(On)toegankelijkheid van de jeugdhulp - Steunpunt Jeugd

More documents

Recommendations

Info

In de discussies over jeugdhulpverlening is de toegankelijkheid van de jeugdzorg één van de centrale thema’s. Het onderwerp is ook voor jeugd(welzijns)werkers belangrijk! Zij ervaren mogelijk dat de jongeren waarmee ze omgaan niet genoeg aansluiting vinden bij de zorg, op het moment dat ze die nodig hebben. Toegankelijkheid is dan ook een essentieel werkingsprincipe in de integrale jeugdhulpverlening. Het draaiboek ‘Brede instap op basis van een cliëntperspectief’ Om die toegankelijkheid mogelijk te maken en te verhogen, werden binnen de integrale jeugdhulp diverse beleidsinstrumenten ontwikkeld, waaronder de modulering, het onderscheid tussen de rechtstreeks en de niet rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp en de netwerkvorming in de rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp. Sinds 2007 werd de opdracht rond toegang steeds concreter ingevuld. Drie sectoren kregen een vooraanstaande rol toebedeeld in het vervullen van deze opdracht: Kind & Gezin, de Centra voor Leerlingenbegeleiding en de Centra voor Algemeen Welzijnswerk. Er is tevens een lijst opgesteld met typemodules om dit concreet in te vullen. Elk netwerk in Vlaanderen maakte een stand van zaken op met betrekking tot de toegang. Grote aandacht ging uit naar de instapprocedure en zijn verschillende stappen: de toegangsdeur, het onthaal, de vraagverheldering, de aanbodsverheldering, het formuleren van een hulpverleningsvoorstel en de dispatching. Deze stappen werden opgenomen in een draaiboek, en werden aangevuld met de acties die hulpverleners, organisaties en netwerken in elke fase kunnen ondernemen. Het draaiboek ‘Brede instap op basis van een cliëntperspectief’ werd eind 2007 afgeleverd. De idee voor de ontwikkeling ervan ontstond ongeveer een jaar eerder, toen de algemene ‘Richtlijn toegang’ werd opgesteld. In die richtlijn wordt onder andere verwezen naar kwaliteitseisen met betrekking tot toegankelijkheid, maar de eisen zijn erg algemeen. Het draaiboek maakte die kwaliteitseisen heel concreet en ze werden gekaderd in de concrete werking van de voorzieningen die een rol spelen in de rechtstreekse toegang. Bovendien heeft men geprobeerd om die kwaliteitseisen te benaderen vanuit het perspectief van de cliënt. Het instrument is ontwikkeld door stafmedewerkers integrale jeugdhulpverlening, in samenwerking met de administraties van de sectoren en in contact met de hulpverleners uit de netwerken. De Vakgroep Sociale Agogiek van de Universiteit Gent kreeg de opdracht om dit draaiboek te evalueren en te valideren. We stootten daarbij onder andere op de complexiteit van het concept toegankelijkheid. Ons onderzoek (zie kader) lichten we hier kort toe. Toegankelijkheid ≠ toegang In de discussie voor een betere toegankelijkheid van de jeugdzorg of het jeugdwerk wordt vaak gepleit voor een betere toegang. Hoe sneller, makkelijker… iemand van het aanbod gebruik kan maken, hoe beter en hoe toegankelijker de zorg zou zijn. Toegankelijkheid is echter niet hetzelfde als toegang. Het is niet omdat iemand ‘binnen geraakt’ in een organisatie dat dit per definitie positief is. Ook de betekenis van het aanbod zelf moet bekeken worden. Zo weten we dat het zelfs negatief kan zijn dat mensen gebruik maken van een bepaald aanbod. De interventie kan hen beletten om eigen draagkracht te ontwikkelen om met de situatie om te gaan. Of door het insluiten in de hulpverlening dreigt het probleem verengd te worden tot een hulpverleningsprobleem. De toegankelijkheid zou dus ook ‘te groot’ kunnen zijn in een aantal gevallen. Toegankelijkheid is een complex begrip Toegankelijkheid is ook niet zomaar te organiseren: een aanbod is niet de facto toegankelijk of ontoegankelijk. Problemen van (on)toegankelijkheid situeren zich op meerdere niveaus: • het individuele niveau (hulp krijgen en vragen kan bijvoorbeeld sterk beïnvloed worden door de socioeconomische status van de hulpvrager) • het niveau van de interactie tussen hulpverleners en cliënten (zo kan het ideaal van de bewust kiezende cliënt in een vraaggestuurde hulpverlening niet afgestemd zijn op de KRAX I 14 Wat vanuit het perspectief van de zorgorganisatie een heel logische procedure lijkt, is dat niet per definitie in de ogen van een hulpvrager of cliënt.
concrete context en verwachtingen van cliënten) • factoren van zorgorganisatie (bijvoorbeeld de lacunes tussen zorgorganisaties of een te strakke afstemming van de zorg zodat de cliënt niet meer kan ontsnappen). We stellen echter een grote diversiteit vast in de wijze waarop kinderen en jongeren, en andere gebruikers, alle aspecten van de hulpverlening beleven en waarderen, en dus ook in de verwachtingen die ze hebben ten aanzien van hulpverlening. Er bestaat geen uniforme groep die er dezelfde beleving en waardering op na houdt. Wat voor de ene persoon een toegankelijk en zinvol aanbod is, is dat niet persé voor de andere. Sommige mensen verkiezen bijvoorbeeld een dialogische aanpak, andere een meer directieve. Voor de ene persoon is de bekendmaking van het aanbod via brochures en websites heel effectief; anderen worden via die kanalen nooit bereikt. En goedbedoelde initiatieven kunnen zelfs een contraproductief effect hebben. Ons onderzoek wees uit dat toegankelijkheid niet vast te leggen is in procedures. Toegankelijkheid moet steeds opnieuw uitgedacht worden. Een beperkte benadering Een belangrijk effect van de doorgedreven aandacht voor toegankelijkheid in het kader van de integrale jeugdhulp is dat instap, onthaal en toegang van de hulpverlening meer in de kijker staan. Toch zijn er een aantal risico’s verbonden aan de opbouw van het werken aan toegankelijkheid in de integrale jeugdhulp. We stellen vast dat het probleem van de toegankelijkheid afgebakend en versmald wordt. Een eerste versmalling situeert zich in de nadruk op toegang. In de integrale jeugdhulp lijkt toegankelijkheid vooral opgevat te worden als een kwestie van rechtvaardige toegang. De aandacht lijkt minder te gaan naar de vraag of toegang tot de hulpverlening per definitie ook bijdraagt tot meer welzijn. Er worden ook voornamelijk initiatieven op het niveau van zorgorganisatie genomen. In die organisatie wordt telkens meer gespecificeerd welk deel van de integrale jeugdhulp aangesproken wordt op toegankelijkheid en toegang. Het is vooral een opdracht voor de rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpverlening, meer bepaald voor de drie sectoren met een sleutelrol in die rechtstreekse toegang. Nog meer specifiek worden enkele modules van die sectoren op onthaal en vraagverheldering ingezet. Ook de ‘Richtlijn toegang’ en het draaiboek zelf zijn expliciet gericht op de instapprocedure in de integrale jeugdhulp. Dit is een versmalling, omdat er een verschuiving is van toegankelijkheid van de integrale jeugdhulpverlening naar toegang en instap. Als we uitgaan van een gezamenlijke verantwoordelijkheid ten opzichte van cliënten, vragen we ons af welk effect de modulering en het naar voor schuiven van sectoren in de instapprocedure in een netwerkstructuur teweeg brengen. Bestaat het gevaar niet dat organisaties die niet specifiek aangesproken worden op toegankelijkheid de verantwoordelijkheid om hierover na te denken van zich af gaan schuiven? Een laatste versmalling is het cliëntbeeld dat opgeroepen wordt door de manier waarop toegankelijkheid vorm krijgt. De integrale jeugdhulp gaat uit van een rationeel doorstromingmodel: de idee is dat mensen de paden (moeten) volgen die de hulpverlening voor hen uitzet. We weten echter dat mensen deze hulpverleningsrationaliteit vaak niet (kunnen) volgen en dat hulpverlening veel meer onvoorspelbaar verloopt en moet kunnen verlopen. Wat vanuit het perspectief van de zorgorganisatie een heel logische procedure lijkt, is dat niet per definitie in de ogen van een hulpvrager of cliënt. Praktijken van toegankelijkheid Het is dus belangrijk om toegankelijkheid niet te verengen tot een kwestie van ‘toegang’ en van ‘organisatie’, waarbij men met checklists gaat evalueren of men voldoende toegankelijk is of waarin het bereiken van meer mensen per definitie als een betere toegankelijkheid wordt gezien. In het denken over de toegankelijkheid moeten de ‘praktijken van toegankelijkheid’ een centrale plaats krijgen. Toegankelijkheid moet telkens opnieuw in praktijken gerealiseerd worden én we moeten elke keer opnieuw de vraag stellen of hetgeen we doen wel effectief de toegankelijkheid verhoogt, voor wie en op welke wijze. Toegankelijkheid is nooit af. Werken aan toegankelijkheid houdt bijvoorbeeld de inschatting en verantwoording van keuzen in om een toegankelijk aanbod te realiseren, maar het houdt tevens in dat er aandacht is voor de inschatting van mogelijke gevolgen van die keuzes. Het betekent ook dat we verantwoordelijkheid nemen voor mogelijke onvoorziene en/of ongewenste gevolgen van het streven naar toegankelijkheid. Uiteindelijk roept werken aan toegankelijkheid voortdurend de vraag op of er een bijdrage geleverd werd aan een betere toegankelijkheid. En dat leidt dan weer tot de vraag op basis van welke argumenten hulpverleners en jeugdwerkers, organisaties en een netwerk verantwoorden dat ze een bijdrage geleverd hebben tot een betere toegankelijkheid. × Vorig jaar verscheen bij Uitgeverij Politeia het Handboek Integrale Jeugdhulp (redactie: Katrien De Koster, Luc De Man, Karel De Vos, Denoix Kerger en Rudi Roose), een losbladige publicatie die een forum wil bieden voor discussie over de ontwikkeling van de integrale jeugdhulp en van andere betrokken domeinen, zoals het jeugd(welzijns)werk. In één van de rubrieken wordt aandacht geschonken aan onderzoek met betrekking tot jeugdhulp en jeugdwelzijnswerk. Dit artikel is een bewerkt uittreksel uit het artikel ‘Toegankelijkheid in de integrale jeugdhulp: never-ending stories’ van An Piessens, Leen Lauwers en Rudi Roose. De redactie van het Handboek nodigt jeugd(welzijns)werkers uit om te participeren aan het debat. 15 I KRAX
Page 1: de slimste jeugdwerker (ON)TOEGANKE

(On)toegankelijkheid van de jeugdhulp - Steunpunt Jeugd

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?