparringpartner te zijn van de specialisten.<br />

• Er zijn vanuit de KR intensieve contacten met de<br />

verwijzers waaronder heelkunde en traumatologie<br />

met als doel het aantal klinische patiënten met heelkundige<br />

/orthopedische aandoeningen te doen stijgen.<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

11


Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

geneeskunde in ziekenhuizen en verpleeghuizen.<br />

• De PRV is regionaal kennis- en expertisecentrum voor<br />

onder andere CVA, ALS, M. Parkinson, cognitieve<br />

revalidatie en handen.<br />

• De PRKDH wordt in 2012 gezien als regionaal expertisecentrum<br />

voor DCD.<br />

• De KR is regionaal kennis- en expertisecentrum voor<br />

NAH, CVA, dwarslaesie, amputatie en multitrauma. In<br />

2011 is er een zitadviesteam dat ook adviseert in de<br />

regio.<br />

Het contact met de 1 e -lijn is verder ontwikkeld<br />

Contact met de 1 e -lijn is verder ontwikkeld.<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft samenwerkingsafspraken<br />

met een deel van de 1 e -lijn over onderlinge verwijsafspraken<br />

zoals psycho-somatische fysiotherapie in<br />

verlengde van pijnbehandeling, voor DCD-kinderen en<br />

voor versnelling en kwaliteit van de uitstroom van<br />

klinische patiënten.<br />

5.3 VERantwoorden<br />

VER<br />

van specialistische revalidatiezorg<br />

<strong>dichtbij</strong><br />

antwoorden<br />

Om de positie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> te verstevigen en<br />

te verankeren is het cruciaal dat <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> de<br />

meerwaarde van gespecialiseerde revalidatie goed<br />

uitdraagt en in de regio bekend is bij welke patiënt deze<br />

revalidatievorm wanneer ingezet moet worden. Het<br />

komt nog teveel voor dat CVA-patiënten direct naar het<br />

verpleeghuis gaan terwijl specialistische revalidatie nog<br />

een belangrijke meerwaarde zou kunnen hebben voor<br />

de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven van patiënten.<br />

Een ander voorbeeld betreft premature kinderen die<br />

vanuit het ziekenhuis direct verwezen worden voor<br />

nabehandeling in de 1 e -lijn terwijl verwijzing naar de<br />

revalidatie allerlei klachten op langere termijn zou<br />

kunnen voorkomen. Marketing van het aanbod en<br />

bekendheid bij de verwijzers zal de komende periode<br />

verder opgepakt worden. Naar verzekeraars en patiënten<br />

wil <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> transparant zijn, haar meerwaarde<br />

uitdragen en aantonen en zich verantwoorden. De<br />

doelstellingen voor de periode tot 2013 zijn als volgt:<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert goede kwaliteit voor<br />

een passende prijs<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> levert goede kwaliteit voor een<br />

passende prijs:<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> zet in iedere fase van het zorgproces<br />

het juiste deskundigheidsniveau in: niet minder<br />

maar ook niet meer.<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft de efficiency van haar<br />

zorgprocessen verbeterd (optimaliseren van patiëntenlogistiek,<br />

in-, door- en uitstroom):<br />

• In 2013 zijn de wachttijden inzichtelijk en wordt 90%<br />

van de patiënten zowel voor het eerste consult als<br />

voor behandeling binnen de Treeknormen gezien.<br />

De wachttijd voor de KR is maximaal zeven dagen.<br />

• Voor de doelgroepen MS en NMA kunnen patiënten<br />

sneller instromen, is sprake van een korte behandeling<br />

en een betere uitstroom.<br />

• Binnen de KR is sprake van een centrale intake.<br />

• Voor CVA is sprake van een verbeterde doorstroom.<br />

• Individuele medewerkers krijgen op een adequate<br />

manier feedback over de indicatoren van het<br />

primaire proces (zoals behalen van productiedoelstellingen,<br />

planning, wachtlijstbeheer).<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is zowel qua inhoud als<br />

proces transparant in haar modulaire behandelaanbod<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is zowel qua inhoud als proces<br />

transparant in haar modulaire behandelaanbod:<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een goede (marketing)<br />

communicatiestrategie richting verwijzers en<br />

patiënten over de meerwaarde van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>.<br />

Hierbij wordt adequaat gebruikgemaakt van alle ten<br />

dienste staande communicatiemiddelen: mondelinge<br />

voor lichting, schriftelijk informatiemateriaal, maar<br />

vooral intensief gebruik van de mogelijkheden die<br />

internet biedt.<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft een goede naamsbekendheid<br />

bij (potentiële) verwijzers.<br />

• Patiënt en verwijzer weten op welke locatie welk<br />

behandelaanbod voor welke doelgroep is.<br />

• <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is transparant in haar resultaten<br />

naar verzekeraar en patiënten(organisaties) en<br />

realiseert dit onder andere door te investeren in<br />

verbetering en toepassing van meetinstrumenten.<br />

12


6 O r g a n i s a t i e<br />

Een goede organisatie vormt een randvoorwaarde om de<br />

genoemde ambities te kunnen realiseren.<br />

6.1 <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> investeert in<br />

haar medewerkers<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> ziet de professionaliteit en gedrevenheid<br />

van het personeel als belangrijkste kapitaal en<br />

kracht van de organisatie. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> investeert<br />

in haar werknemers en biedt een stimulerende werkomgeving<br />

met goede faciliteiten en scholing (die relevant<br />

is voor <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> en passend bij interesse en<br />

capaciteiten van de medewerker). Mensen met ambitie<br />

en talent wordt de kans geboden door te groeien. Bij een<br />

goed personeelsbeleid hoort tevens aandacht voor de<br />

levensfasen en leeftijdsopbouw van het personeel en<br />

een passende beloning.<br />

De tevredenheid van de medewerkers van <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> is over het algemeen hoger dan bij vergelijkbare<br />

revalidatie-instellingen. Ook het ziekteverzuim is<br />

positief laag.<br />

In de aansturing van de diverse locaties gaat <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> uit van ‘centraal wat moet, decentraal wat<br />

kan’. De locaties hebben ruimte en verantwoordelijkheid<br />

bij de invulling van het beleid. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft<br />

vertrouwen in haar medewerkers en in de intrinsieke<br />

motivatie van medewerkers om de goede dingen te<br />

willen doen.<br />

Een belangrijk aandachtspunt is de verbondenheid van<br />

de medewerkers die gedetacheerd zijn. Wij streven<br />

ernaar dat deze medewerkers als ambassadeurs<br />

optreden van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. Dit geldt zeker voor de<br />

revalidatieartsen die in ziekenhuizen werken. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> verwacht dat de (gedetacheerde) artsen zich<br />

verbonden voelen met <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> en een<br />

gedegen kennis hebben van de mogelijkheden van<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. De door <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> in de<br />

ziekenhuizen gedetacheerde medewerkers voldoen aan<br />

de kwaliteitsnormen van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. Ze worden<br />

in hun functioneren ondersteund door de (cluster-,<br />

etage- en unit) managers van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>.<br />

6.2 Externe gerichtheid en flexibiliteit<br />

als thema’s binnen het personeelsbeleid<br />

Binnen het personeelsbeleid van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is de<br />

komende beleidsperiode de ‘externe gerichtheid’ een<br />

centraal thema. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> zet daarbij actief in<br />

om bewust te blijven van de omgeving en geprikkeld te<br />

blijven met nieuwe kennis en ontwikkelingen van buiten.<br />

Dit gebeurt onder andere door het binnenhalen van<br />

stagiaires en nieuwe medewerkers maar bijvoorbeeld<br />

ook door ons meer te richten op jongeren en zo op de<br />

hoogte te blijven van wat hen beweegt, hoe zij tegen<br />

gezondheidszorg en het werken in de gezondheidszorg<br />

aankijken. <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> verwacht op dit gebied<br />

veel van de groeiende samenwerking met De Haagse<br />

Hogeschool.<br />

Nieuwe medewerkers krijgen binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

de eerste jaren een intensief opleidingsprogramma<br />

aangeboden en kunnen zich ontwikkelen tot revalidatietherapeut.<br />

Daarnaast bestaat er een intern opleidingsprogramma<br />

met verschillende modules. Deze modules<br />

(zoals timemanagement en seksuele problemen bij<br />

revalidatiepatiënten) zijn niet alleen interessant voor de<br />

eigen medewerkers maar zijn ook geschikt voor<br />

externen, zoals zorgverleners in de 1 e -lijn. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> wil dit opleidingsprogramma de komende<br />

beleidsperiode ook extern aan gaan bieden. Deze<br />

ontwikkeling past goed bij het versterken van de externe<br />

gerichtheid en ook bij de ambitie van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong><br />

om regionaal het kennis- en expertisecentrum te zijn.<br />

Het aantal medewerkers met een parttime dienstverband<br />

is groot. Bij het werken in teamverband is het<br />

belangrijk aandacht te hebben voor de balans tussen<br />

fulltimers en parttimers. De komende beleidsperiode wil<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> de verhouding tussen deze twee weer<br />

beter in balans brengen en de parttime ratio verhogen.<br />

Naast externe gerichtheid is ook de ‘functiedifferentiatie‘<br />

van de medewerkers een aandachtspunt binnen<br />

het personeelsbeleid. Door bijvoorbeeld ervaren therapeuten<br />

op te leiden tot physician assistent kunnen artsen<br />

bepaalde taken delegeren en kunnen gemotiveerde<br />

medewerkers hun potentieel verder te ontwikkelen.<br />

Wat betreft het ’binden en boeien’ van het personeel<br />

ervaart <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> tot dusver weinig problemen.<br />

Het aantrekken van nieuwe medewerkers verloopt over<br />

het algemeen soepel en het personeel is vaak lange tijd<br />

werkzaam bij <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong>. Om deze goede positie<br />

te blijven behouden wil P&O blijven investeren in de<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

13


juiste methoden om (potentiële) medewerkers te<br />

werven en te behouden. Zo denken we aan het opzetten<br />

van een website of aan te sluiten bij internet community<br />

en het vergroten van de aandacht voor ‘talentmanagement’.<br />

Talentmanagement richt zich op de ontwikkeling<br />

van talent van medewerkers in de organisatie met als<br />

doel het optimaal inzetten en laten meegroeien van dit<br />

talent met de groei van de organisatie. Bij het aantrekken<br />

van nieuwe medewerkers wil <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> niet<br />

alleen uitgaan van de vraag, maar ook nadrukkelijker<br />

kijken naar de mogelijkheden van sollicitanten.<br />

6.3 Duaal management en vakgroepen<br />

Binnen <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is sprake van duaal management.<br />

De clusters worden aangestuurd door een clustermanager<br />

en een EVRA. De zorgunits op de diverse<br />

locaties krijgen leiding van etagemanagers (kliniek)<br />

en unitmanagers (poliklinieken). Daarbij zijn de clustermanager<br />

en de etage- of unitmanager verantwoordelijk<br />

voor de volledige bedrijfsvoering en zijn de revalidatieartsen<br />

en de EVRA’s verantwoordelijk voor het medisch<br />

inhoudelijke deel. Op dit moment hebben de clustermanagers<br />

PRK en PRV met meerdere EVRA’s te maken<br />

(één per locatie). In 2013 wil <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> bij alle<br />

poli klinische clusters de functie van clusterEVRA hebben<br />

gerealiseerd, om de afstemming binnen de clusters<br />

verder te verbeteren. Binnen de KR is al een clusterEVRA<br />

actief.<br />

de Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Volwassenen en Kinderen<br />

en (V)SO De Piramide. Het streven is in 2011 te starten<br />

met de bouw. Op de locatie in Den Haag zal naar<br />

verwachting ook Tyltylcentrum De Witte Vogel gevestigd<br />

worden.<br />

Gouda<br />

De locatie in Gouda is relatief klein maar kent een sterke<br />

groei. Gouda heeft in juli 2009 een nieuwe locatie<br />

betrokken. In het gebouw is een polikliniek voor kinderen<br />

en volwassenen gevestigd. Er is voldoende ruimte voor<br />

verdere groei en de locatie voldoet aan alle eisen.<br />

Zoetermeer<br />

De bouw van een nieuwe locatie in Zoetermeer zal gelijktijdig<br />

plaatsvinden met de nieuwbouwplannen van het<br />

LLZ. Deze zal naar verwachting rond 2013 gerealiseerd<br />

worden. In afwachting van de nieuwbouw van het LLZ is<br />

een pand gehuurd waar de polikliniek voor volwassenen<br />

gevestigd is.<br />

Delft<br />

Het gebouw van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> Delft is gevestigd<br />

nabij de Reinier de Graaf Groep en in 2009 volledig<br />

gerenoveerd. Het gebouw verkeert in zowel technisch<br />

als functioneel opzicht in uitstekende staat. De sporthal<br />

wordt verbouwd en zal in 2010 heropenen.<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft per discipline een vakgroep. Op<br />

deze wijze is het mogelijk om naast de interdisciplinair<br />

werkende teams ook de kwaliteit van de disciplines hoog<br />

te houden. De vakgroepen volgen en introduceren onder<br />

andere de nieuwe ontwikkelingen binnen de eigen<br />

discipline en verzorgen onderlinge kennisoverdracht.<br />

6.4 Bouw<br />

Het uitgangspunt van <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> is de zorg<br />

zo dicht mogelijk bij de patiënt te brengen. <strong>Sophia</strong><br />

<strong>Revalidatie</strong> realiseert dit door werkzaam te zijn vanaf<br />

verschillende locaties in Den Haag, Delft, Gouda en<br />

Zoetermeer en werkt daarnaast vanuit de ziekenhuizen,<br />

verpleeghuizen en mytyl- en tyltylscholen.<br />

Den Haag<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> heeft vergevorderde plannen om<br />

een geheel nieuw revalidatiecentrum te bouwen op de<br />

huidige locatie in Den Haag. Het nieuwe gebouw zal<br />

faciliteiten bieden voor de Klinische <strong>Revalidatie</strong> en voor<br />

14


V e r k l a r e n d e w o o r d e n l i j s t<br />

ALS<br />

Amyotrofische Lateraal Sclerose<br />

AVG<br />

Arts Verstandelijk Gehandicapten<br />

AWBZ Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten<br />

CP<br />

Cerebrale Parese<br />

CVA<br />

Cerebro Vasculair Accident<br />

DBC<br />

Diagnose Behandeling Combinatie<br />

DCD<br />

Developmental Coordination Disorder<br />

DWV De Witte Vogel<br />

EMG<br />

Ernstig Meervoudig Gehandicapt<br />

EVRA Eerst Verantwoordelijk <strong>Revalidatie</strong>arts<br />

GHZ<br />

Groene Hart Ziekenhuis<br />

GGZ<br />

Geestelijke GezondheidsZorg<br />

GZ<br />

GezondheidsZorg<br />

Haga<br />

HagaZiekenhuis<br />

HKZ<br />

Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling Zorgsector<br />

KDC<br />

KinderDagCentrum<br />

KR<br />

Klinische <strong>Revalidatie</strong><br />

LLZ<br />

‘t Lange Land Ziekenhuis<br />

LUMC Leids Universitair Medisch Centrum<br />

M. Morbus (ziekte van …)<br />

MCH<br />

Medisch Centrum Haaglanden<br />

MG<br />

Meervoudig Gehandicapt<br />

MKD<br />

Medisch Kinder Dagverblijf<br />

MMS Maurice Maeterlinckschool<br />

MS<br />

Multiple Sclerose<br />

NAH<br />

Niet Aangeboren Hersenletsel<br />

NMA Neuro Musculaire Aandoeningen<br />

PRJ<br />

Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Jongeren<br />

PRK<br />

Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Kinderen<br />

PRKDH Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Kinderen Den Haag<br />

PRKG Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Kinderen Gouda<br />

PRV<br />

Poliklinische <strong>Revalidatie</strong> Volwassenen<br />

PsyQ<br />

PsyQ<br />

RA<br />

<strong>Revalidatie</strong>Arts<br />

RBU<br />

<strong>Revalidatie</strong> Behandel Uur<br />

RRC<br />

Rijnlands <strong>Revalidatie</strong> Centrum<br />

SRG<br />

<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> Gouda<br />

TPG<br />

Therapeutische Peuter Groep<br />

ZvW<br />

ZorgverzekeringsWet<br />

Strategisch Beleidspl an <strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> 2010 - 2013<br />

15


Colofon<br />

Tekst: Nicole van Loy<br />

Eindredactie: Joyce Overgaag<br />

Vormgeving: www.2d-sign.nl, Rotterdam<br />

Drukwerk: Drukkerij van Tilburg BV, Waddinxveen<br />

Oplage: 1.000


<strong>Sophia</strong> <strong>Revalidatie</strong> Den Haag<br />

Vrederustlaan 180<br />

2543 SW Den Haag<br />

Telefoon 070 - 3593593<br />

Fax 070 - 3664510<br />

i n f o @ S o p h i a R e v a l i d a t i e . n l<br />

w w w . S o p h i a R e v a l i d a t i e . n l

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!